ˈUtö

ˈWɔn ꞊plɛ ˈwo go Psaume ˈö bhë ˗a ˈgü ˈwo ꞊nɛn: (1) Mɛn kpɛnŋdhö ˗nu ˗bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈgü. (2) Zoova ˗yö kwa ˗bho ˗an ˈgü. ˗Kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗Yö kwa ˗takun kö ˈwɔn yö ˗kɔ ˗së ˗kë kwa ˗gɔ ˈˈkpɔnŋtaadhɛ yaa ˈö yö ˗a ˈgü. Zoova ˗ya ˈˈplüün ˗bho ꞊dhɛ ˈkwa ö ˗dhɔkë, kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗dho dhi. ˈˈKɛɛ ˈyii˗ pö ꞊dhɛ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈti ˗dho nu kwa ˗ta. (Is. 66:14) ˗Yö kwa ꞊faanmën ꞊ʒiaan kö ˈkwa kwa ˈˈɲan ˗klu ˈˈtʋ̈ŋ ˈkwa ˗dho ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a kë ˗a ˈka ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü bhë, ˗a ˗bha. (2 Ko. 4:​16-18) ˈˈTʋ̈ŋ ˗së ˈö ˈˈdhʋ̈ kwa˗ ˈˈdhiʋ̈ ˈˈgan ˗ni ˈgü, Zoova ˗yö kwa ˗takun kö ˈkwa ö ˗dhɔkë ˗kplawo. (Lam. 3:​22-24) ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˗nu ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗an ˈsü Zoova ˗dhɔkëmɛn ˈbha ˗nu ˈwo kun ꞊kwɛŋzü waa˗ mɛn ˗nu ˈwo ꞊dɛɛ ˗an ˗bha? ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˗kan kwa ˈgü. ˈˈKɛɛ ˈkwa kwa ˗zoyö Zoova ˗dhɛ, ˗yö ˗dho nu kwa ˗dhɛ ˗kplawo.—Ps. 55: 22.w23.04 14-15 § 3-4.

Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗gleŋ ˈsü Madhi waa Zozɛfö ˗an ˗bha. ˗Dhɛ ˈö ˈˈsɛgɔdhiʋ̈mɛn ˗nu ˗wa pö ˗wo pë do ˈö ˈyaa ˈˈplëëplë ˗a kë, ˗wo ˗to mü ˈwo ˗wɩ ˗a ˗bha. (Dhu. 2:​1-6) Kö Madhi ˈgu ˈˈsu ˗ya kë ˈˈseishiö, ˈˈsɛgɔdhiʋ̈mɛn ˗nu ˗wo pë do ˈˈgbɩɩ˗ ˈbha ˗dhɛ ˗an ˗gɔ. Sezaa Wogisi ˈö kun Wlɔmö ˈˈsɛ ꞊kɔɔn ˗ni ˈgü bhë, ˗ya ˗pö ˗an ˗dhɛ ˗wo ˈgo wo ˗gɔ ˈplöö kö ˗wo ˈdho wo ˗tɔ ˗ya wo bhɔ ˗a ˈgü ˗pö ˈgü. Zozɛfö waa Madhi ˗wo ˗go Betedhɛmö ˈˈkidhʋŋ 150 ˗naan ꞊taa ˈwo bɔ googüdhɛ ˗nu ˗bha. ˈˈTa suu ˈö ˈˈdhʋ̈, ˈyaa kun ˈˈplëëplë Madhi ˗bha ˈka. ˗A ˈbha ˗ya kë kö mɛn ꞊plɛ ˈwo bhë ˗an zuʋ̈ˈˈ ˈˈdhiʋ̈ ˗kun ˈˈtɛ ˗ni ˈgü Madhi waa ˈnën ˈö ˗dho bhɔ ˗an ˗wɔn ˈgü. Koyinan ˗ya Madhi ˈkun ʒian ˗ta, ˈmën ˈwo ˗dho ˗a kë? Mesi ˈö dho bhɔ bhë, ˈnën ˈö kun ˗a ˈguzë. ˈWɔn ˗nu bhë ˗wo ˗dho ˗a kë kö ˗wo wo bo ˈwɔn ˗man ˈˈsɛgɔdhiʋ̈mɛn ˗nu ˗ta ˗sü ˈka ˗ee? ˈKö ˗kë ꞊dhɛ Zozɛfö waa Madhi ˗an zuʋ̈ˈˈ ˈˈdhiʋ̈ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗tɛ, ˗wo ˈtɔŋ˗ ˈö bhë ˗a ˗ya ꞊bhlëë ˈgü. Zoova ˗yö ˈdhuëë˗ ˗kpɔ ˗an ˗bha wo ˗gɔ ˗dho ˈˈshia ˗sü ˗wɔn ˈgü. Madhi ˗yö ˗lo ˗së ˈka Betedhɛmö ˈö ˈnën ˈö ö ˈflëëgü ˗a kpɔ, ˈö Biblö ˗wo yökodhiʋ̈.—Mich. 5:2. w23.10 8 § 9; 9 § 11-12.

ˈWɔn ˗daakësü ˈˈsuʋ̈ ˗ya ka kë -bhɔkwëë ˗nu ˗ta, ˈmën ˈka ˗dho ˗a kë? Ka dua ˗mü ˈka ka ˗de baaˈˈ ˗së ˈka. (Prov. 21:5) ˈWɔn ˗gɔ ˗nu ˈkwa ˗dho ˗an draanˈˈ ˗bhɔkwëë ˗ta, ˈkwa ˗an dɔ ˗së ˈka ˈwɔn ˗daakësü ˗dho kë kwa ˗kɔa ˈˈplëëplë. ˗Ya ˈgo mü ˈzü, kwa ˗bha ˈwɔn ˗daa ˗nu ˗wo kë ꞊klöö˗. (Prov. 15:23; 17:27) ˈWɔn ˗daa ꞊klöö˗ kë ˗sü ˈyaa ˈˈsuʋ̈ ˗da mɛn ˈgü. ˈKwa ˈwɔn ˗daa ꞊klöö˗ ˗nu kë kwa ˗de ˗bha ˈwɔn blɛɛˈˈ ˗kɔ ˈgü, kwa ˗dho ˗a ˗zɔn ꞊dhɛ kwa kwa ˗de ˗baa ˗së ˈka, ˈö ˈwɔn ˗gɔ ˈö bhë ˈkwa˗ ˈgüman ˈkpakpadhö. ˈˈSlö ˗nu ˈwo ˗an ˗zɔn ka ˗dhɛ ˈˈdhʋ̈ ˈka ˗an kë, ˈˈsuʋ̈ ꞊kun ka zuʋ̈ˈˈ ˗ta ˗kplawo, ˗mën ˈbha ˈka ˗dho ˗a kë? ˈPë kwa ˗kɔ ˗mɔn ˗a kë ˗sü ˗bha ˈkwa˗ kë, ˗yö ˗kë Zoova ˗dhɛ ˗së. (Dhu. 21:​1-4) ˈPë kwa ˗kɔ ˈyaa ˗mɔn ˗a kë ˗sü ˗bha, Zoova ˈyaa ˗dhɛ kwa ˗gɔ. (Fdh. 4:5) Pë ˗nu ˈö ka ˗kɔ ˗mɔn ˗a kë ˗sü ˗bha, ˗ka ˗an dɔ kö ˗a ˈdhɛ ˈka ˗dho ˗a kë ˈka˗ ˗wɔn ˗ya ka ˗zo ˈˈpiʋ̈. ˗Ya ˈgo mü, ˗kaa pö Zoova ˗dhɛ ˗yö ka ˗zogban. ˗A ˗züdɔdhɛ ˈgü, ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka ˈwɔn ˗daa ꞊klöö˗ do ˗kë. w23.04 21 § 6-8.

Bɔmɛn Pɔdhö ˗yö kwa ˗zɔn ˈˈsɔdha ˗nu ˈö ˈwo ˗ya ˗sü ˈka wo ˈˈɲaan, ˈö ˗wa ˗gblü ˗gɔn ˗a ˈgü ˗sɔ ˗da wo ˗bha, ˗an ˈka. ˗Gblü ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü, ˈˈsɔdha dua ˗mü kö ˗yö kë baasü ˈka ˈkozësü ˗bha ˗kplawo. Kwa dua ˗mü ˈkwa˗ kë ˈˈdhʋ̈ ˈpö. ˈKwa kwa ˗bha ˗piö ˈˈbhɛɛ ˈö ˗kë ˗zoyödhe waa ˗dhɔ ˗an ˈka bhë ˗an ˗da, ˗zo ˗yö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗dhɛ ˗sü ˗ya kë kwa ˗bha gblaa˗ ˈka, kö kwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ kwa baasü ˈka Zoova ˗bha ˗dhɛkpaɔyi ˗bha. ˗Piö ˈˈbhɛɛ ˗yö ˈˈsɔdha zuʋ̈ˈˈ ˗takpa. ˗Zoyödhe waa ˗dhɔ ˗wo kwa zuʋ̈ga ˗takpa ˈpö. ˗Wo ˗dho kwa ˗takun kö kwa ˗kɔ ˈto ˗Zlan ˗dhɔkësü ˗bha, ˈkwa ʒiö Yesu ꞊kee˗ ˗kplawo. ˗Zoyödhe kwa ˗zogban ꞊dhɛ Zoova ˗dho kwa ꞊saan nu ˗a mɛɛnˈˈ ˈö ˈkwa˗ wo kwa zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka bhë, ˗a ˗wɔn ˈgü. (Ebl. 11:6) ˗Yö ˗dho ˗a kë ˈö ˈkwa kë ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü, ˈkwa to ˗klu ˗sü ˈka kwa ˗Gɔmɛn Yesu ˗bha. Kwa ꞊dhegblü ˈbha ˗nu ˈwo ꞊dɛɛ, ˈö ˈwo to ˗klu ˗sü ˈka ˗Zlan ˗bha ˈˈklʋʋbhɔdhe ˗nu ɛɛnˈˈ ˈˈflɛɛdhɛ ˗nu ˈgü bhë, kwa ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ˗an ˗bha ˈwɔnzuan ˗nu ˈgü ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗gban ˈpö. ˗A mɛn ˗nu ˈwo wo ˗bha ˗tosɛta ˗kë ˗bhaasü kö ˈwo ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗wɔn bɔ ˈˈdhiʋ̈ bhë ˈkwa ˈto ˗an ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈, kwa ˗dho ˈˈkan ꞊nɔɔn ˗dhɔ ˗bha. w23.06 10 § 8-9.

