ˈWƆN ˗GƆ 36
ˈˈTAN 103 Kwa ˗maankëmɛn ˗nu ˈö ˗Zlan ˗yö ˗an nu kwa ˗dhɛ
˗Kwa ˗takundhe ˗dhɛ mɛn zii ˗nu ˗gɔ
«ˈˈYua ˈdhö ˈmɛ ˈö˗ kë sië, ˗a ˗mɛ ˗yö ˈˈdhiʋ̈ ˗sü [˗Zlan] ˗bha ˈkɔdhigümɛ ˗nu ˈka ˗mɛ ˗nu ˗dhɛ.»—ZAK. 5:14.
˗A ˗GƆ
ˈPë ˗kë ˈö ˗së kö ˈkwa ˗takundhe ˗dhɛ mɛn zii ˗nu ˗gɔ, kwa ˗dho ˗a yö ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü.
1. ˗Kɔ ˗mɛɛn ˈö Zoova ˗ya ˗zɔn ˗a ˈka ꞊dhɛ ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗wɔn ˗yö ö ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗?
ZOOVA ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗wɔn ˗ya ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dedewo. ˗A ˗wɔn ˈgü ˗yö ö Gbö dhɔɔbhaasü ˗nu ˗an ˗bha ˈka, ˈö mɛn zii ˗nu ˗ya kö ˗wo wo ˗zokë ˗an ˈˈpiʋ̈. (Këw. 20:28) Zoova ˗yö Yesu ˗ya ˗zlanwokɔdhi ˗gɔ ˈˈdhiʋ̈, ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ kö mɛn zii ˗nu ˗wo ˈwɔn ˗nu kë ö gbamɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˗dhɔkaadhe ˈgü. Mɛn zii ˗nu ˈwo ˗yökë ˗ni ˈgü Yesu ˗kɔ ˗löö bhë ˗wo Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗takun kö waa˗ ˗nu ˗mlɛɛn ˗së ˗yö kë ˗an ꞊zinŋgü.—Is. 32:1, 2.
2. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Ézéchiel 34:15, 16 ˈgü, de ˗nu ˈö Zoova ˗yö ˗an ˗takun ꞊dedewo?
2 Zoova ˗yö ö ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ꞊dedewo ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˈgü, ˈö ö ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ˈzü ˈgbɛ ˗a mɛn ˗nu ˈwo ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈgü ˈpö ˗an ˈgü. ˗Yö ˗bɔ mɛn zii ˗nu ˗ta kö ˗a mɛn ˗nu ˈö ˗wa ˈwɔn yaa kë bhë ˈö ˗an ˗takun. (Ézéchiel 34:15, 16 ˗wo pö.) Zoova ˗ya ˈˈpiʋ̈ ˗ʒianwo kö mɛn ˈˈpɛpɛ ˈö kwa ˗bhawɔn yö ˗takundhe ˗bha, ˈö˗ nu kwa ˗dhɛ. ˗A ˗wɔn ˈgü ˗ya ˈˈkan ˗bhɛɛ ˗a ˗dhɛ ˗sü kö ˗yö kwa ˗takun ˗a ˗bha, ˗ya ˈˈpiʋ̈ ˈpö kö ˈkwa bɔ ˈˈɲan ˗to kwa ˗bha ˗mɛn ˗nu ɛɛnˈˈ kwa ꞊klaŋkëmɛn ˗nu ˗ta kö ˈkwa ˗takundhe ꞊slɔɔ.—Efɛ. 4:11, 12.
3. Yö ˈö mɛn zii ˗nu ˗kɔ ˈka bhë ˈkwa˗ dɔ ˗së ˈka, ˈwɔn ˗së ˗mɛɛn ˈkwa dho ˗a ꞊slɔɔ?
3 ˈWɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü, ˗kɔ ˈö Zoova ˗yö bɔ ˗a ˈka mɛn zii ˗nu ˗ta kö mɛn ˗nu ˈö ˗an ˗bhawɔn ˈdhö ˗takundhe ˗bha ˈö˗ nu ˗an ˗dhɛ bhë, kwa ˗dho ˗a yö. ˗Ya ˈgo mü, dhɛɛˈˈ nu ˈwo yö kwa ˗dho ˗an ˗yɔ bɔ: ˈˈTʋ̈ŋ ˗mɛɛn ˈkwa dho ˗takundhe ˗dhɛ ˗a ˈka mɛn zii ˗nu ˗gɔ? ˈMën kë ˈö kwa dua ˈdhö ˗mü kö ˈkwa˗ kë ˈˈdhʋ̈? ˈYö ˗wo ˗dho kwa ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗A ˈbhaa ˗ya kë kö dɔ ˈkwa˗ wo yö ˗mlɛɛn ˗së ˗yö kwaa Zoova kwa ꞊zinŋgü ˈö kwa ˗bhawɔn ˈyaa mɛn zii ˗nu ˗bha ˗takundhe ˗bha. ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö, ˗yö ˗dho ˗a kë kö ˈkwa Zoova ˈˈnuɛ bho ꞊dedewo ˗a ˗bha mɛn zii ˗nu ˗ya ˗sü ˗bha. ˗Ya ˈgo mü ˗yö ˗dho ˗a kë ˈzü kö kwa ˗bhawɔn ˗ya yö ˗takundhe ˗bha, ˈpë ˈkwa dho ˗a kë ˈkwa˗ dɔ.
