Ɔtɔblö

Kwa ˈˈpɛpɛ kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ kë kö kwa ˗bha ˗bhɔkwëë ˗nu ˗kë ˗së, kwa ˗wo ˗da ˈko ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˈkwa ˈˈtan bho waa ˈwɔn ˗daa ˗së ˗nu kë ˗sü ˈka. ˈˈTanbhosü waa ˈwɔndaakësü ˈö mɛn ˗nu ꞊zinŋgü ˗yö mɛn ˈbha ˗nu ˗kɔa ˈˈgbɩɩ˗. ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˗yö ˗kë ka ˈka ˈˈdhʋ̈, ˗ka ka ˈˈtʋ̈ŋ kë pë ˈö mɛn ˈbha ˗nu ˗wa ˗kë ˈö ˈˈsuʋ̈ go ˗an zuʋ̈ˈˈ ˗ta ˗a ˈgü. Mɛn ˈbha ˗nu ˗wa ˗yö ꞊dhɛ ˈˈtan ˗bho ö zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka ˗sü ˗yö wo ˗takun. ˈPë ˗kë ˈkwa ˈˈtan bho ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta ˈyö ˗tɔ kö ˈkwa ˈˈwɩ Zoova ˈtɔ ˈˈpiʋ̈. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗kwa kwa ˗de ˗baaˈˈ ˈˈtanbhosü ˗bha ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö ˈkwa kwa ˗de ꞊baa˗ ˈka ˗bhɔkwëë ˈˈpian ˈˈpɛpɛ ˈwo to ˗an ˗bha ˗a ˈdhö, kö ˈkwa ˗wo ˗nu ˈwo˗ ˈˈtan ˗nu ˈgü waa ˈwɔn ˗gɔ ˗nu ˈkwa dho ˗an draanˈˈ, ˗an ˗gbankwëëdhɛ mɛɛnˈˈ. ˗Ya ˈgo mü, ˗kwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë ˗wo ˗nu ˈwo ˈˈtan ˈgü ˗an ˈgü, ˈkwa ˗dho ˗ya kwa ˗wo ˗bha ˗kë ˈya˗ ˗sü ˗wɔn ꞊zɔnŋ ˗ta. ˈWɔn ˗daakësü ˗yö mɛn ˈbha ˗nu ˗kɔa ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dedewo. ˗Mën ˈö dho kwa ˗takun? ˗Kwaa ˈˈslö mɛɛnˈˈ kö ˈkwa ˈwɔn ˗daakë zoodhö zoodhö. Kwa ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ꞊dhɛ kwa ˗bha ˈwɔn ˗daa ˗ya kë ꞊klöö˗, ˗a ˈgümandhɛ ˗ya kë ˗së, ˗ya kë ˗a ˈwɔn ga ˈka ˈpö vɛɛdhö, ˗yö ˗dho kë ˗së. ˈKwa kwa ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈkwa Zoova ˈtɔ bhɔ kwa ˗bha ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta, ˗yö ˗kë ˗a ˗dhɛ ˗së. w22.04 7-8 § 12-15.

˗Wo kpö ˈö ˗kë «˗nu n ˗dhɛ ˗mɛ» ˈka bhë ˗yö ˗gban mɛn ˈbha ˈö ˗bialö ˗ni ˈgü kö ˈö ˈdho mɛn ˈö ˗takundhe ˗dhɛ ˗ni ˈgü ˈˈgbʋ ˈka ˗a ˗dhɛ, ˗a ˗bha. ˗Kwa kwa ˗zota kö Zoova ˗yö ˗bialö ˗ni ˈgü kö ˈö nu mɛn ˈbha ˈö ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈgü ˗a ˗dhɛ. ˗Ya ˗zɔn kwa ˗dhɛ ꞊dhɛ Zoova ˗ya ˈˈpiʋ̈ ꞊dedewo kö ˈö kwa ˗takun. Zoova ˗ya kë kwa ˈˈpiʋ̈, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ꞊gban ˈˈpɛpɛ bun zuʋ̈gblüdhi ˈka. ˗Kɔ ˈö Zoova ˗yö kwa ˗takun ˗a ˈka, ˗a ˈbha ˗nu ˈnën ˈwo ˗tɔ ˗mën? ˈKwa˗ pö ˈkwa ˗yɔ dɔ, kwa ˗dho Izai ˗bha ˈsëëdhɛ ˗be ˈˈpian ˈbha ˗nu ˗wo pö. ˈMën ˗kë? ˈYö ˗tɔ ꞊dhɛ ˈwɔn ˗nu ˈö Zoova ˗yö bɔ Izai ˗ta ˈö˗ to ˈˈdhiʋ̈ ˈö˗ pö bhë, ˗a ꞊vadhɛ ˗gban ˗Zlan ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈkwa ꞊dɛɛ kwa ˗bha. ˗Ya ˈgo mü ˈzü Izai ˗ya Zoova ˗wɔn blɛɛˈˈ, ˗a ˈgümandhɛ ˈyaa kë kwa ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗. ˗Kwaa ˈwɔnzuan ˗ga Isaïe ˈˈɲan ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ 30 ˈgü. Biblö ˈˈɲan ˈö bhë ˗a ˈgü, Izai ˗bɔ ˈwɔnzuan ˗sɛŋbɔ ˗nu ˗ta ˈö ˗kɔ ˈö Zoova kwa ˗takun ˗a ˈka, ˗a ˗zɔn. ˗Ya ˗pö ꞊dhɛ (1) Zoova ˗yö ö ˈˈtʋ ˗to kwa ˗bha ˗së ˈka ˈö kwa ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˗daakë, (2) ˗yö ʒiaan ˗nu ˗zɔn kwa ˗dhɛ, (3) ˗yö ˈdhuëë˗ ˗nu ˗kpɔ kwa ˗bha ꞊dɛɛ, ˈö dho ˗a ˈkpɔ ˈzü ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü. w22.11 8 § 2-3.

˗Nɔɔn ˈö Yesu ˗ya bɔ ˗zlanwokɔdhi ˗nu ˈwo kun Simiidhö waa Fidhadɛfi ˗an ˗dhɛ bhë ˗a ˈgü ˗ya ˗pö ˗wo bɔ ˗ni ˈgü ˈˈklʋʋbhɔdhe ˈgü ˈˈsuʋ̈ dua ˈyaa ˗mü kö ˗yö ˗an kë, ˈyö sü ꞊dhɛ ˗wa ˈto ˗klu ˗sü ˈka Zoova ˗bha, ˗yö ˗dho ˈdhuëë˗ ˈkpɔ ˗an ˗bha. (˗Dhɛ. 3:10) ˗Yö kë kwa ˈˈɲaan ꞊dhɛ ˈˈklʋʋbhɔdhe ˗nu ˗dho nu kwa ˗ta, ˈˈkɛɛ kwa dua ˗mü ˈkwa ˗an bun zuʋ̈saadhɛ ˈka. (Mat. 24:​9, 13; 2 Ko. 12:10) ˗Dhɛkpaɔ dhiaˈˈ ˈsëëdhɛ ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ˗wo ˗dho ˗Zlan ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈˈklʋʋbhɔ «kwa Dëmɛn ˗bha yi» ˈkwa˗ ˈgü yö, ˗a ˈka. (˗Dhɛ. 1:10) ˗A ˈˈɲan ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ 12 ˗ya ˗pö ˈdhɛ Yesu ˗yö ˗kë ˗Gblüdë ˈka, ˗gblü ˗yö ˗da dhaŋ˗ ˈgü. Yesu ˈö ˈdhɛ dho dhaŋ˗ ˈgü ˈwo˗ ˗dhɛ Misɛdhö bhë, waa ö ˗bha ˈˈsɔdha ˗nu ˗wo ˈko ˗ya Sɔtraan waa ö ˗bha ˗zuu yaa ˗nu ˗bha. (˗Dhɛ. 12:​7, 8) ˗An ˗kɔ ˗yö ˗ʒiö ˗Zlan ˈyɔɔ˗ ˗nu bhë ˗an ˗gɔ ˈwo ˗an ˗kë dhaŋ˗ ˈgü, ˈyö ˈwo nu saanˈˈ ˗ziisü ˈka ˈˈkpɔnŋtaadhɛ waa mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗ta.—˗Dhɛ. 12:​9, 12 w22.05 5 § 12-13.

Zoova ˗yö za ˗dɔ mɛn ˗nu ˗bha kpɛnŋdhödhɛ ˈgü ˗kplawo. ˈYaa mɛn ˗nu ˗zë ˈgü zë toŋtoŋdhö. ˗A ˗bha mɛn ˗nu ˗bhawɔn ˈto ˗sü ˈyaa ˗gban mɛn kwibhadhɛ, mɛn ˗bha ˗kë ꞊bhɔɔmɛn ɛɛnˈˈ ˈtɔbhɔmɛn ˈka ˗sü, ɛɛnˈˈ ˈzü ˗kɔmɔnwɔnbhasü ˈö˗ ˗mɛn ˗gɔ, ˗a ˗ta. (1 Sam. 16:7; Zak. 2:​1-4) Mɛn gbɛ˗ ˗kɔ ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö ˈˈgbɩɩdhɛ wɔ Zoova ˗ta ɛɛnˈˈ kö ˗yö ˈmën ˗a ˈˈpiʋ̈. ˗Kɔ ˈö ˈwɔn ˗yö ˗shiö ˗a ˈka˗ ˗dhɛ ɛɛnˈˈ ˈö ˗yɛ ˗a ˈka˗ ˗bha, ˈyaa ˈnën ˗gban ˗a ˗ta ˈö ˈwɔn ˗nu ˗kë. (Ex. 34:7) Zadɔmɛn ˗së ꞊dede ˗mü Zoova ˈka, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˗yö ˈwɔn ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˈö ˗gban kwa ꞊dede waa ˈwɔn ˈö ˈkwa˗ ˈgü ˗a ˗bha, ˗an ˗dɔ. (Deut. 32:4) Mɛn ˗nu ˈwo Biblö ˈˈpian ˈö Eblö ˗wo ˈgü bhë ˗a ˗bɛnzë, ˗wa ˗yö ˈˈpuu ˈka ꞊dhɛ Zoova ˗bha mɛn ˗nu ˗bhawɔn ˈto ˗sü ˈyaa ꞊dhɛ mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗bha ˈdhö. ˗A ˈˈpian ˈbha ˗nu ˈgü, Eblö ˗wo kpö ˗nu ˈwo˗ pö ˈö ˗gban mɛn ˗bhawɔn ˈto ˗sü ˗bha bhë, ˈsëëdhɛ ˗be do ˗ya ˗pö «ˈwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗wa pö ˈˈdhʋ̈ mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗bha mɛn ˗nu ˗bhawɔn ˈto ˗sü ˗bha. ˗Yö ˗gban ˗Zlan ˗bha ˈwɔnyaakëmɛn ˗nu ˗bhawɔn ˈto ˗sü dosɛnŋ ꞊nën˗ ˗bha.» Zoova yöö dosɛnŋ ˈnën ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö ˈwɔnyaakëmɛn ˗bhawɔn ˈto ˈpapadhö. w22.06 4 § 10-11.

