˗Gleŋ ˗sɛŋbɔ ˗nu ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗an ˈsü Izraɛdhö ˗gblüdë ˗nu ˗bha

1-2. ˈMën Biblö ˗ya pö ˈö ˗gban Izraɛdhö ˗gblüdë ˈbha ˗nu ˗bha?

BIBLÖ ˗yö gɔɔn˗ ˗nu ˈwo ˗ʒiö 40 ˗ta ˈwo ˗gblüdëdhɛ ˗kë Izraɛdhö, ˗an ˗wɔn ˗blɛɛ. ˈWɔn ˗nu ˈö˗ mɛn ˈbha ˗nu ˗wa ˗kë, ˗yö ˗an ˗gɛn ˗bho ˈkpakpadhö.a ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ˗gblüdë ˗tiaandhö ˈbha ˗nu ˗wo ˈwɔn yaa ˗nu ˗kë ꞊ʒianwo. ˈWɔn ˈö ˗gban ˗gblüdë ˗tiaandhö Davi ˗bha, ˗kwaa ˗ga. Zoova ˗ya ˗pö: «N ˗man yökëmɛn Davi ˗yö ˗to n ˈˈpiʋ̈ ö zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka, ˈö ˈwɔn ˈö ˗së n ˈˈɲan ˈˈdhiʋ̈ ˗a ˗kë.» (1 Rois 14:8) ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈, Davi ˗yö ˗da mɛn ˗nu ˗bha dhe ˈˈpiʋ̈, ˈö˗ ˗kë ˈwo˗ ꞊gɔɔn zë ˗gblü ˈˈpiʋ̈.—2 Sam. 11:​4, 14, 15.

² Biblö ˗yö ˗gblüdë ˈbha ˗nu ˈö ˈwaa kun ˗klu ˗sü ˈka Zoova ˗bha ˈˈkɛɛ ˈwo ˈwɔn ˗së ˗kë ˗an ˗wɔn ˗blɛɛ ˈpö. ˗A mɛn do ˈwo˗ ˗dhɛ Roboamö, ˗kwaa ˗bha ˈwɔnzuan ˗ga. Zoova ˗ya ˗pö ꞊dhɛ Roboamö ˗yö ˗kun ˗gblüdë «ˈö ˈwɔn yaa ˗kë» ö ˈˈɲan ˈˈdhiʋ̈ ˗a ˈka. (2 Chron. 12:14) ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈, Roboamö ˗yö ˈwɔn ˗man Zoova ˗ta ˈö ö ꞊kwaa Izraɛdhö ˈkɔdhi ˗kɔŋ do ˗zü kö ˗wo wo ˗de ˗bha ˗gblüdë ˗ya. ˗Yö ˗go mü ˈzü ˈö ˈˈkplʋʋ ꞊klëën wo ˗bha ˈˈkwipö ˗nu ˗zü, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈö ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˗takpa ˗an ˈyɔɔ˗ ˗nu ˗gɔ.—1 Rois 12:​21-24; 2 Chron. 11:​5-12.

3. Dhɛɛˈˈ ˗wɔngbɩɩsü do ˗mɛɛn ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ ˈkpɔ? ˈYö ˈmën ˈkwa dho ˗a yö ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü?

³ ˗Kwa dhɛɛˈˈ ˗wɔngbɩɩsü do ˈö yö ˗a ˗yɔ bɔ. ˗Ya kë ꞊dhɛ Izraɛdhö ˗gblüdë ˗nu ˗wo ˈwɔn ˗së waa ˈwɔn yaa ˗kë, kö ˗mën ˈö Zoova ˗yö ˗gban ˗a ˗ta ˈsa ˈö˗ mɛn ˈbha ˗nu sü ꞊dhɛ ˗klu ö ˗bha ˗mɛn ˗nu ˈdhö? Dhɛɛˈˈ ˈö bhë ˗a ˗yɔ ˗dho kwa ˗takun kö ˈpë Zoova ˗ya ˗dhɛ kwa ˗gɔ ˈkwa˗ dɔ. Kwa ˗dho pë ˗yaaga ˈö Zoova kun ˗a ˗dhɛ ˗ni ˈgü Izraɛdhö ˗gblüdë ˗nu ˗gɔ kö ˗ya kë ꞊dhɛ ˗wo ˗klu ö ˗bha ˈö˗ ˈwɔn dɔ, ˗a yö. ˗A ˗blɛɛsü ˈnën ˗tɔ ˗an zuʋ̈piʋ̈wɔn. ˗A ꞊plɛ ˗bha ˗naan ˈö ˗tɔ ˗an ˗bha ˗go wo ˗bha ꞊sɔnŋ yaa ˈgü ˗sü, ˈö ˗a ˗yaaga ˗bha ˗naan ˗kë ˗an ˗bha ˗klu ˗Zlan ˗dhɔkë ˗kɔ ˗së ˗bha ˗sü.

