ˈWƆN ˗GƆ 43
ˈˈTAN 41 Dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈü ü ˈˈtʋ ˈto n ˗man bhɛɛwo ˗bha
˗Kwa bhɛɛˈˈ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ˈka
‹ ˗Ka ka ˈko ˗nu ˈˈdhiʋ̈ bhɛaˈˈ wo ˗Zlan ˗dhɛ. ˈMɛ ˈö pö ˈaa˗ ˗bha ꞊ya bhɛaˈˈ ˗Zlan ˗dhɛ faan ˗bha, ˈˈtrüün ˗yö ˗kë ˗a ˗bha bhɛawʋ ˈgü.›—ZAK. 5:16.
˗A ˗GƆ
ˈWɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü, ˈpë kë ˈö ˗së kö ˈkwa bhɛɛˈˈ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ˈka waa ˗kɔ ˈkwa dho ˗a kë ˗a ˈka, kwa ˗dho ˗an yö.
1. Kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ꞊dhɛ kwa ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˗wɔn ˗yö Zoova ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗?
BHƐƐSÜ ˗yö gbɔɔdhe ꞊bhlëësü ꞊dede ˈka. ˗Kwa kwa ˗zota ˈwɔn ˈö yö ˗a ˈgü: Zoova ˗yö yö ˈbhaa ˗nu ˗dɔ ˈˈkiö ˗nu ˗kɔ ˈka. (Ps. 91:11) ˗Yö yö ˗wɔngbɩɩsü ˗nu ˗dɔ ö Gbö ˗kɔ ˈka ˈpö. (Mat. 28:18) ˗Yö mɛn ˈbhaa ˗ya ˈzü kö ˗yö ö ˈˈtʋ ˈto kwa ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˗bha ˗ee? ˗Abin! ˗A ˗dhɛ ˈö bhë yöö ꞊dede ˗a ˗bha ˗mü. Zoova ˈö ˗kë mɛn ‹ˈö ö ˈˈtʋ to bhɛɛwo ˗nu ˗bha› ˗a ˈka bhë, ˗yö ö ˈˈtʋ ˗to kwa ˗bha.—Ps. 65:2.
2. ˈWɔnzuan ˗mɛɛn ˈö bɔmɛn Pɔdhö ˗ya to kwa ˗gɔ ˈö ˗gban ˗bhɛɛ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ˈka ˗sü ˗bha?
2 Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kwa ˗de ˗bha zuʋ̈dhiʋ̈tɛ ˗wɔn ˗nu ꞊blɛɛ Zoova ˗dhɛ. ˈˈKɛɛ kwa dua ˗mü ˈpö kö ˈkwa bhɛɛˈˈ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ˈka. Pë ꞊dede ˈö bɔmɛn Pɔdhö ˗ya ˗kë ˈyö bhë. ˗Ya ˗pö kletiɛn ˗nu ˈwo kun Efɛzö ˗an ˗dhɛ: ‹A bhɛaˈˈ sië ˗Zlan ˗dhɛ ˗kɔ ˈˈʋʋ ˗kɔ ˈö˗ ˈgü, a ka ˗bha ˗da ˈgü.› (Efɛ. 1:16) Pɔdhö ˗kun bhɛɛˈˈ ˗ni ˈgü ˈpö mɛn ˈbhaa ˗nu ˈwo kun mü ˗an ˗bha ˈka. ˗Ya ˗pö Timote ˗dhɛ: «[˗Zlan] ˈa˗ ˗dhɔ ˗kë [ . . . ] bha a˗ nuɛˈˈ ˗bho, a ˗bhɛa ˗dhɛ ˈa˗ nuɛˈˈ bho bhii ˗dɩ ˈpö i ˗wɔn ˈgü ˗kpɛawo ˈˈbinma ˗dhɛkpaɔ.» (2 Tim. 1:3) Pɔdhö ˗de ˗bha zuʋ̈dhiʋ̈tɛ ˗wɔn ˗nu ˈö ꞊bhɛɛ ˗an ˗wɔn ˈgü ˈpö ˗wo ˗kun ˗dhö. (2 Ko. 11:23; 12:7, 8) ˈˈKɛɛ ˗yö ö ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˗sü ˈö ꞊bhɛɛ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ˈka.
3. ˈMën ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö kwa ˗zo bho ˗bhɛɛ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ˈka ˗sü ˈˈpiʋ̈?