꞊Ya kë ꞊dhɛ ka dosɛnŋ ˈnën ˈka ka ˗bha ˈnën ˗nu ˗to ˗ni ˈgü ɛɛnˈˈ ˈzü ka ꞊gɔɔn ˈyaa Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˈka, ˗yö ga ka ˈgü ꞊dhɛ ka ˗bha ˗zoyödhe ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ꞊faan nu mɛn ˗nu ˈwo ka ˗züzü ˗an ˗dhɛ. ꞊Ya kë ka ˈgü ꞊dhɛ ka ˗bha ˈnën ˗nu ˈˈtʋ ˈyaa ka ˗bha ˈgüdɔgbɩɩsü ˗bha, ka ˗dho ˗a kë ꞊dhɛ? ˗Yö kë ka ˈˈɲaan ꞊dhɛ ˈnën ˗nu ꞊klaŋkësü ˗yö ˈˈtʋ̈ŋ ꞊va ˗sü. ˈKwa pë ga ta, ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈdhiʋ̈ ˗yö ˗tɛ ˈˈni ꞊ya kë ꞊dhɛ ˗yö ˗dho bhɔ ˈö ö bhɛ ˗ya. ˈKwaa ˈnën ˈkwa dho ˗a kë kö ˗yö ö bhɛ ˗ya. Pë dosɛnŋ ˈö ˈkwa ˗mɔn ˗a ˗bha ˈyö ˗tɔ ˈˈyi ˗lo ˗a ˗ta ˗sü kö yö ˈˈgla. (Mak. 4:​26-29) ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka ˈnëndhö ˗nu, ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë ka ˈgü ꞊dhɛ ka ˗bha ˈnën ˗nu ˗takun ˈö ˈka˗ wo ˗ni ˈgü kö ˗wo ꞊ɲɔɔn Zoova ˗bha bhë, ˈyaa ˈpa ˗an zuʋ̈ˈˈ ˈka. ˈPë ˈwo dho ˗a kë ˈkaa ˈnën ˈka dho ka ˗kɔ ˈˈyɛ ˗a ˗bha. ˈˈKɛɛ ꞊ya kë ꞊dhɛ ka pë ˈˈpɛpɛ kë ˗ni ˈgü kö ˈka ˗an ꞊klaŋkë, kö ka ʒiaan ˈˈpʋ ˗ni ˈgü ˗an ˗gɔ kö ˗wo kë Zoova ˈˈtɔŋdë ˗nu ˈka. w22.04 19-20 § 16-17.

ˈDhɛ Sadhomɔn kun ˗klu ˗sü ˈka Zoova ˗bha, ˗de yö ˗kɔ ˗së ˗kun ˗a ˗gɔ. Kö ˗yö ꞊kun wlüünën ˈka, ˗a ˈwɔn ˗kun ˗a ˈˈɲaan ꞊dhɛ ˈyaa pë ꞊va dɔ, ˈyö ꞊bhɛɛ Zoova ˗dhɛ kö ˗yö ö gba ˈwɔndɔdhe ˈka. (1 Rois 3:​7-9) ˗Dhɛ ˈö ˗ya ˗gblüdëdhɛ kë ˗sü ˗bha, Sadhomɔn ˗ya ˈgüman ˈzü ꞊dhɛ ˗desüva ˈyaa ˗së. ˈˈKɛɛ ˗wëëwɔn ˈö ˗kë ˈyö ˗tɔ ꞊taabha, Sadhomɔn ˈti ˈto ö ˗de ˗bha ˗dhioo ˈˈpiʋ̈. ˗Dhɛ ˈö ˗kë ˗gblüdë ˈka ˈö ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗yö ˗ʒiö, ˗yö ö ˗de ˗sü ꞊va, ˈö ˗ya ˗Zlan ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗lögü ˗sü ˗bha. ˗A ˈwɔnzuan ꞊nɛn: ˈTɔŋ˗ ˈö ˗Zlan ˗ya dɔ Izraɛdhömɛn ˗nu ˗ta bhë ˗a ˈgü, ˗ya ˗pö ˗an ˗bha ˗gblüdë ˗nu «dua ˈyaa ˗mü kö ˗wo dhe ꞊va ˈsü, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗an zuʋ̈ˈˈ ˈya ˗dho ʒiaan ˈˈwɛɛ ˈsü.» (Deut. 17:17) Sadhomɔn ˈti ˈtɔŋ˗ ˈö bhë ˗a ꞊bhlëë ˗ya. ˗Yö ˗dho ˈö dhe 700 waa ˈˈnɔnbɔ 300 sü. (1 Rois 11:​1-3) ˗A ˈbha ˗ya kë ˈkö Sadhomɔn ˗bha ˈgü ˗be, ˈwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗wo ö ˗da ˈwɔnyaakësü ˈgü. ˈˈKɛɛ ꞊taabha, ˗yö ˗wɔn yaa ˗slɔɔ Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗lögü ˗sü ˈgü.—1 Rois 11:​9-13. w22.05 23 § 12.

Pë ˗wɔngbɩɩsü ˈbha ˗yö ˗dhö ˈö mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˈˈpɛpɛ dua ˈdhö ˗mü ꞊dɛɛ kö ˗wo wo ˗kɔ ˈˈyɛ ˗a kë ˗sü ˗bha. ˗Wo ˗dho ˈˈwɩ ˗a ˗bha ꞊dhɛ Zoova ˈnën ˗tɔ pë ꞊gban ˈˈpɛpɛ ꞊kɔɔnmɛn kö ˗wo bɔ ˗a ˈka ˗ee? Ɛɛnˈˈ ˗wo ˗dho ˈto Sɔtraan ˈö ˗kë ˗Zlan ˈyɔɔ˗ ˈka bhë ˗a ꞊zlöö ˗ee? ˈˈGbɩɩdhɛ ˗mü kö mɛn ˈö ˈdhö ˗yö ö ꞊bɔa ˈsü. Kwa ꞊bɔa ˈkwa dho ˗a ˈsü ˈnën dho ˗a kë kö ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën bhë ˈkwa˗ ꞊slɔɔ ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü, ɛɛnˈˈ ˈkwa ˈkun ˗a ꞊slɔɔ ˗sü ˈka. (Mat. 25:​31-33, 46) ‹ˈˈKlʋʋbhɔdhe ˈkpii˗› ˈˈtʋ̈ŋ ˈka, mɛn ˈö dho dha ɛɛnˈˈ ˈö˗ ˈgü dho shiʋ̈ˈˈ, ˗wo ˗dho ˈklëë˗ ˈkpɔ ˗a ˗bha. (˗Dhɛ. 7:14; 14:​9-11; Ézéch. 9:​4, 6) ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˈbha ü ˗kɔ ˈˈyɛ Zoova ˗bha kö ˗yö kë ü ꞊kɔɔnmɛn ˈka, kö ˈbha ˈwɔn ˗së ꞊dede kë. Ü˗ ˈˈpiʋ̈ ˈü mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗takun kö ˗wo ˗da ˈwɔn ˗së ˈö bhë ˗a ˗ʒian ˗ta, ˈdhuëë˗ ˗nu ˈwo dho kë mɛn ˗nu ˈwo ˗klu Zoova ˗bha ˗an ˗dhɛ, ˗an ˗wɔn ꞊blɛɛ. Kwa dua ˗mü kö gagade ˗wɔngbɩɩsü ꞊dede ˗nu ˈwo bhë ˈkwa ˗an draanˈˈ. ˗A ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗dho kwa ˗takun kö ˈkwa ˗klu Zoova ˗dhɔkësü ˗bha. ˗Ya ˈgo ˗a ˈgü, pë ˗nu ˈkwa ˗an ꞊draan bhë kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa bɔ ˗an ˗ta ˈkwa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗takun kö ˗wo ˈˈwɩ Zoova ˗dhɔkësü ˗bha, kö ˗wo ˗klu ˗a ˗bha. w22.05 15 § 1-2.