˗Kwa ˗mɔn ˗de ꞊sɔŋ ˗bha ˗sü ˗dhɛ Zoova ˗gɔ. Kwa ˗bhawɔn ˗yö ˗a ˗bha kö ˈwɔn ˗së ˈbha ˈö˗ kë ˗sü ˈdhö kwa ˗kɔa ˈˈgbɩɩ˗ ɛɛnˈˈ ˈö˗ ˗dhɔ ˈyaa kwa ˈgü, ˈkwa ˗mɔn ˗a kë ˗sü ˗bha. Kwa ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ꞊dhɛ ˗mɔn ˗de ꞊sɔŋ ˗bha ˗sü ˗yö ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ këyö do ˈka. ˈDhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, ˗kwa ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗dhɛ Zoova ˗gɔ kö ˗yö kwa ˗takun kö ˈˈklʋʋsë ˈö bhë ˗yö kë kwa ˗gɔ. (Dhu. 11:13; Ga. 5:​22, 23) ˈKwa ˗dho dɔ kö ˈkwa kë ˈwɔn ˗së ˈgü. ˈˈKpɔnŋtaadhɛ ˈö yö ˗a ˈgü, ˈwɔn ꞊gban ˈti ˗dho kë ˗së toŋtoŋdhö. ˈKwa˗ pö ˈkwa kwa ˈˈɲan ˈto kö ˈwɔn ꞊gban ˗mɔn ˈˈkwëë ˗së ˈka, pë ˗nu ˈö ˈkwa ˗an ˗ya kwa ˗zo ˈˈpiʋ̈ kwa ˈti ˗dho ˗an kë. Yi ˈbha ˗nu ˈka, ˈwɔn ˈö ˈkwa˗ ˗ya kwa ˗zo ˈˈpiʋ̈ ˗a kë ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë kwa ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗, ˈö ˗kë kwa ˈgü ꞊dhɛ ˈkwa ˈti dho ˗mɔn ˗a ˗bha. ˈPë ˈkwa˗ ˗ya kwa ˗zo ˈˈpiʋ̈ ˗ya kë yö ˈkpii˗ ˈka, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ züdɔ ˗a ˈdhɛ kwa ˗kɔ ˗mɔn ˗a kë ˗sü ˗bha ˗a ˗ta. ꞊Ya kë ꞊dhɛ kwa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa ˈˈklʋʋsë ˈbha ˗nu draanˈˈ, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗sü züdɔ ˈwɔn ˈsɛɛn˗ ˗nu ˈgü. Ɛɛnˈˈ ˗ya kë ˈzü ꞊dhɛ kwa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa Biblö ˗be ˗todhʋ̈sü ˗wo pö, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ züdɔ ˗a ˗wo ˗pö minitö ˈdɛdɛ ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˈka. w23.05 29 § 11-13.

Kwa ˗bɔ ˈsëëdhɛ ˗së ˈö bhë ˗a ˗ta ˈö ˈkwa mɛn ˗nu ꞊klaŋkë Biblö ˈka ˗së ˈka. ˈˈTʋ̈ŋ ˗totaabhasü ˈö yö ˗a ˈgü, Zoova ˗yö ˗bɔ ˈö ˗bha ˗kɔlokota ˗ta ˈö kwa gba ˗zuu ˈgü ˗bhöpë ˈka, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈkwa ˈto «ˈˈSlʋ̈ʋ̈slʋ̈dhɛ ˗ʒian» ˗ta ˗kplawo. (Is. 35:8; 48:17; 60:17) Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ pö mɛn ˈbha ˗ya ˈˈwɩ Biblö draanˈˈ ˗sü ˗bha, kö «ˈˈSlʋ̈ʋ̈slʋ̈dhɛ ˗ʒian» ˗ya ˈˈpʋ ˗a ˗gɔ. ˈDhɛ mɛn ˈbha ˗nu ˗wo ʒiaan ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a sü, ˗wo ˈti ʒiö ꞊gblɛɛn ˈyö ˈwo go ˗a ˗ta. Mɛn ˈbha ˗nu ˗de ˈpö ˗wa ˈˈpiʋ̈ ˈwo pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˈwo ˈto ʒiaan ˈö bhë ˗a ˗ta ˈwo ˈdho ˈwo ˗lo ˗a ˈka. ˈˈKɛɛ ˗dhɛ ˗mɛɛn ˈö˗ ʒiaan ˗yö dho˗ ˗bha? Mɛn ˗nu ˈwo dho ˈdho dhaŋ˗ ˈgü bhë, «ˈˈSlʋ̈ʋ̈slʋ̈dhɛ ˗ʒian» ˗dho ˈdho ˗an ˈka ‹˗Zlan ˗bha ˗gblüdëdhɛpö ˈgü› dhaŋ˗ ˈgü. (˗Dhɛ. 2:7) ˈYö mɛn ˗nu ˈwo dho ˈto ˈˈsɛ ˗ta, wo ˗zë ˈwo dho ˈto ˗a ˗ta ˈö ˈwo dho ˈwo ˗kë ˗a ˈka ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈, Yesu ˗bha ˗gblüdëdhɛ ˗kwɛ 1.000 ˈˈdhiʋ̈todhɛ ˈgü. ꞊Ya kë ꞊dhɛ ka ˈˈta ˈsü ˗ni ˈgü ʒiaan ˈˈgbɛɛ ˈö bhë ˗a ˗ta ꞊dɛɛ, ˈka ˗dho ka ˗zota pë ˗nu ˈö ˈka ˗an to ka ꞊taabha ˗an ˗wɔn ˈgü. ˗Ka ˈto ˗a ˗ta ˈka ˈdho ˈka yö ˗a ˈka ˗a ˈˈdhiʋ̈todhɛ ˗bha, ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˗dɛɛ ˈgü. w23.05 17 § 15; 19 § 16-18.

ˈKa ka ˗zota pë ˈˈpɛpɛ ˈö Zoova ˗ya ˗kë ka ˗dhɛ ˗a ˈgü, ka ˗dho ˈˈwɩ ka ˗de ˗nu ˗a ˗dhɛ ˗sü ˗bha. (Ps. 116:​12-14) ˗A ˗dhɛ ˗mü kö Biblö ˗ya pö Zoova ˗bha ꞊dhɛ ‹˗gasitɛ ˈˈpɛpɛ ˈö kë mɛ ˈˈbhɩɩ˗ ˗nu ˗dhɛ, ˈˈɛɛn pë ˈˈpɛpɛ ˈö mɛ ˈˈbhɩɩ˗ ˗ya ꞊slɔɔ ꞊dhɛ gbaɔdhe ˈdhö bha, ˗a ꞊gban ˗go ˗Zlan ˈˈpiʋ̈.› (Zak. 1:17) Gbɔɔdhe ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈkpii˗ ˈö ˗dhö ˈyö ˗tɔ ˈˈsaa˗ ˈö˗ Gbö Yesu ˗ya bho. ˗Ka ka ˗zota gbɔɔdhe ˗së ˈö bhë ˗a ˈgü! ˗Gɔtadhɔpë ˗yö ˗mlɛɛn ˗së ꞊dede ˗da kwaa Zoova kwa ꞊zinŋgü. ˗Ya ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a ˗ʒian ˈˈdhiʋ̈ ˈˈpʋ kwa ˗gɔ. (1 Zn. 4:​9, 10) ˗De ˗nu Zoova ˗dhɛ ˗sü ˈö bhë ˗a ˈˈnuɛ bho ˗sü ˗mü ˗dhɔ ˈö˗ ˗zɔn ˈka ˈyaa ˈdhö ˈö˗ ˗kë kwa ˈka ˗a ˗wɔn ˈgü. ˗Ya ˈgö mü, ˈdhuëë˗ ˗nu ˈö ˗an kpɔ kwa ˗bha ˗a ˈˈnuɛ bho ˗kɔ ˗së ꞊dede ˈö ˗dhö ˈyö ˗tɔ kwa ˗de ˗nu ˗a ˗dhɛ ˗sü.—Deut. 16:17; 2 Ko. 5:15. w24.03 5 § 8.

Mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˈˈtakɔ yaa ˗nu ˈwo ꞊dɛɛ ˈkwa ˗an ˗ga, kwa ˗kë kwa ˗de ˈgü ꞊dhɛ Lɔtö ˈdhö. «[Mɛn] ˗nu kë ꞊sɔng yaa ˗nu gun˗ [Lɔtö] wë ˈgü ˗siö sië ˗kpɛawo,» ˈyö ˗tɔ ˗ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ kwa Dë ˈö dhaŋ˗ ˈgü bhë, ˈˈtakɔ yaa ˗nu ˗san ˗ya ˗kë. (2 Piɛ. 2:​7, 8) ˗Suʋ̈ ˗Zlan ˗gɔ ˗sü waa˗ ˗dhɔ ˈö kun Lɔtö ˈgü ˗wa ˗takun ˈö ˈyii ö ˗kɔ ˗da mɛn ˗nu ˈwo kun ˗a ˗züzü ˗an ˗bha ˈˈɲangüyaa ˈgü. Kwa ˗de ˈpö mɛn ˗nu ˈwo kwa ˗züzü ˈwaa Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ꞊bhlëë ˗ya ˈgbɛ, ɛɛnˈˈ ˗an ˈˈtʋ ˈyaa˗ ˗bha. ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˗Zlan ˗dhɔ ˗ya kë kwa ˈgü, ˈkwa ˈˈsuʋ̈ ˗a ˗gɔ ꞊dedewo, kwa ˗dho ˈto ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈. ˗A ˗wɔn ˈgü, Zoova ˗yö ˗bɔ Proverbes ˈsëëdhɛ ˗be ˗ta ˈö kwa ꞊faanmën. Kletiɛn ˗nu ˈˈpɛpɛ, kwa ˗kë gɔɔn˗, dhebɔ, wlüünën ɛɛnˈˈ mɛn ˈö ˗ya kë zii ˗a ˈka, ˗dhioo ˗nu ˈwo Proverbes ˈgü bhë ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˈwɔn ˗së ˗kë kwa ˗dhɛ. ˗Suʋ̈ Zoova ˗gɔ ˗sü ˗ya kë kwa ˈgü, kwa ˗dho kë kwa ˈsuan˗ ˈka, kö ˈkwa ˗dho ꞊nënŋ ˈwɔnyaakëmɛn ˗nu ˗bha. w23.06 20 § 1-2; 21 § 5.