3 ˗Ya kë ꞊shiöŋ kwa ˗zo ˗yö ˗bhɔ ˗bhɛɛ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ˈka ˗sü ˈka. ˈMën kë? Kwa ꞊dhegblüdhe do ˈwo˗ ˗dhɛ Sabrinaa ˗yö ˈpë kë ˗a do ˗wɔn ˗blɛɛ, ˈö˗ pö: «˗Tosɛta ˗ya kë ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dedewo ˈˈkpɔnŋtaadhɛ yaa ˈö yö ˗a ˈgü. Kwa ˗zo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö to kwa ˗de ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˈö ˈkwa ꞊bhɛɛ ˗an ˗wɔn ˈgü dosɛnŋ.» ˗Yö ˗kë ka ˈka ˈˈdhʋ̈ ˈˈtʋ̈ŋ ˈbhaa ˗nu ˈka ˗ee? ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˗yö ˈˈdhʋ̈, kö ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗yö ˗dho ka ˗takun. Kwa ˗dho (1) ˈpë kë ˈkwa dho bhɛɛˈˈ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ˈka waa (2) ˗kɔ ˈkwa dho ˗a kë ˗a ˈka, ˗an yö.
ˈMËN KË ˈKWA DHO BHƐƐˈˈ MƐN ˈˈWƐƐ ˗NU ˗BHA ˈKA?
4-5. ˈKwa bhɛɛˈˈ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ˈka, ‹ˈˈtrüün ˗yö ˗kë kwa ˗bha bhɛawʋ ˈgü› ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Zakö 5:16)
4 ˈKwa bhɛɛˈˈ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ˈka, ‹ˈˈtrüün ˗yö ˗kë kwa ˗bha bhɛawʋ ˈgü.› (Zakö 5:16 ˗wo pö.) ˗Bhɛɛ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ˈka ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈwɔn ˈö ˗an ˗ta bhë ˗ya bho ˈˈgblʋʋ ˗ee? ꞊Ii, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha. Yesu ˗kun ˗a ˈwɔn dɔ ˗ni ˈgü ꞊dhɛ bɔmɛn Piɛɛ ˗dho ˗a pö ˈyaa ö dɔ. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗ya ˗pö Piɛɛ ˗dhɛ: «A ˗bhɛɛ ˗Zlan ˗dhɛ ü ˗bha ˈka, kö ü ˗bha ˗zoyödhe ˈya ˗dho ˈdho ˈˈshiaa.» (Luk. 22:32) Pɔdhö ˗kun ˗a ˈwɔn dɔ ˗ni ˈgü ˈpö ꞊dhɛ bhɛɛsü ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈwɔn ˈö mɛn ˈbhaa ˗ta bhë ˗ya bho ˈˈgblʋʋ. ˈDhɛ ˈwo˗ ˗da ˗kaso ˈgü Wlɔmö, ˗yö ˈsëëdhɛ ˗bɔ Fidhemɔ ˗dhɛ ˈö˗ pö: «Bhɛaˈˈ ˈka˗ wo sië [˗Zlan] ˗dhɛ n ˗wɔn ˈgü bha ˗yö ˗dho ka ˗wʋ ma ˈö˗ ˈˈslë ˗kë ˈö ˈwo n ꞊lɔɔ, ˈö ˈa nu ˈa ˗wo ka ˗dhɛ ˈgü.» (Flm. 22) Pë ꞊dede ˈö kë, yö ˗mü. ˗Wo wo ꞊kwaa˗ Pɔdhö ˗zü ˈö ˗mɔn ˗zlanwopösü ˗bha ˈzü.
5 Bhɛɛsü ˗gɛn ˈyaa ˈnën ˗tɔ ˈpö ꞊dhɛ ˈˈgbɩɩdhɛ ˗wɔ Zoova ˗ta ˗sü kö ˗yö ˈwɔn ˈbhaa kë. ˈˈKɛɛ Zoova ˗yö ö ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗bhawɔnyëëpë ˗nu ˈgü ˈö ˗ya kë ꞊shiöŋ ˈpë ˈwo˗ ˗dhɛ ˗a ˗gɔ bhë ˗a nu ˗an ˗dhɛ. ˗A ˗wɔn ˗dɔ ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗ya ˗kë ˈkwa ꞊bhɛɛ Zoova ˗dhɛ kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈplɛ ˈka ˈwɔn ˈö kwa ˗ta ˗a ˗wɔn ˈgü ˈö ꞊taabha ˈkwa kwa ˗zoyö ˗a ˗dhɛ, ˈkwa ˈwɔn ꞊gban ˗lo ˗a ꞊kwɛɛ˗.—Ps. 37:5; 2 Ko. 1:11.
