˗Wa ˈwɔn yaa kë kwa ˈka ɛɛnˈˈ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈka, ˈmën ˈkwa dho ˗a kë?

1-2. ˗Wa ˈwɔn yaa kë mɛn ˈbhaa ˗nu ˈka, ˈmën˗ mɛn ꞊vadhɛ ˗wa ˗kë? ˈYö ˈmën ˈkwa dho ˗a yö ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü?

MƐN ꞊vadhɛ ˈwo ꞊dɛɛ ˗an ˗bha ˗kë ˈˈflɛɛsü ˗sü ɛɛnˈˈ ˗an ˈgodhɛ, ˗an ˗bha ˗kë dhe ɛɛnˈˈ gɔɔn˗ ˈka ˗sü, ˗an ˗wo ɛɛnˈˈ ˗an kwi ˈˈɲan ˗wɔn ˈgü, ˗wo ˈwɔn yaa ˗kë ˗an ˈka. ˗A mɛn ˈbhaa ˗nu ˗de ˈpö ꞊nɔɔn mɛɛnˈˈ ˗mɛn ˗nu ɛɛnˈˈ ˈˈsɛgɔdhiʋ̈mɛn ˗nu ˈwo˗ ˈˈpiʋ̈ dosɛnŋ kö ˈwo ˈwëë˗ ꞊va ꞊slɔɔ bhë, ˗wo ˗nu ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈka ˗an ˗ta. ˈWɔn ꞊suu ˗nu ˈwo bhë ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo pë ˈˈdhiʋ̈˗ ˗kë kwaa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu kwa ˈka.

² ˈWɔn ˗yö ˗shiö ˗sü ˈka mɛn ꞊vadhɛ ˗dhɛ ꞊dɛɛ, ˈyö sü ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˗wo ˈwɔn yaa kë ˗ni ˈgü wo ꞊dede ɛɛnˈˈ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈka. Mɛn ˈˈpɛpɛ kwa˗ ˈˈpiʋ̈ kö mɛn ˗nu ˗wo ˈwɔn ˗së kë kwa ˗dhɛ, kö ˗yadeflëëgüsü ˗yö kë kwa ˗gɔ. Mɛn ˈbhaa ˗nu ˗wa ˈˈpiʋ̈ ˈzü kö ˈwɔn yaa ˗nu ˈwo ˈˈkpɔnŋ ꞊taa ɛɛnˈˈ wo ˗bha ˈˈsɛ ˈgü bhë wo ꞊dede ˈwo ˗an ˈˈɲan bhɔ. ˗A mɛn ˈbhaa ˗nu ˗de ˈpö ˗wo ˗gban ˈˈsɛkɔɔnmɛn ˗nu waa ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗an ˗gɔ ɛɛnˈˈ ˗wo mɛn ˗nu ˈwo˗ ˈˈplüün bho ꞊dhɛ wo ˗dho ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈˈɲan bhɔ bhë ˗an ˗vote ˗kë. ˈˈKɛɛ kletiɛn ˗nu kwa ˗zë Biblö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ ‹ˈkwaa ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˗bha ˈka,› kwa kwa ˈˈɲan ˗to ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗gɔ kö ˗yö ˈwɔn yaa ꞊gban ˈˈpɛpɛ bho ˈˈshia˗. (Zan 17:16) ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗wo ˈwɔn yaa kë ˗ni ˈgü mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈka ˈkwa˗ yö, ˗wëë ˗yö ˗bɔ kwa ˗ta ˈö ˈˈtʋ̈ŋ ˈbhaa ˗nu ˈka ˗ʒianwo ˈö ˗shiö kwa ˗dhɛ. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kwa ˗de dhɛɛˈˈ kpɔ ˈkwa˗ pö: ‹ˈWɔn ˗nu ˈwo bhë ˗wa kë, ˈmën ˈa dho ˗a kë? ꞊Dɛɛ, pë ˈbhaa ˗nu ˗wo ˗dhö ˈa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈa˗ kë ˗ee?› ˈKwa˗ pö ˈkwa ˗an ˗yɔ bɔ, ˗kwaa züdɔ ˗kɔ ˈö Zoova waa Yesu ˈwo ˈwɔn yaa ˗nu yö ˗a ˈka bhë ˗a ˗ta.