Zoova ˈnën kwa dua ˈdhö ˗mü ˈkwa kwa ˈˈtʋ ˈto ˗a ˗bha, kwa ˈyɔɔ˗ ˗nu ˈwaa ˗mü. ˈDhɛ Zoova ˗yö ˈwɔn ꞊blɛɛ Zɔbö ˗dhɛ, Zɔbö ˗yö ö ˈˈtʋ ˗to ˗a ˗bha ˗së ˈka. ˗Zlan ˗yö ˈwɔn ˗yö ˈko ˈˈdhiʋ̈ Zɔbö ˗dhɛ, ˈö˗ pö: « ˈWɔn ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˈö kë ˗ni ˈgü ü ˈka bhë n ˈˈɲan ˗ya ˗yö. Ü ˗bha ˈgü, n ˗zo ˈyaa ü ˈˈpiʋ̈ ˗ee?» Zɔbö ˗ya ˗daakë ˗dekëtɩtɩsü ˈka ˈö˗ ˗zɔn ˈpö ꞊dhɛ ö Zoova ˈˈnuɛ ˗bho ˗a ˗bha zuʋ̈sëdhɛ ˗wɔn ˈgü. ˗Ya ˗pö: «A ü ˗tɔɔ ˗man, ˈˈkɛɛ n ˈˈɲan ˗ya ˗kpan ü ˗bha ꞊dɛɛ.» (Job 42:5) ˗A ˈbha ˗ya kë kö ˈdhɛ Zɔbö ˗yö ˗wo ˗nu ˈwo bhë ˗an pö, kö ˗yö ꞊kun ˈˈɲaannu ˗sü ˈka ˈˈyʋʋbi ˈgü, kö ˗dhiëë ˗lo ˗sü ˈka ˗a kwibhadhɛ ꞊gban ˈgü. ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈, Zoova ˗ya ˗zɔn Zɔbö ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗a ˗dhɔ ˗yö ö ˗kë, ˈö˗ ˗zogban ꞊dhɛ ˗a ˈˈdhiaa ˗yö ö ˈgü. (Job 42:​7, 8) ꞊Dɛɛ ˈpö, mɛn ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˗wɩ kwa ˗dhɛ, ˈwo kwa sü ꞊dhɛ ˈˈwlaamɛn ˗nu ˈdhö. ˗Wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo˗ ˈˈslö ꞊mɛɛn kö ˈwo kwa ꞊dede ɛɛnˈˈ kwa ˗bha ˗kɔlokota ˈtɔ zë Zɔbö ˗bha ˗kwɛzlan ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ˗yö ga ˗sü ˈka Zoova ˈgü ˈkpakpadhö ꞊dhɛ ˈkwa kë ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü, kwa ˗dho ˈto ˗klu ˗sü ˈka ö ˗bha. w22.06 24 § 15-16.

˗Ya ˈˈkan zuʋ̈gblüdhi ˈö dho kë dhaŋ˗ ˈgü kö ˗wa wo bo Babidhɔnö ˗pö ˈkpii˗ ˈgü shiʋ̈ˈˈ ˗sü ˈka ˗a ˗bha, zuʋ̈gblüdhi ˈkpii˗ ˈbha ˗dho kë ˈzü. (˗Dhɛ. 19:​1-3) ˈWɔn ˈkpii˗ ꞊dede ˈö ˗Dhɛkpaɔ dhiaˈˈ ˈsëëdhɛ ˗ya ˗wɔn ꞊blɛɛ ˈö ˗kë ‹ˈˈbhlaanë ˗bha dhe dɔ ˗sü› ˈka bhë, ˗yö ˗dho kë. ˈˈSanni Aamagedɔn ˗gblü zü ˗yö dɔ, ˈˈɲɔn ˗a ꞊troo ˗nu 144.000 ˈwo bhë, ˗an ꞊gban ˗dho kë dhaŋ˗ ˈgü. ˈˈKɛɛ ˈyii ˗dho kë ˈˈbhlaanën ˗bha dhe ˈsü ˈˈtʋ̈ŋ ˈka. (˗Dhɛ. 21:​1, 2) ˈˈBhlaanën ˗bha dhesüsü ˗dho kë kö Aamagedɔn ˗gblü ˗ya ɲën, kö ˗Zlan ˈyɔɔ˗ ˗nu ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˈgü ˗ya shiʋ̈ˈˈ. (Ps. 45:​3, 4, 13-17) ˈMën dho kë ˈˈbhlaanën ˗bha dhe dɔ ˗yi ˈka? ˈKosüsü ˗yö dhe waa ö ꞊gɔɔn ˗an ˗kɔ ˗lo ˈkwëë˗. ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka, ˈˈbhlaanën ˗bha dhesüsü ˈö dho kë dhaŋ˗ ˈgü bhë, ˗yö ˗dho Yesu Klito ˈö ˗kë ˗Gblüdë ˈka waa ˈˈɲɔn ˗a ꞊troo ˗nu 144.000 ˈwo ˗kë ꞊dhɛ ˗a ˗bha dhebɔ ˈdhö bhë, ˗an ˗lo ˈkwëë˗. ˈWɔn ˈkpii˗ ˈö ˈˈdhʋ̈, yö ˈnën dho kë ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗bha ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ꞊kɔɔn ˗sü ˈö dho kë ˗kwɛ 1.000 ˈˈpiʋ̈ ˗a zübhodhɛ ˈka.—˗Dhɛ. 20:6. w22.05 17 § 11-13.

Yesu ˗ya ˗pö ˈˈtʋ̈ŋ ˗totaabhasü ˈgü, ö ˗dho ö ˗kɔ ˈˈyɛ «gwëëmi ˗towotasü ˈö ꞊kpaɔsü» ˗a ˗bha kö ˗yö ˗zuu ˈgü ˗bhöpë nu mɛn ˗nu ˗dhɛ. (Mat. 24:45) Pë ꞊dede ˈö˗ ˗kë yö ˗mü. Kwa ˗maankëmɛn Yesu ˗yö ö ˗kɔ ˗yɛ ˈˈɲɔn ˗a ꞊troo ˗nu kpö ˈdɛdɛ ˗bha kö ˗wo ‹˗zuu ˈgü ˗bhöpë nu› ˗Zlan ˗dhɔkëmɛn ˗nu waa wo ˗bha Biblö ꞊klaŋnën ˗nu ˗an ˗dhɛ «˗a nu ˈˈtʋ̈ng ˗bha.» ˈˈKɛɛ ˈˈɲɔn ˗a ꞊troo ˗nu ˈwaa wo ˗de kë ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈwo to ˗an ˗gɔmɛn ˗nu ˈdhö. (2 Ko. 1:24) Mɛn ˈwo˗ sü ꞊ʒiaan ˗Zlan ˗bha ˈˈsɛgümɛn ˗nu ‹˗gɔmɛn waa ˗an ˗bha ˈˈdhiʋ̈sümɛn› ˈka, ˈyö ˗tɔ Yesu. (Is. 55:4) ˈÖ sü ˗kwɛ 1919 ˗bha ˈö yö ˗a ˈka ꞊dɛɛ ˗bha, gwëëmi ˗towotasü ˗ya Biblö ˗draan ˗a ˈka ˈˈsëëdhɛ ꞊va yö ˈˈkpɛɛn. ˈˈSëëdhɛ ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗wa mɛn ˗nu ˗takun kö ˗wo gagade ˈö Biblö ˈgü ˗a draanˈˈ ˗blɛɛsü wo. ˗Kwɛ 1921 ˈgü, gwëëmi ˗yö ˈsëëdhɛ ˗be La harpe de Dieu ˗yökë kö ˗yö mɛn ˗nu ˗takun kö ˈwɔn gaga ˗nu ˈwo Biblö ˈgü ˗wa draanˈˈ. ˈDhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˗nu ˈwo ʒiö ˗ni ˈgü, ˗wo ˈsëëdhɛ ˈbha ˗nu ˗yö ˈˈkpɛɛn ˈzü. ˈSëëdhɛ ˗be ˗mɛɛn ˈö ü ˗takun ˈö kwa Dë ˈö dhaŋ˗ ˈgü ˈü˗ dɔ, ˈö˗ ˗dhɔ ˗da ü ˈgü? w22.07 10 § 9-10.

Mɛn ˈö˗ ˈˈglü dho kë ˗së kö ˗yö ʒiö ˗a ˈka Zoova ˗ta, ˈyaa ˈdhö. Pë ˈˈoo ˗pë ˈö ˈka˗ nu ˗a ˗dhɛ ꞊yaa˗ pö ˈö˗ ˗yɛ ˈzü kë, ˗yö ˗dho ʒiö ka ˗bha ˗ta ꞊gblɛɛn ˗kplawo. (Mak. 10:​29, 30) ˈKö ˗kë ꞊dhɛ kwa ˈˈkpɔnŋtaadhɛ yaa ˈö yö ˗a ˈgü, Zoova ˗yö ˗tosɛta kë ˗kɔ ˗së ˗zɔn kwa ˗dhɛ. Ka ˗dho ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka ka Dë dhɔɔbhaasü ˗bha yö ˗kë ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka, ˈö ˗dhɔ ˈö kaa˗ ˗nu ka ꞊zinŋgü ˈö ˗dadhiʋ̈. ˗Ya ˈgo mü, ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën bhë ka ˗dho ˗a ꞊slɔɔ. ˈKa ka ˗de nu Zoova ˗dhɛ ˈka bɔ ˈˈyi ꞊bhaa, ka ˗dho pë ꞊bhlëësü ꞊dede nu ka Dë ˗dhɛ. ˗Ya ka gba pë ˗sɛŋbɔ ˈˈpɛpɛ waa ˈˈtʋ̈ŋ ˗së ˗nu ˈwo ka zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗dhi ꞊dedewo, ˗an ˈka. Ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈpö ˈka dhaŋgüdhɛ Dëmɛn gba pë ˈö ˈyaa˗ ˗gɔ ˗a ˈka. ˗A pë ˈö ˈˈdhʋ̈, ˈyö ˗tɔ ka ˗de nu ˗sü kö ˈka˗ ˗bha yökë ˗kplawo. (Job 1:8; 41:11; Prov. 27:11) ˗Tosɛta kë ˗kɔ ˗së ꞊dede ˈö ˗dhö, ˈyö bhë. w23.03 6 § 16-17.