6. ˈKwa bhɛɛˈˈ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ˈka, ˈwɔn ˗mɛɛn ˈö nu kwa ˗zo ˈˈpiʋ̈ ˗an ˗bha? (1 Piɛɛ 3:8)
6 ˗Bhɛɛ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ˈka ˗sü ˗ya ˗kë ˈö «k[w]a ˗dhɔ ˗yö k[w]a ˈko kë ꞊dhɛ dheebhangzë ˗nu ˈdhö.» (1 Piɛɛ 3:8 ˗wo pö.) ˗Dhɔ ꞊suu ˈö bhë ˗ya kë kwa ˈgü ˈkwa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu yö kö ˗wo saanˈˈ ˈgü, ˗an ˗wëë ˗yö kwa ˗kë ˈkwa ˗an ˗takun ˗ʒian ꞊mɛɛn. (Mak. 1:40, 41) Mɛn zii do ˈwo˗ ˗dhɛ Misɛdhö ˗ya ˗pö: «ˈMan bhɛɛˈˈ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bhawɔnyëëpë ˗nu ˗wɔn ˈgü, ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈö ˗an ˗ta bhë n ˗zo ˗yö ˗to ˗a ˈˈpiʋ̈ ˈö ˗an ˗dhɔ ˈö n ˈgü ˈö ˗dadhiʋ̈. A ˗ɲɔɔn ˗an ˈˈsuee, ˈkö ˗kë ˗ʒianwo ꞊dhɛ wo ꞊dede ˈwaa˗ ˈwɔn dɔ.» Mɛn zii do ˈwo˗ ˗dhɛ ˈpö Rishaa ˗yö ˈwɔn ˗së ˈbhaa ˗wɔn ˗blɛɛ, ˈö˗ pö: «Kwa bhɛɛˈˈ ˗ni ˈgü mɛn ˈbhaa ˗bha ˈka, ˗a ˗mɛn ˗takun ˗dhɔ ˗yö ˗da kwa ˈgü.» ˗Ya ˗pö ˈzü: «ˈKwa ˗takundhe nu mɛn ˈö ˈkwa ꞊bhɛɛ ˗a ˗bha ˈka bhë ˗a ˗dhɛ, ˗yö ˗kë ꞊dhɛ ˈpë ˈkwa˗ ˗mɛn ˗bha bhɛɛwo ˗daakë ˗ni ˈgü ˗a ˈdhö.»
7. ˈKwa bhɛɛˈˈ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ˈka, kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈdhiʋ̈ ˈyaa ˈˈtɛ kwa ˗de ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗wɔn ˈgü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Filipö 2:3, 4) (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗nu ˗bha.)
7 ˈKwa bhɛɛˈˈ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ˈka, kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈdhiʋ̈ ˈyaa ˈˈtɛ ˈgbɛ kwa ˗de ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗wɔn ˈgü. (Filipö 2:3, 4 ˗wo pö.) ˗Kɔ ˈkwa˗ ˗bha do do ˈka bhë, ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗yö ˗nu kwa ˗ta Dügɔmɛn ˗bha ˈˈkpɔnŋtaadhɛ yaa ˈö yö ˗a ˈgü. (1 Zn. 5:19; Dhɛ. 12:12) Kwa bhɛɛˈˈ ˗ni ˈgü ˗kplawo mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ˈka, ˗yö ˗kë ‹kwa ˈˈyaan ꞊dhɛ saanˈˈ ˈö ˈkwa˗ wo sië bhë, ˗wa wɔ sië kwa dheebhang ˗nu ˗ta ˈpö.› (1 Piɛ. 5:9) Kwa ꞊dhegblüdhe do ˈö ˗yödhiʋ̈ ˈka ˈwo˗ ˗dhɛ Katerinö ˗ya ˗pö: «˗Bhɛɛ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ˈka ˗sü ˗ya ˗zɔn n ˗dhɛ ꞊dhɛ man do ˈmaan ˈnën ˈö ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ nu n ˗ta. ˈMan˗ kë ˈˈdhʋ̈ a ˗kan ˗zo ˗ta n ˗de ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈgü ˗sü ˗bha.»