KWA ˗DHO ‹ˈˈDHIƲ̈ ˗SÜ KWA ˈKA ˗MƐN ˗NU ˗DHƐ› ˈˈTƲ̈Ŋ ˗MƐƐN ˈGÜ?
4. ˈMën kë ˈkwa˗ pö ꞊dhɛ Zakö 5:14-16, 19, 20 ˗yö ˗we mɛn ˈö waa Zoova ˗an ꞊zinŋgüdhɛ ˗ya kë ˈya˗ ˗a ˈka? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗nu ˗bha.)
4 Yesu ˗bha gwëëˈˈ Zakö ˗yö ˗kɔ ˈö mɛn zii ˗nu ˗wo kwa ˗takun ˗a ˈka ˗a ˗blɛɛ, ˈö˗ pö: «ˈˈYua ˈdhö ˈmɛ ˈö˗ kë sië, ˗a ˗mɛ ˗yö ˈˈdhiʋ̈ ˗sü [˗Zlan] ˗bha ˈkɔdhigümɛ ˗nu ˈka ˗mɛ ˗nu ˗dhɛ.» (Zakö 5:14-16, 19, 20 ˗wo pö.) Zakö ˗kun ˈˈwɩ ˗ni ˈgü mɛn ˈbhaa ˈö waa Zoova ˗an ˗bha ˗mlɛɛn ˗ya kë ˈya˗, ˈö˗ ˗bhawɔn ˈdhö mɛn zii ˗nu ˗bha ˗takundhe ˗bha ˗a ˈka, ˗yö ˈti ˈˈwɩ ꞊ʒiaan mɛn ˈö˗ ˗bhawɔn yö ꞊dhɔtrɔɔ˗ ˗bha ˗a ˈka. Zakö ˗ya ˗pö ˈzü ꞊dhɛ ˈpë dho ˈˈyua ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a bo ˈnën ˗tɔ ˗a ˗mɛn ˗bha ˈwɔn yaa ˗bhawɔn ˈto ˗sü. ˈˈYua ꞊suu ˈö bhë waa ˈˈyua ꞊dede ˗an ˈˈdhɛkë ˗kɔ ˗yö ˗bhɔ ˈkwëë˗. ˈˈYua ˗yö kwa kë ˗ni ˈgü kwa ˗dho ꞊dhɔtrɔɔmi ˈˈpiʋ̈ kö ˈpë kwa ˗kë ˈkwa˗ blɛɛˈˈ ˗a ˗dhɛ, ˗ya ˈgo mü kö ˈkwa ˈto ˗a ˗bha ˗dhioo ˗nu ˈˈpiʋ̈. ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka ˈkwa˗ pö kwaa Zoova kwa ˗bha ˗mlɛɛn ˗yö kë ˗së ˈzü, kwa dua ˗mü kö ˈpë ˈkwa˗ ˗kë bhë ˈkwa˗ blɛɛˈˈ mɛn zii ˗nu ˗dhɛ, ˈkwa ˈto ˗an ˗bha ˗dhioo ˗nu ˈwo go Biblö ˈgü, ˗an ˈˈpiʋ̈.
ˈKwa˗ yö ꞊dhɛ ˈkwaa kwa ˈflëëgü, kwa ˗dho ꞊dhɔtrɔɔmi ˈˈpiʋ̈. ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka, ˈkwa˗ yö ꞊dhɛ kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗ya kë ˈˈtëëtë kwa ˗dho mɛn zii ˗nu ˈˈpiʋ̈. (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 4 ˈgü.)
5. Kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ꞊dhɛ kwaa Zoova kwa ˗bha ˗mlɛɛn ˗ya kë ˈya˗?
5 Kwaa Zoova kwa ˗bha ˗mlɛɛn ˗yö kë ˗ni ˈgü ˈya˗, Zakö ˈˈɲan ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ 5 ˗yö kwa ꞊faanmën kö ˈkwa ˗takundhe ˗dhɛ mɛn zii ˗nu ˗gɔ. ˈˈKɛɛ ˈˈsanni ˈkwa dɔ ꞊köŋ kö kwa ˈˈdhiaa ˗yö ˈgo Zoova ˈgü, ˗yö ˗dho kë ˗së kö ˈkwa takundhe ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˗dhɛ. Biblö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ kwa ˈti˗ kë kwa ˈsuan˗ ˈka, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ pö kwa ˗de ˗dhɛ ꞊dhɛ kwa ˈˈdhiaa ˗yö Zoova ˈgü, ˈˈkɛɛ kö ˈyaa˗ ˈka. (Zak. 1:22) Pë ꞊dede ˈö ˗kë kletiɛn ˗nu ˈwo kun Saadö ˗an ˈka, ˈyö bhë. ˗A ˗wɔn ˈgü, Yesu ˗yö ˗an ˗zokpɔɔ ꞊dhɛ ˗an ˈˈdhiaa ˈyaa Zoova ˈgü ˈzü. (Dhɛ. 3:1, 2) ˗Mën ˗nu ˈkwa dho ˗an kë kö ˈkwa˗ ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ ˗mlɛɛn ˗së ˗yö kwaa Zoova kwa ꞊zinŋgü? ˗A kë ˗kɔ do ˈnën ˗tɔ ˈˈtʋ̈ŋ ˈkwa bɔ ˗a ˈka ˈˈyi ꞊bhaa, Zoova ˗dhɔ ˈö kun kwa ˈgü bhë waa˗ ˗dhɛ ˈö kwa ˈgü ꞊dɛɛ ˗an ˗dan ˈˈkwöö ˗sü. (Dhɛ. 2:4, 5) Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kwa ˗de dhɛɛˈˈ kpɔ, ˈkwa˗ pö: ‹Biblö ˗wopösü waa ö ˗zota ˗a ˈgü ˗sü ˗dhɔ ˈö kun n ˈgü ˈˈdhiʋ̈ ˗be bhë ˗ya ˈdho ˈˈshia˗ ˗ee? ˗Ya kë ꞊shiöŋ ˈmaan ˈdho ˗bhɔkwëë ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗ta ˗ee? Ɛɛnˈˈ ˈman˗ pö ˈa ˈdho, a n ˗de ˗baa ˗së ˈka ˗ee? ˈMaan ˗zlanwopö n ꞊sɔbhɛɛ ˈka ˈzü ˗ee? ꞊Niidadhe kë ˗sü waa ꞊nɔɔnpë mɛɛnˈˈ ˗sü ˈnën ˈa n ˗zota ˗an ˈgü ˗kplawo ˗ee?› ˗An ˗yɔ ˗ya kë ꞊ii ˈka, kö ˗kwaa ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ ˈkwa kë ˈˈtëëtë, ˈö kwa ˈti kwa ˗de ˈkun ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗puö. ˗Ya kë ꞊dhɛ ˈkwaa ˗mɔn ˗a ˈˈɲan bhɔ ˗sü ˗bha kwa ˗de ˈˈpiʋ̈ ɛɛnˈˈ ˈkwa˗ yö ˈzü ꞊dhɛ ˈwɔn ˈö Zoova ˗dhɛ ˈya˗ ˈkwa˗ kë, kwa dua ˗mü kö ˈkwa ˗takundhe ˗dhɛ mɛn zii ˗nu ˗gɔ.
6. Mɛn ˈö ˗ya ˈwɔn yaa ꞊gbɔɔnsü kë, ˈmën dua ˈdhö ˗mü kö ˗ya kë?
6 ˈWɔn yaa ꞊gbɔɔnsü ˈö ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö kwa bho ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˈkwa˗ kë, kwa dua ˗mü kö ˈkwa˗ blɛɛˈˈ mɛn zii ˗nu ˗dhɛ. (1 Ko. 5:11-13) Mɛn ˈö ˈwɔn yaa ꞊gbɔɔnsü ˗kë ˈyaa ꞊mɔɔn˗ bha kö ˗yö waa Zoova wo ˗bha ˗mlɛɛn kë ˗së ö ˗de ˈˈpiʋ̈. ˈKwa˗ pö Zoova ˗dhɛ ˗yö bɔ ˗gɔtadhɔpë ˗ta kö ˗yö kwa ˗bhawɔn ˈto, kwa dua ˗mü kö ‹ˈwɔn ˗nu ˈwo˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˈkwa ˈgo kwa ˗bha ꞊sɔŋ yaa ˈgü› bhë ˈkwa ˗an kë. (Këw. 26:20) ˈWɔn nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗a do ˈnën ˗tɔ ˗a ˗pö mɛn zii ˗nu ˗dhɛ ˗sü ˈö ꞊dhɛ ˈkwa ˈwɔn yaa ꞊gbɔɔnsü kë.
7. De ˈbhaa ˈö˗ ˗bhawɔn yö ˈzü mɛn zii ˗nu ˗bha ˗takundhe ˗bha?
7 Mɛn ˗nu ˈö ˗wa ˈwɔn yaa ꞊gbɔɔnsü kë bhë, mɛn zii ˗nu ˗wo ˗an ˗takun, ˈwo mɛn ˗nu ˈö ˗wa kë ˈˈtëëtë Zoova ˗dhɔkësü ˈgü ˗an ˗takun ˈpö. (Këw. 20:35) ˗A ˈbhaa ˗ya kë ˈˈsuʋ̈ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa ˗kë ˈkozë ˗zotakɔ yaa ˗nu ˈka ˗sü ˗wɔn ˈgü. ˗Ya kë ꞊dhɛ ˈˈsanni ˈkwa kë kletiɛn ˈka, kwa ˗kun ˈtaakpɛɛ mü ˗ni ˈgü ɛɛnˈˈ mɛn ˈkpee˗ ˈˈbin ˗ga ˗sü ˈgü ɛɛnˈˈ ˈzü ˈˈɲangüyaa kë ˗ni ˈgü, ˈkozë zuʋ̈ˈˈ ˗bhɔ pë ˗nu ˈwo bhë ˗an ˗bha ˗sü ˈka ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë ˗kwa ˗kɔa ˈˈgbɩɩ˗. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗takundhe ˗dhɛ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗gɔ ˗sü ˈˈsuʋ̈ dua ˈyaa ˗mü kö ˗yö kwa kë. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ ꞊blɛɛ mɛn zii do ˈö dho ö ˈˈtʋ ˈto kwa ˗bha ˗së ˈka kö ˗yö ˗dhioo ˗sɛŋbɔ ˗nu dɔ kwa ˗ta ˈpö, ˗yö kwa ˗zogban ꞊dhɛ ˈwɔn yaa ˗nu ˗wa nu kwa ˗zo ˈˈpiʋ̈ kwa ˈti ˗an kë, kwa ˈˈdhiaa ˗dho kë Zoova ˈgü ˗kplawo ˗a ˗dhɛ. (Eccl. 4:12) ˗A ˈbhaa ˗ya kë kö kwa zuʋ̈ˈˈ ˗bha ˗bhɔ ˈwɔn yaa ˗bha ˗sü ˗wɔn ˈgü, kwa ˈgü ˗ya ga. Mɛn zii ˗nu ˗wo kwa ˗zo ˗bo ꞊dhɛ kwa ˗bha ˗takundhe ˗dhɛ Zoova ˗gɔ ˗sü ˈö bhë, ˗ya ˗dhɛ ˗së. ˗Ya ˗zɔn ꞊dhɛ ˗kwa kwa ˗de ˗sü ˈˈtɩtɩ ˈö ˈkwa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa Zoova zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü dhi.—1 Ko. 10:12.
