Novanblö

Kletiɛn ˈˈdhiwo dua ˈyaa ˗mü kö kë ˈya˗. ˈˈKɛɛ ˈˈdhiwo suu ˈbha ˗nu ˗wo ˗dhö ˈö kwa dua ˈdhö ˗mü ˈkwa kwa ˗de ˈkun ˗an ˗bha ˈpö. Kwa dua ˗mü ˈkwa˗ kë kwa ˈsuan˗ ˈka kö mɛn ˗nu ˈö kwaa˗ ˗nu kwa wɔkɔ ˗nu, kwa ˈgodhɛ ˗nu ɛɛnˈˈ kwa ˗bha ˈˈsɛ ˗nu ˈwaa do, ˈkwa ˗dho ˈwɔn yaa blɛɛˈˈ ˗an ˗bha. Kwa dua ˈyaa ˗mü kö ˈwɔn ˗nu ˈwo ˗kë ꞊dhɛ ˈsi ˗bho ˗an ˗gɔ ˗sü ˈdhö, ˈkwa˗ blɛɛˈˈ ˗an ˈka. Kwa ˈwɔn blɛɛˈˈ ˗kɔ ˗yö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ꞊faanmën. ˗Kwa kë mɛn ˈˈnuɛ bho ˗mɛn ˗nu ˈka, ˈkwa ˗dho kë ˗an ꞊tɔɔkëmɛn ˗nu ˈka ˈö ˗an këwɔn ˗nu ˈwaa kwa ˗zokun. ˈWɔn ˗së ꞊va ˈö Izraɛdhömɛn ˗nu dua ˈdhö ˗mü ˗be ˗wo ˗Zlan ˈˈnuɛ bho ˗a ˗wɔn ˈgü ˗wo ˗kun ˗dhö. ˈˈKɛɛ ˗wo ˗kun ˗dɔn bho ˗ni ˈgü ˗Zlan ˈka wo ˗wo ꞊löö ˗kplawo. ˈKwa kë ˗wɩ ö ˗wo ꞊löö ˗mɛn ˈka, mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dho ˗a kë ꞊dhɛ kwa ˈdhö ˈpö. Kwa ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ꞊dhɛ mɛn ˗kɔŋ do ˗bha ˈˈklɔɔn yaa ˈwo˗ bho ˗a ˗wɔn ˈgü, «Izraɛdhömɛn ˗nu ˗wo ˗dɔn ˗bho Moizö ˈka ꞊kwɛŋzü.» (Nomb. 13:31–14:4) ˈˈKɛɛ ˈkwa mɛn ˗nu ˈˈnuɛ bho, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˈwɔn ˗së kë ˗sü ꞊faan nu ˗an ˗dhɛ. ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, ˗kwaa ˈˈslö mɛɛnˈˈ kö ˈkwa kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈˈnuɛ bho. w22.04 8 § 16-17.

ˈÖ ˗bhɔ ˈˈdhʋ̈ ꞊kwɛŋzü, Zoova ˗yö wlüünën ˗nu ꞊va ˗takun ˈwo ˗kë ˗a ˈˈtɔŋdë ˗nu ˈka. Ka ˗bha ˈnën ˗nu ˗wa ˈˈwɩ ˗a ˗bha, ˗yö ˗dho ˗an ˗takun ˈpö ˈö ˗an ˗gɛn ˗yö dho ˈˈdhiʋ̈ ˗a ˗dhɔkësü ˈgü. (1 Ko. 3:​6, 7) ˈKö˗ ˗de ˈö ˗kë ka ˈgü ꞊dhɛ ka ˗bha ˈnën ˗nu ˈwaa Zoova ˗dhɔkë wo zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka, yö ˗zë ˗yö ˗dho ˗dhɔ kë ˗an ˈka ˗kplawo. (Ps. 11:4) ꞊Waa˗ ˗zɔn Zoova ˗dhɛ ꞊dhɛ wo˗ ˈˈpiʋ̈ ˈwo kë ˗a ˗dhɛ ˗së, ˗yö ˗dho ˗an ˗takun ˈwo ˗kë ˗a ˈˈtɔŋdë ˗nu ˈka. (Këw. 13:48; 2 Chron. 16:9) ˈKa˗ yö ꞊dhɛ ka dua ˗mü ˈka dhiaŋ zë ka ˗bha ˈnën ˗nu ˗dhɛ, Zoova ˗dho ka ˗takun kö ˈka ˗wo ˗së pö ˗an ˗dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˗së ˗bha. (Prov. 15:23) Ɛɛnˈˈ ˈzü, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö bɔ kwa ꞊dhegblü ˈbha ˗ta ˈö ka ˗bha ˈnën ˗nu ˗takun. ˈKö˗ ˗de ˈö ka ˗bha ˈnën ˗yö ˗gla ˈö ˗kë ˈkpii˗, Zoova ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö˗ ˗zo ˗bo pë ˈö ˈka˗ ˗zɔn ˗a ˗dhɛ ˗a ˈnëndhɛ ˈgü, ˗a ˈka. (Zan 14:26) ˈKa ka ˗bha ˈnën ˗nu ˗takun ˗kplawo ka ˈˈdhiwo waa ka këwɔn ˗nu ˈgü, Zoova ˗dho ˈdhuëë˗ ˈkpɔ ka ˗bha. w22.04 21 § 18.

ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ Sɔtraan ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈzü kö ˗yö ö ꞊yɛɛ˗ kë dhaŋ˗ ˈgü bhë, ˗yö ö ˗bha ˗naanzuëëdhe ˗to ˗Zlan ˗bha ˈˈɲɔn ˗a ꞊troo ˗nu ˈwo ꞊kun ˈˈsɛ ˗ta yö ˗an ˗bha, ˈyö sü ꞊dhɛ wo ˈnën ˈwo ˗tɔ ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗bha yökëmɛn ˗nu, ˈwo «tɛanwɔn ˈö ˗gban Yesu Klisi ˗wɔn ˗bha» ˗a pö mɛn ˗nu ˈwo ˈˈkpɔnŋ ꞊taa ˗an ˗dhɛ. (2 Ko. 5:20; Efɛ. 6:​19, 20) ˗Kwɛ 1918 ˈgü, kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈˈsaaga ˈwo kun ˈˈdhiʋ̈sümɛn ˗nu ˈka, ˗wo ꞊suawɔn ˗nu ˗dɔ ˗an ˗bha ˈwo ˗an ˗da ˗kasho ˈgü kö ˗wo ˗kwɛ ꞊va kë mü. ˗Yö ˗kë ꞊dhɛ ˈpë ˈˈɲɔn ˗a ꞊troo ˗nu ˗bha ˗zlanwopösü ˗ya ˈduaannu ˗a ˈdhö. (˗Dhɛ. 11:​3, 7-11) ˈˈKɛɛ ˗kwɛ 1919 ˈgü, ˗wo wo ˗kwaa kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗zü, ˈö ꞊sua ˗nu ˈwo˗ dɔ ˗an ˗bha bhë, ˈwii ˈto ˗an ˗bha. Kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗to mü ˈwo ˗ya ˈˈdhiʋ̈sü ˗sü ˗bha ˗zlanwopösü waa mɛn ˗nu ꞊klaŋkësü ˈka. ˈˈKɛɛ Sɔtraan ˈgü ˈti ga ˗Zlan ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈˈklʋʋbhɔsü ˈka. ˈÖ sü ˈˈtʋ̈ŋ bhë ˗a ˗bha, ˗yö ‹ˈˈklʋʋbhɔdhe ˈˈyi ꞊wɛnng› ˗ni ˈgü ˗Zlan ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗bha. (˗Dhɛ. 12:15) Gagade ˈgü, ˗a ˗dhɛ ˗ya ˗bha kö mɛn ˈö ˈdhö ˗yö ‹ö zuëˈˈ kë ˗sɛa kö ˗yö ö ˗zʋ yö [˗Zlan] ˗dhɛ.›—˗Dhɛ. 13:10. w22.05 5-6 § 14-16.

Bɔmɛn Zan ˗bha ˈˈɲɛɛn do ˈgü, ˗yö ˗kpan mɛn kpö ꞊plɛ ˈwo ˈwɔn ˗së ˗nu ˈö ˈwaa ɲën ˗an ꞊slɔɔ wo ˗kɔ ˗ya Zoova ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗gɔ ˗sü ˗wɔn ˈgü, ˗an ˗bha. ˗A mɛn kpö ˗blɛɛsü ˗kun mɛn 144.000. ˗Wo ˗an ˗sü ˈˈkpɔnŋ ꞊taa ˈwo dho ˗an ˈka dhaŋ˗ ˈgü kö waa Yesu ˗nu ˗wo ˗Gblüdëdhɛ kë mü. ˗Wo ˗dho kpa Yesu ˗bha kö ˗wo ˈˈsɛtadhɛ ꞊kɔɔn. (˗Dhɛ. 5:​9, 10; 14:​3, 4) ˈˈƝɛɛn ˈö bhë ˈgü, Zan ˗yö ˗kpan ˗an ˗bha kö ˗wo dɔ ˗sü ˈka Siɔn ˗tɔn ˗ta. (˗Dhɛ. 14:1.) ˈÖ sü bɔmɛn ˗nu ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˗bha, ˗Zlan ˗yö ö ˗kɔ ˗yɛ mɛn ˈˈgblü ꞊va ˗bha kö ˗wo kë ˈˈɲɔn ˗a ꞊troo ˗nu ˈka. (Dhu. 12:32; Wlɔ. 8:17) ˈˈKɛɛ Zan ˗ya ˗pö ˗yö dɔ kö ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˗yö ɲën, kö ˗a mɛn ˗nu ˈwo ꞊kun wo ˈˈɲaan ˈwaa ꞊va. (˗Dhɛ. 12:17) ꞊Ya kë ˈˈdhʋ̈ ˈˈklʋʋbhɔdhe ˈkpii˗ ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü, ˗Zlan ˗dho ˗an ˈsü ˈwo dho dhaŋ˗ ˈgü kö ˗wo kpa ˈˈɲɔn ˗a ꞊troo ˗nu ˈwo to ˗klu ˗sü ˈka ˗Zlan ˗bha ˈwo ga bhë, ˗an ˗bha mü. ˈDhɛ bhë ˗a ˈgü, ˈyö waa Yesu ˗nu ˈwo dho kë ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˈgü.—Mat. 24:31; ˗Dhɛ. 5:​9, 10. w22.05 16 § 4-5.