˗Bhɛɛ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ˈka ˗sü ˗yö kwa ˗takun kö kwa ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu yö ˗kɔ ˗së ˗yö kë kwa ˗gɔ. (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 7 ˈgü.)d
˗AN ˗BHAWƆN ˗YÖ KWA ˗BHA BHƐƐWO ˗NU ˗BHA
8. De ˗nu ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈkwa bhɛɛˈˈ ˗an ˗bha ˈka?
8 De ˗nu ˈkwa dho bhɛɛˈˈ ˗an ˗bha ˈka? Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa mɛn ˗nu ˗lokota ˈkwa ꞊bhɛɛ ˗an ˗bha ˈka. ˗An mɛn ˈbhaa ˗nu ˈnën ˈwo ˗tɔ mɛn ˗nu ˈö ˈˈyua ˈdhö ˗an ˗bha, wlüünën ˗nu ˈwo ˗wɛɛ dɔ ˗an ˗bha ɛɛnˈˈ ˈö ˗an ˈˈtɛɛbɔ ˗nu ˗wo ˈˈgbɩɩdhɛ ˗wɔ ˗an ˗ta ꞊klaŋplöö waa mɛn ˗nu ˈö ziidhɛ ˈdhö ˗an ꞊sëëbho ˗ni ˈgü. Kwa ꞊dhegblü ˗nu ꞊vadhɛ ˗de ˈpö ˗an ˗bha ˈkɔdhigümɛn ɛɛnˈˈ ˈˈsɛkɔɔnmɛn ˗nu ˗wo ˗gban ˗ni ˈgü ˗an ˗gɔ. (Mat. 10:18, 36; Këw. 12:5) ˗A mɛn ˈbhaa ˗nu dua ˗mü kö ˗wo ˈgo wo ˗gɔ ˈkɔɔ ˈˈvaanvandhɛ ˈö ˗an ˗bha ˈˈyasa ˈgü ˗a ˗wɔn ˈgü, ˈö˗ mɛn ˈbhaa ˗nu ˗de ˈpö pë ˗nu ˈwo ˗kë ꞊dhɛ ˈˈtee ˈˈgbɩɩ˗ ɛɛnˈˈ ˈˈyi ˗bha pa ˗sü ˗nu ˈdhö bhë ˗wo ˗nu saanˈˈ ˈka ˗an ˗ta. Kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗kɔ ˈwo˗ ˗bha do do ˈka bhë, ˈkwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈkwa ˗an dɔ. ˈˈKɛɛ ˈkwa bhɛɛˈˈ ˗an ˗bha ˈka kö ˈkwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ kwa ˗to Yesu ˗bha ˈtɔŋ˗ ˈö ˗kë «ka ˗dhɔ ˗yö ka ˈko kë» ˈka bhë, ˗a ˈˈpiʋ̈.—Zan 13:34.
9. ˈMën kë ˈkwa dho bhɛɛˈˈ kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwo ˈˈdhiʋ̈sü ˗ni ˈgü Zoova ˗bha ˗kɔlokota ˈka bhë waa wo ˗bha dhebɔ ˗nu ˗an ˗bha ˈka?