ˈWƆN YAA ˗SAN YÖ ZOOVA WAA YESU ˗AN ˗KË

3. ˈWɔn ˈö ˈyaa ˗së mɛn ˗nu ˗wa kë ˗ni ˈgü, ˈmën kë ˈö mën kwa ˈka? (Isaïe 5:7)

³ ˈPë kë ˈö ˗wa ˈwɔn yaa kë kwa ˈka ɛɛnˈˈ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈka ˈö ˈyaa kë kwa ˗dhɛ ˗së Biblö ˗ya ˗blɛɛ. ˗Ya ˗pö ꞊dhɛ Zoova ˗yö kwa ˗da ö ˈˈbin ˗bha, ˈö go mü «kpɛnŋdhödhɛ ˗dhɔ ˗ya ˗kë.» (Ps. 33:5; ˈWun. 1:26) ˈWɔn ˈö ˈyaa ˗së bhë, Zoova ˈyaa˗ kë toŋtoŋdhö. ˈYaa ˈˈpiʋ̈ ˈzü kö ˈwɔn ꞊suu ˈö ˈˈdhʋ̈ mɛn ˈbhaa ˗ya kë! (Deut. 32:3, 4; Mich. 6:8; Zach. 7:9) ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ˗Zlan ˗wodhiʋ̈lomɛn Izai ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü, Zoova ˗yö Izraɛdhömɛn ˗nu ˈö ˗an ꞊dhegblü ˗nu kun ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ wɔ ˗ni ˈgü ˗an ˗ta bhë, ˗an ˈˈgbʋ ˗wo ˗man. (Isaïe 5:7 ˗wo pö.) Mɛn ˗nu ˈwo˗ ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗lö ˈgü, ˈwo kun pë ˈˈdhiʋ̈˗ kë ˗ni ˈgü mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈka ˈˈdhʋ̈ Zoova ˗yö ˈwɔn ˗bho ˗an ˈgü.—Is. 5:5, 13.

4. ˗Wo mɛn ˈbhaa saanˈˈ ˗kë wo ˗ni ˈgü, Yesu ˗yö ˗kë ö ˗de ˈgü ꞊dhɛ? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

⁴ ꞊Dhɛ Zoova ˈdhö ˈpö ˈwɔn ˗së ˗dhɔ ˗yö Yesu ˗kë, ˈö ˈwɔn yaa ˗san ˗ya ˗kë. ˗Dhɛkpaɔyi do ˈka, Yesu ˗yö ˗kpan gɔndë ˈö˗ ˗kɔ do kun ga ˗sü ˈka ˗a ˗bha bhë ˗a ˗bha. ˗A ˗wëë ˗yö Yesu ˗kë ˈö˗ to mü ˈö˗ ˗dhɛ bo. ˈˈKɛɛ ˈdhɛ ˗zlanwo ˗gɔdhiʋ̈mɛn ˗nu ˗wo ˗kpan ˗a ˗bha ˗yö ˗shiö ˗an ˗dhɛ. ˗Wa ˗pö ꞊dhɛ Yesu ˈyaa kun ꞊glooyi ˈtɔŋ˗ ˗ya ˗ni ˈgü ꞊bhlëë ˈgü. ˗An ˈˈtʋ ˈyaa kun ꞊ʒiaan gɔndë ˈö bhë ˗a ˗bha ˗go saanˈˈ ˈgü ˗sü ˗bha. Yesu ˗yö ˗kë ö ˗de ˈgü ꞊dhɛ ˗a ˗wɔn ˈgü? Biblö ˗ya ˗pö ‹bhlɔ ˗yö ˗mën ˗a ˈgü ꞊dedewo ˗an ˗bha zuʋ̈ˈˈ yaa ˗dhɛ ˗wɔn ˈgü.›—Mak. 3:1-6.

5. ˈWɔn ˗nu ˈö ˈwaa ˗së ˗wa kë ˗ni ˈgü, ˈmën kë ˈö ˈyaa ˗së kö ˈkwa ˈto ˗a ˗naanzuëëdhe ˈgü ˗kplawo?

⁵ ˗Wo mɛn ˈbhaa saanˈˈ ˗kë wo ˗ni ˈgü, ˈyaa kë Zoova waa Yesu ˗an ˗dhɛ ˗së. ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka ˗wa ˈwɔn yaa kë mɛn ˈbhaa ˈka ˗a ˗bha ˗mën kwa ˈka ˗sü ˈö bhë, ˈwɔn yaa ˈyaa ˗mü. (Efɛ. 4:26) ˈˈKɛɛ kwa ˗kɔ dua ˗mü kö ˗yö ʒiö ˈwɔn ˗bha ˗shiö kwa ˗dhɛ ˗sü ˗gɔ. ˗Ya ˈgo mü kwa ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ꞊dhɛ ˈkwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈkwa saanˈˈ bho ˈˈshia˗. ˈKwa ˈto ˗naanzuëëdhe ˈgü ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gblɛɛn ˈˈpiʋ̈, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˈˈyua ˗ya kwa ˗de ˗bha. (Ps. 37:1, 8; Zak. 1:20) ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈ ˈwɔn ˈö ˈyaa ˗së ˗wa kë ˗ni ˈgü kwa ˈka ɛɛnˈˈ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈka, ˈmën ˈkwa dho ˗a kë? Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗gleŋ sü Yesu ˗bha.