-A ˈbha ˗ya kë kö ka ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˗wa ˗gban ka ˗gɔ ɛɛnˈˈ ˈka ˈˈsaa˗ bho ka ˗bha ꞊nɔɔnpë ˗nu ˈka, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈka ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗wɔn bɔ ˈˈdhiʋ̈. (Mat. 6:33) ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˗yö ˈˈdhʋ̈, ˗yö ga ka ˈgü ꞊dhɛ Zoova ˗yö yö ˈka˗ ˗kë ˗a ˗dhɛ bhë ˗a ˗yö. (Ebl. 6:10) ˗A ˈbha ˗ya kë kö Yesu ˗wo ˈö yö, ka ꞊dede ˈka˗ yö ꞊dhɛ gagade ˗mü. ˗Ya ˗pö: ‹Mɛ ˈˈʋʋ mɛ ˈö zë n ˗wɔn ˗dhɛ, ˈˈɛɛn ˈö zë ˈwɔn ˗taɔng ˗së ˈö go ˗Zlan ˈˈpiʋ̈ ˗a ˗wɔn ˗dhɛ, ˈö go ö ˗gɔ ˈkɔɔdhö, ˈˈɛɛn ˈö ˗kan ö dheebhang gɔɔn˗ ˗nu, ˈˈɛɛn dhong ˗nu, ö dë waa˗ ö dhe ˈˈɛɛn ö ˗bha ˈnë ˗nu waa˗ ö ˗bha ˈbhlaa˗ ˗nu ˗bha, ˗a ˗mɛ ˗dho ˗a ˗gaɔ këng do ꞊slɔɔ ˈˈkpʋng ꞊taa yö, ˈˈyënng ꞊gbaɔn ˈgü kö ˗wa ˗wëë ˗kë wo sië n ˗wɔn ˈgü. ꞊Ya ˈgo mü, ˗a ˗mɛ ˗dho ꞊sii ˈö ˈyaa yën ˗a ˗slɔɔ.› (Mak. 10:​29, 30) ˈDhuëë˗ ˗nu ˈkwa ˗an ꞊slɔɔ ˗wo ꞊va ꞊dedewo ˈwo ˗ʒiö ˗a ˈka ˈˈsaa˗ ˗nu ˈö ˈkwa ˗an bho ˗an ˗ta.—Ps. 37:4 w24.03 9 § 5.

ˈDhɛ din ˈkpii˗ ˗yö ˗da Zude ˗sɛ ˈgü, pë ˈö kletiɛn ˗nu ˈwo kun Anŋtiɔsö Siidhi ˗sɛ ˈgü ˗wo ‹pë ˈö ˗an ˗kɔ ꞊mɔɔ˗ ˗bha ˗wa ˗bho ˈko ˗ta kö ˈwo˗ bɔ wo dheebhang ˗nu ˗dhɛ.› (Këw. 11:​27-30) ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˗an ꞊dhegblü ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗wo ˗kun mü ꞊gblɛɛn, kletiɛn ˗nu ˈwo kun Anŋtiɔsö ˗wo pë ˈˈpɛpɛ ˗kë kö ˈwo ˗an ˗takun. (1 Zn. 3:​17, 18) ꞊Dɛɛ, ˈkwa˗ man ꞊dhɛ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗wa nu kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗ta, kwa ˗de ˈpö kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˗an ˗wëë ˗yö kwa ˗kë, ˈö ˈkwa ˗an ˗takun. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa mɛn zii ˗nu dhɛɛˈˈ kpɔ ˗kɔ ˈkwa dho ˗a kë˗ ˈka kö ˈkwa nu ˗an ˗dhɛ, ˗a ˈka. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈzü ˈkwa gbɔɔdhe ˗nu ˗kë ɛɛnˈˈ ˈkwa ꞊bhɛɛ kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˗bha ˈka. Kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗bhawɔn ˗dho yö pë ˗nu ˈwo dho ˗tosɛta kë ˗an ˗ta, ˗an ˗bha ˈpö. Kwa ˗bha ˗Gblüdë Yesu Klito ˗ya nu za ˗dɔ ˈˈkpɔnŋtaamɛn ˗nu ˗bha ˗yi ˈka, kwa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˗yö kwa yö kö mɛn ˗nu ˗wëë ˗yö kwa kë ˗ni ˈgü, ˗ya pö: ‹˗Ka nu ˗yɛa ˈö n Dë ˗ya ˗pë ˗kë ö ˗bha ˗gblüdëdhɛkëdhɛ ˈka bha, ˈka ˗ya ˈgü.›—Mat. 25:​34-40. w23.07 4 § 9-10; 6 § 12.

Yesu ˗yö ˗to Zoova ˗bha ˈwɔngümansü ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈. ˗Yö ˗nu ˈˈsɛ ˗ta yö kö ˈö ˗zlanwopö «ˈmɛ ˈwo ꞊dhɛ ˈˈbhlaa ˗tuʋ̈ ˗nu ˈö ꞊wa ꞊dhɛng ˗a ˈdhö Izraɛdhö ˗sɛ [ . . . ] ˈgü» bhë, ˗an ˗dhɛ. ˈDhɛ kun yö ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a kë ˗ni ˈgü, ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ˈwɔngümanmɛn ˗mü ö ˈka. ˗Dhɛkpaɔyi do ˈka, dhebɔnën do ˈö ˈyaa kun Zuifö ˈka ˗yö ˗bhɛɛ Yesu ˗dhɛ kö ˗ya ˈdhu ˈö «yina yaa» kun ˗a ˈgü, ˗a ˈˈdhɛkë. ˗A ˗wëë ˗yö Yesu ˗kë ˈö˗ ˗takun. (Mat. 15:​21-28) ˗Kwaa ˈwɔnzuan do ˗ga ˈzü. ˈDhɛ Yesu ö ˗bha ˗zlanwopösü züdɔ, ˗ya ˗pö: ‹ˈMɛ ˈö dho˗ pö ꞊dhɛ ˈyaa n dɔ, mang ˗dɩ ˈpö a ˗dho pö˗ ˗mɛ ˗bha ꞊dhɛ ˈmaa˗ dɔ.› (Mat. 10:33) ˈˈKɛɛ ˈdhɛ Piɛdhö ˗ya pö ˗gɛnɲan ˗yaaga ꞊dhɛ ˈyaa˗ dɔ, Yesu ˗ya ˗pö ˈyaa˗ dɔ ˈpö ˗ee? ˗Abin. Piɛdhö ˗bha ˗go ö ˗bha ꞊sɔnŋ yaa ˈgü ˗sü ˈnën Yesu ö ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ˗a ˈgü ꞊ʒiaan. ˈDhɛ Yesu go ga ˈgü, ˗yö ö ˗de ˗zɔn Piɛdhö ˗dhɛ ˈö˗ ˗zogban, ˈö˗ pö ˗a ꞊dhɛ ˈya˗ ˗bhawɔn ˈto, ˗a ˗dhɔ ˗yö ö ˗kë. (Dhu. 24:​33, 34) Zoova waa Yesu ˗wo ˈwɔngümanmɛn ˗nu ˈka. ˈYö kwa ˗zë ꞊wɛ? Zoova ˗ya ˈˈpiʋ̈ ˈpö kö ˈkwa kë ˈwɔngümanmɛn ˗nu ˈka. w23.07 21 § 6-7.

ˈMën ˈkwa dho ˗a pö mɛn ˗nu ˈwo dɔ ˗sü ˈka ˈdudhö ꞊dhɛ ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˈö ˗Zlan ˗ya ˈˈplüün bhö bhë pë ꞊dede ˈö dho kë yö ˗mü? ˗A ˗blɛɛsü ˈnën ˗tɔ Zoova yö ꞊dede ˈnën˗ pö. ˗Dhɛkpaɔ dhiaˈˈ ˈsëëdhɛ ˗ya ˗pö: «ˈMɛ ˈö gun ˗ya ˗sü ˈka ˗gbloo ˈkpii˗ bha˗ ˗ta bha ˈö˗ pö n ˗dhɛ: ‹˗Dhɛ ˗ga, ˈma pë ꞊gban ˈˈpɛpɛ kë ˗dee.›» Pë ˈö˗ pö bhë, ˗a ˗yökodhiʋ̈sü ˈwɔndɔdhe waa ˈˈpiigbɩɩdhɛ ˗wa ˗gɔ. ˈGo mü, ˗a ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗dhɔ ˗ya ˗bha. ˗A ꞊plɛ ˗bha ˗naan ˈnën ˗tɔ ˈdhɛ ˗kë ꞊dhɛ ˈwɔn ˈö Zoova ˗ya ˈˈplüün bho ˗yö ˗dho ˗a kë ꞊dedewo bhë, ˗a ˗bha ˈgü ˗yö ꞊dhɛ pë ˈö ꞊yaa˗ kë ˈsaadhö ˗a ˈdhö. Yö ˈnën˗ ˗wɔn ˈgü, ˈö˗ pö: «ˈPë ˈa˗ pö bha ˈyaa ꞊sua ˈka, ˗a ˗dhɛa ˗bha ꞊dhɛ ˗wo ˈdhang bho˗ ˈˈdhiʋ̈. [ . . . ] ꞊Ya bo [kë ˗sü ˈka]!» ˗A ˗yaaga ˗bha ˗naan ˈnën ˗tɔ Zoova ˗ya ˈwɔn ˈbha zübho, ˗yö pë ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗kë kö ˈö˗ ˈˈdhiʋ̈ta. Yö ˈnën˗ ˗wɔn ˈgü, ˈö˗ pö: «Ma ꞊nɛ ˈa tɔɔ Alüfa waa˗ Omɛga.» (˗Dhɛ. 21:6) Zoova ˗dho ˗a ˗zɔn ꞊dhɛ Sɔtraan ˈnën ˗tɔ ꞊suamɛn waa ˗fëëwɔnbhamɛn. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, mɛn ˈbha ꞊yaa˗ pö: «˗Yö ˗së, ˈˈkɛɛ ˈmaan ˈdhaŋ˗ bho ˗a ˈˈdhiʋ̈,» ˗kwa ˗Dhɛkpaɔ dhiaˈˈ ˈsëëdhɛ 21:​5, 6 ˗wo pö kö ˈkwa˗ ˈgü ˈˈpʋ ˗a ˗dhɛ. ˗Kɔ ˈö Zoova ꞊dede ˗kɔ ˈˈgblʋʋ ˗ya ˗zɔn ˗a ˈka ꞊dhɛ pë ˗nu ˈö ˗an ˈˈplüün bho ˗wo ˗dho kë bhë, ˗kwaa ˗zɔn ˗a ˗dhɛ.—Is. 65:16. w23.11 7 § 18-19.

