Ai ar Groes y Bu Farw Iesu?

Ateb y Beibl

I lawer o bobl, y groes yw’r symbol mwyaf cyffredin o’r grefydd Gristnogol. Sut bynnag, gan nad yw’r Beibl yn rhoi disgrifiad manwl, ni all neb wybod i sicrwydd pa siâp oedd yr hyn a ddefnyddiwyd i roi Iesu i farwolaeth. Serch hynny, ceir tystiolaeth yn y Beibl sy’n dangos i Iesu farw, nid ar groes, ond ar bolyn neu stanc.

Gan amlaf, mae’r Beibl yn defnyddio’r gair Groeg staw·rosʹ wrth gyfeirio at yr hyn a ddefnyddiwyd i ddienyddio Iesu. (Mathew 27:40; Ioan 19:17) Er bod cyfieithiadau yn trosi’r gair hwn yn aml fel “croes,” mae llawer o ysgolheigion yn cytuno mai “stanc ar ei sefyll” yw ystyr sylfaenol y gair mewn gwirionedd.a Yn ôl A Critical Lexicon and Concordance to the English and Greek New Testament, “Nid yw [staw·rosʹ] byth yn golygu dau ddarn o bren wedi eu gosod ar draws ei gilydd ar ongl o unrhyw fath.”

Mae’r Beibl hefyd yn defnyddio’r gair Groeg xuʹlon yn gyfystyr â staw·rosʹ. (Actau 5:​30; 1 Pedr 2:​24) Mae’r gair hwn yn golygu “coeden,” “pren,” neu “stanc.”b Felly casgliad y Companion Bible yw: “Nid oes dim yng Ngroeg y T[estament] N[ewydd] sydd hyd yn oed yn awgrymu dau ddarn o bren.”

A yw defnyddio’r groes wrth addoli yn dderbyniol gan Dduw?

Ni waeth beth oedd siâp yr hyn a ddefnyddiwyd i ladd Iesu, mae’r ffeithiau a’r adnodau canlynol yn dangos na ddylen ni ddefnyddio’r groes wrth addoli.

1. Mae Duw yn gwrthod unrhyw addoliad sy’n defnyddio delwau neu symbolau, gan gynnwys y groes. Gorchmynnodd Duw i’r Israeliaid beidio â defnyddio ‘delw ar ffurf unrhyw fath ar gerflun.’ Yn yr un modd, mae Cristnogion yn cael eu gorchymyn: “Ffowch oddi wrth addoli eilun-dduwiau.”​—Deuteronomium 4:​15-​19, Beibl Cymraeg Diwygiedig; 1 Corinthiaid 10:14.

2. Nid oedd Cristnogion y ganrif gyntaf yn defnyddio’r groes wrth addoli.c Mae dysgeidiaeth ac esiampl yr apostolion yn gosod patrwm y dylai pob Cristion ei ddilyn.​—2 Thesaloniaid 2:​15.

3. Mae tarddiad paganaidd i’r defnydd o’r groes wrth addoli.d Gannoedd o flynyddoedd ar ôl i Iesu farw, roedd yr eglwysi wedi gwyro oddi wrth ei ddysgeidiaeth. Erbyn hynny, yn ôl The Expanded Vine’s Expository Dictionary of New Testament Words: “I raddau helaeth, caniatawyd i [aelodau newydd yr eglwys] gadw eu harwyddion a’u symbolau paganaidd,” ac fe fyddai hynny’n cynnwys y groes. Sut bynnag, nid yw’r Beibl yn cymeradwyo mabwysiadu symbolau paganaidd er mwyn denu aelodau newydd.​—2 Corinthiaid 6:​17.