9 Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈzü ˈkwa ꞊bhɛɛ mɛn ˗nu ˈwo ˈˈdhiʋ̈sü ˗ni ˈgü Zoova ˗bha ˗kɔlokota ˈka bhë ˗an ˗bha ˈka. ˗A mɛn ˈbhaa ˗nu ˈnën ˈwo ˗tɔ kwa ˈˈdhiʋ̈ʒiöwomɛn ˗nu waa wo ˗kɔ ˗löö ˗nu, Betɛdhö ˗bha ˈwɔnyëë˗ ˗nu, ˈˈɲan ˗to Betɛdhö ˗bha ˗mɛn ˗nu, ˈˈpian do ˈˈpiʋ̈ ˗maankëmɛn ˗nu, mɛn zii ˗nu waa mɛn zii ˗kɔ ꞊löö ˗nu. ˗Zokë kwa ˈˈpiʋ̈ ˗mɛn ˗nu ˈwo bhë ˗an ˗de ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗wo ˗an ˗ta. (2 Ko. 12:15) ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ˈˈpian do ˈˈpiʋ̈ ˗maankëmɛn ˈwo˗ ˗dhɛ Makö ˗ya ˗pö: «˗Kë n ˗mɛn ˗nu ˈö ˗wa kë zii bhë ˗an ˈka ꞊gblɛɛn ˗sü ˗yö n zuʋ̈ˈˈ ˈˈdhiʋ̈ ˗tɛ ꞊dedewo. ˗Kɔ ˈwo˗ ˗bha ꞊plɛ ˈwaa wo ˈflëëgü. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ n ˈzlaa˗ waa ö ꞊gɔɔn ˗wo wo ˗zokë ˗an ˈˈpiʋ̈, n ˗man ˗kë ˗an ˈka ꞊gblɛɛn ˗sü ˈö ˈmaan ˗mɔn ˈwɔn ꞊va ˗kë ˗an ˗dhɛ ˗sü ˗bha bhë ˗yö ˗wëë ˗bɔ n ˗ta ꞊dedewo.» ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈwo kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗ta bhë, ˈkwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈkwa ˗an ꞊gban dɔ ˈˈkɛɛ kwa ˗zo dua ˈyaa ˗mü kö ˗yö bhɔ ˗an ˈka kwa ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˈgü. (1 Tes. 5:12, 13) Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈpö kwa ꞊bhɛɛ ˗an ˗bha dhebɔ ˗nu ˈwo wo ˗kɔ ˗ya ˗ni ˈgü ˗an ˗gɔ ˗an ˗bha yö ˈgü bhë ˗an ˗bha ˈka.
10-11. Kwa ꞊dhegblü ˗nu ꞊gban ˗lokota ˗sü ˈö ˈkwa bhɛɛˈˈ ˗an ˗bha ˈka bhë ˗yö Zoova ˗dhɛ ˗së ˗ee? ˗A ˈgü ˈˈpʋ.
10 ꞊Dhɛ ˗kɔ ˈkwa˗ yö ˗a ˈka bhë ˗a ˈdhö, kwa kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗lokota ˈkwa ꞊bhɛɛ ˗an ˗bha ˈka. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ˈkö ˗kë ꞊dhɛ ˈkwa ˈti yö ˗a mɛn ˈö ˗dhö ˗a ˈtɔ ˗bha, ˗a mɛn ˗nu ˈwo ˗kaso ˈgü ɛɛnˈˈ ˈö ˗an dhɔɔbhaamɛn ˗wɔn ˗ya kë bhë kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ pö Zoova ˗dhɛ ˗yö ˗an ˗takun. Mɛn zii do ˈwo˗ ˗dhɛ Donadö, ˗ya ˗pö: «Kwa ꞊dhegblü ˗nu ꞊vadhɛ ˗wo bɔ ˗ni ˈgü ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈgü. ˗A ˗wɔn ˈgü ˈˈtʋ̈ŋ ˈbhaa ˗nu ˈka, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗an ˗lokota ˈkwa ꞊bhɛɛ ˗an ˗bha ˈka.»
11 Bhɛɛˈˈ ˗kɔ ꞊suu ˗nu ˈwo bhë ˗wo Zoova ˗dhɛ ˗së ˗ee? ꞊Ii, ˗wa ˗dhɛ ˗së! ˈYö sü ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈdhö˗ ˗bha do do ˈka bhë, ˈwɔn ˈö ˗an ˗ta ˈkwaa dɔ. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˗yö ˗dho kë ˗së kö ˈkwa ˗an ꞊gban ˗lokota ˈkwa bhɛɛˈˈ ˗an ˗bha ˈka. (Zan 17:20; Efɛ. 6:18) ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, kö ˈkwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ‹kwa dheebhang ˗nu ˈwo ˈdhang bho Yesu ˈˈdhiʋ̈ ˈpö ꞊dhɛ kwa ˈdhö bha˗ ˗nu ˗dhɔ ˗yö kwa kë.›—1 Piɛ. 2:17.
˗KWA BHƐƐˈˈ KWA ꞊DHEGBLÜ ˗DHƐ ˈÖ ˗DHÖ ˗A BHA
12. ˈWɔn ˈsuan˗ bho ˗sü ˗dho kwa ˗takun kö ˈpë ˈkwa dho ˗a pö bhɛɛwo ˈgü mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ˈka bhë ˈkwa˗ dɔ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?