Yesu ˗yö ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ꞊klaŋ ˗kë kö ˗de yö ˗kɔ ˗së ˗yö kë ˗an ˗gɔ. ˗Yö ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗zo ˗gban ˈö˗ pö: «Ka ˗zë ka ˗bha wun ˈˈdhɛ ˗zian ˈö ka ˗gɔ ˗bha bha ˗yö dhong ˗sü ˈka ˈö˗ ˈˈdhi ˈdhö ka Dë bha˗ ˈˈyaan.» (Mat. 10:30) ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˗de yö ˗kɔ ˗së ˈyaa kwa ˗gɔ, kö ˗wo ˈö Yesu ˗ya pö bhë ˗yö kwa ˗zogban ꞊dedewo. ˗A pö ˗sü ˗mü ꞊dhɛ kwa Dë ˈö dhaŋ˗ ˈgü ˗yö ö ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë kwa ˈgü, ˈö kwa ꞊bhlëë ˈdhö ˈkpii˗ ˗a ˈˈɲan ˈˈdhiʋ̈. ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ Zoova ˗ya ˈˈwɩ ˗a ˗bha kö ˈkwa ö ˗dhɔkë, ˈö ˗ya ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a ˈˈkwee ˈˈpʋ kwa ˗gɔ, kwa dua ˈyaa ˗mü kö ˈkwa˗ pö kwa ˗de ˗dhɛ ꞊dhɛ ˈkwaa ˗tiaandhö. ˗A ˗kwɛ 15 ˈnën yö, ˈö ˈˈGlaadhiʋ̈ ˗tɔn do ˗yö kwa ꞊faanmën kö ˗de yö ˗kɔ ˗së kë kwa ˗gɔ. ˗Ya ˗pö: «Kwa dua ˈyaa ˗mü ˈkwa kwa ˗de ˈsü ˗tiaandhö kö ˗yö ʒiö ˗a ˈka ˗naan ˈgü. ˈˈKɛɛ kwa dua ˈyaa ˗mü ˈpö kö ˈkwa kwa ˗de ˈsü ˗bhaasü kö kwa ˈgü ˗yö ga. ˈPë kwa dua ˈdhö ˗mü kö ˈkwa˗ kë ꞊ʒiaan ˈyö ˗tɔ ˗de yö ˗kɔ ˗së ˗yö kë kwa ˗gɔ ˈkwa kwa ꞊faan waa kwa ˗naan ˗an ˗nu dɔ.» w22.05 24-25 § 14-16.

˗Mën ˈö mɛn ˈö ˈdhö ˗a dua ˈdhö ˗mü ˗ya kë kö kwa ˗kɔ ˗yö ˈto ˈwɔn do ˗bha? ˗Kwa kë ˗dhikodhɛ mɛɛnˈˈ ˗mɛn ˗nu ˈka. (Mat. 5:9; Wlɔ. 12:18) ˈKwa pë ꞊gban ˈˈpɛpɛ kë kö ˗dhikodhɛ kë kwaa kwa ꞊dhegblü ˗nu kwa ꞊zinŋgü, kö ˗zuugü ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˈö bhë kwa˗ ˗bha ˗sëdhɛ ˗da ˗ni ˈgü ˈˈdhiʋ̈. Kwa ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈö ˈkwa ˗zuugü ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˈgü bhë, Zoova ˈnën mɛn ˈö ˈdhö ˗a ˗gan ö ˗dhɔkë ˗kɔ ꞊dede ˗bha. (Zan 6:44) Zoova ˗ya kwa yö kö ˗a ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈö ˗an sü ꞊bhlëësü bhë kwa pë ˈˈpɛpɛ kë ˗ni ˈgü kö ˗dhikodhɛ ˗yö kë ˗an ꞊zinŋgü, kö ˗an ˗kɔ ˗yö ˈto ˈwɔn do ˗bha, ˗kɔ ˈö˗ zuʋ̈ˈˈ ꞊nii ˗yö ˗da ˗a ˈka ˗kwa kwa ˗zota ˗a ˈgü. (Is. 26:3; Agg. 2:7) Zoova ˗yö pë ˗sɛŋbɔ ꞊va nu ˗sü ˈka ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗dhɛ. Kwa ˗dho ˗a kë ꞊dhɛ kö ˗wo ˈwɔn ˗së kë kwa ˗dhɛ? Kwa dua ˗mü kö pë ˗nu ˈö ˈkwa ˗an draanˈˈ ˗ni ˈgü ˗Zlan ˗Wo ˈgü, ˈkwa kwa ˗zota ˗an ˈgü. ˗A ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗dho kwa ˗takun kö ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈwo dho ˗a kë kö ‹kwa ˗wɔn ˗yö kë kwa ˈko ˗nu ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dhɛ dheebhang -zë -nu ˈdhö› ˗zlanwokɔdhi ˈgü, ˗wo kë kwa ˗gɔ.—Wlɔ. 12:10. w22.11 12-13 § 16-18.

ˈKwa ˈˈwɩ Zoova ˗bha kwa ˗bhawɔn ˈto ˗sü ˗bha, ˗yö «˗ya ˗dɩ ˈflëë˗ ˈgü ˈˈtʋ̈ng» ˗nu kwa ˗dhɛ. ˗A ˗gɛn ˗mü ꞊dhɛ kwa zuʋ̈ˈˈ ˗yö ˈwaannu, ˈö ö bo za ˗dɔ kwa ˗bha ˗sü ˈka. (Këw. 3:19) Zoova ˗ya kwa ˗bhawɔn ˈto, ˗mlɛɛn ˈö kwaa˗ ˗nu kwa ꞊zinŋgü ˗yö ˗yö ö pinŋ˗ ˈgü ꞊dhɛ ˈpë kwa ˈti ˈwɔn yaa kë ˗a ˈka do, ˗a ˈdhö. Zoova ˗ya kwa ˗bhawɔn ˈto, ˈyaa ˗dɔn bho kwa ˈka ɛɛnˈˈ ˈyaa ˈwɔn bho kwa ˈgü ˗a ˗wɔn ˈgü ˈzüdho. (Is. 43:25) ˗Yö kwa ˗bha ꞊sɔnŋ yaa ˗nu ˗blü kwa ˈka ꞊gblɛɛn ꞊dhɛ «˗kɔ do ˈö ˈˈɲaan˗ ˈgo ˗ʒian ˈdhö˗ ˗pö ˗ʒian ˈka ꞊gblɛɛn bhë» ˗a ˈdhö. (Ps. 103:12) ˈKwa kwa ˗zota ˗kɔ ˈö Zoova ˗bha mɛn ˗bhawɔn ˈto ˗sü ˈdhö˗ ˈka ˗a ˈgü, ˗a ˈˈnuɛ bho zuʋ̈ga ˗kë kwa ˗gɔ, ˈö ˈkwa ˗suʋ̈ ˗a ˗gɔ. (Ps. 130:4) Zoova ˗bha mɛn ˗bhawɔn ˈto ˗sü ˈyaa ˈsü ˈwɔn yaa ˗bha ˗kë ˈkpii˗ ˗sü ɛɛnˈˈ ˗a ˗bha ˗kë ˈˈtɩtɩ ˗sü ˗bha. Zoova ˗bha ˗kë kwa ˗Damɛn, ˈtɔŋ˗ ˗dɔ kwa ˗ta ˗mɛn waa kwa ˗bha Zadɔmɛn ˈka ˗sü ˗wɔn ˈgü, pë ˗nu ˈö ˗an dɔ ˈyö ˗gban ˗an ˗ta ˈö mɛn ˗bhawɔn to. w22.06 5 § 12-14.

Zoova ˗yö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗ya ˗sü ˈka mɛn ˈˈpɛpɛ ˈö˗ ˗dhɔ ˗yö ˗an ˗kë ˗an ˗gɔ. ˗A ˈˈtʋ̈ŋ ˈyaa ꞊gblɛɛn ˈzüdho kö ˗yö ˈˈyua ˗nu, pë ˗bha ˗mën mɛn ˗nu ˈka ˗sü ˗nu waa ga ˗an bho kwa ˗bha. (˗Dhɛ. 21:​3, 4) ˗Yö ˗dho «˗dekëtɩtɩmɛn ˗nu» ˈwo wo ˗zo yö ˗a ˗dhɛ ˗an ˗takun kö ˗wo ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˈˈgla ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˈgü. (Ps. 37:​9-11) ˈGo mü ˈzü ˗yö ˗dho ˗a kë kö mɛn ˈö ˈdhö ˗mlɛɛn ˗së ˗yö kë waa˗ ˗nu wo ꞊zinŋgü kö ˗yö ʒiö ˗a ˈka ˗a ˗dhɛ ˈö ꞊dɛɛ ˗a ˗ta. ˗Dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ꞊dede ˗mü, ˈyaa ˈˈdhʋ̈ ˗ee? ˈˈKɛɛ ˗mën ˈö ˈkwa ˗gban ˗a ˗ta ˈö ˈkwa ˈdhaŋ˗ bho ꞊dhɛ ˈwɔn ˗nu ˈö ˗Zlan ˗yö ˗an ˈˈplüün bho bhë, ˗wo ˗dho kë? ˈYö ˗tɔ ꞊dhɛ pë ˈˈpɛpɛ ˈö Zoova ˗ya ˈˈplüün bho, ˗ya ˗kë. ˗A ˗dhɛ ˗a ˗bha ꞊dedewo kö ˈkwa kwa «˗zo yö Zoova ˗dhɛ.» (Ps. 27:14) ˈKwa˗ pö ˈkwa˗ ˗zɔn ˈˈdhʋ̈, kwa dua ˗mü ˈkwa kwa zuʋ̈ˈˈ kë ˗saa, ˈkwa ˗dhɛ ˈˈdhiʋ̈ ˈˈgan zuʋ̈gblüdhi ˈka kö kwa ˗bha ˗Zlan ˗yö ˈwɔn ˗nu ˈwo˗ ˗zo ˈˈpiʋ̈ ˗an kë kwa ˗dhɛ. (Is. 55:​10, 11) Yö kë ga ˗sü ˈka kwa ˈgü ꞊dhɛ ˈkwa ˈto ˗klu ˈka Zoova ˗bha, yö kë ˈkwa ˈˈɲan ꞊dhɛ ˗yö dho « ˈmɛ ˈwo˗ ꞊mɔɔ, ˗a ˈgü ˗wɔn ˗së ˗kë ˗a ˗nu ˗dhɛ.» w22.06 20 § 1; 25 § 18.

˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ga kwa ˈgü ꞊dhɛ kwa ˗bha ˈkɔdë ˈö ˗kë Zoova ˈka bhë, ˗yö ˗dho ö ˗de ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˈö ˗ya ˗sü ˈka 1 Timote 5:8 ˈgü bhë, ˗a ˗ya ꞊bhlëë ˈgü. ˗Ya ga kwa ˈgü ꞊dhɛ kwaa kwa ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu kwa ˗dhɔ ˗yö Zoova ˗kë, kwa ˗dho ˈdhaŋ˗ bho ˗a ˈˈdhiʋ̈ ꞊dhɛ pë ˗nu ˈö kwa ˗bhawɔn ˈdhö ˗an ˗bha ˗yö ˗dho ˗an nu kwa ˗dhɛ. (Mat. 6:​31-33) Zoova ˈnën ˗tɔ ˈˈgblüsëmɛn, ˈö kwa ˗dhɔ ˗ya ˗kë. -Ya ˈˈpiʋ̈ kö pë ˗nu ˈö kwa ˗bhawɔn ˈdhö ˗an ˗bha ˈö ˗an nu kwa ˗dhɛ. ˗Dhɛ ˈö ˈˈsɛ ˗da, ˗yö ˈti ö ˈˈdhiʋ̈ ˈto pë ˗nu ˈö kwa ˗bhawɔn ˈdhö ˗an ˗bha kö ˈkwa ˗tosɛta kë˗ ˗ta, ˗an ˗da ˗sü dosɛnŋ ˗ta. ˗Yö pë ˗sɛŋbɔ ꞊va ˈwo dho kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü dhi ˗an ˗da ˗dhɛ ꞊gban ˈgü ˈpö. (ˈWun. 2:9) ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka pë ˈdɛdɛ ˈö ˈkwa dho ˗tosɛta kë ˗a ˗ta ˈyö ˗kë kwa ˗gɔ, kwa dua ˗mü kwa ˗zo ˗yö ˗bo ꞊dhɛ Zoova ˈnën˗ nu kwa ˗dhɛ. (Mat. 6:11) Kwa ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ꞊dhɛ pë ˗nu ˈö Zoova dho ˗an nu kwa ˗dhɛ ꞊dɛɛ waa ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü, ˗wo ꞊va ˈwo ˗ʒiö ˗a ˈka pë ˈˈpɛpɛ ˈö ˈkwa kwa ˗kɔ bho ˗an ˈgü ˈˈkpɔnŋ ꞊taa yö, ˗an ˗ta.—Is. 65:​21, 22. w22.06 15 § 7-8.

Biblö ꞊klaŋnën ˗nu dosɛnŋ ˈyaa ˈnën ˗an dua ˈdhö ˗mü kö ˈwɔn ˈö ˗gban Zoova waa Biblö ˗an ˗bha ˗wo ˗an ˈˈpiʋ̈ ˈpɔn. Mɛn ˈˈpɛpɛ kwa ˗mü. ˗A ˗wɔn ˈgü, bɔmɛn Pɔdhö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ pë ˗nu ˈwo Biblö ˈgü ˗an ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa ˗takun kö ˈkwa «ˈwɔn ˗së waa˗ ˈwɔn yaa ˗nu ˗bho ˈko ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˗yaki dɔ.» ˈˈTʋ̈ŋ ˈö ˈkwa˗ ˈgü yö, Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dedewo, ˈyö sü ꞊dhɛ mɛn ꞊vadhɛ ˈˈtakɔ ˗ya kë ˈya˗. ˈˈKɛɛ Yesu ˗yö pë ˈˈpɛpɛ ˗kë kö pë ˗nu ˈwo dho kwa ˗bha ˗zoyödhe kë ˈˈgbɩɩ˗ ˈö ˗an ˗zɔn kwa ˗dhɛ ˗Zlan ˗Wo ˈö ˗kë Biblö ˈka bhë ˗a ˈgü. ꞊Dhɛ Yesu ˈdhö, ꞊bhlëë ˈö ˗Zlan dua ˈka kwa˗ ˗ya ˗a ˈtɔ ˗bha. (Zan 17:​6, 26) ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ˗kwɛ 1931 ˈgü, kwa ˈtɔ ˈö ˗kë Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˗nu ˈka bhë ˗a ˗ya kwa ˗bha. ˗A ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ˗Zlan ˈtɔ ˗wɔn ˗yö kwa ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗, ˈö ˈkwa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˗wo kwa dɔ kwa Dë ˈö dhaŋ˗ ˈgü bhë ˗a ˈtɔ ˗bha. (Is. 43:​10-12) ˈDhɛ ˈkwa go mü ˈzü, ˗Zlan ˈtɔ ˈö Biblö ˈgü kwa˗ ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗to ö ˗wɛɛ ˈgü Traduction du monde nouveau ˈgü. w22.07 11 § 11-12.

Nɔɔn˗ ˗së ˗nu ˈwo ˗gban ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗bha ˗wo gagade ˗nu ˈwo Biblö ˈgü ˗a ˗wɔngbɩɩsü do ˈka. Yesu ˗yö ˈwɔn ˈö ˗gban ˗Gblüdëdhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˗bha, ˗a ˗zɔn pë ꞊bhlëësü ˈö ˗bin ˗sü ˈka ˗a ˈka. Matiö 13:44 ˈgü, Yesu ˗ya ˗pö: «[˗Zlan] ˗bha ˗gblüdëdhɛ bha ˗yö ꞊dhɛ ꞊naɔ ˈö ˗bin ˗sü ˈka ˈbhlaadhɛ do ˈbha ˈgü ꞊në˗ ˈdhö. ˈMɛ ꞊yaa˗ yö, ˈyaa ö ˈˈdhi ˗wo ˗ta mɛ ˈbha ˗dhɛ, ˈˈkɛɛ ˗a ˗dhi ˗dhɛ ˗kɔ yaa bha˗ ˗wɔn ˈgü, ˗yö ˈdho ꞊në˗ wo ˈyö ö ꞊slɔɔpë ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˈˈdhɔɔdɔ ˈyö nu ˈyö ˈbhlaadhɛ bha˗ dhɔ.» Biblö ˈˈɲan ˈö bhë ˗a ˈgü, gɔndënën ˈwo˗ ˗wɔn ꞊blɛɛ bhë ˈyaa kun ꞊nɔɔn ˈö kun ˗bin ˗sü ˈka ˈˈdhʋ̈ ˗a mɛɛnˈˈ ˗ni ˈgü. ˈˈKɛɛ ˗dhɛ ˈö ˗kpan ˗a ˗bha, ˗yö pë ˈˈpɛpɛ ˗kë kö ˗yö kë ö ˗bha ˈka. ˈMën ˗kë ˈö ö ꞊slɔɔpë ˈˈpɛpɛ ˈˈdhoodɔ ˗a ˗wɔn ˈgü? ˈPë ˗kë ˈö˗ ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˈyö ˗tɔ pë ˈö ˗kpan ˗a ˗bha bhë, ˗a ꞊bhlëë ˗kun ˈkpii˗ ꞊dedewo. Kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ zuʋ̈gblüdhi ˈö kwa ˗gɔ Zoova ˗dhɔkësü ˈgü ꞊dɛɛ waa ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˈö dho kë ˗a ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗kɔ ꞊wlöö ˈö˗ ˈˈplüün bho kwa ˗dhɛ bhë, pë ˈbha ˈkö ˈˈkpɔnŋ ꞊taa yö ˈö ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ ˗zɔn ˗a ˈka, ˈyaa ˈdhö. ˗Kë Zoova ˈˈtɔŋdë ˈka ˗sü ˗yö ꞊bhlëëwɔn ˈkpii˗ ˈka kwa ˗bha ˈka. ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˗dhɛ ˗a ˗bha kö ˈkwa kwa ˗kɔ bho pë ꞊vadhɛ ˈgü ˗a ˗wɔn ˈgü. Kwa ‹ˈˈdhia ˗bha ˗kë Zoova ˈgü› ˗sü ˈnën kwa zuʋ̈ˈˈ ꞊nii ˗da ꞊dedewo.—Kodh. 1:10. w22.08 15 § 8-9; 17 § 12.