Zoova ˗yö ˗wo ˈö bhë ˗a ˗pö Ablaamö ˗dhɛ kö ˗a ˗kwɛ ˗ya kë 75 ˈyii ˈnën ˈkpɔ ꞊köŋ. ˗Wo ˈö bhë ˗yö ˗yökodhiʋ̈ Ablaamö ˈˈɲaan ˗ee? ˗Abin. ˈDhɛ Ablaamö ˗yö Öflatö ˈˈyiga ˗kan ˈö ˗kwɛ 25 ˗yö ˗ʒiö, ˗Zlan ˗bha ˗dhidha ˈsaa˗ ˈgü ˗a gbö Izaakö ˗yö ˗bhɔ. ꞊Taabha kö ˗kwɛ 60 ˈbha ˗ya ʒiö, ˗a ˗bha ˈnën ˗bha ˈnën ˗nu Ezau waa Zakɔbö ˗wo ˗bhɔ. (Ebl. 6:15) Ablaamö ˈˈɲan ˈyii ˗kpan ö suugünën ˗nu ˗bha kö ˗wa kë ˈˈsɛgɔ ˈkpii˗ ˈka, ˗wo ˈˈsɛ ˈö ˗Zlan ˗ya ˈˈplüün bho ˗a ˈgü. ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˗mlɛɛn ˗së ˗kun Ablaamö waa ö ˗Damɛn ˗an ꞊zinŋgü. (Zak. 2:23) Ablaamö ˗ya ˈgo ga ˈgü yi ˈbha ˈka, ꞊yaa˗ man ꞊dhɛ ö ˗bha ˗zoyö ˗Zlan ˗dhɛ ˗sü waa ö ˗bha zuʋ̈saadhɛ ˗wɔn ˈgü ˈˈsɛgɔ ˈˈpɛpɛ ˗wo ˈdhuëë˗ ꞊slɔɔ, ˗kɔ ˈö˗ zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü dho dhi ˗a ˈka ˗kwa kwa ˗zota ˗a ˈgü. (ˈWun. 22:18) ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha? ˗A ˈbha ˗ya kë kö pë ˗nu ˈö Zoova ˗yö ˗an ˈˈplüün bho, ˗an ꞊gban ˈyi ˗dho ˗yökodhiʋ̈ kwa ˈˈɲaan. ˈˈKɛɛ ˈkwa kwa zuʋ̈ˈˈ kë ˗saa ꞊dhɛ Ablaamö ˈdhö, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ga kwa ˈgü ꞊dhɛ Zoova ˗dho ˈdhuëë˗ ˈkpɔ kwa ˗bha ꞊dɛɛ, ˈö˗ kpɔ kwa ˗bha ˈzü ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ꞊dɛɛ ˈgü.—Mak. 10:​29, 30. w23.08 24 § 14.

Kö ˗gblüdë Oziasö ꞊kun wlüünën ˈka, ˗yö ö ˗de ˗kë ˈˈtɩtɩ. ˗Yö ‹˗suʋ̈ ˗Zlan ꞊dede ˗gɔ ˗sü› ˗draan. Zoova ˗yö ˈdhuëë˗ ˗kpɔ ˗a ˗bha, ˈö dho ˈö˗ ˗kwɛ ˗yö ˗kë ˗a ˈka 68. (2 Chron. 26:​1-4) Oziasö ˗to ˗a ˈˈgbɩɩ˗ ˈka ö ˗bha ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˈyɔɔ˗ ˗nu ˗ta, ˈö go mü ˈö Zedhizadhɛmö ˈˈkplʋʋ ꞊baa. (2 Chron. 26:​6-15) ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ Oziasö zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö ˗dhi pë ˈˈpɛpɛ ˈö Zoova ˗ya ˗kë ˗a ˗dhɛ bhë, ˗a ˗wɔn ˈgü. (Eccl. 3:​12, 13) ˗Gblüdë Oziasö ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗wo ˈto ö ˗bha ˗dhioo ˗nu ˈˈpiʋ̈. ˗A ˗gɛn ˗tɔ ꞊dhɛ ˗a dua ˗mü kö pë ˈö ˗dhi ˗a ˗dhɛ, ˗ya kë ˗ee? ˗Dhɛkpaɔyi do ˈka, Oziasö ˗yö ˗da Zoova ˗dhɔkëgükɔ ˈgü kö ˈö ansansö ˈˈgʋ ˈˈsaabhotapë ˗ta, ˈˈkɛɛ kö ˗gblüdë dua ˈyaa ˗mü ˗ya kë ˈˈdhʋ̈. (2 Chron. 26:​16-18) ˈDhɛ ˈˈsaabhomɛn ˈkpii˗ Azadhiasö ˗yö pë ˈˈpɛpɛ ˗kë kö ˈö˗ dɔɔˈˈ, ˗yö ˗shiʋ̈ Oziasö ˗dhɛ ꞊dedewo. ˗A ˗wɔn ˈgü, Oziasö ˈti ˈto ˗klü ˗sü ka ˗Zlan ˗bha, ˈö Zoova ˗yö ꞊wee ˗lo ˗a ˗bha. (2 Chron. 26:​19-21) ˗Yö ö ˗de ˗kë ˈˈtɩtɩ ˗kplawo ˗be, ˗a ˗bha ˗tosɛta ˗dho kë ˗së! w23.09 10 § 9-10.

ˈKö ˗kë ꞊dhɛ bɔmɛn Piɛdhö ˗kun ˈˈɲɔn ˗a ꞊troo ka, ˗a ˗bhawɔn ˗kun ˈkozë ö ˗bha ˈˈtëëtëdhɛ ˗nu ˈka ˗sü ˗bha ˗kplawo. ˗Kwɛ 36 K.Y. ˗a ˈgü, ˈdhɛ Kɔnɛi ˈö ˈyaa kun Zuifö ˈka ˈö ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗yö nu ˗a ˗ta kö Piɛdhö ˗yö mü. ˈWɔn ˈö bhë ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ «[˗Zlan] ˈyaa mɛ ˗zë ˈgü kë.» Mɛn ˗nu ˈö ˈwaa Zuifö ˗nu ˈka ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˗kë kletiɛn ˗nu ˈka. (Këw. 10:​34, 44, 45) ˈÖ sü yi ˈö bhë ˗a ˗bha, Piɛdhö ˗ya ˗bhöpë ˗bhö ˗sü ˗bha ˗an ˈˈpiʋ̈, ˈˈkɛɛ kö ˈyii˗ kë ˈˈdhʋ̈ ˈˈdhiʋ̈ ˗be toŋtoŋdhö. Zuifö ˈbha ˗nu ˈwo kun kletiɛn ˈka ˗ʒiaanwo ˈwaa kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö waa ˈˈsɛ ˈˈwɛɛ ˈgümɛn ˗nu ˈwo ˗bhöpë ˗bhö wo ˈkwëë˗. ˈˈKɛɛ ˈdhɛ kletiɛn ˗nu ˈwo kun Zuifö ˗nu ˈka ˈwo nu Anŋtiɔsö ˗pö ˈgü ˈö Piɛdhö ˗yö ˗kpan ˗a ˗bha, ˈˈsuʋ̈ ˗yö ˗da ˗a ˈgü. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗yö ˗kan ˗bhöpë ˗bhö ˗sü ˗bha mɛn ˗nu ˈö ˈwaa Zuifö ˗nu ˈka bhë ˗an ˈˈpiʋ̈. ˈDhɛ bɔmɛn Pɔdhö ˗ya ˈsuaan˗ bho, ˗yö Piɛdhö ˗dɔɔ mɛn ꞊gban ˈˈɲan ˈˈdhiʋ̈ mü. (Ga. 2:​13, 14) ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈, Piɛdhö ˈgü ˈyii ga. w23.09 22 § 8.