8. ˈWɔn ˈˈpɛpɛ ˈö zë kwa ˗gɔ ˈnën ˈkwa dho ˗a blɛɛˈˈ mɛn zii ˗nu ˗dhɛ ˗ee? ˗A ˈgü ˈˈpʋ.
8 ˈWɔn ˈˈpɛpɛ ˈö zë kwa ˗gɔ ˈyaa ˈnën ˈkwa dho ˗a blɛɛˈˈ mɛn zii ˗nu ˗dhɛ. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ˗dhɛkpaɔyi do ˈka kwa ˈwɔn yaa ˗blɛɛ kwa ꞊dhegblü ˈbhaa ˈka ɛɛnˈˈ ˈwɔn ˗yö ˗shiö kwa ˗dhɛ ˗a ˗bha. ˈˈSanni ˈkwa ˈdho ˈkwa˗ blɛɛˈˈ mɛn zii ˗dhɛ, ˗yö ˗dho kë ˗së ꞊ʒiaan kö ˈkwa ˈto Yesu ˗bha ˗dhioo ˈˈpiʋ̈ kwaa˗ ˗mɛn ˈkwa ˈˈɲan bhɔ. (Mat. 5:23, 24) Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kwa ˗bha ˈsëëdhɛ ˗nu ˗wo pö kö ˈkwa ˗desütɩtɩsü, zuʋ̈saadhɛ waa ˗mɔn ˗de ꞊sɔŋ ˗bha ˗sü ˗nu draanˈˈ. ˈˈKɛɛ ˗ya kë ꞊dhɛ ˈpë ˈkwa dho ˗a kë ˈkwaa dɔ, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗dhioo ˗dhɛ mɛn zii do ˗gɔ. ˈDhɛ Evodi waa Sɛnŋtisö ˗an ˗kɔ ˈti ˗mɔn ˈwɔn ˈö kun ˗an ꞊zinŋgü ˗a baasü ˗bha, bɔmɛn Pɔdhö ˗ya ˗pö kwa ꞊dhegblü do ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗yö ˗an ˗takun. ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka, mɛn zii do ˈö kwa ˗bha ˗zlanwokɔdhi ˈgü ˈpö ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa ˗takun.—Flp. 4:2, 3.
ˈMËN KË ˈKWA DHO MƐN ZII ˗NU ˗DHƐ?
9. ˈMën kë ˈö ˈlëë˗ dua ˈyaa ˗mü kö ˗yö kwa kë ˈwɔn yaa ˈkwa˗ ˗kë ˗a ˗blɛɛ mɛn zii ˗nu ˗dhɛ ˗sü ˈka? (Proverbes 28:13)
9 ˈKwa ˈwɔn yaa ꞊gbɔɔnsü kë ɛɛnˈˈ ˈkwaa ˗mɔn ˗ni ˈgü ˈkozë ˗zotakɔ yaa ˈka ˗sü ˗bha, kwa ˗bhawɔn ˗yö ˗zoyödhe waa ˈgüdɔgbɩɩsü ˗an ˗bha kö ˈkwa˗ blɛɛˈˈ mɛn zii ˗nu ˗dhɛ. ˈLëë˗ dua ˈyaa ˗mü kö ˗yö kwa kë ˗a ˗blɛɛ ˗an ˗dhɛ ˗sü ˈka. ˈMën kë? Zoova ˗yö mɛn zii ˗nu ˗ya kö ˗wo kwa ˗takun ˗mlɛɛn ˗së ˗yö kë kwaa kwa ˗bha ˗Zlan kwa ꞊zinŋgü. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˈkwa dhiaŋzë ˗an ˗dhɛ kö ˈkwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ kwa ˈdhaŋ˗ ˗bho Zoova ˈˈdhiʋ̈ ˈö ˈkwa kwa ˗gɔ dho ˗a ˗dhɛ ˈˈshiaa. Kwa˗ ˗zɔn ˈzü ꞊dhɛ kwa ˗bhawɔn ˗ya ˗bha ˗takundhe ˗bha kö ˈkwa ˈwɔn ˗së kë ˗kplawo. (Ps. 94:18) ˈWɔn yaa ˈkwa˗ ˗kë ˈkwa˗ blɛɛˈˈ mɛn zii ˗nu ˗dhɛ, ˈkwa ˈˈkan ˗a ˗bha Zoova ˗dho kwa ˗bhawɔn ˈto.—Proverbes 28:13 ˗wo pö.