ZOOVA ˗DHƆ ˗YÖ KWA KË KWA ZUƲ̈ˈˈ ꞊GBAN ˈKA

4. ˗Gblüdë ˗nu ˈwo to ˗klu ˗sü ˈka Zoova ˗bha waa˗ mɛn ˗nu ˈwii ˈto ˗klu ˗sü ˈka ˗a ˗bha bhë, ˗an ˗bhokopiʋ̈dhɛ ˈnën ˗tɔ ˗mën?

⁴ ˗Gblüdë ˗nu ˈö ˗an ˈˈdhiaa kun Zoova ˈgü bhë, ˗wa ˗dhɔkë wo zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka.b ˗Gblüdë ˗tiaandhö Ʒozafa «˗yö Zoova ˗mɛɛn ö zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka.» (2 Chron. 22:9) Biblö ˗yö Ʒoziasö ˗wɔn ˗blɛɛ ˈö˗ pö: «˗Gblüdë ˈbha ˈö dho ö ꞊yɛɛ˗ kë Zoova ˈˈpiʋ̈ ö zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka ꞊dhɛ ˗a ˈdhö, ˈyaa kun ˗dhö.» (2 Rois 23:25) ˈYö Sadhomɔn ˈö ˈwɔn yaa ˗kë kö ˗a ga ˗yi ˈyaa ꞊gblɛɛn ˈzü bhë ꞊wɛ? «˗A zuʋ̈ˈˈ ˗kun ˈˈpɛ ˗sü ˈka koo.» (1 Rois 11:4) Biblö ˗yö Abiyamö ˈö ˈti ˗klu ˗Zlan ˗bha ˗a ˗wɔn ˗blɛɛ ˈö˗ pö: «˗A zuʋ̈ˈˈ ˗kun ˈˈpɛ ˗sü ˈka ˈkoo Zoova ˈˈpiʋ̈.»—1 Rois 15:3.

5. ˈMën ˗tɔ Zoova ˗dhɔkë ö zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka ˗sü?

⁵ ˈMën ˗tɔ Zoova ˗dhɔkë ö zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka ˗sü? Mɛn ˈö˗ zuʋ̈ˈˈ ˈdhö ˗mɔn ˗sü ˈka ˈˈkwöö bhë, ˈyaa ˗Zlan ˗dhɔkë ˗a ˗dhɔkë ˗dhɔ ˗bha dosɛnŋ. ˗Yö Zoova ˗gba, ˈyö sü ꞊dhɛ ˗a ˗dhɔ ˗ya ˗kë ꞊dedewo, ˈö˗ ꞊bhlëë ˗ya. ˗Dhɔ suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗yö ˗to ö ˗wɛɛ ˈgü ˗kplawo ˈö˗ ˗mɛn ˗yö ˗klu ˗Zlan ˗bha ö ˗bha ˗tosɛta ꞊gban ˈgü.

6. Kwa ˗dho Zoova ˗dhɔkë kwa zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka ˗kplawo ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Proverbes 4:23; Matiö 5:​29, 30)

⁶ Kwa ˗dho ˈto ˗gblüdë ˗nu ˈwo ˗klu ˗Zlan ˗bha ˗an ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö ˈkwa Zoova ˗dhɔkë kwa zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka? ˈKwa˗ pö ˈkwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, kwa dua ˗mü kö ˈkwa ˈˈkan ꞊nënŋ mɛn yaa ˗bha ˗sü ˗bha. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ˈˈtrʋʋ yaa kë ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa zuʋ̈ˈˈ ˗pɛkoo. ˗Kɔ do bhë ˗a ˈka, ꞊nënŋ mɛn yaa ˗bha ˗sü waa ꞊nɔɔn ˗dhɔ ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo kwa zuʋ̈ˈˈ ˗pɛkoo. ˈKwa˗ yö ꞊dhɛ pë ˈbha ˗yö kwa ˗bha Zoova ˗dhɔ ˗gɔ ꞊zɔɔ ˗ni ˈgü, kwa ˈto mü ˈkwa˗ bho kwa ˗bha.—Proverbes 4:23; Matiö 5:​29, 30 ˗an ˗wo pö.