˗WO ˈWƆN YAA KË ˗NI ˈGÜ MƐN ˗NU ˈKA, ˈMËN YESU ˗YA ˗KË?

6. ˈDhɛ Yesu kun ˈˈsɛ ˗ta yö, ˈwɔn yaa ˗mɛɛn ˈwo kun ˗a kë ˗ni ˈgü mɛn ˗nu ˈka? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

⁶ Yesu ˗yö ˗kpan mɛn ꞊va ꞊dede ˈwo kun ˈwɔn yaa kë ˗ni ˈgü ˗an ˈka bhë ˗an ˗bha. ˗Kɔ ˈö ˗zlanwo ˗gɔdhiʋ̈mɛn ˗nu kun ˈˈgbɩɩdhɛ wɔ ˗ni ˈgü ˗a ˈka mɛn ˗nu ˗ta, ˗a ˈˈɲan ˗yö ˗da ˗a ˈgü. (Mat. 23:2-4) ˗Ya ˗yö ˈzü ꞊dhɛ Wlɔmö ˈˈsɛkɔɔnmɛn ˗nu ˗kun mɛn ˗nu saanˈˈ ˗kë wo ˗ni ˈgü. Zuifö ꞊vadhɛ ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ ꞊dedewo kö ˈwo ˈgo Wlɔmömɛn ˗nu ˗kɔ ˗löö. ˗A mɛn ˈbhaa ˗nu ˗de ˈpö ˗wo ˗dho wo ˈkwëëdhö kö ˈwo ˈkozë Wlɔmömɛn ˗nu ˈka. ˈˈKɛɛ Yesu ˈti bɔ ˗a mɛn ˈbhaa ˈka kö waa˗ ˗nu ˈwo ˈˈsɛkɔɔnmɛn ˈˈwɛɛ ˗ya. ˈDhɛ ˈö˗ yö ꞊ʒiaan ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˗wa ˈˈpiʋ̈ kö ˗wo ö kë ˗gblüdë ˈka, ˗yö ˗duëë.—Zan 6:15.

7-8. ˈDhɛ Yesu kun ˈˈsɛ ˗ta yö, ˈmën kë ˈö ˗yö ˈti ˈwɔn yaa bho ˈˈshia˗? (Zan 18:36)

⁷ Yesu ˈti ö ˗de ˗da ˈˈsɛ kɔɔˈˈ ˗wɔn ˈgü kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈwɔn yaa ˗nu ˈö kun ˗an yö ˗ni ˈgü bhë ˈö ˗an baaˈˈ. ˈMën kë? ˗Yö ˗kun ˗a ˈwɔn dɔ ˗ni ˈgü ꞊dhɛ mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˈwaa ˗mɔn wo ˗de ꞊kɔɔn ˗sü ˗bha. (Ps. 146:3; Jér. 10:23) ˈWaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈzü kö pë ˗nu ˈwo nu ˈwɔn yaa ˈka bhë ˗wo ˗an bho ˈˈshia˗. Sɔtraan ˈnën ˈˈkpɔnŋtaadhɛ yaa ˈö yö ˗a ꞊kɔɔn, ˗a zuʋ̈ˈˈ ˗yö ˈya˗ ˈö mɛn ꞊vadhɛ ˗wo to ˗a ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈. (Zan 8:44; Efɛ. 2:2) ˈWɔn yaa kë ˗dhii ˗bha ˗kë kwa ˗bha ˗sü ˗wɔn ˈgü ˈzü mɛn ˗nu ˈö ˗an ˈˈgblü ˈdhö ˗së ˗ʒianwo bhë ˈwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈwɔn yaa ˗nu ˈwo ˈˈsɛ ˗ta yö ˗wo ˗an ˈˈɲan bhɔ.—Eccl. 7:20.

⁸ Yesu ˗kun ˗a ˈwɔn dɔ ˗ni ˈgü ˈpö ꞊dhɛ ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ dosɛnŋ ˈnën ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö pë ˗nu ˈwo nu ˈwɔn yaa ˈka kwa ˗ta, ˗yö ˗an bho ˈˈshia˗ ˈpapadhö. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗yö ö ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ waa ö ꞊faan ˗an ˗sü ˈö «nɔɔn˗ ˗së ˈö ˗gban ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗bha bhë ˗a pö mɛn ˗nu ˗dhɛ.» (Luk. 8:1) «Mɛn ˗nu ˈö ˈwɔn ˈö kpɛnŋdhö ˗Zlan ˈˈɲandhiʋ̈ ˗a ˗dhɔ ˗yö ˗an ˗kë ꞊dedewo» bhë, Yesu ˗yö ˗an ˗zogban ꞊dhɛ saanˈˈ waa ˈwɔn yaa ˈˈpɛpɛ ˗wo ˗dho ɲën. (Mat. 5:6 waa ˗zoto ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗wɔn; Luk. 18:7, 8) Mɛnbhɩɩdhe ˗bha ˗gblüdëdhɛ gbɛ˗ ˗kɔ ˈyaa ˗mɔn ˈwɔn ˗së ꞊suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a kë ˗sü ˗bha toŋtoŋdhö kö ˗yö ˈti kë ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˈö «˗yö ˈti ˈgo ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˈö yö ˗a ˈgü» bhë ˗a ˈka.—Zan 18:36 ˗wo pö.