10. ˈKwa ˈwɔn yaa ꞊gbɔɔnsü kë ˈkwa˗ ˗bin, ˈmën ˗dho kë kwa ˈka?
10 ˈKwa˗ pö mɛn zii ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ ˈkwa ˈwɔn yaa ꞊gbɔɔnsü kë Zoova ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa ˗bhawɔn to, ˈö ˗mlɛɛn ˗së ˗yö ˗kë kwaa˗ ˗nu kwa ꞊zinŋgü. ˈˈKɛɛ kö ˈwɔn yaa ˈkwa˗ ˗kë bhë ˈkwa˗ ˗bin, kwa ˗dho saanˈˈ wɔ kwa ˗de ˗ta. ˈDhɛ ˗gblüdë Davi ˗yö ˈwɔn yaa ˗kë, ˗ya ˗bin ˈˈtʋ̈ŋ ˈnën ˈbhaa ˈˈpiʋ̈. ˗A ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗ya ˗kë ˈö ˗kë ö ˗de ˈgü ˈya˗, ˈyö ˗tɔ ˗ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ waa Zoova wo ˗bha ˗mlɛɛn ˗ya shiʋ̈ˈˈ. (Ps. 32:3-5) Mɛn ˈö ˈˈyua ˈdhö˗ kë ˗ni ˈgü ɛɛnˈˈ ˈö ˗ya ˗gii bhë ˗yö ˈti ö ˈˈdhɛkë, pë ˈˈdhiʋ̈˗ ˗yö ˗gbɔɔn ˗a ˗ta. ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka ˈkwa ˈwɔn yaa ꞊gbɔɔnsü kë, ˈkwa ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gblɛɛn ˈˈdhiʋ̈ ˈˈgan kö ˈkwa ꞊kun ˗a blɛɛˈˈ mɛn zii ˗nu ˗dhɛ kwaa Zoova kwa ˗bha ˈˈtɔŋdëdhɛ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗shiʋ̈. Zoova ˗ya ˈwɔn ˗dɔ ˈˈdhʋ̈. ˈPë kë ˈö˗ pö ꞊dhɛ ˈkwa bɔ mɛn zii ˗nu ˗ta kö ˈkwa ˈwɔn ˗nu ˗mɔn ˈˈkwöö kwaa˗ ˗nu kwa ꞊zinŋgü, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈkwa kë ö ˈˈtɔŋdë ˈka ˈzü ˈyö bhë.—Is. 1:5, 6, 18.
11. ˈWɔn yaa ꞊gbɔɔnsü ˈkwa˗ ˗kë bhë ˈkwa˗ ˗bin, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö pë ˈˈdhiʋ̈˗ ˗kë mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈka ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?
11 ˈKwa ˈwɔn yaa ꞊gbɔɔnsü kë ˈkwa˗ ˗bin, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa pë ˈˈdhiʋ̈˗ ˗kë mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈka ˈpö. ˈYö sü ꞊dhɛ Zoova ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kɔ ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗nu ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˗dhɛ ˗sü ˈka, ˈö ˗dhikodhɛ ˈö kwaa kwa ꞊dhegblü ˗nu kwa ꞊zinŋgü bhë ˈö ꞊shiʋ̈. (Efɛ. 4:30) ˗A ˗wɔn ˈgü ˈkwa˗ man ꞊dhɛ mɛn ˈbhaa ˈö kwa ˗bha ˗zlanwokɔdhi ˈgü ˗ya ˈwɔn yaa ꞊gbɔɔnsü kë, kwa dua ˗mü kö ˈkwa˗ pö ˗a ˗dhɛ ˗ya blɛɛˈˈ mɛn zii ˗nu ˗dhɛ.a Kwa ˈti˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˗yö ˗dho kë ꞊dhɛ pë ˈö kwaa˗ ˗nu ˈkwa ˈwɔn yaa kë ˗a ˈdhö. (Lév. 5:1) ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ Zoova ˗dhɔ ˗yö kwa ˗kë bhë, ˈwɔn yaa ˈö˗ ˗mɛn ˗ya ˗kë ˈˈdhʋ̈ kwa dua ˗mü kö ˈkwa˗ blɛɛˈˈ mɛn zii ˗nu ˗dhɛ. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, kwa ˗dho kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗takpa ˈö ˈkwa ˈwɔnyaakëmɛn ˗nu ˗takun ˈpö kö waa Zoova ˗an ꞊zinŋgüdhɛ ˗yö kë ˗së.
MƐN ZII ˗NU ˗WO KWA ˗TAKUN ˗KƆ ˗KË ꞊DHƐ?