12 ˗Kwa kë ˈwɔn ˈsuan˗ bho ˗mɛn ˈka. ˗Ya ˈˈkan kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗lokota ˗sü kö ˈkwa bhɛɛˈˈ ˗an ˗bha ˈka bhë ˗a ˗bha, ˗yö ˗dho kë ˗së ˈpö kö ˈkwa yö ˗a mɛn ˈbhaa ˗nu ˈtɔ ˗bha. Mɛn ˈbhaa ˗yö kwa ˗bha ˗zlanwokɔdhi ˈgü ˈö ˈˈyua ˈˈgbɩɩ˗ ˈdhö˗ kë ˗ni ˈgü ˗ee? Wlüünën do ˗yö ˗dhö ˈpö ˈö˗ ˈˈtɛɛbɔ ˗nu ˈdhö ˈˈgbɩɩdhɛ wɔ ˗ni ˈgü ˗a ˗ta ꞊klaŋplöö ˗ee? ˈNëndë ɛɛnˈˈ ˈnëndhö do ˈö ö do ˈka ˗yö ö ˈgü dɔ ˗ni ˈgü ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈö ö ˗bha ˈnën ˗nu ‹draanˈˈ ˈˈta ˗sü Dëmɛ ˗bha zian ˗ta ˗sü ˗bha› ˗ee? (Efɛ. 6:4) ˈKwa kë ˈwɔn ˈsuan˗ bho ˗mɛn ˈka, kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɔ waa ˗an ˗wëë ˗dho kwa kë ˈkwa ꞊bhɛɛ ˗an ˗bha ˈka.b—Wlɔ. 12:15.
13. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ꞊bhɛɛ ˈmɛn ˈkwa ˈti ˗kpan ˗a ˗bha do bhë ˗a ˗bha ˈka ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?
13 Mɛn ˗nu ˈkwa ꞊bhɛɛ ˗an ˗bha ˈka bhë, ˗kwa yö ˗an ˈtɔ ˗bha. ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗ʒianwo ˈö ˗kë mɛn ˗nu ˈö kwa ˈti ˗kpan ˗an ˗bha do ˗an ˈka. ˈWɔnzuan ˈö ˗gban kwa ꞊dhegblü ˈbhaa ˗nu ˗wo ˗kaso ˈgü Klime, Eritre, Rusi waa Sɛnŋgapuu ˗a ˗bha, ˗kwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë ˗a ˈgü. ˈKwa ˈdho kwa ˗bha ɛntɛnɛtö ˈˈnimlɔn jw.org ˗ta, mɛn ˗nu ˈwo ˗kaso ˈgü ˈˈdhʋ̈ kwa ˗dho ˗kpan ˗an ˈtɔ ˗bha mü.c ˈˈPian do ˈˈpiʋ̈ ˗maankëmɛn do ˈwo˗ ˗dhɛ Blayanö, ˗ya ˗pö: «A˗ ˗yö ꞊dhɛ ˈman kwa ꞊dhegblü do ˈö ˗kaso ˈgü bhë ˗a ˈtɔ ˗bɛnzë ˈsëëdhɛ ˗ta, ˈman˗ pö n ˗wo ˗ta, ˗ya ˗kë ˈa˗ ˈtɔ ˗da n ˗man bhɛɛwo ˗nu ˈgü.»
14-15. ˈMën dho kwa ˗takun kö ˈpë ˈkwa dho ˗a pö kwa ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˈgü bhë, ˈkwa˗ dɔ ˗së ˈka?
14 ˈPë ˈkwa dho ˗a pö, ˗kwaa dɔ ˗së ˈka. Misɛdhö ˈkwa˗ ˗wɔn ꞊blɛɛ ꞊klöö yö ˗ya ˗pö: «ˈMan kwa ꞊dhegblü ˈbhaa ˗nu ˈwo ˗kaso ˈgü bhë ˗an ˗bha ˗kwɛzlan ˗wo pö jw.org ˗ta, a˗ ˗pö n ˗de ˗dhɛ ꞊dhɛ a ˗kë ˗an ˗duɛɛ ˈgü ˗be a ˗dho kë n ˗de ˈgü ꞊dhɛ? N zuʋ̈ˈˈ ˈˈdhiʋ̈ ˗dho ˈˈtɛ n ˗man dhebɔ ˗wɔn ˈgü, ˈyö sü ꞊dhɛ ˗a ˗dho ˗a pö mɛn ˈbhaa ˗yö ö ˗zokë ˗a ˈˈpiʋ̈ ꞊dedewo n ˗bha ˈka. ˗Ya kë ˈˈdhʋ̈ ˈpë ˈa dho ˗a pö kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗bha ˈka n ˗man bhɛɛwo ˗nu ˈgü bhë ˗a ˗dɔ ˗së ˈka.»—Ebl. 13:3.