ˈKWA ˗KPAN ˈWƆN YAA ˗BHA, ˗KWA ˈTO YESU ˗BHA ˈWƆNZUAN ˈˈPIƲ̈

9. ˈMën kë ˈö ga kwa ˈgü ꞊dhɛ pë dosɛnŋ ˈö dho ˈwɔn yaa bho ˈˈshia˗ ˈyö ˗tɔ ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ?

⁹ ˈWɔn yaa ˈkwa ˗kpan ˗ni ˈgü ˗a ˗bha ꞊dɛɛ bhë, ˗yö ˗ʒiö ˗a ˗dhɛ ˈö Yesu ˗yö ˗kpan ˗a ˗bha ö ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü ˗a ˗ta. ˗A ˗gɛn ˗mü ꞊dhɛ kwa «ˈˈkpʋngtaadhɛ yën ˈˈtʋ̈ng ˈgü.» ˗A ˗wɔn ˈgü, ˈwɔn yaa ˗nu ˗wa kë ꞊va ˗wa ʒiö ˗a ˈka ˈˈtʋ̈ŋ ˈö Yesu kun ˗a ˈka ˈˈsɛ ˗ta yö bhë ˗a ˗ta. Sɔtraan waa ö ˈˈpiʋ̈ ˗mɛn ˗nu ˈnën ˈwo nu ˈwɔn yaa ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˈka. (2 Tim. 3:1-5, 13; Dhɛ. 12:12) ꞊Dhɛ Yesu ˈdhö, kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ dosɛnŋ ˈnën dho pë ˗nu ˈwo nu ˈwɔn yaa ˈka bhë ˗an bho ˈˈshia˗. ˈDhɛ kë ꞊dhɛ kwa kwa ˗kɔ ˗ya ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗gɔ bhë, ˈkwaa ˈˈwɩ˗ ˗bha kö kwaa ˈˈkpɔnŋtaamɛn ˗nu ˈkwa ˈˈta ˗nu ˈsü, ˈkwa ˗gban ˈˈsɛkɔɔnmɛn ˗nu ˗gɔ ɛɛnˈˈ ˈkwa pë ˈbhaa kë kö ˈkwa ˈwɔn yaa bho ˈˈshia˗. Kwa ꞊dhegblüdhe do ˈwo˗ ˗dhɛ Tesi, ˗kwaa ˗bha ˈwɔnzuan ˗ga.a ˈˈSanni ˗yö gagade draanˈˈ, waa mɛn ˗nu ˗wo ˈˈta ˗sü kö ˈwo ˗gban ˈwɔn ˈö ˈyaa ˗së ˗a ˗gɔ. ˈˈKɛɛ ˈdhɛ ˈö yö mü ˗yö ˗dɔ ˈdudhö pë ˈö kun ˗a kë ˗ni ˈgü ˈˈdhʋ̈ ˗a ˗wɔn ˈgü. ˗Ya ˗pö: «A ˈˈta ˈsü ˗ni ˈgü, ˗ya kë ꞊shiöŋ a˗ ˗pö n ˗dhɛ ꞊dhɛ ˈmaan kun ˈwɔn ˗nu ˈwo bhë ˗an ˈˈɲan bhɔ ˗kɔ ˗së kë ˗ni ˈgü. ꞊Dɛɛ ˗yö ga ˗sü ˈka n ˈgü ꞊dhɛ ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˈa n ˗kɔ ˗ya ˗ni ˈgü ˗a ˗gɔ bhë ˈnën dho ˈwɔn yaa ˈˈɲan bhɔ ꞊dedewo. A˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ Zoova ˗dho ˈwɔn yaa ꞊gban ˈˈpɛpɛ bho ˈˈshia˗. ˈPë ˈö man ˗zë ˈmaan ˗mɔn ˗a kë ˗sü ˗bha toŋtoŋdhö, yö ˗mü.»—Ps. 72:1, 4.

10. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Matiö 5:43-48 ˈgü, ˈmën kë ˈö kwa dua ˈyaa ˗mü kö ˈkwa˗ pö ꞊dhɛ ˈkwa ˈtɔŋ˗ ˗nu waa ˈˈsɛkɔɔnmɛn ˗nu bho ˈˈgblʋʋ? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

¹⁰ ꞊Dɛɛ, mɛn ˗nu ˗wo ˗dho wo ˈkwëë˗ kö ˈwo ˈˈsɛkɔɔnmɛn ˗nu bho mü kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈwo˗ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗ya. Mɛn ꞊vadhɛ ˗de ˈpö ˈwɔn ˗yö ˗shiö ˗an ˗dhɛ ꞊dedewo ˈwo ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗lö ˈgü, ˈwo pë ˈˈdhiʋ̈˗ ˗kë mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈka. Yesu ˈti˗ pö ˈkwa˗ kë ˈˈdhʋ̈. (Efɛ. 4:31) Kwa ꞊dhegblü do ˈwo˗ ˗dhɛ Ʒefre, ˗ya ˗pö: «Mɛn ˗nu ˗wo ˈˈta ˈsü ˗ni ˈgü, ˈwɔn ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗shiö ˗an ˗dhɛ ꞊dedewo ˈwo ˗ya pë ˗nu shiʋ̈ˈˈ ˗sü ɛɛnˈˈ ꞊kwaan ˗sü ˗bha, ˈwo pë ˈˈdhiʋ̈˗ ˗kë wo ˈko ˗nu ˈka.» ˈˈKɛɛ Yesu ˗zë ˗ya ˗pö kwa ˗dhɛ ꞊dhɛ ˈkwa ˗dhɔ ˗zɔn mɛn ˈˈpɛpɛ ˗dhɛ, ˈkwa˗ ˗zɔn ˗ʒianwo mɛn ˗nu ˈö kwaa˗ ˗nu kwa ˗bha ˗zoyödhe ˈyaa do ɛɛnˈˈ ˈö ˈwo kwa ˈˈklʋʋ bhɔ ˗ni ˈgü ˗an ˗dhɛ. (Matiö 5:43-48 ˗wo pö.) Kletiɛn ˗nu, kwa pë ˈˈpɛpɛ ˗kë kö ˈkwa ˈto Yesu ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈.

11. ˈMën kë ˈö ˗to Yesu ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë kwa ˗kɔa ˈˈgbɩɩ˗ ˈˈtʋ̈ŋ ˈbhaa ˗nu ˈka?

¹¹ ˈKö ˗de kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗dho ˈwɔn yaa bho ˈˈshia˗ ˈpapadhö, mɛn ˗nu ˗wo kwa saanˈˈ ˗kë wo ˗ni ˈgü ˗to Yesu ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë kwa ˗kɔa ˈˈgbɩɩ˗. Kwa ꞊dhegblüdhe do ˈwo˗ ˗dhɛ Ʒaniya ˈwo saanˈˈ ˗kë wo ˗a kwi ˈˈɲan ˗wɔn ˈgü, ˗kwaa ˗bha ˈwɔnzuan ˗ga. ˗Ya ˗pö: «ˈWɔn ˗kun ˗shiö ˗sü ˈka n ˗dhɛ ꞊dedewo, ˈa kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˗wo ˈwɔn bho mɛn ˗nu ˈwo pë yaa kë n ˈka bhë ˗an ˈgü. ˗Yö ˗kun n ˈˈpiʋ̈ kö ˈa ˗da mɛn ˗nu ˈwo ˈwɔn ꞊suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˗ta ˗ko zë bhë ˗an ˈˈpiʋ̈. N ˗man ˈgü, ˗a ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗dho n zuʋ̈ˈˈ yɔɔˈˈ.» ˈˈKɛɛ ˈdhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˗nu ˗wo ˗ʒiö, Ʒaniya ˗ya ˗yö ꞊dhɛ ö dua ˗mü kö ˈö ö ˗zotakɔ bho ˈˈgblʋʋ. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗ya ˗pö: «A ˗kun ˈdhaŋ˗ bho ˗ni ˈgü mɛnbhɩɩdhe waa wo ˗zotakɔ ˗an ˈˈdhiʋ̈, ˈö ˈmaan kun ˈdhaŋ˗ bho ˗ni ˈgü ꞊ʒiaan Zoova ˈˈdhiʋ̈. A ˗dho ˈa ˗kan mɛn ˗nu ˈwo bhë waa ˈpë ˈwo kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈwo˗ kë ˗an ˗bha.» ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˗wo kwa saanˈˈ ˗kë ˗wo ɛɛnˈˈ kwa ˗kpan mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha kö ˗wo ˗an saanˈˈ ˗kë wo ˗ni ˈgü, kwa dua ˗mü kö ˈkwa kwa ˗de ˈkun ˗naanzuëëdhe ˗gɔ, ˈkwa pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˈkwa ˈˈkan ˈˈkpɔnŋtaamɛn ˗nu ˗bha.—Zan 15:19.