12. Mɛn ˗nu ˈö ˗wa kë ˈˈtëëtë bhë, mɛn zii ˗nu ˗wo ˗an ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?
12 Biblö ˗ya ˗pö mɛn zii ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗wo mɛn ˗nu ˈö waa Zoova ˗an ꞊zinŋgüdhɛ ˗ya kë ˈya bhë, ˗an ˗takun. (1 Tes. 5:14) ˈKwa ˈwɔn yaa kë, mɛn zii ˗nu ˗wo kwa dhɛɛˈˈ ˗kpɔ kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈwɔn ˈö kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈpiʋ̈ waa ˗kɔ ˈkwa˗ ˈka kwa ˗de ˈgü ˈwo ˗an ˗dɔ. (Prov. 20:5) ˈWɔn ˗blɛɛ mɛn zii ˗nu ˗dhɛ ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë kwa ˗kɔa ˈˈgbɩɩ˗, ˈyö sü ꞊dhɛ ˈlëë˗ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa ˗kë ˈwɔn yaa ˈkwa˗ ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗a ˗wɔn ˈgü. ˈˈKɛɛ kö ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈö kwa ˗ta ˈkwa˗ blɛɛˈˈ ˗an ˗dhɛ, ˗yö ˗dho ˗an ˗takun. ˈKwa ˗dho ˗a ˗ga ꞊dhɛ ˗wo ˗dho kwa ˗bha dhiaŋ ˈsü «ˈwlaawɔn» ˈka, ˈö˗ blɛɛˈˈ ˗sü ˈˈsuʋ̈ ˗yö kwa ˗kë. (Job 6:3) Mɛn zii ˗nu ˈti ˗dho ˈto ˈˈshia mü kö ˗wo za yaa dɔ kwa ˗bha. ˗Wo ˗dho wo ˈˈtʋ ˈto kwa ˗bha ˗së ˈka ꞊ʒiaan kö ˈwɔn ˗nu ˈwo kwa ˗ta, ˗wo ˗an ꞊gban dɔ kö ˗wo ˗dhioo ˈsü Biblö ˈgü ˗wa dɔ kwa ˗ta. (Prov. 18:13) ˗Wa ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ˗zokë Zoova ˗bha ˗tuëë ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˈö bhë, ˗yö ˈˈtʋ̈ŋ ꞊va ˗sü mɛn ˗gɔ. ˗A ˈbhaa ˗ya kë kwaa˗ ˗nu kwa ˗dho ˗kpan kwa ˈkwëë˗ ˗gɛnɲan ˈka ꞊va kö ˗takundhe ˈö kwa ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha ˗wo ꞊kun ˗a nu kwa ˗dhɛ.
13. Mɛn zii ˗nu ˗dho bɔ wo ˗bha bhɛɛwo waa ˗dhioo ˗nu ˈwo go Biblö ˈgü ˗an ˗ta kö ˗wo kwa ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗nu ˗bha.)
13 Mɛn zii ˗nu ˈwaa ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa kë kwa ˗de ˈgü ˈya˗ ˈwɔn yaa ˗nu ˈkwa ˗an ˗kë ˗an ˗wɔn ˈgü. Pë ˈwo dho ˗a kë ꞊ʒiaan ˈyö ˗tɔ ˗wo ˗dho bhɛɛˈˈ kwa ˗bha ˈka. Zoova ˗dho ö ˈˈtʋ to ˗an ˗bha, ˈyö sü ꞊dhɛ ˗wa bhɛɛˈˈ ‹˗a ˈgü ˗pë ˗yö ˗kë ˈgbonggbong ˈdhö› ˈö ˈkwa ˗kë kwa ˗de ˈgü ˗së ꞊dedewo. ˗An ˗bha ˗takundhe ˈbhaa ˈnën ˗tɔ ‹ˈyɔn ˗yö mɛn tuö ˗sü Zoova ˈtɔ ˈgü.› (Zak. 5:14-16 NTBL) ˗A «ˈyɔn» ˈö ˈˈdhʋ̈ ˈnën ˗tɔ gagade ˈö ˗Zlan ˈˈDhiwo ˈgü. Mɛn zii ˗nu ˗dho bɔ Biblö ˈˈɲan ˗nu ˗ta ˈwo kwa ˗zogban, ˈwo kwa ˗takun kö kwaa Zoova ˗kwa ˗bha ˗mlɛɛn ˗yö kë ˗së ˈzü. (Is. 57:18) ˗An ˗bha ˗dhioo ˗nu ˈwo go Biblö ˈgü bhë ˗wo ˗dho kwa ˗takun kö ˈkwa ˈwɔn ˗së kë, ˈkwa ˈdho ˗a ˈka ˈˈdhiʋ̈. Kwa ˗dho bɔ mɛn zii ˗nu ˗ta ˈkwa Zoova ˗wo man kö ˗ya pö ˗ni ˈgü ˗kwa ˗dhɛ: «Ʒianga ˈnën yö, ˗ka ˈto ˗a ˈˈpiʋ̈.»—Is. 30:21.
Mɛn zii ˗nu ˗wo ˗bɔ Biblö ˗ta ˈwo kwa ˗zogban, ˈwo kwa ꞊faanmën. (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 13˗14 ˗bha, ˗an ˈgü.)
14. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Gadhatö 6:1 ˈgü, mɛn zii ˗nu ˗wo mɛn ˈbhaa ˈö ‹ˈwun ꞊zaaˈ ˗sü ˗kë› ˗a ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗nu ˗bha.)
14 ˗Bhö Gadhatö 6:1 ˗wo pö, NTBL. Kletiɛn ˗nu ˗wa «ˈwun ꞊zaaˈ ˗sü kë» kö ˈwaa ˈto ˗ni ˈgü Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˈˈpiʋ̈. ˗A ˈbhaa ˗ya kë kö ˈwɔn ˗nu ˈwo ˗da ˗an ˗ʒian ˗ta bhë ˈwaa ˗së ɛɛnˈˈ kö ˗wa ˈwɔn yaa ꞊gbɔɔnsü kë. ˈDhɛ kë ꞊dhɛ ˗an ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɔ ˗yö ˗an ˗kë bhë, mɛn zii ˗nu ˗wo ˈmɛn ˈö ˗ya ˈwɔn yaa kë ‹˗a ˗yö zian kpengdhö ˗ta, ˈlëëlë ˈka.› Glɛkö ˗wo ˈwo˗ ꞊dhiëëta ˈö ˗kë «˗yö zian kpengdhö ˗ta» ˗sü ˈka bhë ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗gban mɛn ˈbhaa ˈö˗ ga ˗yö ˗yɛ, ꞊dhɔtrɔɔmi ˗bha ˗a ˗dɔ ꞊saa ˈgü ˗sü kö ˗yö yökodhiʋ̈ ˗së ˈka ˗a ˗bha. ꞊Dhɔtrɔɔmi ˗ya ga yö ˗ni ˈgü ˈko ˈˈdhiʋ̈, ˗ya ˗kë ˈlëëlë kö ˈya ˗dho kë ˗a ˗bha ˈˈdhiʋ̈˗. Mɛn ˈbhaa ˈö ˗ya ʒian yaa ˈsü bhë mɛn zii ˗nu ˗wa dɔɔˈˈ ˗ni ˈgü, ˈwaa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈzü kö ˈwo pë ˈˈdhiʋ̈˗ kë ˗a ˈka. Pë ˈwo˗ ˗kë ꞊ʒiaan ˈyö ˗tɔ wo ˈgü ˈnën ˈwo˗ dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈwo dhiaŋzë ˗a ˗dhɛ ˗dhɔkaadhe ˈgü. Biblö ˗ya ˗pö mɛn zii ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗wo wo ˗zokë wo ˗de ˈˈpiʋ̈. ꞊Waa˗ pö ˈwo kwa ˗takun kö ˈkwa Biblö ˗bha ˗dhioo ˗nu ˗ya ꞊bhlëë ˈgü, ˗an ˗zo dua ˈyaa ˗mü kö ˗yö bhɔ ꞊dhɛ ˈwɔn ˗yö ˗zë wo ˗gɔ ˈpö. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˈwa ˗dho ˗a ˗ga ꞊dhɛ wo ˗tiaandhö ˈmɛn ˈwo˗ ˗takun ˗ni ˈgü bhë ˗a ˗bha. ˗An dua ˗mü ꞊ʒiaan kö ˗wo wo ˗de ˈsü ˈˈtɩtɩ, ˗wa ˗mɛn ˗wëëzë.—1 Piɛ. 3:8.
15. ˈWɔn ˈbhaa ˗ya kë kwa ˗ta, ˈmën kwa dua ˈdhö ˗mü kö ˈkwa˗ kë?
15 Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˈdhaŋ˗ bho kwa ˗bha mɛn zii ˗nu ˈˈdhiʋ̈. Zoova ˗ya ˗pö ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ ˈwa ˗dho kwa ˗bha ˗binwɔn blɛɛˈˈ mɛn ˗nu ˗dhɛ. ˗Ya ˈgo mü, ˗wo ˗dhioo ˗sü Biblö ˈgü ˗sü ˈwo˗ dɔ mɛn ˗nu ˗ta bhë ˗a draanˈˈ kö ˈwa ˗dho wo ˗de ˗bha ˈwɔn yö ˗kɔ kë ˗dhioo ˈka ˗wa dɔ kwa ˗ta. ˗A ˗totaabhasü ˈgü, ˗wo ˈkwa ˗takun kö ˈkwa kwa ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu bun. (Prov. 11:13; Ga. 6:2) Mɛn zii ˗dhɛ ˈö ˗dhö ˗a ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu waa ˈwɔn ˗nu ˈö ˗ya bɔ ˗an ˈgü ˗wo ˗dhö. ˈˈKɛɛ ˈkö ˗kë ˈˈdhʋ̈, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kwa zuʋ̈piʋ̈wɔn ꞊blɛɛ ˗a mɛn ˈö ˗dhi kwa ˗dhɛ bhë ˗a ˗dhɛ. Kwa ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ˈpö ꞊dhɛ kwa dua ˈyaa ˗mü kö kwa ˗dhioo ˗dhɛ mɛn zii ˈˈpɛpɛ ˗gɔ kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗a mɛn ˈö dho ˈwɔn ˈkwa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa˗ kë ˗a blɛɛˈˈ kwa ˗dhɛ bhë, ˈkwa˗ ꞊slɔɔ. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈ kwa dho kë ˗dhɛ mɛn ˗nu ˈwo˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈwɔn ˈö wo ˗dhɛ ˗së ˈwo˗ man ˈˈkɛɛ ˈö ˈwaa˗ ˈˈpiʋ̈ ꞊dhɛ ˈwo Zoova ˈˈDhiwo man ˗an ˈdhö. (2 Tim. 4:3) ˈWɔn kwa ˗ta ˈkwa blɛɛˈˈ mɛn zii do ˗dhɛ, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa dhɛɛˈˈ kpɔ ꞊dhɛ ˈˈni ˈkwa˗ blɛɛˈˈ mɛn zii ˈbhaa ˗nu ˗dhɛ ˈsaadhö, waa ˗dhioo ˈwo˗ dɔ kwa ˗ta ˈpö ˗an ˈka. ˗Ya kë ˈˈdhʋ̈ ˗yö ˗dho ö ˗de ˗sü ˈˈtɩtɩ kö ˗yö ˗dhioo ˗dhɛ mɛn zii do ˈˈwɛɛ ˈbhaa ˗gɔ.—Prov. 13:10.