Wlüünëndhɛ ˈgü, ˗wɔ dhebɔ ɛɛnˈˈ gɔɔn˗ ˈˈpiʋ̈ ˗sü ꞊faan ˗kë ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dedewo. ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka ˈzü, mɛn ˈbha ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗wo ka ˗blü ˈˈɲangüyaa kë ˗sü ˗bha. Pë ˈö Sɔtraan ˈdhö˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈka˗ kë, ˈyö bhë. ˈMën dho ka ˗takun kö ˈka ˗gban ˈgüdandhe suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˗gɔ? (1 Tes. 4:​3, 4) Ka bhɛɛˈˈ ˗ni ˈgü Zoova ˗dhɛ, pë ˈˈpɛpɛ ˈö ka zuʋ̈ˈˈ ˈgü, ˗kaa pö ˗a ˗dhɛ. ˗Kaa pö ˗a ˗dhɛ ˗yö ꞊faan nu ka ˗dhɛ. (Mat. 6:13) Ka ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ꞊dhɛ pë ˈö Zoova ˈdhö˗ ˈˈpiʋ̈ ˈyö ˗tɔ ˈö ka ˗takun, ˈyaa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈö zadɔ ka ˗bha. (Ps. 103:​13, 14) ˈKa ˗dho ˗a pö ˈka ka ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈto ka ˗de ˗gɔ. ˈWɔn ˗nu ˈö ˈka bɔ ˗ni ˈgü ˗an ˈgü, ˗kaa blɛɛˈˈ ka ˗mɛn ˗nu ˗dhɛ. ˈWɔn suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a blɛɛˈˈ ˗sü ˈyaa ˈˈplëëplë, ˈˈkɛɛ ˈka˗ kë ˈˈdhʋ̈ ˗yö ˗dho kë ˗së. ˈKa Biblö ˗wo pö, ˈka ka ˗zota ˗a ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˗nu ˈgü, ˗da ˈwɔn ˗nu ˈwo Zoova ˗dhɛ ˗së ˗an ˗ʒian ˗ta ˗sü ˗dho kë ka ˗kɔa ˈˈplëëplë. Ka ˗dho ˗a yö ꞊dhɛ ˈˈgbɩɩdhɛ ˈyaa ˗mü kö ˗wo ˈtɔŋ˗ dɔ ka ˗ta ˈwɔn ꞊gban ˈgü, ˈyö sü ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö Zoova ˗yö ˈwɔn ˗nu yö ˗a ˈka, ka ꞊dede ˈka˗ ˗dɔ. w22.08 5 § 10-12.

Kletiɛn ˗nu ˈwo ˈkɔdë ˈka, ˈwaa wo ˗zokë wo ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˗wɔn ˈsü ˗bhaa ˈka. ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˈkɔdë ˗mü ka ˈka, kö ˗a ˈbha ˗ya kë kö ka˗ ˗pö ka ˗de ˗dhɛ ka ˗kɔ ˈti ˗dho ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈzüdho kö ˈka ˗bhöpë waa ˈkɔ ꞊saa ꞊slɔɔ ka ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˗bha ˈka. Ɛɛnˈˈ kö ka ˗kun ˗a pö ˗ni ˈgü ka ˗bha yö ˗ya shiʋ̈ˈˈ, ka ˈti ˗dho ˗mɔn ˗a ˈˈwɛɛ ˈbha ꞊slɔɔ ˗sü ˗bha ˈzüdho, ˈö˗ ˗wɔn ˈgü zuʋ̈dhiʋ̈tɛ ꞊gbɔɔnsü ˗yö ˗kë ka ˗bha. Ɛɛnˈˈ ˈzü ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë ka ˈgü ꞊dhɛ ˈwëëga ꞊va ˈyaa ka ˗gɔ, ka ˗bha ˗tosɛta ˈti ˗dho kë ˗së. ˈˈSuʋ̈ suu ˈö bhë Sɔtraan ˗ya bɔ ˗a ˗ta ˗ya mɛn ꞊vadhɛ ˈˈkan Zoova ˗bha. Sɔtraan ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ˗yö kë kwa ˈgü ꞊dhɛ Zoova ˈyaa ö ˗zota kwa ˗wɔn ˈgü, ɛɛnˈˈ ˈzü ˗yö ˈti ˗dho kwa ˗takun kö ˈkwa kwa ˗zo kë kwa ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈. ˗Zotadhe suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗ya kë kwa ˗gɔ, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ pö kwa ˗de ˗dhɛ ꞊dhɛ kwa dua ˗mü ˈkwa pë ˈˈpɛpɛ kë kö kwa ˗bha yö ˈya ˗dho shiʋ̈ˈˈ, ˈkö ˗de ˈö ˗kë ꞊dhɛ kwa Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ꞊lögü, kö yö ˗mü. w22.06 15 § 5-6.

˗Zlan ˈö mɛn ˗nu ˗wëë ˗ya ˗kë, ˈö ö ˗de ˗ya mɛn ˗nu ˗duɛɛ ˈgü, ˈö ˈwɔn ˈyaa ˗shiö ˗a ˗dhɛ ˈˈvaandhö, ˈö ˗dhɔ ꞊dede waa gagade ˈö˗ ˈgü ˗a ˈˈyi ˈyaa bhʋ̈ʋ̈ˈˈ, yö ˗mü. (Ex. 34:6) ˈWɔn ˈö kpɛnŋdhö ˗a ˗dhɔ ˗yö Zoova ˗kë. (Is. 61:8) ˗Ya ˗kpan kwa ˗bha kö kwa saanˈˈ ˈsü ˗ni ˈgü, ˗yö ˗mën ˗a ˈka ꞊dedewo. ˗A ˗wɔn ˈgü saanˈˈ ˗nu ˗bho kwa ˗ta ˗sü ˗lele ꞊dede ˗ya ˗ta. (Jér. 29:11) Kwa ˈˈɲan ˗yö ˈˈtʋ̈ŋ ˗së ˈö bhë ˗a ˗gɔ. ˈPë ˗kë ˈö Zoova ˗dhɔ kwa ˗kë ˈgbɛ, ˗a ˗gɛn do ˈnën bhë. ˗Mën ˈˈwɛɛ ˈbha ˈö˗ ˗wɔn ˈgü ˈö gagade ˗nu ˈwo Biblö ˈgü ˗an ˗dhɔ ˗yö kwa ˗kë? ˗A ˗gɛn do ˈnën ˗tɔ ˈzü gagade ˗nu bhë ˗an dɔ ˗sü ˈwɔn ˗së ˗kë kwa ˗dhɛ. ˗A ˈwɔnzuan do ꞊nɛn: Gagade ˗nu ˈwo Biblö ˈgü ˗wa ˗kë ˈö ˈkwa kwa ˗zo yö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗dhɛ. ꞊Dhɛ ˗piö kpö ˈö ˈˈyitagɔ ˗bha ˗a ˈdhö, kwa ˗bha ˗zo ˗yö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗dhɛ ˗sü ˗ya ˗kë ˈö ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ suu gbɛ˗ ˈyaa kwa bho ʒiaan ˗ta. Biblö ˈˈɲan ˈö ꞊dɛɛ ˗a ˈgü, pë ˈö Pɔdhö kun ˗a ˗wɔn blɛɛˈˈ ˗ni ˈgü ˈyö ˗tɔ kletiɛn ˗nu ˈwo ˈˈɲɔn ˗a ꞊troo ˗nu ˈka ˗an ˗bha ˗zoyödhe ˈö ˗gban ˗dho dhaŋ˗ ˈgü ˗sü ˗bha. ˈˈKɛɛ ˈwɔn ˈö˗ ꞊blɛɛ bhë ˗yö ˗gban ˈpö kletiɛn ˗nu ˈwo dho ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a kë ˈˈkpɔnŋ ꞊taa yö ˗an ˗bha. (Zan 3:16) ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ ˈwɔn ˈö ˗gban ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˈˈdhʋ̈ ˗a ˗bha ˗a draansü ꞊yaa˗ kë kwa ˗bha ˗tosɛta ˗ya kë ˗së. w22.08 14-15 § 3-5.

ˈDhaŋ˗ ˗bho mɛn ˈˈdhiʋ̈ ˗sü ˗yö ˗gban ˗dhɔ ˗ta. 1 Kodhɛngtö 13 ˗yö ˗dhɔ këyö ˗nu ꞊va ˈwo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗wo kwa ˗takun kö ˈkwa ˈdhaŋ˗ bho mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈˈdhiʋ̈, ˗an ˗wɔn ˗blɛɛ. (1Ko.13:​4-8) ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ˗a ˈˈɲan ˈsɛɛn˗ 4 ˗ya ˗pö: ‹˗Dhɔ ˗yö mɛ zuëˈˈ ˗kë ˗sɛa, ˈyö mɛ ˈˈklʋ ˗yö ˗dhi.› ˈKö ˗kë ꞊dhɛ kwa ˈwɔn yaa ˗kë ˗a ˈka, Zoova ˗yö ö zuʋ̈ˈˈ ˗kë ˗saa kwa ˈˈpiʋ̈. ˗Kɔ do bhë ˗a ˈka kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗wa kwa ˗shiödhɛwɔn pö ɛɛnˈˈ ˗a kë, kwa dua ˗mü ˈkwa kwa zuʋ̈ˈˈ kë ˗saa ˗an ˈˈpiʋ̈. ˗A ˈˈɲan ˈsɛɛn˗ 5 ˗ya ˗pö ˈpö: ‹˗Dhɔ ꞊ya kë mɛ ˈgü [ . . . ] ˈwɔn ˈyaa ˗siö ˗a ˗dhɛ mɛ kwi ˗bha, ɛɛnˈˈ ˈyaa ˈwɔn ˈkun ö ˈˈgblʋ̈ʋ̈˗ mɛ ˗bha.› Kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗wa kwa ˗shiödhɛwɔn kë, kwa dua ˈyaa ˗mü ˈkwa ˈkun kwa ˗zo ˈˈpiʋ̈ kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈkwa˗ ˈˈyɔɔ bho ˗an ˗gɔ ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü. Ecclésiaste 7:9 ˗ya ˗pö ꞊dhɛ ˈwɔn «ˈya dho ˗shiö kwa ˗dhɛ ˈˈvaandhö ˈˈwlaawɔn ˗nu ˗wɔn ˈgü.» Kwa dua ˗mü ˈkwa kwa ꞊dhegblü ˗nu yö ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö Zoova ˗an yö˗ ˈka ˗a ˈdhö. ˗An ˗dhɔ ˗yö ˗Zlan ˗kë, ˈö ˈyaa ˈwɔn ˈkun ö ˗zo ˈˈpiʋ̈ ˗an ˗bha. Kwa dua ˗mü ˈpö ˈkwa˗ kë ꞊dhɛ ˗a ˈdhö. (Ps. 130:3) ˗Kwa kwa ˗zo bho ˈwɔn yaa ˗nu ˈwo˗ ˗kë ˗an ˈˈpiʋ̈, kö ˈkwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë ˗an ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈgü.—Mat. 7:​1-5. w22.09 3-4 § 6-7.