7. ˈMën ˗kë ˈö ˗së ˈkö ˈkwa ˈˈkan pë ˗nu ˈwo dho kwa ˗bha Zoova ˗dhɔ ˗gɔ ꞊zɔɔ ˗an ˗bha?

⁷ Kwa dua ˈyaa ˗mü kö ˈkwa kwa ꞊kwaa kwa zuʋ̈ˈˈ ˗zü ˗yö ˈˈpɛkoo. Kwa ˈti kë kwa ˈsuan˗ ˈka, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ pö ˗dhɛ ˈö ˗kë ꞊dhɛ kwa ˗kɔ ˗yö Zoova ˗bha yö ꞊va ˈgü bhë pë ˈbha ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö kwa ˗gɔ bho ꞊ʒian. ˗A ˈwɔnzuan ꞊nɛn: ˗Kwa kwa ˗zota kö dha ˗yö ban kwa ˗bha ˈˈnɛnnɛn ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü. ˈDhɛ ˈkwa ˗lo kwa ˗gɔ ˈkɔɔ, kwa ˈˈwo ˗yö ˈkwëë˗ ˈö ˈkwa ˗ya ˗a ˗blü. ˈˈKɛɛ kö ˈkwa kwa ˗bha ˈˈkwee ˈto ˈˈpʋ ˗sü ˈka, ˈmën dho kë? ˈˈNɛnnɛn ˗dho ˗da ˈkɔɔ ˈö ˗blü kwa ˗bha. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha? Kwa ˗bhawɔn ˗yö ˗zuu ˈgü ˗bhöpë ˈö dho kwaa Zoova kwa ˗bha ˈˈtɔŋdhɛ kë ˈˈgbɩɩ˗ ˗a ˗bha. ˈˈKɛɛ kwa dua ˗mü ˈpö kö ˈkwa ˈˈkwee ˗ta ‹ˈˈtee› yaa ˈö ˗blü ˗ni ˈgü ˈˈkpɔnŋ ꞊taa ˈö ˗kë mɛn ˗nu ˈö ˈwaa ˗Zlan dɔ ˗an ˈˈtakɔ ˈka bhë ˗a ˗gɔ kö ˈya ˗dho ˗da kwa zuʋ̈ˈˈ ˈgü, ˗ya ˈˈpɛkoo.—Efɛ. 2:2.

KWA DUA ˗MÜ KÖ ˈKWA ˈGO KWA ˗BHA ꞊SƆNŊ YAA ˈGÜ

8-9. ˈDhɛ ˗gblüdë Davi waa Ezekiasö ˈwo˗ yö ꞊dhɛ ˈwa ˈwɔn yaa kë Zoova ˈka, ˈmën ˈwo˗ ˗kë? (Pë ˈˈbin ˈö˗ bhë ˗a ˗ga.)

⁸ ꞊Dhɛ ˗kɔ ˈkwa˗ yö ˗a ˈka ꞊klöö˗ yö ˗a ˈdhö, Davi ˗yö ˈwɔn yaa ꞊gbɔɔnsü ˗kë. ˈˈKɛɛ ˈdhɛ ˗Zlan ˗wodhiʋ̈lomɛn Natan ˗ya ˗pö ˗a ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗ya ˈwɔn yaa kë Zoova ˈka, Davi ˗yö ö ˗de ˗kë ˈˈtɩtɩ ˈö go ö ˗bha ꞊sɔnŋ yaa ˈgü. (2 Sam. 12:13) ˗Wo ˈö Davi ˗ya pö Psaume 51 ˈgü bhë, ˗ya ˗zɔn kwa ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗yö ˗go ö ˗bha ꞊sɔnŋ yaa ˈgü ꞊dedewo. Davi ˈti˗ pö dosɛnŋ ꞊dhɛ ˈya ˈwɔn yaa kë, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈö ˈˈkpënŋ kë Natan ˗gɔ ɛɛnˈˈ kö ˈya ˗dho ˗a ˈgüwɔn yaa ꞊slɔɔ˗.—Ps. 51:​3, 4, 17.