ˈWɔn ˗nu ˈwo bhë ˈka ka ˗zota ˗an ˈgü, ˗a ˗dhɛ ˗nu ˈö ˈkaa ˗an kë ka ˗dho ˗an dɔ. ˈˈKɛɛ ka ˈgü ˈya ˗dho ga. ‹Kwa Dëmɛ ˈˈklʋʋ ˗yö ˗së,› ˗yö ˗dho kwa ˗takun kö kwa ˗gɛn ˗yö ˈdho ˈˈdhiʋ̈. Bɔmɛn Piɛdhö ˗ya ˗pö: ‹˗Zlan yöö ꞊dede ꞊në dho ka ˗gɛn ˗gban.› ˗Dhɛkpaɔyi do ˈka, Piɛdhö ˗ya ˗pö ö ˗de ˗dhɛ ꞊dhɛ a ˗dhɛ ˈyaa ˗bha kö ˈö kë ˗Zlan Gbö ˈˈpiʋ̈. (Dhu. 5:8) ˈˈKɛɛ Zoova waa Yesu ˗wa ˗takun ˗dhɔ ˈgü ˈö to Yesu ˈˈpiʋ̈ ˗kplawo. ˗A ˗wɔn ˈgü, Piɛdhö ˗yö da «kwa Dëmɛ [ . . . ] Yesu Klisi ˗bha ˗gblüdëdhɛpö ˈgü.» (2 Piɛ. 1:11) ˗Yö ˗kun ˈwɔn ˗së ꞊dede ˈka! ˈKa ka ˗kɔ ˗klu Zoova dhɔɔbhaawɔn kë ˗sü ˗bha ꞊dhɛ Piɛdhö ˈdhö, ˈka ka ꞊kwaa Zoova ˗zü kö ˗yö ka ꞊klaŋkë, ka ˗de ˈpö ka ˗dho ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a ꞊slɔɔ. Ka ˗dho ‹ka ˗bha ˗zoyödhe ꞊saan ˈö ˗kë dha ˗sü ˈka bha ˗a ꞊slɔɔ.›—1 Piɛ. 1:9. w23.09 31 § 16-17.

˗Zlan ˗dhɔkë ˗a ˈgü sɔ ˈkɔ ˈˈkpɛnŋdhɛ ˗kun ˗dhö. ˗Yö ˗kun ˗dhɛ ˈˈgbɛɛ ˈö pë ˈdhö ꞊klëën ˗sü ˈka ˗a ˗zü, ˗a ˈka. ˈˈSaabhomɛn ˗nu ˗wo wo ˗bha yö ˗kë mü. ˈˈSaabhotapë ˈkpii˗ ˈö zën ˈka ˈwo ˈˈsaa˗ pë ˗nu ˗gʋ ˗a ˗ta, ˗yö ˗kun mü. ˈˈYi ˗dɔ ˗a ˈgü ˗pë ˈö zën ˈka ˈö ˈˈsaabhomɛn ˗nu ˗wo ˈˈyi sü ˗a ˈgü ˈwo wo ˗zu kö ˗wo ꞊kun wo ˗bha yökë ˗yö ˗kun mü ˈpö. (Ex. 30:​17-20; 40:​6-8) ꞊Dɛɛ, Yesu ꞊dhegblü ˗nu ˈwo ˈˈɲɔn ˗a ꞊troo ˈka bhë ˗wo Zoova ˗dhɔkë ˗zlandhɔkëgükɔ ˈkpii˗ ˗dɛɛ ˈˈdhɛɛdhɛ ˈgü. ˈˈYi ˗da ˗a ˈgü ˗pë ˈkpii˗ ˈö kun ˗Zlan ˗dhɔkë ˗a ˈgü sɔ ˈkɔ ˈgü bhë, ˗yö mɛn ˗nu ˗zobo ꞊dhɛ ˗an dua ˗mü kö ˗wo kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ wo ˈˈtakɔ waa wo ˗bha ˗Zlan ˗dhɔkë ˗kɔ ˈgü. ˗Yö ˈˈdhʋ̈ ˈpö kletiɛn ˗nu ˗bha ˈka. Kletiɛn ˗nu ˈwo mɛn «kpö ˗ziisü» ˈka, ˗wo wo ˗bha ˗Zlan ˗dhɔkë ˈˈmɛn? Bɔmɛn Zan ˗yö ˗kpan ˗an bha «kö ˗wo dɔ sië ˗gbloo ˈkpiisü bha [ . . . ] wëëdho.» ˗Dhɛ ˈö bhë kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ ˗zɔn ˗Zlan ˗dhɔkëgükɔ ˈˈkpɛnŋdhɛ ˈka ˈˈsɛ ˗ta yö. ˗Wo ˗dho ‹yi ꞊gban ˈka ˈwo˗ ˗dhɔkë ˗a ˗dhɔkëgükɔ ˈgü› mü. (˗Dhɛ. 7:​9, 13-15) Kwa ˗bha Zoova ˗dhɔkë ˗sü ˈö ˗zlandhɔkëgükɔ ˈkpii˗ ˗dɛɛ ˈgü bhë, ˗yö kwa ˗dhɛ ˗së ꞊dedewo. ˗A ˗wɔn ˈgü, kwa˗ ˈˈnuɛ ˗bho. w23.10 28 § 15-16.

Mɛn ˈbha ˗nu ˈö Zoova ˗yö bɔ ˗an ˗ta ˈzü kö ˈö ꞊faan ˗da kwa ˈgü, ˈwo ˗tɔ mɛn zii ˗nu. (Is. 32:​1, 2) ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈ zuʋ̈dhiʋ̈tɛ ˗ya kë kwa ˗bha, ˗kwaa blɛɛˈˈ mɛn zii ˗nu ˗dhɛ. ˗Kwa ˈˈwɩ ˗an ˗bha ˗takundhe ˗bha, ˈyö sü ꞊dhɛ Zoova ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö bɔ ˗an ˗ta kö ˈö kwa ˈgü kë ˈˈgbɩɩ˗. ˗A pö ˈö Biblö ˗ya wo ꞊dhɛ kwa ˗dho ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a kë dhaŋ˗ ˈgü ɛɛnˈˈ ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˗ta bhë, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö kwa ˈgü kë ˈˈgbɩɩ˗. (Wlɔ. 4:​3, 18, 19) ˗Zoyö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗dhɛ ˗sü ˗yö kwa ˗takun ˈkwa bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü, ˈkwa nɔɔn˗ ˗së pö, ˈkwa ˗mɔn yö ˗nu ˈwo kwa ˗kɔ ˈka ˗zlanwokɔdhigü ˗an kë ˗sü ˗bha. (1 Tes. 1:3) ˗Zoyödhe do ˈö bhë ˈnën kun bɔmɛn Pɔdhö ꞊faanmën ˗ni ˈgü. Pɔdhö ˗kun «ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ꞊gban ˈˈpɛpɛ» ˈgü ˈö «ˈˈsika kun ˗a ˗bha», ‹ˈwo ˗wëë ˗kë wo,› ˈö go mü ˈzü ‹ˈwo˗ pɔn.› ˗A ˗bha ˗tosɛta ˗kun ga ˗yɛ ˈˈdhiʋ̈. (2 Ko. 4:​8-10) ˗Zota ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˈgü ˗sü ˗yö Pɔdhö ˗takun ˈö bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü. (2 Ko. 4:​16-18) Pɔdhö ˗kun ö ˈˈɲan ˗klu ˗ni ˈgü ö ˗bha ˗dhɛkpaɔ ˈˈdhiʋ̈ ˗bha. ˗Tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a ˗kë dhaŋ˗ ˈgü ˗sü ˈö bhë, ˗a «˗bha ˗kë ˈkpii˗ ˗sü ˗dhiang ˈyaa zë.» ˗A ˗wɔn ˈgü, ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈö bɔ ˗an ˈgü, ˈyaa kun ˗a ˈgü ˈwɔn ˈka. Pɔdhö ˗yö ö ˗zota ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈgü, ˈö «faan ˗sɛa ˗da ˈgü ˗kpɛakpɛawo ˈö dho˗ ˈka.» w23.10 15-16 § 14-17.

Ka bhɛɛˈˈ ni ˈgü, ˗ka ka de dhɛɛˈˈ kpɔ, ˈka˗ po: ‹Zoova ˗yö n ˗man bhɛɛwo ˗daakë ˗ee?› ˗Yö ꞊mɔɔn ˗bha ˈö ˗kë kwa ˈgü ꞊dhɛ kwa ˗bhawɔn ˗yö ˗an ˗yɔ ˗bha ˈˈvaandhö. Gagade ˈka, Zoova ˗yö ˈˈtʋ̈ŋ ˗së ˈö dho kwa ˗takun ˗a ˈka ˗a ˗dɔ. (Ebl. 4:16) Zoova ˗yö ˈti kwa ˗bha bhɛɛwo ˗daakë ˈˈvaandhö, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë kwa ˈgü ꞊dhɛ ˗yö ˈti ˈˈwɩ˗ ˗bha. Kwa ˗bha bhɛɛwo ˗yɔ bɔ ˈˈtʋ̈ŋ ˈyii ˗lo ꞊köŋ. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ kwa ꞊dhegblü wlüünën do ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ꞊bhɛɛ kö ö ˗bha ˈˈyua ˗yö bo, ˈˈkɛɛ ˈö˗ ˗bha ˈˈyua ˈyaa bo. Zoova ꞊yaa˗ ˈˈdhɛkë, Sɔtraan ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö˗ pö ꞊dhɛ pë ˈö kwa ꞊dhegblü ˗blü Zoova ˗dhɔkë ˗sü ˗bha, ˈyö bhë. (Job 1:​9-11; 2:4) Kwa ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ꞊dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈö Zoova dho ˈˈyua ˈˈpɛpɛ bho ˗a ˈka mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗bha, ꞊yaa˗ ˗ya ˈsaadhö. (Is. 33:24; ˗Dhɛ. 21:​3, 4) ˗Yö dɔ kö ˈˈtʋ̈ŋ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗yö ˗lo, kwa dua ˈyaa ˗mü kö ˈkwa˗ pö Zoova ˗dhɛ ˗yö ˗dhidha kë kö ˗yö kwa ˗dhɛ bo. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, pë ˗nu ˈö kwa ꞊dhegblü dua ˈdhö ˗mü kö ˗ya ˗dhɛ Zoova ˗gɔ ˈnën ˗tɔ ꞊faan waa zuʋ̈waannusü, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗yö ö ˗bha ˈˈyua ˈkun ö ˗bha, ˗yö ˈdho Zoova ˗dhɔkësü ˈka ˈˈdhiʋ̈. w23.11 24 § 13