12. ˈMën kë ˈö ˈkwa dho kë kwa ˈsuan˗ ˈka ˈpë ˈkwa ˗wo pö, ˈkwa˗ ˗ga waa ˗a ˗dhɛ ˈö ˈkwa kwa ˈˈtʋ to ˗a ˗bha bhë ˗an ˗gɔ?

¹² ˗Wo ˈwɔn yaa kë ˗ni ˈgü kwa ꞊dede ɛɛnˈˈ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈka, ˗mën ˗nu ˈwo dho kwa ˗takun kö kwa zuʋ̈ˈˈ ˗yö kë ˗saa? ˗A do ˈnën ˗tɔ kwa dua ˗mü kö ˈkwa kë kwa ˈsuan˗ ˈka ˈpë ˈkwa ˗wo pö, ˈkwa˗ ˗ga waa ˗a ˗dhɛ ˈö ˈkwa kwa ˈˈtʋ to ˗a ˗bha bhë ˗an ˗gɔ. ˗Ya kë ꞊shiöŋ ˈwɔn ˗nu ˈwo ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗wo ˗shiö mɛn ˗nu ˗dhɛ ɛɛnˈˈ ˈwo ˈˈsɛkɔɔnmɛn ˗nu ˗wɔn yaa ꞊blɛɛ ˗an ˈgü bhë, ˗wo ˗an ˗da ɛntɛnɛtö ˗ta. ˈWɔn ˈbha ˗ya kë mɛn ˗nu ꞊waa˗ pö ˈwo˗ ˈˈklɔɔn bho wo ˗de ˗bha ˈwɔn yö ˗kɔ ˈnën ˈwo˗ ꞊blɛɛ, pë ꞊dede ˈö ˗kë ˈyaa ˗mü. ˈKö ˗de ˈö ˗kë gagade ˈka, ˈwɔn yaa ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ö ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ˗an ˈgü ˗sü ˈö ˗kplawo bhë ˗yö ˗së kwa ˗bha ˈka ˗ee? Kö ˈkwa ˈˈtʋ̈ŋ ꞊va kë ˗an ˗wopösü ɛɛnˈˈ ö ˈˈtʋ̈ ˗to ˗an ˗bha ˗sü ˈgü ˈˈsuʋ̈ ˗dho ˗da kwa ˈgü, ˈö ˗wëë ˗yö bɔ kwa ˗ta ɛɛnˈˈ ˈzü ˈö ˈwɔn ˗yö ˗shiö kwa ˗dhɛ. (Prov. 24:10) ˗A yaa ꞊dede ˈö mü ˈzü ˈyö ˗tɔ kwa ˈti ˗dho ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗wɔn bɔ ˈˈdhiʋ̈ kwa ˗bha ˗tosɛta ˈgü, ˈö kwa ˗zo ˗yö bhɔ ꞊dhɛ yö dosɛnŋ ˈnën ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö ˈwɔn yaa ˈˈpɛpɛ bho ˈˈshia˗.

13. ˈKwa ˗kpan mɛn ˗nu ˗bha kö ˗wo ˈwɔn yaa kë ˗ni ˈgü ˗an ˈka, kwa ˗bha Biblö ˗wopösü ˈö yi ꞊gban ˈka bhë ˗yö ˗dho kwa ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹³ ˈKwa Biblö ˗wo pö ˗dhɛkpaɔyi ˈˈpɛpɛ ˈka, ˈkwa kwa ˗zota ˗a ˈgü, ˗yö ˗dho kwa ˗takun kö ˗wo wɔn yaa kë ˗ni ˈgü kwa ˈka ɛɛnˈˈ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈka, ˈkwa kwa ˗kɔ ˈˈyɛ ˈwɔn ˗së kë ˗sü ˗bha. Kwa ꞊dhegblüdhe do ˈwo˗ ˗dhɛ Alia bhë, ˈdhɛ ˈö ˗kpan mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha kö ˗wo ˈwɔn yaa kë ˗ni ˈgü ˗an ˈka ˗wëë ˗yö ˗bɔ ˗a ˗ta ꞊dedewo. ˗Ya ˗yö ˈzü ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈwo ˈwɔn yaa ꞊suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˗kë bhë, ˈwaa kun ˈwɔn bho ˗ni ˈgü ˗an ˈgü. ˗Ya ˗pö: «A ˈˈɲaannu ˈa n ˗de dhɛɛˈˈ kpɔ ˈa˗ pö: ‹˗Yö ga ˗sü ˈka n ˈgü ꞊dedewo ꞊dhɛ Zoova ˗dho ˈwɔn yaa ˗nu ˈwo yö ˗an ˈˈɲan bhɔ ˗ee?› ˈˈTʋ̈ŋ ˈö bhë ˗a ˈgü, a Job 34:22-29 ˗wo ˗pö. ˗Yö n ˗zokpɔɔ ꞊dhɛ mɛn ˈbhaa ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö ö ˗de ˗ta ˗bin Zoova ˗gɔ. Yö dosɛnŋ ˈnën ˈwɔn ˈö ˗së ˗a dɔ ˈkpakpadhö, ˈö dho ˗a baaˈˈ ꞊dedewo.» Kwa ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˈˈdhiʋ̈ ˈˈgan ˗ni ˈgü kö ˗yö nu ˈwɔn ˗së ˈka ˈˈkpɔnŋ ꞊taa, kwa dua ˗mü kö ˈkwa ˈwɔn yaa ˗nu ˈkun kwa ˗bha ꞊dɛɛ. ˗Kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