⁹ ˗Gblüdë Ezekiasö ˗de ˈpö ˗yö ˈwɔn yaa ˗kë Zoova ˈka. Biblö ˗ya ˗pö: «˗Desükpiisü ˗yö ˗da ˗a zuʋ̈ˈˈ ˈgü ˈö nu ˈwɔn yaa ˈka ö ˗de ˗ta, ˈö nu ˗a ˈka ˈpö Zuda waa Zedhizadhɛmö ˗pö ˗an ˗ta.» (2 Chron. 32:25) ˈMën ˗kë ˈö Ezekiasö ˗yö ö ˗de sü ˈkpii˗? ˗A ˈbha ˗ya kë kö ꞊nɔɔn ꞊va ˈö kun ˗a ˗gɔ ɛɛnˈˈ ˗gblü ˈö ˗dhi ˗a ˗gɔ Asidhimɛn ˗nu ˗ta ɛɛnˈˈ ˈzü ˈˈyua ˈö kun ˗a ˗bha ˈö Zoova ˗ya ˈˈdhɛkë bhë, ˈnën nu ˗desükpiisü ˈka. ˗A ˈbha ˗ya kë ˈzü kö ˗desükpiisü do ˈö bhë ˈnën ˗blü ˈö ö ˗bha ꞊nɔɔnpë ˗nu ˗zɔn Babidhɔnömɛn ˗nu ˗dhɛ. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗Zlan ˗wodhiʋ̈lomɛn Izai ˗ya ˗pö ˗a ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗ya ˈwɔn ˗shiö Zoova ˗dhɛ. (2 Rois 20:​12-18) ˈˈKɛɛ ꞊dhɛ Davi ˈdhö, ˗yö ö ˗de ˗kë ˈˈtɩtɩ ˈö go ö bha ꞊sɔnŋ yaa ˈgü. (2 Chron. 32:26) ˗A ˈˈdhiʋ̈tadhɛ ˈgü, Zoova ˗ya ˗sü ꞊dhɛ ˗klu ö ˗bha ˗mɛn ˈö «ˈwɔn ˗së ˗kë ˗kplawo» ˗a ˈdhö.—2 Rois 18:3.

10. ˈDhɛ Zoova kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈö˗ dɔɔˈˈ, ˈmën ˗gblüdë Amazia ˗ya ˗kë?

¹⁰ Zuda ˗gblüdë Amazia ˈti ˈwɔn kë ꞊dhɛ Davi waa Ezekiasö ˗an ˈdhö. ˗Yö ˈwɔn ˗së ˗kë, «ˈˈkɛɛ ˗yö ˈti˗ kë ö zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka.» (2 Chron. 25:2) ˈWɔn yaa ˗mɛɛn ˈö˗ ˗kë? ˈDhɛ Zoova ˗ya ˗takun ˈö ˗gblü dhi ˗a ˗gɔ Edɔmömɛn ˗nu ˗ta, ˗yö ˗dho ˈö ˗an ˗bha ˗zlanbɔ ˗nu ˗dhɔkë.c Zoova ˗wodhiʋ̈lomɛn do ˗yö ˗nu ˈö˗ ꞊blɛɛ ˗a ˗dhɛ. ˈˈKɛɛ Amazia ˈti ö ˈˈtʋ ˈto ˗a ˗bha.—2 Chron. 25:​14-16.

11. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga 2 Kodhɛngtö 7:​9, 11 ˈgü, ˗mën ˗nu ˈö ˈkwa dho ˗an kë kö Zoova ˗yö kwa ˗bhawɔn ˈto? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗nu ˗bha.)

¹¹ ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˗nu ˈkwa ˗an sü ˈwɔnzuan ˗nu ˈwo bhë ˗an ˈgü? Kwa dua ˗mü ˈkwa ˈgo kwa ˗bha ꞊sɔnŋ yaa ˗nu ˈgü kö ˈkwa pë ˈˈpɛpɛ kë kwa ˗kɔ ˈya ˗dho ˗da ˗an ˈgü ˈzü. Mɛn zii ˗nu ˗wa ˗dhioo dɔ kwa ˗ta, ˈkö ˗kë ꞊dhɛ ˗yö ˗kë ˈwɔn ˈˈsɛɛn˗ ˗nu ˈgü, ˈmën ˈkwa dho ˗a kë? Kwa dua ˈyaa ˗mü kö ˈkwa˗ pö ꞊dhɛ kwa ˗dhɔ ˈyaa Zoova ɛɛnˈˈ mɛn zii ˗nu kë. Izraɛdhö ˗gblüdë ˗nu ˗de ꞊ʒiaan ˗an ˗bhawɔn ˗kun ˗dhioo ˗nu waa ˗an dɔɔˈˈ ˗sü ˗bha. (Ebl. 12:6) ˗Wa ˗dhioo dɔ kwa ˗ta, kwa dua ˗mü kö (1) ˈkwa kwa ˗de ˗ke ˈˈtɩtɩ ˈkwa ˈˈwɩ ˗a ˗bha, (2) ˈkwa pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˈkwa kwa ˈˈtakɔ bho ˈˈgblʋʋ, (3) ˈkwa Zoova ˗dhɔkë kwa zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka. Kwa ˈgo kwa ˗bha ꞊sɔnŋ yaa ˗nu ˈgü, Zoova ˗dho kwa ˗bhawɔn ˈto.—2 Kodhɛngtö 7:​9, 11 ˗wo pö.

˗KWA ZOOVA ˗DHƆKË ˗KƆ ˗SË KË

12. ˗Gblüdë ˈbha ˗nu ˗wo ˗to ˗klu ˗sü ˈka ˗Zlan ˗bha ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹² ˗Gblüdë ˗nu ˈö Zoova ˗yö ˗an sü ꞊dhɛ ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ꞊dede ˈdhö bhë ˗wo ˗klu ˗a ˗dhɔkë ˗kɔ ˗së ˗bha, ˈwo ˈˈsɛgümɛn ˗nu ꞊faanmën ˈpö ˗a ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗bha. ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˈwɔn ˗nu ˗wo ˗zë ˗an ˗gɔ ꞊dhɛ ˗kɔ ˈkwa˗ yö ˗a ˈka bhë ˗a ˈdhö. ˈˈKɛɛ Zoova dosɛnŋ ˈnën ˈwo˗ ˗dhɔkë, ˈwo wo ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈwo ꞊geebɔ ˗nu bho wo ˗bha ˈˈsɛ ˈgü.d

13. ˈMën ˗kë ˈö Zoova ˗ya pö ꞊dhɛ ˗gblüdë Akabö ˈti ˗klu ö ˗bha?

¹³ ˈYö ˗gblüdë ˈbha ˗nu ˈö Zoova ˗yö ˗an sü ꞊dhɛ ˈmɛn ˈwo ˈti ˗klu ö ˗bha ˗an ˈdhö ꞊wɛ? ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ ˗an këwɔn ˈˈpɛpɛ ˈyaa kun ˈya˗. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ˈdhɛ ˗gblüdë Akabö ˗ya man ꞊dhɛ ö ˗kɔ ˗yö ˗kun Nabɔtö zë ˗wɔn ˈgü, ˗yö ö ˗de ˗kë ˈˈtɩtɩ ˈö ˗wëë ˗yö bɔ ˗a ˗ta. (1 Rois 21:​27-29) ˗Yö ˈˈkwipö ˗nu ˗dɔ ˈö ˗gblü ˗nu ˗wo dhi ˗a ˗gɔ Izraɛdhö ˗bha ˈka. (1 Rois 20:​21, 29; 22:39) ˈˈKɛɛ pë yaa ˈbha ˗kun mü ˈö Akabö ˗ya ˗kë. ˗A ˗bha dhebɔ ˗ya ꞊faanmën ꞊geebɔ ˗nu ˗dhɔkë ˗sü ˗bha. ˈWɔn yaa ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈, ˗yö ˈti ˈgo ˗an ˈgü toŋtoŋdhö.—1 Rois 21:​25, 26.

14. (1) ˈMën ˗kë ˈö Zoova ˗yö ˗gblüdë Roboamö sü ꞊dhɛ ˈmɛn ˈö ˈti ˗klu ˈö ˗bha ˗a ˈdhö? (2) ˗Gblüdë ꞊vadhɛ ˈö ˈwo ˈti ˗klu Zoova ˗bha bhë, ˈmën ˈwo˗ ˗kë?