PË ˈÖ KWA ˗DEDE ˈKWA DHO ˗A KË
16. ˈMën kwa ꞊dede ˈkwa dho ˗a kë?
16 ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗wa kë kwa ˗bha, mɛn zii ˗nu ˗wo ˗dhioo ˗dɔ kwa ˗ta ˈwo kwa ˗takun, ˈˈkɛɛ ˈwaa ˗da ˈwɔn ˗nu ˗ʒian ˗ta kwa ˗bha ˈka. ˈPë ˈkwa dho ˗a kë kö kwa ˈˈdhiaa ˗yö kë ˗Zlan ˈgü bhë kwa ꞊dede ˈnën ˈkwa dho ˗da ˗a ˗ʒian ˗ta kwa ˈˈdhiwo waa kwa ˈwɔn kë ˗kɔ ˗nu ˈgü. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, Zoova ˗dho kwa ˗takun kö ˈkwa ˗da ˈwɔn ˗së ˗nu ˗ʒian ˗ta, ˈkwa ˈto ˗klu ˗sü ˈka ˗a ˗bha. (Wlɔ. 14:12) Mɛn zii ˗nu ˈwaa pë ˈkwa dho ˗a kë ˗a blɛɛˈˈ kwa ˗dhɛ. ˈˈKɛɛ ˗wo kwa wë bɔ ꞊ʒiaan ˗Zlan ˗zotakɔ ˈö˗ ˈˈDhiwo ˈgü bhë ˗a ˈˈpiʋ̈. ˈKwa ˈto Biblö ˗bha ˗dhioo ˗nu ˈˈpiʋ̈, kwa ˗dho ˗dhɛ yö ˈwɔn ˗nu ˈgü ˈkwa ˗da ˈwɔn ˗së ˗nu ˗ʒian ˗ta.—Ebl. 5:14, NTBL.
17. ˈMën ˈkwa dho kwa ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈkwa˗ kë?
17 Kwa ˗bha ˗kë Zoova ˗dhɔkëmɛn ˈka ˗sü ˈö bhë, ꞊bhlëëwɔn ˈkpii˗ ꞊dede ˗mü. Zoova ˗yö «˗tuëë ˗maankëmɛn ˗tiaandhö» Yesu ˗bɔ kö ˗yö kwa ˗gɔ ˗ta ˈdhɔ, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈkwa ˗da ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën bhë ˗a ˗ʒian ˗ta. (Zan 10:11) Zoova ˗yö ˗bɔ ˈpö mɛn zii ˗nu ˈwo ˗zlanwokɔdhi ˈgü ˗an ˗ta kö ˈö ö ˗zokë kwa ˈˈpiʋ̈ ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö˗ pö˗ ˈka ˗a ˈdhö. ˗Ya ˗pö: «A ˗dho ˗tuëë ˗maankëmɛn ˗nu ˈwo n dhɔɔbhaawɔn ˗kë bhë, ˗an bɔ ˈka ˗dhɛ. ˗Wo ˗dho ka ꞊klaŋkë ˈwɔndɔdhe waa ˈwɔnbhokoodɔsü ˗an ˈka.» (Jér. 3:15) ˈKwa kë ˈˈtëëtë ɛɛnˈˈ ˈkwaa kwa ˈflëëgü ˗zuu ˈgü, kwa dua ˗mü kö ˈkwa mɛn zii ˗nu ˗dhɛ kö ˗wo kwa ˗takun. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, kwa ˗dho ˗kɔ ˈö Zoova ˗yö bɔ ˗a ˈka ˗an ˗ta kö ˈö kwa ˗takun bhë, ˗a yö.
ˈˈTAN 31 ˗Bhö ˈˈta ˈsü ˗Zlan ˈˈpiʋ̈!
a Mɛn ˈbhaa ˈö ˈwɔn yaa ꞊gbɔɔnsü ˗kë bhë ˈkwa ˈˈtʋ̈ŋ ꞊va nu ˗a ˗dhɛ kö ˗ya blɛɛˈˈ mɛn zii ˗nu ˗dhɛ ˗yö ˈti˗ kë ˈˈdhʋ̈ kwa dua ˗mü kö ˈkwa˗ blɛɛˈˈ ˗an ˗dhɛ, ˈyö sü ꞊dhɛ kwa ˗klu ˗sü ˈka Zoova ˗bha.