Zozɛfö ˗ya ˈwɔn ˗dɔ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ꞊dhɛ ˗da mɛn ˗nu ˗bha dhe ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˗yö «ˈwɔn yaa ꞊gbɔɔnsü» ˈka? ˗Zlan ˗bha ˈtɔŋ˗ ˈö Moizö ˗ya ˗bɛn zë ˈö˗ pö ˈˈpuu ˈka ꞊dhɛ: «Ü dua ˈyaa ˗mü kö ˈü ˗da mɛn ˗nu ˗bha gɔn ɛɛnˈˈ mɛn ˗nu ˗bha dhe ˈˈpiʋ̈» bhë, ˗wa ˗bɛn ˗zë ꞊taabha kö ˗kwɛ këŋ ꞊plɛ ˗ya ʒiö. (Ex. 20:14) ˈˈKɛɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈö bhë ˗a ˈka, ˈdhɛ ˗kë ꞊dhɛ Zozɛfö ˗yö Zoova ˗dɔ ˗së ˈka, ˗yö ˗to mü ˈö˗ ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ ˈˈɲangüyaa kë ˗sü ˈyaa˗ ˗dhɛ ˗së. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ˗yö ˗kun ˗a ˈˈɲaan ˈkpakpadhö ꞊dhɛ dhebɔ do ꞊gɔɔn dua ˗mü kö ˗yö kë dosɛnŋ, gɔɔn˗ do ˗bha dhebɔ dua ˗mü kö ˗yö kë dosɛnŋ ˈpö. ˗A ˈbha ˗ya kë ˈzü kö ˗kɔ ˈö Zoova ˗yö ö ˗kɔ kpa ˗a ˈka ˗a ˈˈnan Saadha ˗ta ˈko ˗ta ꞊plɛ kö gɔɔn˗ ˈˈwɛɛ ˈya ˗dho wɔ ˗a ˈˈpiʋ̈, ˗ya ˗kwɛzlan ˗man. (ˈWun. 2:24; 12:​14-20; 20:​2-7) Zozɛfö ˗ya ö ˗zota ˈwɔn ˗nu ˈwo bhë ˗an ˈgü, ˗yö pë ˈdhɛ ˗së Zoova ˈˈɲan ˈˈdhiʋ̈ waa˗ ˗dhɛ ˈö˗ ˗dhɛ ˈya˗, ˗an ˗bhokoo ˗yö. ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ Zoova ˗dhɔ Zozɛfö ˗kë, ˗a ˗bha ˈtɔŋ˗ kpɛnŋdhö ˗nu ˗dhɔ ˗ya kë ˈpö, ˈö kun pë ˈˈpɛpɛ kë ˗ni ˈgü kö ˈö ˗an ˗ya ꞊bhlëë ˈgü. w22.08 26 § 1-2.

ˈˈDhiʋ̈ ˗be kwa˗ ˗ga ꞊dhɛ Daniel 12:2 ˗yö ˗wɩ mɛn ˗nu ˈwo dho ˈdho dhaŋ˗ ˈgü ˗an ˗bha ˗go ga ˈgü ˗sü, ɛɛnˈˈ ˈzü ˗zlanwopösü ˗bha ˗dadhiʋ̈sü ˈö ˗kë kö ˗wa ˗gban kwa ˗gɔ ˗sü züdɔ ˗kwɛ 1918 ˈgü, ˗a ˈka. ˈˈKɛɛ ꞊dɛɛ ˈkwa˗ ˈgüman ꞊dhɛ ˗yö ˗gban ˗go ga ˈgü ˗sü ˈö dho kë ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˗dɛɛ ˈgü bhë, ˗a ˗bha. ˈMën ˗kë ˈkwa˗ pö ˈˈdhʋ̈? Biblö ˈˈɲan ˈö bhë ˗a ˈgü, ˗wo kpö ˈwo˗ ꞊dhiëëta ˈö ˗kë «ˈˈsɛɛdhö» ˈka bhë, waa˗ ˈdhɛ Job 17:16 ˈgü ˈö ˗kë «Ga ˗gblü» ˈka bhë, ˗wo do. ꞊Ya kë ˈˈdhʋ̈ kö Daniel 12:2 ˗yö ˗wɩ ˗go ga ˈgü ˗sü ꞊dede ˈö dho kë kö ˈˈtʋ̈ŋ ˗totaabhasü waa Aamagedɔn ˗gblü ˗wa ʒiö, ˗a ˈka. ˗A pö ˈö Daniel 12:2 ˗ya wo ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˗dho ˈgo ga ˈgü kö ˗wo «˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën» ˗a kë bhë, ˗a ˗gɛn ˈnën ˗tɔ ˗mën? ˗A ˗gɛn ˈnën ˗tɔ ꞊dhɛ ˗kwɛ 1.000 ˈˈpiʋ̈, mɛn ˗nu ˈwo ˗dho ˈgo ga ˈgü ˗wa Zoova waa Yesu ˗an dɔ ɛɛnˈˈ ꞊waa˗ ˗an dɔ ˗sü draanˈˈ ˗kplawo, ˗wa ˈwɔn man ˗an ˗ta, ˈyö ˈwo dho ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a ꞊slɔɔ.—Zan 17:3. w22.09 21 § 6-7.

Biblö ˈˈɲan ˈö bhë, ˗a ˗gɛn ˈyaa ˈnën ˗tɔ ꞊dhɛ Zoova ˗ya ˈˈpiʋ̈ ˈkwa ˈdhaŋ˗ bho mɛn ˗nu ˈˈdhiʋ̈ kwa tii ˗bha. Pë ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ ˈyö ˗tɔ ꞊ya kë ꞊dhɛ ꞊waa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ wo ˈdhaŋ˗ ˗bho ˗a ˈˈdhiʋ̈ ˗mɛn ˗nu ˈka, ˈkwa ˈdhaŋ˗ bho ˗an ˈˈdhiʋ̈. ˈDhaŋ˗ ˗bho mɛn ˈˈdhiʋ̈ ˗sü ˗yö ꞊dhɛ mɛn ꞊bhlëë ˗ya ˗sü ˈdhö, kwa dua ˗mü kö ˈkwa˗ draanˈˈ ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gblɛɛn ˈˈpiʋ̈. Kwa ˗dho kwa ˗bha ˈdhaŋ˗ ˗bho kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈˈdhiʋ̈ ˗sü ˗dadhiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗Kwaa ˈˈslö mɛɛnˈˈ kö ˈkwa an dɔ ˗së ˈka. ˗Kwa ˈˈdoodɔ ˗an ˈˈpiʋ̈ ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta, kwaa˗ ˗nu ˈkwa ˗zlanwopö kwa ˈkwëë˗. ˗Kwa kwa zuʋ̈ˈˈ kë ˗saa ˗an ˈˈpiʋ̈, ˗yö kë ˈˈdhʋ̈ kö wo ꞊dede ˗wa ˗zɔn ꞊dhɛ ˈdhaŋ˗ ˗bho ˗a ˈˈdhiʋ̈ ˗mɛn ˗nu ˗mü wo ˈka. ˗A zübhodhɛ ˈgü, ˗kwaa kë ˈˈslö ˈka kö ˈkwa dho kwa zuʋ̈piʋ̈wɔn ꞊gban blɛɛˈˈ mɛn ˈö ˈkwaa˗ dɔ ˗së ˈka ꞊köŋ ˗a ˗dhɛ. Kwa kwa ˈko dɔ ˗ni ˈgü ˗së ˈka, kwa zuʋ̈ˈˈ ˗pʋ ˗an ˗dhɛ ˗sü ˗dho kë kwa ˗dhɛ ˗së. (Dhu. 16:10) ˈˈKɛɛ kwa ꞊dhegblü ˈbha ˈö ˈkwa ˈdhaŋ˗ bho ˗a ˈˈdhiʋ̈ ˗ya ˗da kwa ˗dhɛ pë ˈˈpiʋ̈, ˈmën ˈkwa dho ˗a kë? ˈKwa ˗dho ˈto mü ˈkwa kwa ˗bha ˈˈtɔŋdëdhɛ ˈˈkan. ˗Kwa dɔ kö ˈˈtʋ̈ŋ ˈnën ˈbha ˗yö ʒiö. ˗Ya ˈgo mü, ˈkwa dho zë mɛn do ˗bha ˈwɔn yaa ˈö˗ ˗kë ˗a ˗wɔn ˗dhɛ ˈkwa ˗kan ˈdhaŋ˗ ˗bho kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwo to ˗an ˈˈdhiʋ̈ ˗sü ˗bha. w22.09 4 § 7-8.

Mɛn zii do ˈwo˗ ˗dhɛ Mikeasö bhë, ˗yö ˗kë ˗a ˈgü ꞊dhɛ kwa ꞊dhegblü ˈbha ˗nu ˈö ˗duɛɛ ˈkpii˗ kun ˗an ˗gɔ ˗wo ˗kun ö ˗wëë ˗kë wo ˗ni ˈgü ꞊dedewo. ˈˈKɛɛ -yö ö ˈgü ˗dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈö ˈwɔn yö ˗kɔ ˗së waa ˗mɔn ö ˗de ꞊sɔŋ ˗bha ˗sü ˗kë ˗a ˗gɔ. ˗Yö ˗bhɛɛ ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka, ˈö˗ pö Zoova ˗dhɛ ˗yö ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ waa ꞊faan ˗nu ö ˗dhɛ kö ˈö ˈwɔn bhë ˗a bun. Pë ˗nu ˈwo dho ˗a ˗takun ˗yö ˗an ˗mɛɛn kwa ˗bha ˈsëëdhɛ ˗nu ˈgü ˈpö. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha? ˈKwa˗ yö ꞊dhɛ kwa ꞊dhegblü ˈbha ˗yö ˈwɔn yaa kë ˗ni ˈgü kwa ˈka, ˗kwa kwa zuʋ̈ˈˈ kë ˗saa, ˈkwa pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˈkwa ˈˈkan ˗zotakɔ yaa ˗nu ˗bha. ˗A ˈbha ˗ya kë kö pë ˈö kwa ꞊dhegblü ˗blü ˈwɔn yaa ˗kë kwa ˈka ˗sü ˗bha ˈkwaa˗ dɔ. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˗kwa bhɛɛˈˈ kö Zoova ˗yö kwa ˗takun kö pë ˈö˗ ˗mɛn zuʋ̈ˈˈ ˈˈpiʋ̈ ˈkwa˗ dɔ. ˗Kwaa pö kwa ˗de ˗dhɛ ꞊dhɛ kwa ꞊dhegblü ˈti˗ kë ö ˗de ˈˈɲaan, ˈkwa˗ ˗bhawɔn ˈto. (Prov. 19:11) Kwa ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ꞊dhɛ Zoova ˗yö ˈwɔn ˈö kwa ˗ta waa ˗kɔ ˈö ˗yɛ ˗a ˈka kwa ˗bha ˗an ˗dɔ, ˈö dho kwa gba ꞊faan ˈka kö ˈkwa˗ bun.—Eccl. 5:8. w22.11 21 § 5.