¹⁴ ˗Kwa Roboamö ˈö ˈti ˈto ˗klu ˗sü ˈka ˗Zlan ˗bha bhë, ˗a ˗bha ˈwɔnzuan ˗ga ˈpö. ꞊Dhɛ ˗kɔ ˈkwa˗ yö ˗a ˈka ꞊klöö˗ yö ˗a ˈdhö, ˗yö ˈwɔn ˗së ꞊va ꞊dede ˗kë kö ˗yö ˗gblüdë ˈka. ˈˈKɛɛ ˗dhɛ ˈö˗ yö ꞊dhɛ ö ˗bha ˗gblüdëdhɛ ˗gɛn ˗ya ˗gban ˗së ˈka, ˗yö ˗kan Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗bha ˈö ˗ya ꞊sua ˗zlan ˗nu ˗dhɔkë ˗sü ˗bha. (2 Chron. 12:1) ꞊Taabha, ˗yö Zoova waa ꞊sua ˗zlan ˗nu ˗dhɔkë wo ˈkwëë˗. (1 Rois 14:​21-24) Roboamö waa Akabö wo dosɛnŋ ˈyaa ˈnën ˈwo ˗kan ˗Zlan ˗dhɔkë ˗kɔ ˗së ˗bha. ꞊Sua ˗zlan ˗dhɔkësü waa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ꞊faanmën ˗a ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗bha ˗sü ˈnën ˗gblüdë ꞊vadhɛ ˗blü ˈö ˈwo ˈti ˗klu ˗Zlan ˗bha. Gagade ˈka Zoova ˗bha ˈgü, ˗a ˗dhɔkë ˗kɔ ˗së ˈnën ˈö ˗gban ˗a ˗ta ˈö˗ pö ꞊dhɛ ˗gblüdë ˈbha ˗yö ˈwɔn ˗së ˗kë ɛɛnˈˈ ˈyi ˈwɔn ˗së kë.

15. ˈMën ˗kë ˈö Zoova ˗dhɔkësü ˗wɔn ˈdhö ˗a ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗?

¹⁵ ˈMën ˗kë ˈö Zoova ˗dhɔkësü ˗wɔn ˈdhö ˗a ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗? ˗A ˗gɛn do ˈnën ˗tɔ ˗gblüdë ˈnën dua ˈdhö ˗mü kö ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˈka ˗wo Zoova ˗dhɔkë ˗kɔ ˗së kë. ˈˈSɛgümɛn ˗nu ˗wa ꞊sua ˗zlan ˗dhɔkë, ˗yö ˗an ˗blü ˈwɔn yaa kë ˗sü ˗bha ˈwo pë ˈˈdhiʋ̈˗ ˗kë mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈka. (Osée 4:​1, 2) ˗Ya ˈgo mü, Izraɛdhömɛn ˗nu waa wo ˗bha gblüdë ˗nu ˗wa wo ˗de nu Zoova ˗dhɛ ˈsaadhö. ˗A ˗wɔn ˈgü, Biblö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ ꞊geebɔ ˗dhɔkësü ˈö bhë ꞊niënŋsü ˗mü ˗an ˗bha ˈka. (Jér. 3:​8, 9) Mɛn ˈbha ˗ya ö ˗bha ˗dhebɔ ˈto ˗ya ꞊niënŋ kö ˗ya ˈwɔn yaa ꞊gbɔɔnsü kë ˗a ˈka. ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka ˈˈsɛ ˈö ˗ya ö ˗de nu Zoova ˗dhɛ kö ˈö˗ ˗dhɔkë, ˗ya ꞊sua ˗zlan gba kö ˗ya ˈwɔn yaa ꞊gbɔɔnsü kë Zoova ˈka.e—Deut. 4:​23, 24.