Daniɛdhö ˗bha ˈsëëdhɛ ˗be ˗yö ˈwɔn ˈˈdhiasü ˗nu ˈwo dho kë ˈˈtʋ̈ŋ ˗totaabhasü ˈgü ˗a ˗blɛɛ ˈdɔɔndhö. ˗A ˈwɔnzuan ꞊nɛn: Daniel 12:1 ˗ya ˗pö ꞊dhɛ Misɛdhö ˈö ˗kë Yesu ˈka bhë ˗yö «dɔ ˗sü ˈka [˗Zlan] ˗bha ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˗bha ˈka.» ˗Wo ˈö bhë ˗yö ˗yökodhiʋ̈sü zübho ˗kwɛ 1914 ˈgü kö Yesu ˗ya ˗ya ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗gɔ ˈˈdhiʋ̈ dhaŋ˗ ˈgü. ˗Wa ˗pö Daniɛdhö ˗dhɛ ˈzü ꞊dhɛ Yesu ‹˗dho wlüüˈˈ ˈˈklʋʋbhɔdhe ˈˈtʋ̈ŋ ˈö˗ suu ˈti kë do ˈö sü ˈˈsɛgɔ ˗blɛɛsü ˗bha bhɔ ˗yi ˗bha ˈö dho ˈö yö˗ ˈka ꞊dɛɛ ˗bha,› ˗a ˈka. ˈˈTʋ̈ŋ ˈˈgbɩɩ˗ ˈö ˈˈdhʋ̈ Matiö 24:21 ˗ya ˗dhɛ ˈpö «ˈˈklʋʋbhɔdhe ˈkpii˗» ˈˈtʋ̈ŋ. ˈˈTʋ̈ŋ ˈö bhë ˗a ˈˈdhiʋ̈todhɛ ˈgü, Aamagedɔn ˗gblü yi ˈka, Yesu ˗dho wlüüˈˈ, ˈö ˗Zlan ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗ta ˗ko zë. ˗Dhɛkpaɔ dhiaˈˈ ˈsëëdhɛ ˗yö ˗Zlan ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˗dhɛ «mɛn kpö ˗ziisü» ‹ˈwo bɔ ˈklobhɔdhe ˈkpii˗ ˈgü.›—˗Dhɛ. 7:​9, 14, NTBL. w22.09 21 § 4-5.

ˈTɔ ˗nu ˈwo ˗ya ˗sü ˈka ˈsëëdhɛ ˈö bhë ˗a ˈgü ꞊dɛɛ, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö˗ ˈbha ˗nu bho mü. ˗Yö kë ˗sü ˈka ꞊dhɛ ˈpë Zoova ˗yö ˈtɔ ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˗bɛnzë ꞊köŋ klɛyɔn ga ˈka, ˗a ˈdhö. (˗Dhɛ. 3:5) ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˗kwa pë ˈˈpɛpɛ kë kö kwa ˈtɔ ˈö˗ ˗bha ˈsëëdhɛ ˈgü ˗yö ˈto mü ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka, kö ˈya ˗dho ˗a shiʋ̈ˈˈ ˈö˗ bho mü. Mɛn kpö do ˈö ˗an ˈtɔ ˈdhö ˗ya ˗sü ˈka ˗këdhösü ˈsëëdhɛ ˈgü ˈnën ˗tɔ mɛn ˗nu ˈö ˗Zlan ö ˗kɔ ˗yɛ ˗an ˗bha kö waa Yesu ˗nu ˗wo kë dhaŋ˗ ˈgü. Pë ˈö bɔmɛn Pɔdhö ˗ya pö ö «ˈˈtɛado» ˗nu ˈwo kun Fidhipö ˗pö ˈgü ˗an ˗dhɛ ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ˈˈɲɔn ˗a ꞊troo ˗nu ˈö waa Yesu ˗nu ˈwo dho ˗gblüdëdhɛ kë bhë, ˗an ˈtɔ ˗yö ˗ya ˗sü ˈka ˈsaadhö ˗këdhösü ˈsëëdhɛ ˈgü. (Fdh. 4:3) ˈˈKɛɛ ꞊waa˗ pö wo ˈtɔ ˗yö ˈto ˈsëëdhɛ ˈö bhë ˗a ˈgü, ˗an dua ˗mü kö ˗wo ˈto ˗klu ˗sü ˈka ˗Zlan ˗bha ˗kplawo. ˗Wa wo bo ˈklëë˗ ˗kaanta ˈkpɔ ˗sü ˈka ˗an ˗bha, ˗an ˈtɔ ˈti ˗dho ˈgo ˈsëëdhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈgü ˈzü. ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗an ga ˗yi ˈˈdhiʋ̈ ɛɛnˈˈ kö ˈˈklʋʋbhɔdhe ˈkpii˗ ꞊kun nu.—˗Dhɛ. 7:3. w22.09 15 § 3, 5-6.

˗Kwa kwa ˗zota kö mɛn ˈbha ˗yö ˗bhöpë ˈö˗ ˗dhɔ kwa ˗kë ˗a ˗kpa. ˈKwa˗ ˗bhö ˗bia ˗ta ɛɛnˈˈ ˈzü kö kwa˗ ˗bhö ˗ni ˈgü, kwa ˗zo ˗yö ˈto ˈwɔn ˈˈwɛɛ ˈˈpiʋ̈, kwa ˗dho ˗a din yö ˗ee? ˗A ˈbha ˗ya kë ˈkwa kwa bo ˗a ˗bhö ˗sü ˈka, kwa ˗dho ˗a yö ꞊dhɛ kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗be ˈkwa˗ ˗bhö ˗tɛitɛidhö kö ˈkwa˗ din yö ˗së ˈka. ˗Kɔ do ˈö bhë ˈyö Biblö ˗wopösü ˈdhö˗ ˈka. ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka, kwa˗ ˗wo ˗pö ˗bia ˗ta ˈö ˈkwaa˗ ˈgüman ˗së ˈka. ˗Kwa ˈˈtʋ̈ŋ ˈsü ˈkwa Biblö ˗wo pö ˗tɛitɛidhö, ˈkwa kwa ˗zota ˗kɔ ˈö ˈwɔn ˗nu ˗wo ˗kë ˗a ˈka, mɛn ˗nu ˈwo ˗an ˗wɔn ꞊blɛɛ, ˗an ˗wo ˗nu waa pë ˗nu ˈkwa ˗an ˗wo pö, ˗an ˈgü. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, kwa ˗bha zuʋ̈gblüdhi ˗dho ˗dadhiʋ̈. Yesu ˗yö ‹gwëëmi ˗towotasü ˈö ꞊kpaɔsü› ˗a ˗ya kö ˗yö ˗zuu ˈgü ˗bhöpë nu kwa ˗dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˗së ˗bha. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗deslɔɔdhe ˗yö kwa ˗gɔ ˗Zlan ˗dhɔkësü ˈgü. (Mat. 24:45) Pë ˈˈpɛpɛ ˈö gwëëmi ˗towotasü ˗ya sü ˈö kwa ꞊klaŋkë ˗a ˈka, ˗yö ˗gban sü ˈka ˗Zlan ˈˈDhiwo ˈö ˗kë Biblö ˈka bhë ˗a ˗ta.—1 Tes. 2:13. w22.10 8 § 6-8.

Biblö ˗ya ˗pö ˈˈtʋ̈ŋ ˗totaabhasü ˈgü, ꞊wɛɛdɔmɛn ˗nu ˗dho kë ꞊va. (2 Piɛ. 3:​3,4) ˈPë ˈwo˗ ˈˈpiʋ̈ ˈyö ˗tɔ ‹ˈwo wo ˗bha ˈö ˗dhi wo ˗dhɛ ˗a kë.› (Zud. 7, 17,18) ˈMën ˈkwa dho ˗a kë kö ˈkwa ˗dho ˈto ꞊wɛɛdɔmɛn ˗nu ˗bha ˈwɔn kë ˗kɔ ˈˈpiʋ̈? ˗A kë ˗kɔ do ˈnën ˗tɔ ˗kan mɛn ˗nu ˈwo ˈwɔn ˈˈpɛpɛ ˗zëpiʋ̈dhɛ ꞊mɛɛn ˗an ˗bha ˗sü. (Ps. 1:1) ꞊Ya kë ˈˈdhʋ̈ kö kwa dua ˈyaa ˗mü ˈkwa kwa ˈˈtʋ ˈto ꞊taa ˗yö ˗Zlan ˗bha ˗mɛn ˗nu ˗bha, ɛɛnˈˈ ˈkwa ˗an ˗bha ˈsëëdhɛ ˗nu ˗wo pö. Kwa ˈti kë kwa ˈsuan˗ ˈka, kwa ˗dho kë ˈwɔn ˗nu ˗zëpiʋ̈dhɛ mɛɛnˈˈ ˗mɛn ˈka, ˈö kwa zuʋ̈ˈˈ dɔ ˈdudhö Zoova waa ö ˗bha ˗kɔlokota ˗an ˗bha ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka ˗kɔ ˗wɔn ˈgü. ˈKwa˗ pö ˈkwa ˈˈkan ˈwɔn kë ˗kɔ suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˗bha, ˗kwa kwa ˗de dhɛɛˈˈ ˈkpɔ: «˗Wa ˗dhioo ˈbha dɔ ɛɛnˈˈ ˗wa ˈwɔn ˈbha ˈgü ˈˈpʋ kwa ˗dhɛ, a˗ ˗zëpiʋ̈dhɛ ˗mɛɛn ˗kplawo ˗ee? Mɛn ˗nu ˈwo ˈˈdhiʋ̈sü ˗ni ˈgü kwa ˈka, a ˗an zaadhɛ ˗yö ˈˈvaandhö ˗ee?» ˈKwa ˈˈkan ˈwɔn yö ˗kɔ ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˗bha ˈzodhö, kwa ˈˈdhia ˗yö ˗mën Zoova ˈgü.—Prov. 3:​34, 35. w22.10 20 § 9-10.