˗Ka ˈˈtɔŋdëdhɛ ˈkun mɛn ˗nu ˈö Zoova ˗dhɔ ˗yö ˗an ˗kë, ˗an ˗bha. Ka ˈˈtɔŋdë ˗nu ˈö ˈka ꞊nënŋ ˗an ˗bha, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ka ˗takun kö ˈka kë kletiɛn ˗kiansü ˗nu ˈka. (Prov. 13:20) Ʒiliɛn ˈö ˗ya kë mɛn zii ˈka ꞊dɛɛ, ˗ya ˗pö: «Kö a ꞊kun wlüünën ˈka, yaa kwa ꞊dhegblü ˗nu yi ˗zlanwopö ˗ni ˈgü, ˗a ˈˈtɔŋdhɛ ˗kun ˗an ˗bha. ˗Wo ˗kun ˗zlanwopö ˗ni ˈgü wo ꞊faan ˈka, ˈö ˈwo n ˗takun ˈa˗ yö ꞊dhɛ ˗zlanwopösü mɛn zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗dhi. [ . . . ] A˗ ˗yö ˈpö ꞊dhɛ ˈpë ˗kë ˈö ˈˈtɔŋdë ˗tiaandhö ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˈwaa n ˗gɔ ꞊va ˈyö ˗tɔ mɛn ˗nu ˈö yaa˗ ˗nu yi ˗kwɛ ˈdhö do wo ˈnën ˈa ꞊nënŋ ˗an ˗bha.» ˈKa˗ ˈsuan˗ bho ꞊dhɛ mɛn ˈbha ˈö ˗zlanwokɔdhi ˈgü, ˈyaa ꞊nënŋ ˗a ˗bha ˗mɛn ˗tiaandhö ˈka, ka ˗dho ˗a kë ꞊dhɛ? ˗A ˈwɔn ˗kun Pɔdhö ˈˈɲaan ꞊dhɛ mɛn ˈbha ˗nu ˈwo kun ˗zlanwokɔdhi ˗nu ˈgü ˗kwɛ këŋ do ˗blɛɛsü ˈgü, ˗an ˗bha ˈwɔn yö ˗kɔ ˈyaa kun ˗së. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗ya ˗pö Timote ˗dhɛ ˗yö ö ˗de ˈkun ˗an ˗bha. (2 Tim. 2:​20-22) Kwaa Zoova kwa ˗bha ˈˈtɔŋdëdhɛ ˗wɔn ˗yö ˈˈgbɩɩ˗. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, kwa dua ˈyaa ˗mü ˈkwa kwa ꞊kwaa mɛn ˈbha ˗zü kö ˈˈtɔŋdëdhɛ ˈö kwaa kwa Dë ˈö dhaŋ˗ ˈgü kwa ꞊zinŋgü, ˈö ˈkwa pë ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dede ˗kë kö ˗yö ˈyɔ bhë, ˗ya shiʋ̈ˈˈ. w22.08 5-6 § 13-15.

ˈKwaa ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈwo Zoova ˗bha ˗dhioo ˗nu ˗san zë ˗an ˈdhö. ˗Zlan ˗zota ˗kɔ ˗nu waa˗ ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗dhɔ ˈö kwa ˈgü kwa˗ ˗dadhiʋ̈. ˈKwa˗ pö ˗dhɔ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˈkwa˗ ˗gɛn ˗gban, kwa dua ˗mü kö ˈkwa ˈwɔn ˗man ˗Zlan ˗ta ˗sü ꞊trɔɔn waa˗ ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ꞊lögüsü ꞊trɔɔn dan ˈˈkwöö. ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈö mɛn ˗nu ˗wo ˗an ꞊slɔɔ Zoova ˗bha ˗dhioo ˗sɛŋbɔ ˗nu bhë ˗an ꞊lögüsü ˈgü, ˗kwa kwa ˗zota ˗an ˈgü. ˗Ya ˈgo mü, ˈwɔn ˗së ˗nu ˈö ˈkwa ˗an ꞊slɔɔ ˈwɔn ˗man Zoova ˗ta ˗sü ˈgü, ˗kwa kwa ˗zota ˗an ˈgü. (Ps. 32:​8, 10) Zoova ˗yö ꞊kpɔɔdhɛ ˗ʒian ˗zɔn mɛn ˈˈpɛpɛ ˗dhɛ. ˈˈKɛɛ ˈyaa ˈˈgbɩɩdhɛ wɔ mɛn ˗nu ˗ta kö ˗wo ˗da ˗a ˗ta. Mɛn ˗nu ˈwo ˗kɔ ˗a ˗bha ꞊kpɔɔdhɛ ˈka ˈwɔn yaa ˗nu ˈwo ˗an ꞊slɔɔ ˗a ˈgü, ˗ya ˗zɔn kwa ˗dhɛ. (Prov. 1:​29-32) ˗Wo ˗dho «˗a ˈgüwɔn yaa ꞊slɔɔ˗.» ꞊Taabha, ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu, ˈˈklʋʋbhɔdhe ˗nu ˈnën ˈwo dho ˗an ꞊slɔɔ˗, ˈö˗ ˈˈdhiʋ̈tadhɛ ˈgü ˈö Zoova ˗yö ˗an ˈgü ꞊shiʋ̈. ˈˈKɛɛ mɛn ˗nu ˈwo wo ˈˈtʋ to Zoova ˗bha ˗dhioo ˗nu ˗bha, ˈwo ˗an ˗ya ꞊bhlëë ˈgü, ˗yö ˈˈplüün ˗bho ˗an ˗dhɛ ˈö˗ pö: «Mɛn ˈö ö ˈˈtʋ to n ˗wo ˗bha ˗yö ˗dho ˗ya ö ˗deflëëgü, ˈö yö ˈti ˗dho ˈˈsuʋ̈ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗gɔ.»—Prov. 1:33. w22.10 21 § 11-13.

˗Suʋ̈ Zoova ˗gɔ ˗sü ˈnën ˗tɔ ˗a ꞊bhlëë ˗ya ˗sü, ˈö ˈkwa ˗kan pë ˈˈpɛpɛ ˈö ˈwaa˗ ˗dhɛ ˗së ˗an kë ˗sü ˗bha. (Prov. 16:6) ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗kwa kwa ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈkwa Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˈwo Biblö ˈgü, ˈwo ˗gban ˈwɔn ˗së waa ˈwɔn yaa ˗an ˗bha, ˗an ˗ya ꞊bhlëë ˈgü. (2 Ko. 7:1) Kö pë ˗nu ˈwo Zoova ˗dhɛ ˗së ˈkwa ˗an kë, kö ˗a ˗dhɛ ˗nu ˈwo˗ ˗dhɛ ˈya˗ ˈkwa ˈˈkan ˗an ˗bha, kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗dho dhi. (Ps. 37:27; 97:10; Wlɔ. 12:9) Mɛn ˈbha ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö˗ ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ Zoova ˈnën˗ dua ˈdhö ˗mü kö ˈwɔn ˈö ˗së waa˗ ˗dhɛ ˈö ˈya˗, ˗ya ˗bhokoo kë kwa ˗dhɛ ˗së ˈka. ˈˈKɛɛ ˗a ˗mɛn dua ˗mü ˈpö kö ˗yö ˈˈwɩ ˗Zlan ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗sü ˗bha. (Wlɔ. 12:2) Kwa ˈˈtakɔ ˈnën dho ˗a ˗zɔn ꞊dhɛ ˗yö ga ˗sü ˈka kwa ˈgü ꞊dhɛ Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗sü ˈnën ˗tɔ ˗tosɛta kë ˗kɔ ˗së. (Prov. 12:28) ˗Kɔ ꞊dede ˈö Davi kun ˈwɔn yö ˗ni ˈgü ˗a ˈka ˈyö bhë. ˗Ya ˗pö Zoova ˗dhɛ: «Ü ˗tosɛta kë ˗ʒian ˗zɔn n ˗dhɛ. Zuʋ̈gblüdhi ˗yö ü ˗kɔ ˗së ˈgü ˗toëpö ˈka.»—Ps. 16:11. w22.10 8 § 9-10.

˗De yö ˗kɔ ˗së ˗to Yesu ˗gɔ, ˈö kun ö ˗de ˈsü ˗ni ˈgü ˈˈtɩtɩ. Kö ˗yö ˈti nu ˈˈkpɔnŋ ꞊taa yö ꞊köŋ, ˗yö yö ˗së ꞊va ˗kë Zoova ˗dhɛ. ‹Pë ˈˈpɛpɛ ˈö ˗Zlan ˗ya ˗da dhang˗ ˈgü ɛɛnˈˈ ˈˈkpʋng ꞊taa,› ˗a ꞊gban ˗bɔ Yesu ˗kɔ ˗ta. (Kodh. 1:16) ˈDhɛ Yesu ˗yö bɔ ˈˈyi ꞊bhaa, ˗a ˗zo ˗yö ˗bö pë ˗nu ˈö ˗an ˗kë ö Dë ˈˈpiʋ̈ dhaŋ˗ ˈgü ˗an ˈka. (Mat. 3:16; Zan 17:5) ˈˈKɛɛ Yesu ˈti ˗ya ö ˗de ˗sü ꞊va ˗sü ˗bha ˗a ˗wɔn ˈgü. Yö ˈti˗ ˗zɔn toŋtoŋdhö ö këwɔn ˗nu ˈgü ꞊dhɛ ö ˗tiaandhö mɛn ˗nu ˈwo to ˗an ˗bha. ˗Ya ˗pö ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗dhɛ ˈyii nu ˈˈkpɔnŋ ꞊taa ‹kö ˗wo yö ˗zë ö ˈˈdhiʋ̈ ˗ziö wo, ˈˈkɛɛ ö ˗nu kö ˈö mɛ ˈˈbhɩɩ˗ ˗nu ˈˈdhiʋ̈ ˗ziö wo, ˈö ö ˗dɩ nu ˗a ˗nu dha ˗wɔn ˈgü.› (Mat. 20:28) ˗Ya ˈgo mü ˈzü yö ꞊dede ˗ya ˗pö ˈˈpuu ˈka ꞊dhɛ ˈyaa ˈwɔn gbɛ˗ kë ö ˗dɩ ˗ta. ˗Yö ˗kun ˗dekëtɩɩmɛn ꞊dede ˈka. Yesu ˗yö ˈwɔnzuan ˗së ˈka kwa ˗bha ˈka. w22.05 24 § 13.