ˈWɔn ˗yö ˗zë Sansɔn ˗gɔ ꞊gbɔɔnsü, ˈˈkɛɛ ˈyii ˈˈkan Zoova ˗dhɔkë ˗sü ˗bha. ˗Yö ˗kun ˗a ˈˈslö mɛɛnˈˈ ˗ni ˈgü kö ˈö ˈwɔn bho Fidhitɛn ˗nu ˈgü, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈö Zoova dhɔɔbhaawɔn kë. (Juges 16:​28-30) Sansɔn ˗ya ˗pö Zoova ˗dhɛ: «˗Bhö ˗a kë kö ˈwɔn yaa ˈwo˗ ˗kë n ˈka bhë, ˈa n ˗man ˈˈyɔɔ bho ˗an ˗gɔ.» ˗Zlan ꞊dede ˗yö Sansɔn ˗bha bhɛɛwo ˗daakë ˈö˗ gba ꞊faan ˈka ˈzü. Yi ˈö bhë ˗a ˈka, Fidhitɛn ˗nu ˈö Sansɔn ˗yö ˗an zë ˗wo ˗kun ꞊va ˈwo ˗ʒiö ˗a ˈka ˗a mɛn ˗nu ˈö ˗an zë ˈˈdhiʋ̈ bhë ˗an ˗ta. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˈwɔn ˗nu ˈö Sansɔn ˗yö ˗da ˗an ˗ʒian ˗ta, ˗an ˈgüwɔn yaa ˗nu ˗wo ˗nu ˗a ˗ta, ˈyii ö bo Zoova dhɔɔbhaawɔn kë ˗sü ˈka. Kwa ˗de ˈpö ˈwɔn ˗nu ˗wa zë kwa ˗gɔ ˗wo kwa dɔɔˈˈ ˗ni ˈgü ɛɛnˈˈ yö ˈbha ˈö ˈkwa kɔ ˈka ˗ya dha kwa ˗gɔ, kwa dua ˗mü kö ˈkwa Zoova ˗dhɔkë ˗kplawo. Kwa ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ꞊dhɛ Zoova zuʋ̈ˈˈ ˗yö ˈˈwɩ ˗sü ˈka ˗a ˗bha kö ˈö kwa ˗bhawɔn ˈto. (Ps. 103:​8, 9) ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˈwɔn ˗nu ˗wo ˗zë kwa ˗gɔ, Zoova ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ꞊faan nu kwa ˗dhɛ kö ˈkwa˗ dhɔɔbhaawɔn kë ꞊dhɛ Sansɔn ˈdhö. w23.09 6 § 15-16.

ˈKwa kwa zuʋ̈ˈˈ kë ˗saa, kwa ˗kë Zoova ˗dhɛ ˗së. ˗A ˗gɛn ˈyaa ˈnën ˗tɔ ꞊dhɛ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗wo nu ˗ni ˈgü kwa ˗ta, ˗yö ˗kë Zoova ˗dhɛ ˗së. Pë ˈö˗ zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗dhi ꞊ʒiaan ˈyö ˗tɔ kwa ˗bha ˗a ˗kun kwa ˗bha ˗sü. Kwa ꞊faanmën ˗wɔn ꞊dedewo ˗mü! (Ps. 5:12.) Kwa ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ꞊dhɛ Ablaamö ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗kun ö ˗bha ˗sü ˗wɔn ˈgü, ˗a ˈˈdhiaa ˗yö ˗kë Zoova ˈgü. Zoova ˗ya ˗dhɛ ˈö ˈˈtɔŋdë, ˈö˗ sü ꞊dhɛ mɛn kpɛnŋdhö ˈdhö. (ˈWun. 15:6; Wlɔ. 4:​13, 22) Zoova ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa sü ˈˈdhʋ̈ ˈpö. Kwa ˈˈdhiaa ˗bha ˗kë Zoova ˈgü ˗sü ˈyaa ˈsü yö ꞊va ˈkwa˗ ˗kë ˗a ˗dhɛ ɛɛnˈˈ ˗dhɛ ˈö ˈkwa yö ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˗kë ˗a ˗bha bhë, ˗a ˗bha. ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗wa nu kwa ˗ta ˈkwa ˈto ˗klu ˗sü ˈka Zoova ˗bha, kwa ˗kë ˗a ˗dhɛ ˗së. Kwa ˗kë wlüünën ɛɛnˈˈ mɛn ˈö ˗ya kë zii ˗a ˈka, kwa ˗kë ˈwɔn suu ˈˈoo ˗su ˈgü ɛɛnˈˈ kwa ˈwɔn ˈbha kë ˗dhɛ ˗dɔ ˗së ˈka, mɛn ꞊gban ˈˈpɛpɛ kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ kun kwa ˗bha. Ka ˗klu ˗sü ˈka Zoova ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈgü, ˈˈtʋ̈ŋ ˈö yö ˗a ˈgü ˗ee? ˗Ya kë ꞊dhɛ ˗yö ˈˈdhʋ̈, ˗yö kë ka ˈˈɲaan ꞊dhɛ ka Zoova zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü dhi ˗ni ˈgü. ˈKwa˗ ˈwɔn dɔ ˈˈdhʋ̈ ˗yö ˗pa kwa zuʋ̈ˈˈ ˈka ꞊dedewo, ˈö kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗gban. w23.12 11 § 13-14.

Kletiɛn dua ˗mü kö ˗yö ˈwɔn ˗blɛɛ mɛn ˗dhɛ ˗kɔ ˗së draanˈˈ. ˗A dua ˗mü kö ˗yö ö ˈˈtʋ ˈto ˗së ˈka kö ˈwɔn ˈö mɛn ˈˈwɛɛ ˈdhö˗ blɛɛˈˈ ˗ni ˈgü ˗a ˗dhɛ ˗ya ˈgüman, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗yö ˗an ˗zotakɔ waa ˗an ˗bha ˈwɔn yö ˗kɔ dɔ. (Prov. 20:5) ˗A dua ˗mü kö ˗yö bɔ ˗kɔ ˈö˗ ˗mɛn ˗yö ˈwɔn ꞊blɛɛ ˗a ˈka, ˗a ˗mɛn ˈwëëdhɛ kë ˗kɔ waa dhiaŋ ˈö˗ zë ˗ni ˈgü ˗an ˗ta kö pë ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ ˈö˗ pö ˗ya dɔ. ˈYii ˈˈtʋ̈ŋ ꞊va kë ˗a ˗mɛn ˈˈpiʋ̈, ˈyii ˈdho ˗mɔn ˗a kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗bha. ˈKa bɔ dosɛnŋ pë ˗nu ˈwo ˗kë ꞊dhɛ nɔɔn˗ ˗bɔ ˈko ˗dhɛ ˗sü ˈö parɛ ˈka ˗an ˗ta kö ˈka dhiaŋzë mɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈, ˗dɔ mɛn ˗nu ˈˈɲan ˈˈdhiʋ̈ ˗sü ˈwo ˈwɔn blɛɛˈˈ bhë, ˗yö ˗dho kë ka ˗kɔa ˈˈgbɩɩ˗. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˗ka pë ˈˈpɛpɛ kë kö kaa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈka dɔ ka ˈko ˈˈdhiʋ̈ ˈka dhiaŋzë. (2 Zn. 12) Kletiɛn ˗kiansü dua ˗mü kö ˗yö ö ˗zokë ö ˗de waa ö ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈. (1 Tim. 5:8) Ka ˗bhawɔn ˗yö yö ˈbha draanˈˈ ˗sü ˗bha kö ˈka ˗mɔn ka ˗zo ˗kë ka ˗de ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˗bha. (Këw. 18:​2, 3; 20:34; Efɛ. 4:28) Mɛn ˗nu ˗wo ka dɔ ꞊dhɛ yökëmɛn ꞊dede ˈö ˗klu ö ˗bha yö ˗bha ˈö dho ˈö˗ ˈˈdhiʋ̈ta, ˗a ˈdhö. ˈKa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˈyaa za ˈgü ꞊dhɛ ka ˗dho yö ꞊slɔɔ ˈö to ka ˗gɔ. w23.12 27 § 12-13.

Biblö ꞊yaa˗ pö «Zoova ˗bha ˗dhɛkpaɔyi,» kö ˗yö ˗wɩ ˈˈtʋ̈ŋ ˈö dho ö ˈyɔɔ˗ ˗nu ˈgüshiʋ̈, kö ˗yö ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu dha bhë, ˗a ˈka. ꞊Kwɛŋzü, Zoova ˗yö ˈwɔn ˗bho ˈˈsɛgɔ ˈbha ˗nu ˈgü. (Is. 13:​1, 6; Ézéch. 13:5; Soph. 1:8) Kwa ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈö yö ˗a ˈgü, «Zoova ˗bha ˗dhɛkpaɔyi» zü ˗dho dɔ ˈˈsɛgɔmɛn ˗nu ˗bha ˗nu Babidhɔnö ˗pö ˈkpii˗ ˗gɔ ˗sü ˗ta, ˈö˗ ˈˈdhiʋ̈ ˗yö ta Aamagedɔn ˗gblü ˗ta. ˈKwa˗ pö ˈkwa dha «˗dhɛkpaɔyi» ˈö bhë ˗a ˈka, kwa dua ˗mü ˈkwa kwa ˗de baaˈˈ ꞊dɛɛ. Yesu ꞊yöö ꞊dede ˗ya ˗pö ꞊dhɛ ˈkwa «kë baasü ˈka yi ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˈka» ˈˈklʋʋbhɔdhe ˈkpii˗ ˗gɔ. (Mat. 24:21; Dhu. 12:40) ˈSëëdhɛ ˗blɛɛsü ˈö bɔmɛn Pɔdhö ˗ya bɔ Tesadhonikömɛn ˗nu ˗dhɛ bhë ˗a ˈgü, ˗yö ˈwɔnzuan ꞊va ˈwo dho kletiɛn ˗nu ˗takun kö ˗wo kë baasü ˈka Zoova ˗bha zadɔ ˗dhɛkpaɔyi ˈkpii˗ ˗bha, ˗an ˗zɔn. ˗Ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ Zoova ˗bha ˗dhɛkpaɔyi ˈti ˗dho nu wo ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü. (2 Tes. 2:​1-3) ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˗yö ö ꞊dhegblü ˗nu ˗zo ˗kpɔɔ kö ˗wo wo ˗de baaˈˈ ꞊dhɛ pë ˈö ˗dhɛkpaɔyi ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a nu ˗yi ˗ya ˈto do ˗a ˈdhö. Kwa dua ˗mü ˈkwa ˗dhioo ˈö bhë ˗a ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˈpö. w23.06 8 § 1-2.