˗Zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗yö ꞊faan ˗nu Ezekiɛdhö ˗dhɛ ˈö ˗zlanwopö ö ˗bha ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˈwo ˗kë «꞊gɔɔgbɩɩmɛn ˗nu waa ˗dɔ mɛn ˗nu ˗gɔ ˈˈɲënŋ ˗mɛn ˗nu» ˈka bhë, ˗an ˗dhɛ. Zoova ˗ya ˗pö Ezekiɛdhö ˗dhɛ: «ˈMan ü ˈwëëdhɛ kë ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dhɛ ˗an ˗bha ˈdhö. Ü ˗kpoŋgüdhɛ ˗de ˈpö ˈman˗ kë ˈˈgbɩɩ ꞊dhɛ ˗an ˗bha ˈdhö. ˈMan ü ˗kpoŋ kë ꞊dhɛ diaman ga ˈdhö. -Ya kë ˈˈgbɩkɩgbɩkɩ ꞊dhɛ ˗gwö ˈdhö. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˈˈsuʋ̈ ˈya ˗dho ü kë ˗an ˗gɔ ˈü ꞊zii ˗an ˈˈdhiʋ̈.» (Ézéch. 3:​8, 9) Pë ˈö Zoova kun ˗a ˈˈpiʋ̈ ˈö˗ pö Ezekiɛdhö ˗dhɛ ˈyö ˗tɔ: ‹ˈBha ˈdho ü ꞊kwaa mɛn ˗nu ˗bha ꞊gɔɔgbɩɩdhɛ ˗zü ˈö ü ˈgü ga. A ˗dho ꞊faan nu ü ˗dhɛ.› ˈDhɛ ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü ˗a ˈka ˈö dho ˗a ˈka ˗a ˗bha ˗zlanwopödhɛ ˈgü. Ezekiɛdhö ˗ya ˗pö: «Zoova ˗kɔ ˈˈpiigbɩɩsü ˗yö ˗to n ˗ta ꞊dedewo.» ˗Zlan ˗wodhiʋ̈lomɛn ˈö bhë, ˗yö ˈˈdhoogɔ do ˗sü ˈö ˗wo ˈö dho ˗a pö ˗a ꞊draan. (Ézéch. 3:​14, 15) ˈDhɛ ˗ya ö bo, ˈyö Zoova ʒiaan bho ˗a ˈka ˈö dho ˗dhɛ ˈbha ˈgü, ˈyö ˗Zlan ˗bha «˗zuu ˗yö ˗da [˗a] ˈgü.» (Ézéch. 3:​23, 24) ˗A ˈˈtʋ̈ŋ ˗ya ˗wo kö Ezekiɛdhö ˗ya ˗zlanwopösü ˗bha. w22.11 4-5 § 8-9

˗Zlan ˗wodhiʋ̈lomɛn Abakukö ˗kun bɔ ˗ni ˈgü ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ꞊va ˈgü. Yi do ˈka, ˗yö ö ˗de dhɛɛˈˈ ˗kpɔ ˈˈni ˗ya kë ꞊dhɛ Zoova ˗yö ö ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ö ˈgü. ˈDhɛ ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˗yö ö ˗zopiʋ̈wɔn ˗blɛɛ Zoova ˗dhɛ. Zoova ˗yö ö ˗dhɔkëmɛn ˈö bhë ˗a ˗bha bhɛɛwo ˗daakë. (Hab. 2:​2, 3) ˈDhɛ Abakukö ˗yö ö ˗zota ˗së ˈka ˗kɔ ˈö Zoova ˗yö ö ˗bha ˈˈsɛgümɛn ˗nu dha ˗a ˈka ˗a ˈgü, zuʋ̈gblüdhi ˗kë ˗a ˗gɔ ˈzü. ˗Yö ˗ga ˗a ˈgü ꞊dhɛ Zoova ö ˗zokë ö ˈˈpiʋ̈, ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ ˈzü kö ˈö ö ˗takun ˈö bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈˈpɛpɛ ˈgü. (Hab. 3:​17-19) ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha? ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü, ˗kwa bhɛɛˈˈ Zoova ˗dhɛ kö ˈwɔn ˈö kwa zuʋ̈ˈˈ ˈgü ˈkwa˗ pö ˗a ˗dhɛ. ˗Kwa ˗takundhe ˗dhɛ ˗a ˗gɔ. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˗yö ga kwa ˈgü ꞊dhɛ Zoova ˗dho ꞊faan ˈö kwa ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha ˗a nu kwa ˗dhɛ. ˈKwa˗ yö ꞊dhɛ ˗yö kwa ˗takun, kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗dho ˗gban. Pë ˗nu ˈwo kwa ꞊ɲɔɔn Zoova ˗bha ˈkwa ˗an kë ˗kplawo, kwa ˗de ˈpö ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu waa ˗dɔ ˈdudhö ˗sü ˗wo ˈti ˗dho kwa ˈˈkan Zoova ˗bha.—1 Tim. 6:​6-8. w22.11 15 § 6-7.

ˈDhɛ ˈwo Yesu waa ˈwɔnyaakëmɛn ˗nu ꞊plɛ dɔ ˈˈdhü ˗bha, ˗an zuʋ̈ˈˈ ˈˈklʋʋ ˗kun bhɔ ˗ni ˈgü, ˈyö ˈsü ꞊dhɛ ˗wo ˗kun ˗a yö ˗ni ˈgü ꞊dhɛ ga ˗ya yö wo ˗bha. (Dhu. 23:​32, 33). ˈWɔnyaakëmɛn ˗nu ꞊plɛ ˈwo bhë ˗wo ˈwɔn ˈˈdhiʋ̈˗ ˗blɛɛ Yesu ˈka. (Mat. 27:44; Mak. 15:32) ˈˈKɛɛ ˗a mɛn do ˗yö ö ˈwɔn kë ˗kɔ ˗bho ˈˈgblʋʋ. ˗Ya ˗pö Yesu ˗dhɛ: «N Dëmɛ, yi ˈü dho nu ˗a ˈka ü ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˈgü bhë, dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ü ˗zo ˗yö ˗bö n ˈka.» -Dhɛ ˈö ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˈyö Yesu ˗yö ˗wo ˈö Biblö ˈˈɲan ˈö ꞊dɛɛ ˗a ˈgü bhë, ˗a pö. (Dhu. 23:​39-42) ˗Wo ˗nu ˈö Yesu ˗yö ˗an pö ˈwɔnyaakëmɛn ˗dhɛ bhë, ˗wa ˗kë ˈö ˈkwa kwa ˗zota ˗kɔ ˈö ˗tosɛta dho kë ˗a ˈka ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˗ta, ˗a ˈgü. ˈKwa kwa ˗zota Sadhomɔn ˗bha ˗gblüdëdhɛ ˈö˗ ˗kë ˗yadeflëëgüsü ˈgü ˗a ˈgü, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˈwɔn ˗nu ˈwo ˗gban ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˗bha, ˗a ˈbha ˗nu dɔ. Biblö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ Yesu ˗yö ˈkpii˗ ˈö ˗ʒiö ˗a ˈka Sadhomɔn ˗ta. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈ ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ga kwa ˈgü ꞊dhɛ Yesu waa mɛn ˗nu ˈö ˈwo dho ˗gblüdëdhɛ kë bhë, ˗wo ˗dho ˈˈkpɔnŋtaadhɛ kë ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ꞊dede ˈka. (Mat. 12:42) ˗Ya ˗zɔn ˈˈpuu ˈka ꞊dhɛ «˗tuëë ˈˈwɛɛ» kpö ˈgü mɛn ˗nu dua ˗mü ˗wo pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˈö dho kë ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˗ta bhë, ˗wa ꞊slɔɔ.—Zan 10:16. w22.12 8 § 1; 9 § 4.

Izai kwa ˗zogban ꞊dhɛ ˈkwa ˗takundhe ˗dhɛ Zoova ˗gɔ ˈˈgbʋ ˈka, ˗yö ˗dho ö ˈˈtʋ ˈto ˗a ˗bha, ˈö kwa ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˗daakë ˈzozodhö. ˗Ya ˗pö ˗ʒianwo ꞊dhɛ «kwa ˗bha bhɛɛwo ˗ya ˗da ˗a ˈˈtʋʋdhö, ˗yö ˗dho ˈto mü ˈö˗ ˗daakë.» Mɛn ˗zogban ˗wo ˗nu ˈwo bhë ˗wo kwa ˗zo ˗bo ꞊dhɛ kwa Dë ˗ya ˈˈpiʋ̈ ꞊dedewo kö mɛn ˗nu ˈwo ˗takundhe ˗dhɛ ˗a ˗gɔ ˈö nu ˗an ˗dhɛ. ˗A ˈwɔn ˗dɔ ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗yö kwa ˗takun ˈö ˈkwa ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu bun zuʋ̈gblüdhi ˈka. ˗Ya ˗zɔn ꞊dhɛ Zoova ˗yö ö ˈˈtʋ ˗to mɛn ˈö ˈdhö ˗a ˗bha bhɛɛwo ˗bha. ˈMën ˗kë ˈkwa˗ pö ˈˈdhʋ̈? Isaïe ˈˈɲan ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ 30 züdɔdhɛ ˈgü, ˗wo kpö ˈö ˗kë «ka» ˈka bhë, ˗yö ˗gban Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗lokotasü ˗bha. ˈˈKɛɛ ˗a ˈˈɲan ˈsɛɛn˗ 19 ˈgü, ˗ya ˗pö «ü.» ˗Ya ˗zɔn ꞊dhɛ ˗yö ˗gban mɛn ˈö ˈdhö ˗a ˗bha. Izai ˗ya ˗pö: «Ü ˈti ˗dho ˈˈgbʋ bɔ ˈzü,» «˗yö ˗dho ü ˗wëëzë,» «˗yö ˗dho ˗a ˗daakë ü ˗gɔ.» ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ Zoova ˗bha ˈnën ˗nu ˗dhɔ ˗ya ˗kë, ˗yö ö ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë kwa ˈgü, ˈö ö ˈˈtʋ to kwa ˗bha bhɛɛwo ˗bha.—Ps. 116:1; Is. 57:15. w22.11 9 § 5-6.

ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˗wo ˗gban kwa ˗gɔ, ˈkwa ˗zlanwopö, ˈkwa mɛn ˗nu ꞊klaŋkë, kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö ˗dhi, ˈö kwa zuʋ̈ˈˈ ˗yö ˈwaannu. ˗Kwɛ këŋ do ˗blɛɛsü ˈgü, ˈdhɛ ˗nu Zuifö ˗bha ˗zlanwogɔmɛn ˗nu ˗wa pö bɔmɛn ˗nu ˗dhɛ ˈwa ˗dho ˗zlanwopö, ˗klu ˗Zlan ˗bha ˗mɛn ˗nu ˈwo bhë, wo ˈti wo ˈˈtʋ ˈto ˗an ˗bha. ˗Wo wo ˗gɔ ˗dho ˗Zlan ˗dhɛ ˈˈshia˗, ˈwo to ˗zlanwopösü ˗bha ˗kplawo ˈö ˗an zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö ˗dhi. (Këw. 5:​27-29, 41, 42) ˈˈKɛɛ ˗ya kë ꞊dhɛ ˗wa kwa ˗bha yö ꞊kɛɛ˗ ˈˈkan, kwa dua ˗mü ˈkwa ˈwɔn ˗nu kë kwa ˈsuan˗ ˈka ˗zlanwopödhɛ ˈgü. ˈKwa kwa ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈkwa ˗zlanwopö, kwa ˈˈdhia ˗bha ˗kë Zoova ˈgü ˗sü waa nɔɔn˗ ˈö mɛn ˗nu dha ˗a pö ˗sü ˗dho zuʋ̈waannusü nu kwa ˗dhɛ. ˗Yö ga kwa ˈgü ꞊dhɛ, ˈkö ˗kë ꞊dhɛ kwa ˗kë ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü, kwa ꞊mɔɔn- ˗bha ˈkwa zuʋ̈wannusü ꞊slɔɔ. ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü, kwa ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ꞊dhɛ zuʋ̈wannusü ˈö kwa ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha ˈyö ˗tɔ ˗a ˈdhɛ Zoova dosɛnŋ ˈnën ꞊mɔɔn- ˗bha kö ˗ya nu kwa ˗dhɛ. ˈˈYua ˗ya ˗pɛn, ˈˈsɛ ˗ya ꞊zii, ɛɛnˈˈ ˗wa kwa ˈˈklʋʋbhɔ, ˗kwa kwa ˗zo yö Zoova ˗dhɛ. ˗Kwa ˗klu ˗a ˗bha ˗kɔlokota ˗bha, ˈkwa kwa ˈˈɲan ˗klu ˈwɔn ˗së ˗nu ˈwo kwa ˈˈdhiʋ̈ ˈˈgan ˗ni ˈgü ˗an ˗bha. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ‹˗Zlan ˈö mɛ zuëˈˈ ˈwaanu bha ˗yö ˗dho ˈto kwa ˈˈpiʋ̈.›—Fdh. 4:9. w22.12 21 § 17-18.

ˈKwa˗ pö ˈkwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, kwa ˗bhawɔn ˗yö ˈgüdɔgbɩɩsü ˗bha. ˈˈTakɔ yaa ˗nu ˈkwa ˗dho pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˈkwa ˈˈkan ˗an ˗bha ˗a ˈbha ˗nu ˈnën ˈwo ˗tɔ ˗kë ˈˈkakasü ˗sü, ˗naan yö ˗sü waa ˈˈdhiwo yaa pö ˗sü. (Efɛ. 4:​31, 32) ˈMën ˗kë ö ˗kan pë ˗nu ˈwo bhë ˗an ˗bha ˗sü ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗? ˈYö ˗tɔ ꞊dhɛ ˗wa ꞊gwëë kwa ˗bha. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ Biblö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ ˈwɔn ˗yö ˗shiö mɛn ˈbha ˗nu ˗dhɛ ˈˈvaandhö, ˈö˗ mɛn ˈbha ˗nu ˗de ˈpö ˗an zuʋ̈ˈˈ ˗yö ˗kë ˈˈdhiʋ̈˗ ˗kplawo. (Prov. 29:22) ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˈkwa bɔ ˈˈyi ꞊bhaa, kwa ˗bhawɔn ˗yö ˈgüdɔgbɩɩsü ˗bha ˗kplawo kö ˈkwa ˈˈtakɔ yaa ˗nu bho kwa ˗bha. (Wlɔ. 7:​21-23) ˗Kwa bhɛɛˈˈ Zoova ˗dhɛ kwa ꞊zaadhɛ ˈkwa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈkwa˗ bho kwa ˗bha ˗a ˗wɔn ˈgü, kö ˗yö ga kwa ˈgü ꞊dhɛ ˗yö ˗dho ö ˈˈtʋ ˈto kwa ˗bha ˈö kwa ˗takun. (1 Zan 5: 14, 15) Zoova ˈti dho ˗dhidha kë kö kwa ꞊zaadhɛ ˈgo kwa ˗bha, ˈˈkɛɛ ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ꞊faan nu kwa ˗dhɛ ˈö ˈkwa to ˗a ˈˈgbɩɩ˗ ˈka. (1 Piɛ. 5:10) ˈPë ˈkwa ˗dho ˗a kë ˈzü ˈyö ˗tɔ kwa ˈgü ˗dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˗sü kö ˈkwa ˈto kwa ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˈkwa ˈˈkan kwa ˗loo zii ˗bha. ˗Kwa ˈˈkan ˈpö ˗zotakɔ yaa ˗nu ˗bha.—Fdh. 4:8; Kodh. 3:2. w23.01 10 § 7, 9-10.

˗Dhɔ ˈö ˈˈdhʋ̈, ˗a ˗zɔn ˗kɔ do ˈnën ˗tɔ ˗zlanwopö kwa ꞊faan ˈka ˗sü. ˗Kwa ˗zlanwopö mɛn ˈˈpɛpɛ ˗dhɛ, ˈkwa dho mɛn ˗nu ˗zë ˈgü zë ˗an kwi ˈˈɲan, ˗an ˈgodhɛ, ˗an ˗bha ˗kë ꞊nɔɔnmɛn ɛɛnˈˈ ˈˈflɛɛmɛn ˈka ˗sü, ɛɛnˈˈ ˈzü ˗an ˗bha ˗kë ˈsëëdhɛ dɔ ˗mɛn ˈka ˗sü ˗wɔn ˈgü. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈ kö kwa Zoova dhɔɔbhaawɔn kë ˗ni ˈgü, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö «mɛ ˈˈpɛpɛ ꞊gban ˗wo ˈdhang ꞊në˗ bho tɛanwɔn ˈˈdhiʋ̈ kö ˗wo dha.» (1 Tim. 2:4) ˈKwa ˗dhɔ kë kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈka kö ˈkwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ Zoova waa Yesu ˗an ˗dhɔ kwa ˗kë. Kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗wo bɔ ˗ni ˈgü ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü, kwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˗an ˗wɔn ˗yö kwa ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈkwa nu ˗an ˗dhɛ. ˗An dhɔɔbhaamɛn do ˗wɔn ˗ya kë, kwa ˗an ˗zogban, ˈö ˈˈyua ꞊yaa˗ ˗an kë ˈkwa dho ˈkwa ˗wo ˗an ˗dhɛ, ˈö go mü ˗an ˗bhawɔn ˗ya yö ꞊faanmëndhe ˗bha, ˈkwa ˗an ˗takun. (2 Ko. 1:​3-7; 1 Tes. 5:​11, 14) Kwa ˗bhɛɛ ˗an ˗bha ˈka ˗kplawo, ˈyö ˗tɔ kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ «ˈmɛ ˈö pö ˈaa˗ ˗bha ꞊ya bhɛaˈˈ [˗Zlan] ˗dhɛ faan ˗bha, ˈˈtrüün ˗yö ˗kë ˗a ˗bha bhɛawʋ bha˗ ˈgü, ˈö ꞊yaa˗ ˗yɔ bɔ ˈö˗ ˈwɔn ˗yö mɛ kɔn.»—Zak. 5:16. w23.01 28 § 7-8.

˗Kwɛ ˗nu ˗wo ʒiö ˗ni ˈgü, kö ˈkɔdɔmɛn kwɛɛˈˈ kë ˗ni ˈgü ˗së ˗kplawo. ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka kwa kwɛɛˈˈ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗yö dhi mɛn ˗nu ꞊faanmën ˗sü ˗bha. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa bɔ mɛn ˗nu ˈwo bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü ꞊kwɛŋzü ˗an ˗bha ˈwɔnzuan ˗nu ˗ta ˈkwa kwa ꞊dhegblü ˗nu ꞊faanmën. (Ebl. 11:​32-35; 12:1) Kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu ˗wɔn blɛɛˈˈ ˗sü ˗dho ˗a kë kö ˈwɔn ˈbha ˗ya ˗da ɛɛnˈˈ kö kwa ˗wo ˗ya draanˈˈ ˈko ˗ta, ˗dhikodhɛ ˈto kwa ꞊zinŋgü. (Efɛ. 4:3) ˈKwa gagade ˗wɔngbɩɩsü ˗nu ˈwo Biblö ˈgü ˗an ˗zɔn kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɛ, ˗an ˗bhawɔn ˗ya yö pë ˈbha ˗nu ˗bha ˈkwa˗ nu ˗an ˗dhɛ, mɛn ˗nu ˈö ˗wa kë ˈˈtëëtë ˈkwa ˗an ˗takun, ˗yö ˗dho ˗an ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗gban. ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka ˈkwa kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwo kwa ˗bha ˗zlanwokɔdhi ˈgü ˗an ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗gban, kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗dho dhi. ˗Wa ˗kɔ dɔ, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗yö shiʋ̈ˈˈ yi do ˈka. ˈˈKɛɛ ˈwɔn ˗së ˈö dho ˈgo kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗zogban ˗sü ˈgü, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö to ˗toëpö ˈka. w22.08 22 § 6; 25 § 17-18.