Pë ˈö Zoova ˗yö ˗an ˗ga ˈö mɛn ˗bhawɔn to ˈyö ˗tɔ ꞊sɔnŋyaakëmɛn ˗bha ˗wɩ ˗a ˗bha ˗sü ˈö ꞊dhɛ ˈya ˈwɔn yaa ˗dede kë. Yesu ˗ya ˗zɔn ˈˈdhʋ̈ ˈˈpuu ˈka Dhukö 12:​47, 48 ˈgü. Mɛn ˗ya pë ˈö yö ꞊dede ˈö˗ ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ ˈyaa Zoova ˗dhɛ ˗së ˗a kë ˗sü ˗yökodhiʋ̈ kë, ˗ya ˈdho ꞊yaa˗ kë, kö ˗ya ˈwɔn yaa ꞊gbɔɔnsü kë. Mɛn suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈbha ˗ya kë, ˗Zlan ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗ya ˗bhawɔn ˈto. (Mak. 3:29; Zan 9:41) ꞊Ya kë ˈˈdhʋ̈, Zoova ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö mɛn ˗bhawɔn ˈto ˗ee? ꞊Ii! Pë do ˈö Zoova ˗ya ˗ga ˈzü ˈyö ˗tɔ mɛn ˈö ˈwɔn yaa ˗kë ˗a ˗bha ˗go ö ˗bha ꞊sɔnŋ yaa ˈgü ˗sü ˈö ö zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka. ˗Go ꞊sɔnŋ yaa ˈgü ˗sü ˈnën ˗tɔ ‹kwa ˗zotagüwɔn ˗nu, kwa ˈˈtakɔ ˗nu waa ˈwɔn ˗nu ˈö ˈkwa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈkwa ˗an kë, ˗an ˗bho ˈˈgblʋʋ ˗sü.› ˗Yö ˗gban ˈpö mɛn ˈö ˈwɔn yaa ˗kë ɛɛnˈˈ ˈö kun ˈwɔn ˗së ˈbha kë ˗sü ˈka, ˗a zuʋ̈ˈˈ ˗bha ˗to ˈzlöö ˗sü ˗bha. Mɛn ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ ˈö ˈgo ö ˗bha ꞊sɔnŋ yaa ˈgü, ˗wëë ˗yö ˗kpɔ ˗a ˗ta ˈwɔn yaa ˈö˗ ˗kë, ˗a ˗wɔn ˈgü. ˈˈKɛɛ ˗ya ˈwɔn ˗dɔ ˈpö ꞊dhɛ waa Zoova wo ˗bha ˈˈtɔŋdëdhɛ ˗wɔn ˈsü ˈö˗ wo ˗bhaa ˈka, ˈyö dho ˈö ˗pö ˈwɔn suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈgü. w22.06 5-6 § 15-17.

Kwa ˈyɔɔ˗ ˗nu ˗wo ꞊suawɔn ˗nu ˗blɛɛ kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwo ˈˈdhiʋ̈sümɛn ˗nu ˈka Zoova ˗bha ˗kɔlokota ˈgü, ˗an ˗bha. (Ps. 31:13) ˗Wo kwa ꞊dhegblü ˈbha ˗nu ˗kun ˈwo˗ pö ꞊dhɛ ˈwɔnyaakëmɛn ˗nu ˗mü ˗an ˈka. ˈWɔn do bhë, ˗yö ˗kë ˈpö kletiɛn ˗nu ˈwo kun ˗kwɛ këŋ do ˗blɛɛsü ˈgü ˗an ˈka. ˗Wo bɔmɛn Pɔdhö ˗kun ˈwo˗ pö ꞊dhɛ ˗ya ˈwɔn yaa kë. ˈDhɛ ˈwo bɔmɛn Pɔdhö kun ˈwo˗ ˗da ˗kasho ˈgü Wlɔmö, kletiɛn ˈbha ˗nu ˗wo ˗kan ˗a ˗bha. (2 Tim. 1:​8, 15; 2:​8, 9) ˗Kwa kwa ˗zota ˗kɔ ˈö Pɔdhö ˗kë ˗a ˈka ö ˗de ˈgü, ˗a ˈgü. ˗Ya bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ꞊va ˈgü, ˗ya ö ˗bha ˗tosɛta dɔ ga ˗yɛ ˈˈdhiʋ̈ ˗ʒiaanwo ö ꞊dhegblü ˗nu bhë ˗an ˗wɔn ˈgü. (Këw. 20:​18-21; 2 Ko. 1:8) Kwa dua ˈyaa ˗mü toŋtoŋdhö ˈkwa˗ kë ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈö wo ˈti Pɔdhö ˗takun bhë, ˗an ˈdhö. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, Sɔtraan ˗bha ˗nu kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwo ˈˈdhiʋ̈sü ˗ni ˈgü kwa ˈka ˗an ˗gɔ ˗sü ˈö bhë, ˗a ˈwɔn dua ˈyaa ˗mü kö ˗yö kwa ˈkun. ˗Ya ˈˈpiʋ̈ ˗wo ˈˈkan Zoova ˗bha, kö ˈö ˈˈsuʋ̈ ˗da kwa ˈgü. (1 Piɛ. 5:8) ˗Kwa kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗takun, ˈkwa ˈto ˗klu ˗sü ˈka ˗an ˗bha.—2 Tim. 1:​16-18. w22.11 16-17 § 8-11.

˗A ˈbha ˗ya kë kö ˈwɔnyaakëmɛn ˈö ö zuʋ̈ˈˈ ꞊slëë kö ˗yö ˈˈdhü ˗bha Yesu ˈˈsuee bhë, Zuifö ˗mü ˗a ˈka. Zuifö ˗nu ˗kun ˗Zlan dosɛnŋ ˗dhɔkë ˗ni ˈgü, ˈˈkɛɛ ˈˈsɛ ˗nu ˈwo to ˗wo ˗kun wo ˗zo yö ˗ni ˈgü ˗zlan ꞊va ˗dhɛ. (Ex. 20:​2, 3; 1 Ko. 8:​5, 6) ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˈwɔnyaakëmɛn ˈö bhë ˈyaa Zuifö ˈka ˗be, dhɛɛˈˈ ˈö˗ kpɔ ˈö Biblö ˈˈɲan ˈö ꞊dɛɛ ˗a ˈgübhë, ˗yö ˗dho ˗a pö ˗be: «ˈBhaa ˈˈsuʋ̈ ꞊në˗ wo ˗zlan ˗nu ˗gɔ ˗ee?» ꞊Ya ˈgo mü ˈzü ˗Zlan ˗yö ˈti Yesu bɔ ˈˈsɛgɔ ˗nu ˈwo to ˗an ˗bha ˈka, ˗ya ˗bɔ ‹ˈmɛ ˈwo ꞊dhɛ ˈˈbhlaa ˗tuʋ̈ ˗nu ˈö ꞊wa ꞊dhɛng ˗a ˈdhö Izraɛdhö ˗sɛ ˈgü bha ꞊në˗ ˗nu ˗dhɛ.› (Mat. 15:24) ˗Zlan ˗ya ˗pö ˈpö Izraɛdhömɛn ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ ö ˗dho mɛn ˗nu ˈö ˗wa ga ˗an bho ga ˈgü. ˗A ˈbha ˗ya kë kö mɛn ˈö ö zuʋ̈ˈˈ ꞊slëë bhë, ˗ya ˈwɔn ˗dɔ ˈˈdhʋ̈. Pë ˈö˗ pö Yesu ˗dhɛ bhë ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ˗yö ö ˗zoyö ꞊dhɛ Zoova ˗dho Yesu bho ga ˈgü kö ˗yö ˗ya ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗gɔdhiʋ̈. ˗A ˈbha ˗ya kë kö ˗yö ö ˗zoyö ˈpö ꞊dhɛ ˗Zlan ˗dho ö bho ga ˈgü. ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ gɔndënën ˈö bhë ˗yö ˗kun Zuifö mi ˈka, ˈyaa za ˈgü ꞊dhɛ ˗yö ˈwɔn ˈö ˗gban Adan waa Ɛvö ˗an ˗bha, ˗a ˗dɔ. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ pö ꞊dhɛ ˗yö ö ˗zoyö ꞊dhɛ ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˈö Yesu ˗ya ˗wɔn ꞊blɛɛ Dhukö 23:43 ˈgü bhë, ˈˈdhüdhɛɛdhɛ ˗së ˈbha ˈö dho kë ˈˈsɛ ˗ta, yö ˗mü.—ˈWun. 2:15. w22.12 8-9 § 2-3.