˗Kwɛ 1970 ˈgü ˗wo ˈkɔ do ꞊gblɛɛn ˗dɔ Tokio, Ʒapɔn ˗sɛ ˈgü. Mɛn ˗nu ˗kun ˗a pö ˗ni ˈgü ꞊dhɛ ˗a ˈkɔ ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö ˈto ö ˗gɛn ˗ta, ˈyö sü ꞊dhɛ ˗ya kë ꞊shiöŋ ˈˈsɛ ˗yö ꞊zii ˈˈkwipö ˈö bhë ˗a ˈgü. ˈˈKɛɛ ˗mën ˈö˗ dɔmɛn ˗nu ˗wa ˗kë? ˗Wa ˈkɔ ˗kë ˈˈgbɩɩ˗, ˈwo ˗gɛngbandhɛ ˗kë ꞊plënŋplë˗, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈˈsɛ ˗ya ꞊zii ˈya ˗dho ˗puö. Kletiɛn ˗nu, kwa ˗kë ꞊dhɛ ˈkɔ suu ˈö bhë ˗a ˈdhö. ˗Kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Kletiɛn dua ˗mü kö ˗yö ö ˗bha ˗zoyödhe ˈkun ˈˈgbɩɩ˗. ˈˈKɛɛ ˗a dua ˗mü ˈpö kö ˗yö ˈwɔn ˗nu kë ö ˗naan ˈka. ˗A ˗bhawɔn ˗yö ˈgüdɔgbɩɩsü ˗bha kö ˗yö Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗kplawo. ˗Yö ˗wɩ ˗a ˗bha kö ˈö ˈwɔn man ˗Zlan ˗ta. ˗Yö ˈwɔngümanmɛn ˈö ˈyaa ˗Zlan ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗lögü, ˗a ˈka. (Zak. 3:17) Kletiɛn ˈö ˗ya ˈwɔn ˗nu ˗kë ö ˗naan ˈka ˗sü draanˈˈ, ˈyaa kë ˈˈdhiʋ̈dhiʋ̈sü ɛɛnˈˈ ˈyaa ö ˈˈɲan ta ˈwɔn yaa ˗zü. w23.07 14 § 1-2.

Sɔtraan Dügɔmɛn ˗yö ˗nu Yesu ˗gɔ vɛɛdhö kö ˈö˗ ˈˈkan ˗Zlan ˗bha, ˈˈkɛɛ Yesu ˗yö ˗gban ˗a ˗gɔ. (Mat. 4:​1-11) Sɔtraan ˗kun pë ˈˈpɛpɛ kë ˗ni ˈgü kö ˈö Yesu ˗blü ˈwɔnyaakësü ˗bha, kö ˗a ˗kɔ ˗yö ˈkun kwa ˗gɔ ˗ta ˈdhɔ ˗sü ˈka. Kö Yesu ˗yö ˗zlanwopö ˗ni ˈgü ˈˈsɛ ˗ta yö, ˈgüdandhe ꞊va ˗nu ˗a ˗ta. ˗A ˈyɔɔ˗ ˗nu ˗wa ˈˈklʋʋbhɔ ˈwo kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈwo˗ zë ˗ʒiaanwo. (Dhu. 4:​28, 29; 13:31) ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˈwɔn yaa kë ˗dhii ˗yö ˗kun ˗a ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗bha, ˗yö pë ˈˈpɛpɛ ˗kë kö waa˗ ˗nu ˈwo kë wo ˈkwëë˗. (Mak. 9:​33, 34) ˈˈTʋ̈ŋ ˈwo dho ˗a zë ˗a ˈka bhë ˗a ˈgü, ˗wa ˗wëë ˗kë ˗wo, ˈwo ˗wɛɛ dɔ ˗a ˗bha. ˈDhɛ ˈgo mü ˗wo pë ˈˈdhiʋ̈˗ ꞊dede ˗kë ˗a ˈka, ˈwo˗ zë ꞊dhɛ ˈwɔnyaakëmɛn ˈdhö. (Ebl. 12:​1-3) ˗A ˗bha ˗tosɛta ˈˈdhiʋ̈todhɛ ˈgü kö ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗wo nu ˗ni ˈgü ˗a ˗ta, Zoova ˗yö ö ˗kɔ ˗bho ˗a ˈgü. (Mat. 27:46) Gagade ˈka, Yesu ˗yö saanˈˈ ꞊dede ˗sü kö ˈö kwa ˗gɔ ˗ta ˈdhɔ. ˈKwa kwa ˗zota ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈˈpɛpɛ ˈö Yesu ˗yö bɔ ˗a ˈgü kwa ˈwɔn ˈgü bhë ˗a ˈgü, ˗a ˗dhɔ ˈö kwa ˈgü ˈyaa ˗dadhiʋ̈ ˗ee? w24.01 10-11 § 7-9.

Zuʋ̈ˈˈ ˗kë ˗saa ˗sü ˗yö ˗mlɛɛn ˗së ˗da kwaa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu kwa ꞊zinŋgü. ˗Ya ˗kë ˈö ˗wo dhiaŋzë ˗ni ˈgü, ˈkwa kwa ˈˈtʋ to ˗an ˗bha ˗së ˈka. (Zak. 1:19) ˈGo mü, ˗yö ˗nu ˗dhikodhɛ ˈka. Zuʋ̈dhiʋ̈tɛ ˗ya kë kwa ˗bha, zuʋ̈ˈˈ ˗kë ˗saa ˗sü ˗dho ˗a kë ˈö ˈkwaa ˈwɔn ˗nu kë ˗bia ˗ta ɛɛn ˈkwaa ˈwɔn yaa blɛɛˈˈ mɛn ˗nu ˈka. ˈKwa kwa zuʋ̈ˈˈ kë ˗saa ˈzü mɛn ˈbha ˗ya pë ˈˈdhiʋ̈˗ kë kwa ˈka, ˈyii ˗dho ˗shiö kwa ˗dhɛ ˈˈvaandhö. Pë ˈö ˈkwa dho ˗a kë ꞊ʒiaan ˈyö ˗tɔ ‹kwa ˈko ˗nu ˗kwɛɛ ˈgbinŋ˗ bun ˗su ˈö ˈkwa kwa ˈko ˗nu ˗mawɔn to.› (Kodh. 3:​12, 13) Zuʋ̈ˈˈ ˗kë ˗saa ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈzü ˈö˗ ˗kë ˈkwa ˗da ˈwɔn ˗së ˗nu ˗ʒian ˗ta, ˈö ˈkwaa ˈwɔn ˗nu kë ˗bia ˗ta ɛɛnˈˈ ˗naandhe ˈka. Kwa pë ˈˈpɛpɛ ˗kë ꞊ʒiaan kö ˈkwa kwa ˗kɔ ˈˈyɛ ˈwɔn ˗së ˗nu ˗bha. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ kwa yö mɛɛnˈˈ ˗ni ˈgü, ˗a ˈbha ˗ya kë ˗a ˗blɛɛsü ˈwo˗ ˗zɔn kwa ˗dhɛ bhë, kwa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa ˈto mü ˈkwa ˈˈwɩ ˗a ˗bha. ˈˈKɛɛ ˈkwa kwa zuʋ̈ˈˈ kë ˗saa, kwa ˗dho kwa ˗zota ˗kɔ ˈö dho pa ˗a ˈka kwa ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˈka, ˗a ˈgü. ˗Ya ˈgo mü ˈzü kö ˈkwa kwa ˗zota kɔ ˈö dho pa ˗a ˈka kwaa Zoova kwa ˗bha ˈˈtɔŋdëdhɛ ˈka, ˗a ˈgü. Zuʋ̈ˈˈ ˗kë ˗saa ˗sü ˗dho ˗a kë ˈö ˈkwaa ˗da ˈwɔn yaa ˗ʒian ˗ta. w23.08 22 § 8-9.

Kwa ˈgü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ga, ˈyö sü ꞊dhɛ ˈwɔn yaa kë ˗dhii ˗yö kwa ˗bha. ˈˈKɛɛ ˈka ka ˗zota ka ˗wo ˈka˗ ˗bhö Zoova ˗dhɛ yi ˈö ˈka ka ˗de ˗nu ˗a ˈka ˗a ˗dhɛ bhë ˗a ˈgü, ka ˗dho ꞊faan ꞊slɔɔ kö ˈka ˈkozë ka ˗bha ˈgüdandhe ˗nu ˈka. ˗Kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˈKwa kwa ˗de nu Zoova ˗dhɛ kö ˈkwaa kwa ˗de ˗bha ˈka ˈzü. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, kwa dua ˗mü kö ˈkwa ˈˈkan kwa ˗de dhɔɔbhaapë ˗nu kë ˗sü ˗bha kö ˈkwa Zoova ˗dhidhɛwɔn ˗nu kë. (Mat. 16:24) ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, kwa bɔ ˗ni ˈgü ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü ˈkwa ˈti ˗dho kwa ˗de dhɛɛˈˈ kpɔ ˈpë ˈkwa dho ˗a kë ˗a ˈka. ˈWɔn ˈkwa˗ kë ˗sü ˗ya kwa ˗zo ˈˈpiʋ̈ ˈsaadhö ˈnën ˈkwa dho ˗a kë kö ˈkwa ˈto ˗klu ˗sü ˈka Zoova ˗bha. ˗Ya ˈgo mü, kwa ˗dho pë ˈˈpɛpɛ kë kö kwa ˈˈdhiaa ˗yö kë Zoova ˈgü ꞊dhɛ Zɔbö ˈdhö. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ Zɔbö ˗kun bɔ ˗ni ˈgü ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dede ˈgü, ˗ya ˗pö ˗zogbandhe ˈka: «N ˈti ˗dho n ꞊kwaa˗ n ˗man ˗klu ˗Zlan ˗bha ˗sü ˗zü!»—Job 27:5 w24.03 9 § 6-7.