Yesu ˗ya ˗pö ꞊dhɛ ˈˈklʋʋsë do ˗wɔngbɩɩsü ˈö kwa ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha kö ˈkwa Biblö ˈgüman ˈnën ˗tɔ ˈwɔnbhokoodɔsü. (Mat. 24:15) ˈMën ˈwo˗ ˗dhɛ ˈwɔnbhokoodɔsü? Yö ˈnën ˗tɔ ˗kɔ ˈö ˈwɔn ˈbha ˗yö ˗gban ˗a ˈka ˗a ˈˈwɛɛ ˈbha ˗bha, ˗a dɔ ˗sü. ˗Yö kwa ˗takun ˈö ˈwɔn ˈwo ˈti˗ pö vɛɛdhö ˈkwa˗ dɔ. Yesu ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ kwa ˗bhawɔn ˗yö ˈwɔnbhokoodɔsü ˗bha kö ˈwɔn ˈö Biblö ˗ya to ˈˈdhiʋ̈ ˈö˗ pö, ˈkwa˗ ˗bha ˗yö ˈko ˈˈdhiʋ̈ ˗sü dɔ. Kwa ˗bhawɔn ˗yö ˈpö ˈˈklʋʋsë ˈö bhë ˗a ˗bha kö pë ˈˈpɛpɛ kwa˗ ˗wo pö Biblö ˈgü, ˈkwa˗ ꞊trɔɔn ꞊dede ꞊slɔɔ. Zoova ˗yö ˈwɔnbhokoodɔsü ˗nu ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗dhɛ. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˗kwaa pö ˗a ˗dhɛ ˗yö kwa ˗takun kö ˈˈklʋʋsë ˈö bhë ˗yö kë kwa ˗gɔ. Kwa ˗dho ˈto kwa ˗bha bhɛɛwo ˈˈpiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Pë ˗nu ˈkwa ˗an ˗wo pö ˗ni ˈgü, ˗kwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë ˗an ˈgü ˗së ˈka kö ˗kɔ ˈwo ˗gban ˗a ˈka ˗a ˗dhɛ ˗nu ˈö kwa ˗an dɔ ˈsaadhö ˗an ˗bha ˈkwa˗ yö. ˗Kwa Biblö ˈɲan ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˈpɔn kö ˈkwa ˗an ˈklɔɔ˗ dɔ, ˈkwa ˗an ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗kɔ dɔ ˈpö. (Ebl. 5:14) ˈKwa Biblö ˗wo pö ˈwɔnbhokoodɔsü ˈka, kwa ˗bha ˗a ˈgümansü ˗dho ˗dadhiʋ̈. w23.02 10 § 7-8.

˗Kwa kwa ˗zota kö kwa ˈˈtɔŋdë ˗yö ˈkɔ do gbɔɔ kwa ˗gɔ. ˗A ˈkɔ ˈö ˈˈdhʋ̈, ˗a shiʋ̈ˈˈ ˗dhɛ ˗nu ˗wa ˗bha, ˈö ˈˈyi ˗yö bhɔ ˗a bha. ˈˈKɛɛ ˈkö ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˗a ˈkɔ ˈdhɔ sɔnŋ ˗yö ˗mɔn ˈˈmliɲɔn ꞊va ˗bha. ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ ˈkɔ ˈö bhë ˗yö ˗dho kë kwa ˗dhɛ ˗së, ˈö ˈkwa kwa ˗zokë ˗a ˈˈpiʋ̈. ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka, Zoova ˗ya pë do ꞊bhlëësü gbɔɔ kwa ˗gɔ. Pë ˈö ˈˈdhʋ̈ ˈyö ˗tɔ kwa ˗bha ˗tosɛta. Zoova ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ kwa ˗bha ˗tosɛta ˗wɔn ˗yö ö ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈö ö Gbö nu kwa ˗gɔtadhɔpë ˈka. (Zan 3:16) Zoova ˈnën ˗tɔ ˗këdhösü ˗gɔ ˈgodhɛ. (Ps. 36:9) Pë ꞊dede ˈö bɔmɛn Pɔdhö ˗ya pö ˈyö bhë. ˗Ya ˗pö: «Kwa ˗bha ˗tosɛa kë ˗sü waa˗ kwa ˗bha ˗pa diëë ˗sü ˗nu [ . . . ] ˗go [˗Zlan] ꞊në˗ ˈgü.» (Këw. 17:​25, 28) ˗Ya kë ˈˈdhʋ̈, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ pö ꞊dhɛ ˗Zlan ˈnën kwa gba ˗këdhösü ˈka. Pë ˗nu ˈö kwa ˗bhawɔn ˈdhö ˗an ˗bha kö ˈkwa ˈto kwa ˈˈɲaan, ˗yö ˗an ˗nu kwa ˗dhɛ ˗dhɔ ˈgü. (Këw. 14:​15-17) ˈˈKɛɛ Zoova ˈyaa ˗dhidha kë kö ˈkwa kwa bo ga ˗sü ˈka. ˗Ya ˈˈpiʋ̈ ꞊ʒiaan ˈkwa pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˈkwa kë kwa ˈflëëgü, ˈkwa ö ˗dhɔkë ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gblɛɛn ˈˈpiʋ̈.—2 Ko. 7:1. w23.02 20 § 1-2.

Kwa Zoova ˈˈnuɛ ˗bho ꞊dedewo Biblö ˗nu kwa ˗dhɛ ˗sü ˗bha. ˗Yö ˗bɔ ˗a ˗ta ˈö ˗dhioo ˗sɛŋbɔ ˗nu ˈwo ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗wo kwa ˗takun ˈkwa ˈto ˗a ˈˈgbɩɩ˗ ˈka ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗ta ꞊dɛɛ, ˗an dɔ kwa ˗ta. ˗Yö ˗zo ˗yö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗dhɛ ˗sü ˗nu ˗kwa ˗dhɛ ˈpö. ˗A ˈdhɛ ˗wɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ ˈyö ˗tɔ Zoova ˗yö ö ˗bha ˈˈklʋʋsë ꞊va ˗zɔn kwa ˗dhɛ Biblö ˈgü. ˈKwa kwa ˗zota ˗an ˈgu, ˗yö ˗pa kwa zuʋ̈ˈˈ ˈka ꞊dedewo ˈö kwa ˗blü kö ˈkwa ꞊ɲɔɔn ˗Zlan ˗bha, ˈkwa kë ˗a ˈˈtɔŋdë ꞊dede ˗nu ˈka. (Ps. 25:14) Zoova ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗wo ö dɔ. ˗A ˗wɔn ˈgü ꞊kwɛŋzü, ˗yö ˗bɔ ˈˈɲɛɛn ˗nu, ˈˈɲan ˈgü ˗da ˗sü ˗nu waa ˈˈkiö ˗nu ˗ta ˈö ö ˗de ˗zɔn mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗dhɛ. (Nomb. 12:6; Këw. 10:​3, 4) ˈˈKɛɛ ˗wo ˈti ˈˈɲɛɛn ˗nu, ˈˈɲan ˈgü ˗da ˗sü ˗nu, ˈˈkiö ˗nu ˗bha ˗nɔɔn ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˗bɛnzë ˗be, kwa ˗dho ˗an dɔ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˈPë ˗kë ˈö Zoova ˗ya pö mɛn ˗nu ˗dhɛ ˗wo ö ˗zopiʋ̈wɔn «˗bɛnzë ˈsëëdhɛ do ˈgü,» ˈyö bhë. ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ «˗Zlan ꞊dede ˈwɔn kë ˗kɔ ˗yö ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈» bhë, ˗a ˗bha dhiaŋzë kwa ˗dhɛ ˗kɔ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗yö ˗së ꞊dedewo ˈö kwa ˗takun.—Ps. 18:30. w23.02 2 § 1-2.

ˈWɔn ˗nu ˈwo ˗së ˗ka ˗an kë ˗sü ˗ya ka ˗zo ˈˈpiʋ̈. Pë nu ˈwo dho ka ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗gban, ˈwo dho ka ˗takun kö ˈka kë kletiɛn ˗nu ˈö ˗wa ˗kian ˗an ˈka, ˗ka ˗an kë ˗sü ˗wɔn ˗ya ka ˗zo ˈˈpiʋ̈. (Efɛ. 3:16) ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka˗ ˈˈslö ꞊mɛɛn kö ka ˗bha Biblö ˗wopösü ɛɛnˈˈ ˗a ˗draan ka ˗de ˈˈpiʋ̈ ˗sü bhë, ˈka˗ kë ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka. (Ps. 1:​2, 3) Ɛɛnˈˈ ˈzü ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka˗ ˈˈslö ꞊mɛɛn kö ˈka bhɛɛˈˈ zoodhö zoodhö ka zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka. ˗A ˈbha ˗ya kë ˈzü kö ka ˗bhawɔn ˗yö ˗mɔn ka ˗de ꞊sɔnŋ ˗bha ˗sü ˗bha ˈwɔn ˈö ˗gban trʋʋkësü waa ka ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈkun ˗kɔ ˗nu ˗bha, ˗an ˈgü. (Efɛ. 5:​15, 16) Mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗takun ˗sü ˗dho ˗a kë ˈö ˈka ˗kë kletiɛn ˗nu ˈö ˗wa ˗kian ˗an ˈka. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka˗ sü ka ˗de ˈgü ˈö kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈö ˗wa kë zii ɛɛnˈˈ ˈwo ꞊niɔɔnsü ˈka, ˈka ˗an takun. Ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka ˗an ˗takun ˗an ˗bha pë ˗nu ˈdhɔ ˗sü ˗bha, ɛɛnˈˈ ˈö ˈka yökë parɛ ˗nu ˈka ˗kɔ ˗zɔn ˗an ˗dhɛ. Ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈpö ˈka ˗dhɔ ˗zɔn mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ nɔɔn˗ ˗së ˈö ˗gban ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗bha ˗a ˗pö ˗an ˗dhɛ ˗sü ˈka. (Mat. 9:​36, 37) ˗A ˈˈsɩ ˗zë ˗ya kë ka ˗dhɛ, ˗ka Zoova ˗bha yökë ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˗sü ˗wɔn ˗ya ka ˗zo ˈˈpiʋ̈. w22.08 6˗7 § 16-17.