˗Zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˈnën kwa ˗takun ˈkwa ˗mɔn ˗zlanwopö ˗sü ˗bha ˈpö ꞊dɛɛ. ˈMën ˗kë ˈkwa˗ pö ˈˈdhʋ̈? ˈYö ˗tɔ ꞊dhɛ Sɔtraan ˗yö ˗gblü gɔn ˗ni ˈgü kwa ˈka ˗kplawo, kö kwa ˗bha yö ˈö bhë ˗a kë ˗sü ˗yö ˈduaannu. (˗Dhɛ. 12:17) Mɛn ꞊vadhɛ ˗bha ˈgü Sɔtraan ˈgü ˗yö ˈˈgbɩɩ˗ ˈˈgbɛ ˈö ˗ʒiö ˗a ˈka kwa ˗ta, ˈkwaa ˗mɔn ˗a ˗bha. ˈˈKɛɛ kwa ˗bha ˗zlanwopösü ˗ya ˗kë ˈö kwa ˗kɔ ˗yö ˗ʒiö Sɔtraan ˗gɔ. (˗Dhɛ. 12:​9-11) ˗Kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Kwa ˗zlanwopö ˗ni ˈgü, kö kwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˗a ˗bha ˈˈsuʋ̈ ˗da kwa ˈgü ˗wɔn ˗nu ˈwaa pë ˈbha kë kwa ˈka. ˈKwa ˗zlanwopö do, ˈlëë˗ ˈnën dɔ Sɔtraan ˗bha. ˗Ya ˗zɔn ꞊dhɛ ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗yö ꞊faan ˗nu kwa ˗dhɛ, ˈö kwa ˈˈdhia ˈdhö Zoova ˈgü. (Mat. 5:​10-12; 1 Piɛ. 4:14.) ˗Zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈzü ˈö ꞊faan ˈö kwa ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha kö kwa bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ suu ˈˈpɛpɛ ˈgü ˗zlanwopösü ˈgü, ˗a nu kwa ˗dhɛ. (2 Ko. 4:​7-9) ˈMën kwa dua ˈdhö ˗mü ˈkwa˗ kë kö ˗zuu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˈkwa˗ ꞊slɔɔ ˗kplawo? Kwa dua ˗mü ˈkwa˗ ˗dhɛ Zoova ˗gɔ ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka, kö ˗yö ga kwa ˈgü ꞊dhɛ ˗yö ˗dho kwa ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˗daakë. w22.11 5 § 10-11.

ˈKwa pë ˈˈpɛpɛ kë kö kwaa kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗dhikodhɛ kë kwa ꞊zinŋgü, kö kwa˗ ˗zɔn ˗ni ˈgü ꞊dhɛ ˗an ˗dhɔ ˗yö kwa ˗kë. ˗Kwaa ˈˈslö ˗mɛɛn ˈzü kö ˈkwa ˈto Zoova ˗bha mɛn ˗nu ˗bhawɔn ˈto ˗sü ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈. Zoova ˗yö ˗wɩ ˗a ˗bha kö ö Gbö ˗yö ga kwa ˗bha ꞊sɔnŋ yaa ˗nu ˗wɔn ˈgü. ꞊Ya kë ˈˈdhʋ̈ kö kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗wa ˈwɔn yaa kë kwa ˈka, kwa dua ˗mü ˈkwa ˗an ˗bhawɔn ˈto ˈpö. ˈKwaa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa kë ꞊dhɛ yökëmɛn ˈˈgblüyaasü ˈö Yesu ˗ya ˗wɔn ꞊blɛɛ ˈö ˗bha ˈˈgɔɔn ˈgü bhë ˗a ˈdhö. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˗a ˗gɔmɛn ˗yö ö ˗a ˗bha ˈˈpö ꞊va ˈö ˗kë ˗a ˗bha ˗a ˗to ˗a ˗gɔ ˈˈwɛɛwɛ, yö ˗zë ˗yö ˈti ˈˈwɩ˗ ˗bha kö ˗a ˗bha ˈˈpö ˈdɛdɛ ˈö ˗kë ˗a yökëyoo ˗bha ˈö˗ ˈto ˗a ˗gɔ. (Mat. 18:​23-35) ꞊Ya kë ꞊dhɛ kwaa kwa ꞊dhegblü do ˈkowogümandhe ˈyaa kwa ꞊zinŋgü, ˈˈsanni ˈkwa ˗zo ˗bo ˈwlaan˗ kë, ˗kwa kë mɛn ˗blɛɛsü ˈka kö ˈkwa ˗dhikodhɛ ˗ʒian mɛɛnˈˈ. (Mat. 5:​23, 24) ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, kö ˈkwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ Zoova waa Yesu ˗an ˗dhɔ kwa ˗kë ꞊dedewo. w23.01 28˗29 § 8-9.

Pë ˗nu ˈö kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗bhawɔn ˈdhö ˗an ˗bha ˈkwa˗ pö ˈkwa ˗an dɔ, ˗kwa dhɛɛˈˈ ˗tiaandhö ˗nu ˈkpɔ ˗an ˗gɔ kó ˗wo wo zuʋ̈ˈˈ ˈˈpʋ kwa ˗dhɛ. (Prov. 20:5) ˗An ˗bhawɔn ˗yö ˗bhöpë, ꞊blɛdhɛ ɛɛn pë ˈˈwɛɛ ˈbha ˗nu ˗bha ˗ee? ˗An ˗bha yö ˗ya shiʋ̈ˈˈ ɛɛnˈˈ ˈwëëga ˈyaa ˗an ˗gɔ kö ˗wo wo ˗bha ˈkɔ ꞊saa bho ˗ee? ˗An ˗bhawɔn ˗yö kwa ˗bha ˗takundhe ˗bha kö gbɔɔdhe ˈö ˈˈsɛkɔɔnmɛn ˗nu ˈdhö˗ kë ˗ni ˈgü ˗wo wo ˗bha ꞊slɔɔ ˗ee? Zoova ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö kwa ˈˈpɛpɛ ˈkwa kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗takun, ˈkwa ˗an ꞊faanmën. (Ga. 6:10) Kwa ꞊dhegblü ˈbha ˈyaa ö ˈflëëgü, ˈkö ˗kë ꞊dhɛ pë ˈˈtɩtɩ ˗mü ˈkwa˗ ˗kë ˗a ˗dhɛ ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö˗ ꞊faanmën ꞊dedewo. ˈNën ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˈsëëdhɛ ɛɛnˈˈ pë ˈˈbin ˈwo˗ ˗yökë ˗a bɔ kwa ꞊dhegblü ˈbha ˗dhɛ kö ˗ya ꞊faanmën. Wlüünën ˈbha ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö dho ˈö kwa ꞊dhegblü ˈbha ˈö ˗ya kë zii ˗a ˗bha pë ˗nu dhɔ ɛɛnˈˈ ˈö˗ ˗bha yö ˈbha ˗nu ˗kë. Kwa ꞊dhegblü ˈbha ˈö ˈyaa ö ˈflëëgü kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa pë ˗kpa ˈwo dho ˗a ˈka ˗a ꞊dhiaa. Kwa ꞊dhegblü ˈbha ˗nu ˗wo ˗an ˈˈnuɛ bho ˗wo ˗nu ˗ya ˈsëëdhɛ ˗nu ˗ta ˈwo˗ bɔ ˗an ˗dhɛ. Pë ˗dhɛ ˈö ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ kë ‹kö ˈkwa kwa ˈko ˗nu ˗zʋ ˗gban, kö ˈkwa kwa ˈko ˗nu faan dɔ yi ꞊gban ˈka,› ˗yö ˗kë ˗së ꞊dedewo.—1 Tes. 5:11. w22.12 22 § 2; 23 § 5-6.

Saduse ˗mɛn ˗nu ˗wo Biblö ˈˈpian ˈö Eblö ˗wo ˈgü bhë ˗a ˈsëëdhɛ ˗be ˈˈsoodhu ˗blɛɛsü ˗dɔ ˗së ˈka. ˈˈKɛɛ gagade ˗wɔngbɩɩsü ˗nu ˈwo˗ ˈgü, ˈwaa kun ˗an dɔ ˗ni ˈgü. ˗A ˈwɔnzuan do ˈnën ˗tɔ ˈdhɛ Saduse ˗mɛn ˗nu ˗wo Yesu dhɛɛˈˈ kpɔ ˗go ga ˈgü ˗sü ˈka, ˗ya ˗daakë ˗an ˗gɔ ˈö˗ ˗pö: «ˈWɔn [ . . . ] ˈö ˗bɛn zë ˗sü ˈka Moizö ˗gɔ ˈsëëdhɛ ˈgü, kö [˗Zlan] ꞊ya ö ˗dɩ ˗zɔn ˗dhɛ ˗kpɔɔ kpö ˈgü bha ˈkii˗ ma do ˗ee? ˗A pö ˈö˗ wo ꞊dhɛ: ‹Ma ꞊në ˈa Ablaamö oo, Izaakö oo, Zakɔbö oo, a ˗nu ˗bha [˗Zlan] ˈka bha,› ˈkii˗ [˗wo pö] ˗ee?» (Mak. 12:​18, 26) ˈKö ˗kë ꞊dhɛ Saduse ˗mɛn ˗nu ˗wo Biblö ˈˈpian ˈö bhë ˗a ˗wo ˗pö ˈko ˗ta ꞊va, dhɛɛˈˈ ˈö Yesu ˗ya kpɔ ˗an ˗gɔ ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ gagade ˗wɔngbɩɩsü ˈö˗ ˈgü ˈwii˗ ˈgüman ö ˗gɛn ˈka. Gagade ˈö ˈˈdhʋ̈, ˈnën ˗tɔ ꞊klaŋwo ˈö ˗gban ˗go ga ˈgü ˗sü ˗bha. (Dhu. 20: 38) ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha? Kwa Biblö ˗wo pö ˗ni ˈgü, kwa dua ˗mü ˈkwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë ˗a ˈˈɲan ˈsɛɛn˗ ˗nu ɛɛnˈˈ ˗kwɛzlan ˈö˗ ˈgü ˗an ˈgü kö ˈkwa ˗gleŋ ˈsü ˗an ˈgü. ˈKwaa ˈˈpiʋ̈ kö pë ˗nu ˈö ˗an ˈgümandhɛ ˈdhö ˗së dosɛnŋ ˗wo ˈto kwa ˈˈɲaan, kwa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈpö kö gagade ˗wɔngbɩɩsü ˗nu waa ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˗nu ˈwo˗ ˈgü ˈkwa ˗an dɔ. w23.02 11 § 9-10.