16. Zoova ˗bha ˈgü, mɛn kpɛnŋdhö waa ˈwɔnyaakëmɛn ˗nu ˗bhokopiʋ̈dhɛ ˈnën ˗tɔ ˗mën?

¹⁶ ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha? ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ kwa dua ˗mü kö ˈkwa ˈˈkan ꞊sua ˗zlan ˗dhɔkësü ˗bha. ˈˈKɛɛ kwa dua ˗mü ˈpö kö ˈkwa ˗klu ˗Zlan ˗dhɔkë ˗kɔ ˗së ˗bha, kwa ˗kɔ ˗yö kë ˗a ˗bha yö ˗nu ˈgü. ˗Zlan ˗wodhiʋ̈lomɛn Malaki ˗yö mɛn kpɛnŋdhö waa ˈwɔnyaakëmɛn ˗an ˗bhokopiʋ̈dhɛ ˗zɔn ˈˈpuu ˈka ˈö˗ pö: «꞊Ka ˗dho ˗kpan ˈzü mɛn kpɛnŋdhö waa ˈwɔnyaakëmɛn ˗nu ˗bhokopiʋ̈dhɛ ˗bha, ˈö ˈka mɛn ˈö ˗Zlan ˗dhɔkë waa mɛn ˈö ˈyaa˗ ˗dhɔkë ˗an ˗bhokopiʋ̈dhɛ dɔ.» (Mal. 3:18) ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, kwa˗ ˈˈpiʋ̈ kö Zoova ˗yö kwa yö ꞊dhɛ mɛn kpɛnŋdhö ˗nu ˈdhö. ˗A ˗wɔn ˈgü, kwa ˗dho kë kwa ˈsuan˗ ˈka kö ˈwɔn yaa kë ˗dhii ˈö kwa ˗bha waa ˈwɔn ˗nu ˈwo zë kwa ˗gɔ, ˈwa ˗dho kwa ˈˈkan Zoova ˗bha. ˗Kan Zoova ˗bha ˗sü ˗yö ˈwɔn yaa ꞊gbɔɔnsü ˈka.

17. ˈMën ˗kë ˈkwa dho kwa ˗kɔ ˈˈyɛ mɛn ˈkwa dho ˗a sü ɛɛnˈˈ ˈkwa dho ˈto ˗a ˗gɔ ˗a ˗bha ˗së ˈka?

¹⁷ Ka˗ pö ˈka gwaan˗ ˈkpɔ ɛɛnˈˈ ˈka dhe ˈsü, Malaki ˗wo ˗nu ˈwo bhë ˗wo ˗dho ka ˗takun kö ˈka ka ˗kɔ ˈˈyɛ mɛn ˗tiaandhö ˗bha. ˗Ka ka ˗zota ˈwɔn ˈö yö ˗a ˈgü. Mɛn ˈö ˈˈklʋʋsë ˈbha ˗nu ˈdhö˗ ˗gɔ ˈˈkɛɛ ˈö ˈyaa ˗Zlan ꞊dede ˗dhɔkë ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë mɛn kpɛnŋdhö ˈka Zoova ˈˈɲan ˈˈdhiʋ̈ ˗ee? (2 Ko. 6:14) ˗A ˗mɛn ˗ya kë ka ꞊gɔɔn ɛɛnˈˈ ka ˗bha dhebɔ ˈka, ˗yö ˗dho ka ˗takun kö ˈka ˈto ˗klu ˗sü ˈka Zoova ˗bha ˗ee? ˗A ˈbha ˗ya kë kö ˈˈklʋʋsë ꞊va ˗wo ˗kun ˗gblüdë Sadhomɔn ˗bha dhebɔ ˗nu ˗gɔ, ˈˈkɛɛ ˈwaa kun Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈka. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗wo Sadhomɔn ˗blü ˈˈdhiʋ̈ ˈˈdhiʋ̈ ˈö dho ˈö ꞊sua ˗zlan ˗nu ˗dhɔkë.—1 Rois 11:​1, 4.

18. ˈMën ˈnënmɛn ˗nu dua ˈdhö ˗mü kö ˗wo wo ˗bha ˈnën ˗nu ꞊klaŋkë ˗a ˈka?