꞊DƐƐ, ˈMËN ˈKWA ꞊MƆƆN˗ ˗BHA ˈKWA˗ KË?

14. ꞊Dɛɛ, ˗mën do ˈbhaa ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ kë? (Kolɔsö 3:10, 11)

¹⁴ ˈKwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ kë kö mɛn ˗nu ˗wo wo bo ˈwɔn yaa ˗kë mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈka ˗sü ˈka, ˈˈkɛɛ kwa ˗zë kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˈwɔn ˗së ˗kë ˗an ˗dhɛ. ꞊Dhɛ ˗kɔ ˈkwa˗ yö ˗a ˈka bhë ˗a ˈdhö, kwa ˗to Yesu ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˈkwa ˗dhɔ ˗zɔn mɛn ˗nu ˗dhɛ. ˗A ˗wɔn ˈgü, kwa pë ˈˈpɛpɛ ˗kë kö ˈkwa ˈˈgblüsë kë mɛn ˈˈoo ˗mɛn ˈka, ˈkwa˗ kë ˗ʒianwo mɛn ˗nu ˈwo saanˈˈ wɔ ˗ni ˈgü kwa ˗ta ˈpö ˗an ˈka. (Mat. 7:12; Wlɔ. 12:17) ˈKwa ˈwɔn ˗së kë mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ, ˈkwa ˈˈgblüsë kë ˗an ˈka Zoova zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö ˗dhi.—Kolɔsö 3:10, 11 ˗wo pö.

15. Kwa ˗bɔ Biblö ˗bha ꞊klaŋwo ˗nu ˗ta ˈkwa mɛn ˗nu ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁵ Mɛn ˗nu ˗takun ˗kɔ ˗së ꞊dede ˈö ˗dhö ˈyö ˗tɔ ˗an ꞊klaŋ ˗kë gagade ˗nu ˈwo Biblö ˈgü bhë ˗an ˈka ˗sü. ˈMën kë ˈkwa˗ pö ˈˈdhʋ̈? ˗A ˈklɔɔ˗ ˗mü ꞊dhɛ ˈwɔndɔdhe ˈö ˗gban Zoova ˗bha bhë ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö mɛn ˈö kun ˈˈvaanvan ˈˈdhiʋ̈ ˗be ˗ya ˗takun kö ˗yö kë ˈˈgblüsëmɛn ˈö mɛn ˗nu ˗dhɔ ˗ya ˗kë ˗a ˈka. (Is. 11:6, 7, 9) ˈˈSanni ˗yö gagade draanˈˈ gɔndë do ˈwo˗ ˗dhɛ Ʒemalö bhë ˗yö ˗kpa mɛn ˗nu ˈwo kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈwo ˈˈsɛkɔɔnmɛn ˗nu bho ˈˈsɛ ˗gɔ ˈˈdhiʋ̈, ˗an ˗bha. ˗Ya ˗pö: «ˈKwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈkwa ˈˈgbɩɩdhɛ wɔ mɛn ˗nu ˗ta kö ˗wo wo ˈwɔn kë ˗kɔ bho ˈˈgblʋʋ. ˈˈKɛɛ ˗wa gagade ˈö Biblö ˈgü bhë ˗a draanˈˈ, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo˗ ˗kë ˈˈdhʋ̈. ˗Kɔ ꞊dede ˈö n ˈwɔn kë ˗kɔ ˗yö go ˗a ˈka ˈˈgblʋʋ, ˈyö bhë.» ˈPë Ʒemalö ˗ya ꞊draan bhë ˗ya ˗kë ˈö ˗kan ˈkozë ˗sü ˗bha. ˗A ˗wɔn ˈgü ˈkwa mɛn ˗nu ꞊klaŋkë gagade ˈö Biblö ˈgü bhë ˗a ˈka, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗an ˗takun ˈwo ˗kan pë ˗nu ˈwo dho ˈwɔn yaa kë mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈka ˈpö ˗an ˗bha.