ˈˈSɛɛ˗ kpö ˈkpii˗ ˗nu ˈwo ˗wɔn ˗blɛɛ Biblö ˈˈɲan ˈö ꞊dɛɛ yö ˗a ˈgü bhë, ˗an ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗wo ˗bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dede ˗nu ˈgü, ˈˈkɛɛ ˗wo ˗to ˗klu ˗sü ˈka Zoova ˗bha. (Ebl. 11:​36-40) ˗An ˗bha zuʋ̈saadhɛ waa ˗an ˗bha yö ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈwo ˗an ˗kë bhë ˗wa ˗kë ˈˈwɛwɛ ˗ee? ˗Abin toŋtoŋdhö. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˈwɔn ˈˈpɛpɛ ˈö Zoova ˗ya ˈˈplüün bho ˗an ˗dhɛ ˗a ꞊gban ˈti yö ˈko ˈˈdhiʋ̈ ˗an ˈˈɲaan, ˗wo wo ˗zoyö ˗a ˗dhɛ. ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ ˗a ˈwɔn ˗kun ˗an ˈˈɲaan ꞊dhɛ wo ˈˈdhiaa ˗yö Zoova ˈgü, ˗yö ˗kun ga ˗sü ˈka ˗an ˈgü ˈkpakpadhö ꞊dhɛ pë ˈˈpɛpɛ ˈö˗ ˈˈplüün bho wo ˗dhɛ, ˗yö ˗dho ˗an ꞊gban kë. (Ebl. 11:​4, 5) ˗An ˗bha ˈwɔnzuan ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ꞊faan nu kwa ˗dhɛ kö ˈkwa kwa ˗zo yö Zoova ˗dhɛ ˗kplawo. ˈˈKpɔnŋtaadhɛ ˈö ˈkwa˗ ˗bha ꞊dɛɛ yö, ˗yö shiʋ̈ˈˈ ˗ni ˈgü ˗yö ˈdho ˗ni ˈgü ˗a ˈka ö ꞊gɔa. (2 Tim. 3:13) Sɔtraan ˈti ö ꞊kwaa ˗Zlan ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈgüdansü ˗zü ꞊köŋ. ˈKö˗ ˗de ˈö ˈkwa ˗kë ˈgüdandhe suu ˈˈoo ˗sü ˈgü, ˗kwa pë ˈˈpɛpɛ kë ˈkwa Zoova ˗bha yökë kwa ꞊faan ˈka, kö ˗yö ga kwa ˈgü ꞊dhɛ ‹˗Zlan ˈö ˈkwa ˈdhang bho˗ ˈˈdhiʋ̈, ˈö ˈkwa kwa ˗zʋ yö˗ ˗dhɛ bha ꞊në ˗Zlan ˈˈbhɩɩ ˈka.›—1 Tim. 4:10. w22.06 25 § 17-18.

ˈPë ˗wɔn ˈgü ˈkwa dho kwa ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈkwa kë kwa ˈflëëgü ˈnën ˗tɔ kö ˈkwa Zoova ˗dhɔkë kwa ꞊faan ˈka. (Mak. 12:30) ˗A ˗wɔn ˈgü, pë ˗nu ˈwo dho ˈˈyua ˗da kwa ˈgü kwa ˗kan ˗an ˗bha. (Wlɔ. 12:1) ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˈkwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ kë kö ˈˈyua ö bo ˗ya kwa ˗bha ˗sü ˈka. ˈPë ˈkwa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈyö ˗tɔ ˈkwa kwa zokë kwa kwigüdhɛ ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa˗ ˗zɔn kwa Dë ˈö dhaŋ˗ ˈgü ˗a ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗këdhösü ˈö nu kwa ˗dhɛ bhë, ˗yö kwa ˗dhɛ ˗së. ˈˈYua ˗ya kwa ˈkun ɛɛnˈˈ ˈkwa kë zii kö pë ꞊vadhɛ ˈkwa kun ˗a kë ˗ni ˈgü ˗be ˈkwaa ˗mɔn ˗an kë ˗sü ˗bha ˈzü. ˗A ˗wɔn ˈgü, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kë kwa ˗de ˈgü ˈya˗. ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˗kwa kwa ˗zokë kwa ˗de ˈˈpiʋ̈ ˗kplawo. ˈMën ˗kë? ˈYö ˗tɔ ꞊dhɛ kwa ˗kë zii ɛɛnˈˈ ˈˈyua ˗yö kwa kë ˗ni ˈgü, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗kplawo ˈkwa Zoova ˈtɔ bhɔ ꞊dhɛ Davi ˈdhö. ˈKö ˗kë ꞊ʒianwo ꞊dhɛ ˈˈyua ˗yö kwa ˗bha ɛɛnˈ ˈkwa kë zii, kwa ˗wɔn ˗yö kwa ˗bha ˗Zlan ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˗kplawo. -Yö kwa ˗zogban ˗wɔn ꞊dede ˈka! (Mat. 10:​29-31) ˈKö ˗kë ˈzü ꞊dhɛ kwa ˗ga, Zoova ˗dho kwa bho ga ˈgü. (Job 14:​14, 15) Kwa ꞊kun ˈkwa ˈˈɲaan, kwa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa kwa ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈkwa kwa ˗zokë kwa kwigüdhɛ waa kwa ˗bha ˗tosɛta ˗an ˈˈpiʋ̈. w23.02 21 § 3-5.

Mɛn kpö ˗ziisü ˈgümɛn ˗nu ˗wa dha Aamagedɔn ˗gblü gɔn ˗gɔ, ˗an ˈtɔ ˗dho kë ˗ya ˗sü ˈka ˗këdhösü ˈsëëdhɛ ˈgü ˗kplawo ˗ee? ꞊Ii. (˗Dhɛ. 7:14) ˗Tuëë ˈˈwɛɛ ˗nu ˈö Yesu ˗ya pö ˗wo ˗dho ˗da «꞊sii ˈö ˈyaa yën» ˗a kë ˗ʒian ˗ta bhë, ˗a mɛn ˈbha ˗nu ˗mü. (Mat. 25:46) ˈˈKɛɛ ˗wo ˈti ˗dho ˈto ˈˈshia˗ mü kö ˗wo ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a ꞊slɔɔ. Yesu ˗bha ˗kwɛ ˈˈgblü do ˗Gblüdëdhɛ kë ˈˈtʋ̈ŋ ˈka, ˗yö ‹˗dho ˗an ˗maa kë ꞊dhɛ ˗tuʋ̈ ˗maakëmɛ ˈdhö, ˈyö dho˗ ˗nu ˈka ˈˈyigɔ ˗nu ˈö ˈwaa ˈˈbhʋ̈ʋ̈, ˈˈkɛɛ ˈö ꞊sii ˈö ˈyaa yën ˗a nu mɛ ˗dhɛ bha˗ ˗dhɛ ˈgü.› Mɛn ˗nu ˈwo dho ˈwɔn man Klito ˗ta, ˈwo dho ˈto ˗klu ˗sü ˈka Zoova ˗bha, wo ˈnën ˗an ˈtɔ dho ˈto ˈsëëdhɛ ˈgü ˗tokpa ˈka. (˗Dhɛ. 7:​16, 17) ˈˈKɛɛ mɛn ˗nu ˈö Biblö ˗yö ˗an ˗dhɛ ˗bho ˗nu bhë, ˗an ˈgü ˗dho shiʋ̈ˈˈ Aamagedɔn ˗gblü yi ˈka. Yesu ˗ya ˗pö ꞊dhɛ ˗an ‹ˈgü ˗dho shiʋ̈ˈˈ ˗toëpö ˈka.› (Mat. 25:46) Bɔmɛn Pɔdhö ˗ya ˗pö: «ˈWun ˈö dho wɔ ˗an ˗ta bhë, ˗yö ˗dho kë ˈgüsiödhe ˈö ꞊toëpö ˈka, ˗a ˈka.»—2 Tes. 1:9; 2 Piɛ. 2:9. w22.09 16 § 7-8.

Zoova ˗dapë ˗nu ˗dhɔ ˗ya ˈkɔdhigümɛn ˗nu kë, ˗yö ˗dho ˗a kë kö ˗wo kë wo ˈko ꞊bhaa ˗së ˈka. Zoova ˗yö ˗dhɛ ˗sɛŋbɔ ˗nu ˗da ˈˈsɛ ˗ta yö kö pë ˗nu ˈö ˗an ˗dhɔ kwa ˗kë, ˈkwa ˗an kë mü. ˈKɔdhigümɛn ˗nu ˗wa ˈˈpiʋ̈ kö ˈwo kë wo ˈko ꞊bhaa ˈˈblüblüdhɛ ˗nu ˈgü, ˗tɔn ˈˈpiʋ̈ ˗dhɛ ˗nu ˈgü, ɛɛnˈˈ ˈˈyi ˈˈkpɔnŋ ˈˈdhiʋ̈ ˗dhɛ ˗nu ˈgü. ˈˈKpɔnŋtaadhɛ ˗dɛɛ ˈgü, ˈnën ˗nu waa wo ˗mɛn ˗nu ˗wo ˗dho Zoova ˗dapë ˗nu ꞊trɔɔn ꞊dede yö. Kwa ˈti ˗dho ˈˈsuʋ̈ wü ˗nu ˗gɔ, ɛɛnˈˈ wo ˗de ˈpö ˗wo ˈti ˗dho ˈˈsuʋ̈ kwa ˗gɔ ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö˗ ˈka ꞊dɛɛ ˗a ˈdhö. (Is. 11:​6-9) Zoova ˗dapë ˗nu ˗dho kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü dhi ˗toëpö ˈka. (Ps. 22:26) ˈˈKɛɛ ˈnënmɛn ˗nu, ˈka ˗dho dɔ ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ꞊dɛɛ ˗gɔ, kö ˈka ꞊kun ˗dapë ˗nu ˗dhɔ ˗da ka ˗bha ˈnën ˗nu ˈgü. ˈKa bɔ ˗an ˗ta kö ˈka ka ˗bha ˈnën ˗nu ˗takun ˗wo Zoova dɔ, ˗wo ˗dho ˈdhaŋ˗ bho pë ˈö Davi ˗ya pö, ˗a ˈˈdhiʋ̈. ˗Ya ˗pö: «ˈAa Zoova, ˗kɔ këpë ˈˈwɛɛ ˈbha ˈö ˗dho kë ꞊dhɛ ü ˗bha ˈdhö, ˈyaa ˈdhö.»—Ps. 86:8. w23.03 25 § 16-17.