¹⁸ ˈNënmɛn ˗nu, ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka bɔ ˗kwɛzlan ˗nu ˈwo ˗gban ˗gblüdë ˗nu ˗bha ˗an ˗ta kö ˈka ka ˗bha ˈnën ˗nu ˗takun kö ˗wo Zoova ˗dhɔkë wo ꞊faan ˈka. Ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka˗ ˗zɔn ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ mɛn ˈbha ˗ya Zoova ˗dhɔkësü ˗wɔn kun ˈˈgbɩɩ˗ ˗ya ˗mɛn ˗yö ꞊dhɛ ˈwɔnsëkëmɛn ˈdhö, ˈˈkɛɛ mɛn ˈö ˈyaa ˗wɔn ˈkun ˈˈgbɩɩ˗, ˗ya ˗yö ˈpö ꞊dhɛ ˈwɔnyaakëmɛn ˈdhö. ˗Kaa ˗zɔn ˈzü ka ˗bha ˈnën ˗nu ˗dhɛ ka ˈˈdhiwo waa ka këwɔn ˗nu ˈgü ꞊dhɛ kaa Zoova ka ˗bha ˈˈtɔŋdhɛ ˈö bhë, ka˗ ˗wɔn ˗kun ˈˈgbɩɩ˗ ˈö ˗ʒiö ˗a ˈka pë ꞊gban ˗ta. ˗A ˗wɔn ˈgü ˗ka Biblö draanˈˈ, ˈka ˈdho ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta, ˈka ˗zlanwopö. (Mat. 6:33) Ka ˈti˗ kë ˈˈdhʋ̈, ka ˗bha ˈnën ˗nu ˗dho Zoova ˗dhɔkë ˗suʋ̈ ka ˗dhɛ ˗sü ˗wɔn ˈgü. ˗Mlɛɛn ꞊dede ˈti ˗dho kë waa Zoova ˗an ꞊zinŋgü. ˗Wo ˈti ˗dho ˗a ˗dhɔkësü yö ꞊dhɛ pë ˗wɔngbɩɩsü ˈdhö ɛɛnˈˈ ˈzü ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗ʒiaanwo ˈwo ˗kan ˗a ˗bha.

19. Mɛn ˈbha ˗ya ˈˈkan Zoova ˗bha, ˗mën ˈö˗ dua ˈdhö ˗mü kö ˗ya kë? (Kpɔɔˈˈ ˈzü ˈkɔnën «Ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka ka ꞊yɛɛ˗ kë Zoova ˈˈpiʋ̈» ˗bha.)

¹⁹ Mɛn ˈbha ˗ya ˈˈkan Zoova ˗dhɔkësü ˗bha, ˗a ˗gɛn ˈnën ˗tɔ ꞊dhɛ ˗a ˗kɔ ˈti ˗dho ˗mɔn ˗a ˗dhɔkësü ˗bha ˈzü ˗ee? ˗Abin. ˈYö sü ꞊dhɛ ˗a ˗mɛn ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö go ö ˗bha ꞊sɔnŋ yaa ˈgü ˈö ö ꞊yɛɛ˗ kë Zoova ˈˈpiʋ̈. ꞊Yaa˗ pö ˈö˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˗a dua ˗mü kö ˗yö ö ˗de kë ˈˈtɩtɩ ˗yö ˈˈwɩ mɛn zii ˗nu ˗bha ˗takundhe ˗bha. (Zak. 5:14) ˗Ya ö ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˗ya nu, waa Zoova ˗an ˗bha ˗mlɛɛn ˗dho kë ˗së ˈzü.

20. ˈKwa ˈto ˗gblüdë ˗nu ˈwo ˗klu Zoova ˗bha ˗an ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈, Zoova ˗dho kwa yö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

²⁰ ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˗nu ˈkwa ˗an sü Izraɛdhö ˗gblüdë ˗nu ˗bha? ˈKwa Zoova ˗dhɔkë kwa zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka, kwa ˗dho ˗klu ˗a ˗bha ꞊dhɛ ˗gblüdë ˈbha ˗nu ˈdhö. ˗Kwa bɔ ˈwɔn ˗nu ˈwo zë kwa ˗gɔ ˗an ˗ta kö ˈkwa ˈgo kwa ˗bha ꞊sɔnŋ yaa ˈgü, ˈkwa ˈˈwɩ kwa dɔɔˈˈ ˗sü ˗bha. Kwa ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ꞊dhɛ kwa dua ˗mü kö ˈkwa ˗klu ˗Zlan do ˈö ˗kë ˗Zlan ꞊dede ˈka bhë, ˗a ˗bha. ˈKwa ˈto ˗klu ˗sü ˈka Zoova ˗bha, ˗yö ˗dho kwa yö ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈwo ˈwɔn kpɛnŋdhö ˗kë ö ˈˈɲan ˈˈdhiʋ̈ ˗an ˈdhö.