Zoova ˗yö «[˗Zlan] ˈö mɛbhɩɩdhe ˗dhɔ ˗ya ˗kë» ˗a ˈka. (2 Ko. 13:11) ˗Kɔ ˈö ˈkwa˗ ˗bha do do ˈka, ˗yö ö ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë kwa ˈgü. ˗Yö ga ˗sü ˈka kwa ˈgü ꞊dhɛ «mɛn ˈö ö ˗zo yö Zoova ˗dhɛ, ˗yö ö ˗zoto ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗dhɔkaadhe ꞊dede ˈgü.» (Ps. 32:10) ˈKwa kwa ˗zota ˗kplawo ˗kɔ ˈö ˗dhɔ ˗zɔn ˗a ˈka kwa ˗dhɛ ˗a ˈgü kwa ˗dho ˗a yö ꞊dhɛ ˗yö ö ˗zokë kwa ˈˈpiʋ̈ ꞊dedewo, ˈö ˈkwa˗ yö ˈzü ꞊dhɛ ˗yö kwa ˈˈsuee. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ꞊ɲɔɔn ˗a ˗bha bhɛɛsü ˈka kö ˈkwa˗ pö ˗a ˗dhɛ ꞊dhɛ kwa ˗bhawɔn ˗yö ˗a ˗bha ˗dhɔ ˗bha ꞊dedewo. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈzü ˈkwa kwa ˗bha zuʋ̈dhiʋ̈tɛwɔn ˗nu ꞊blɛɛ ˗a ˗dhɛ ˈyö sü ꞊dhɛ ˈkwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ˗yö ˗dho kwa ˗takun. (Ps. 145: 19) ꞊Dhɛ ˗kɔ ˈö ˈˈnɛnnɛn ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü ˈkwa ꞊ɲɔɔn ˗a ˈka ˈˈwo ˗bha ˗a ˈdhö, ˗kwa ꞊ɲɔɔn ˈpö Zoova ˗bha ˗dhɔ ꞊dede ˗bha. Zoova ˗bha ˗dhɔ ˈˈpii ˗yö ˈˈgbɩɩ˗ ˈö ˗së ꞊dedewo. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˗kwa kwa ˗kɔ ˗ya ˗a ˗gɔ kwa ˗bha ˗tosɛta ˈgü. Mɛn ˈˈpɛpɛ kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kwa ˗kɔ ˗ya ˗a ˗gɔ, ˈkwa˗ pö: «Zoova ˗dhɔ ˗yö n ˗kë!»—Ps. 116:1. w24.01 31 § 19-20.

Pë ˈö Yesu ˗ya ˗kë ˈyaa ˈnën ˗tɔ dosɛnŋ ˗a ˗pö mɛn ˗nu ˗dhɛ ˗sü ˈö ꞊dhɛ ˗Zlan ˈtɔ Zoova. Zuifö ˗nu ˈö Yesu kun ˗an ꞊klaŋkë ˗ni ˈgü bhë, ˗wo ˗Zlan ˈtɔ dɔ. ˈˈKɛɛ Yesu ˈnën yö ˈˈdhiʋ̈ ö «Dë ˗zɔn mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗dhɛ ˗sü ˈka.» (Zan 1:​17, 18, NWT) Biblö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ Zoova ˈö bhë, ˗Zlan ˈö mɛn ˗nu ˗wëë ˗ya ˗kë ˈö mɛn ˗nu ˗bhawɔn to yö ˗mü. (Ex. 34:​5-7) Yesu ˗ya ˗zɔn ˈˈdhʋ̈ ˈkpakpadhö ˈˈgɔɔn ˈö ˗gban ˈnën ˈö ö dë ˗bha ˈkɛnpë ˈgü ꞊shiʋ̈ ˗a ˗bha bhë, ˗a ˈgü. Kwa˗ ˗yö ꞊dhɛ ˗dhɛ ˈö ˈnën bhë ˈö go ö ˗bha ꞊sɔnŋ yaa ˈgü ˈö kun ˗nu ˗ni ˈgü ˈö dë ˈˈpiʋ̈, ˗a dë ˗ya ‹˗to mü ꞊gblɛɛn› ö nu ˗a ˗gɔ ʒian ˈö ˈwü ˗a ˗bha, ˈö˗ ˗bha ˈwɔn yaa ˗bhawɔn to ö zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka. ˗Yö ˗kun Zoova ˗bha mɛn ˗bhawɔn ˈto ˗sü waa˗ ˗bha ˗dhɔ ˈwɔnzuan ˗së ꞊dede ˈka. (Dhu. 15:​11-32) Yesu ˗yö mɛn ˈö˗ Dë ˈdhö˗ ˈka ˗a ˗zɔn kwa ˗dhɛ ˈkpakpadhö. w24.02 10 § 8-9.

Mɛn ˗nu ˈwo bɔ ˗ni ˈgü ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈgu, Zoova ˗yö ˗an zuʋ̈ˈˈ ˗kë ˗saa, ˈö ˗an ˗zogban. Kwa ˗dho ˈto Zoova ˗bha mɛn ˗wëëzësü waa mɛn ˗zogbansü ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗A kë ˗kɔ do ˈnën ˗tɔ ˈˈklʋ̈ʋ̈së ˗nu ˈwo dho kwa ˗takun kö mɛn ˗nu ˗wëë ˗yö kwa kë, ˈkwa ˗an ˗zogban ˗an draanˈˈ ˗sü. ˈˈKlʋʋsë ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈, ˗a ˈbha ˗nu ˈnën ˈwo ˗tɔ ˗mën? ˈMën dho kwa ˗takun kö ˗dhɔ ˈö kwa ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha kö ‹ˈkwa kwa ˈko ˗nu ˗zʋ ˗gban› yi ꞊gban ˈka, ˗yö kë kwa ˗gɔ? (1 Tes. 4:18) ˈˈKlʋʋsë ˗nu ˈwo ˗kë ꞊dhɛ ˗dhɔ ˗kë ö ꞊dhegblü ˗nu ˈka ˗sü, ˗kë dhɔŋsüsü waa zuʋ̈saadhɛ ˗nu ˈdhö bhë, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo kwa ˗takun. (Kodh. 3:12; 1 Piɛ. 3:8) ˗Kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Mɛn ˗wëëzësü waa ˈˈklʋʋsë ˈˈwɛɛ ˈbha ˗nu ˗wa kë kwa ˗gɔ, kwa ˗dho mɛn ˗nu ˈwo bɔ ˗ni ˈgü ˈwɔn ˈˈgbɩɩ ˈgü ˗an ˗zogban. Yesu ˗ya ˗pö: «ˈPë ˈö mɛ zuëˈˈ ˈˈpiʋ̈, ˈyö ˗wo mɛ ˈˈdhi ˗ta. Mɛ ˈö˗ ˈˈklʋ ˈdhö ˗së, ˈö˗ këwɔn ˈdhö ˗së ˈyö ˈwɔn ˗së ˗yö ˗kë ˗mɛ zuëˈˈ ˈˈpiʋ̈.» (Mat. 12:​34, 35) Kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗wo bɔ ˗ni ˈgü ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈgü, ˗dhɔ ˗zɔn ˗an ˗dhɛ ˗kɔ ˗së ꞊dede ˈnën ˗tɔ ˗an ˗zogban ˗sü. w23.11 10 § 10-11.

ˈKwa˗ pö ˈwɔn ˈö Biblö ˗ya to ˈˈdhiʋ̈ ˈö˗ ꞊blɛɛ ˈkwa˗ ˈgüman, kwa ˗bhawɔn ˗yö ˗takundhe ˗bha. ˗A ˈwɔnzuan ꞊nɛn: ˗Kwa kwa ˗zota kö ˈkwa ˈdho ˗dhɛ ˈö ˈkwaa˗ dɔ ˗a ˈgü, ˈˈkɛɛ kö kwa ˈˈtɔŋdë do ˈö ˗dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a dɔ ˗së ˈka ˗yö kwa ˈˈpiʋ̈. ˗Dhɛ ˈö ˈkwa yö ˗a ˗bha ˗ya ˗dɔ ˗së ˈka, ˈö ʒiaanga ˈkwa˗ ˗ta ˈö˗ dɔ ˈpö. ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ kwa ˈˈtɔŋdë ˗bha ˗kë kwa ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˗yö ˗së. ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka, ˈˈtʋ̈ŋ ˈkwa˗ ˈgü yö Zoova ˗ya ˗dɔ, ˈö pë ˈö dho kë dhiʋ̈ˈˈ ˈö˗ dɔ ˈpö. ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, ˈpë Biblö ˗ya to ˈˈdhiʋ̈ ˈö˗ ꞊blɛɛ ˈkwa˗ pö ˈkwa˗ dɔ, ˗kwa ˗takundhe ˗dhɛ Zoova ˗gɔ. (Dan. 2:28; 2 Piɛ. 1:​19, 20) ꞊Dhɛ ˈnën dë ˗tiaandhö ˈdhö, Zoova ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö kwa ˗bha ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ kë ˗së. (Jér. 29:11) Zoova ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö pë ˈö dho kë kwa ˈka ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü ˗ya blɛɛˈˈ ˈkpakpadhö. ˈˈKɛɛ kwa ˗mɛn ˗nu ˗zë ˈwaa ˗mɔn ˗a ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗bha. Zoova ˗yö ö ˗kɔ ˗yɛ mɛn ˗nu ˗bha kö ˈwɔn ˈö dho kë dhiʋ̈ˈˈ ˗wa ˗bɛnzë Biblö ˈgü, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈwɔn ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ ˗nu ˈwo nu ˗ni ˈgü ˈkwa ˗an ˈto ˈˈdhiʋ̈ ˈkwa ˗an dɔ.—Is. 46:10. w23.08 8˗9 § 3-4.