16. ˈMën kë ˈö ˈkwa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗wɔn blɛɛˈˈ mɛn ˗nu ˗dhɛ?

¹⁶ ꞊Dhɛ Yesu ˈdhö ˗a ˗pö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ ˗sü ˈö ꞊dhɛ ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ dosɛnŋ ˈnën dho ˈwɔn yaa bho ˈˈshia˗ ˈpapadhö bhë ˗a ˗lele ˗yö kwa ˗ta. ˗Zo ˗yö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗dhɛ ˗sü ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö mɛn ˗nu ˈwo ˈwɔn yaa kë ˗ni ˈgü ˗an ˈka bhë, ˗an ꞊faanmën. (Jér. 29:11) Tesi ˈkwa˗ wɔn ꞊blɛɛ ꞊klöö yö, ˗ya ˗pö: «Gagade draansü ˗yö n ˗takun kö ˈwɔn yaa ˈwo kun ˗a kë ˗ni ˈgü n ˈka ɛɛnˈˈ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈka bhë ˈa˗ ˈkun n ˗bha. Zoova ˗yö ˗bɔ Biblö ˗ta ˈö kwa ˗zogban.» Kwa ˗de ˈpö, ˈkwa˗ pö ˈkwa mɛn ˗nu ˗zogban ꞊dhɛ ˈwɔn yaa ˗dho ˈgo ˈˈshia˗, kwa dua ˗mü kö ˈkwa kë baaˈˈ ˗sü ˈka. Pë ˈö Biblö ˗ya pö ˈö ˗gban ˈwɔn yaa ˗nu ˗bha ˈkwa˗ dɔ, gagade ˈö bhë ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë ga ˗sü ˈka kwa ˈgü ꞊dedewo. ˗Ya kë ˈˈdhʋ̈ kwa ˗dho ˗mɔn mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ꞊klaŋ kë ˗sü ˗bha ˗a ˈka kwa ˗bha ꞊klaŋplöö ɛɛnˈˈ yö ˈˈdhiʋ̈ kö ˈpë ˗kë ˈkwa saanˈˈ sü waa ˗kɔ ˈö Zoova dho ˗a bho ˗a ˈka ˈˈshia˗, ˈkwa˗ ˗zɔn ˗an ˗dhɛ.b

17. ˗Wo ˈwɔn yaa kë ˗ni ˈgü kwa ˈka, Zoova ˗yö kwa ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö ˈkwa˗ ˈkun kwa ˗bha?

¹⁷ Kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ Sɔtraan ˗yö kun «ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˈö yö ˗a ꞊kɔɔnmɛn ˈka,» ˈwɔn yaa ˗nu ˗dho kë ˗kplawo. ˈˈKɛɛ kwa ˗bha ˈwɔn ˗së ˗yö ˈˈdhiʋ̈, ˈyö sü ꞊dhɛ Zoova ˗ya ˈˈplüün ˗bho kwa ˗dhɛ ꞊dhɛ ö ˗dho kwa ˗takun ꞊dɛɛ, ˈö Sɔtraan waa ˈwɔn yaa ˈˈpɛpɛ ˗an «˗zuö ˈˈkpɛnŋ» ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü. (Zan 12:31) Zoova ˗yö ˗bɔ ö ˈˈDhiwo ˗ta ˈö ˈpë kë ˈö ˈwɔn yaa ˗ya kë ꞊va ꞊dɛɛ ˗a ꞊blɛɛ kwa ˗dhɛ, ˈö˗ pö ˈzü ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈwo ˗an saanˈˈ ˗kë wo ˗ni ˈgü bhë ö ö ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ˗an ˈgü. (Ps. 34:17-19) Kwa ˗bɔ Yesu ˗bha ˈwɔnzuan ˗ta kö ˗wo ˈwɔn yaa kë ˗ni ˈgü kwa ˈka, ˈpë ˈkwa dho ˗a kë ˈkwa˗ dɔ. Kwa˗ ˗yö ꞊dhɛ ˗a yi ˈyaa mü ꞊gblɛɛn ˈzü kö ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗yö ˈwɔn yaa ˈˈpɛpɛ bho ˈˈshia˗. (2 Piɛ. 3:13) ˗Kwa kwa ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈkwa ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗wɔn blɛɛˈˈ mɛn ˗nu ˗dhɛ. ˗Ya ˈgo mü kö ˈkwa kwa ˈˈɲan ˈto ˈˈtʋ̈ŋ ˈö ˈˈsɛtadhɛ ꞊gban dho pa ˗a ˈka «ˈwɔn ˗së» ˈka bhë ˗a ˗gɔ.—Is. 9:7.