15 ˈKwa kwa ˗zota kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗bha ˗tosɛta kë ˗kɔ ˈö ˗kaso ˈgü bhë ˗a ˈgü, ˈpë ˈkwa dho ˗a pö kwa ˗bha bhɛɛwo ˈgü kwa ˗dho ˗a dɔ ˗së ˈka. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ pö ꞊dhɛ ˗kaso ˈkɔ ˗maankëmɛn ˗nu ˗wo ˈˈgblüsë kë ˗an ˈka ɛɛnˈˈ mɛn ˗nu ˈö ˗wogbiŋdhɛ ˈdhö ˗an ˗gɔ ˈpö ˗wo ˗potaadhe nu kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɛ kö ˗wo Zoova ˗dhɔkë. (1 Tim. 2:1, 2) Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈzü ˈkwa ꞊bhɛɛ kö kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwo ˗zlanwokɔdhi ˗nu ˈgü ˗an ˈˈsuee mü ˗wo ꞊faanmëndhe ꞊slɔɔ mɛn ˗nu ˈwo ˗kaso ˈgü ˈˈdhʋ̈ ˗an ˗bha ˗zoyödhe ˈgü. Ɛɛnˈˈ ˈzü mɛn ˗nu ˈö ˈwaa Zoova ˗dhɔkë ˈpö bhë ˗wo bɔ kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈˈtakɔ ˗së ˗ta kö ˗wo wo ˈˈtʋ ˈto ˗Zlan ˗Wo ˗bha. (1 Piɛ. 2:12) ˈWɔn yö ˗kɔ ꞊suu ˈö bhë ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë kwa ˗gɔ kö kwa bhɛɛˈˈ ˗ni ˈgü kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwo ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈˈwɛɛ ˗nu ˈgü ˗an ˗bha ˈka ˈpö. ˈKwa kë ˈwɔn ˈsuan˗ bho ˗mɛn ˈka, ˈkwa yö mɛn ˗nu ˈtɔ ˗bha kwa ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˈgü, ˈpe ˈkwa dho ˗a pö ˈkwa˗ dɔ ˗së ˈka kwa ˗dho kwa ‹ˈko ˗nu ˗dhɔ ˈö kwa ˈgü bhë ˗a ˗da ˈgü ˗kpɛawo kö ˗yö sa.›—1 Tes. 3:12.
ˈWƆN YÖ ˗KƆ ˗SË ˗YÖ KË KWA ˗GƆ
16. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˗bhɛɛ mɛn ˈbhaa ˗bha ˈka ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈwɔn ˈö˗ ˗ta ˗ya bho ˈˈgblʋʋ, ˈmën kwa ˗zo dua ˈyaa ˗mü kö ˗yö bhɔ ˗a ˈka? (Matiö 6:8)
16 ꞊Dhɛ ˗kɔ ˈkwa˗ yö ˗a ˈka bhë ˗a ˈdhö ˈkwa bhɛɛˈˈ mɛn ˈbhaa ˗bha ˈka, ˈwɔn ˈö˗ ˗ta ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö go ˈˈgblʋʋ. ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈, kwa dua ˗mü kö ˈwɔn yö ˗kɔ ˗së ˗yö kë kwa ˗gɔ. Kwa ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ꞊dhɛ ˈpë ˈkwa ꞊bhɛɛ ˗a ˗wɔn ˈgü bhë Zoova ˗ya ˗dɔ ˈsaadhö, ˗a ˗bhawɔn ˈti yö ˈzü kwa ˗bha ˗dhioo ˗bha kö ˗yö ꞊kun ˗a ˈˈɲan bhɔ. ˈYö sü ꞊dhɛ ˈˈsanni ˗a ˗dhɔkëmɛn ˗yö ˈwɔn ˈö ö ˗ta ˗a blɛɛˈˈ, Zoova ˗ya ˗dɔ ˈsaadhö. (Matiö 6:8 ˗wo pö.) ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, kö ˈmën kë ˈsa ˈkwa ꞊bhɛɛ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ˈka? ˗Ya ˈˈkan ˗a ˗gɛn ˗nu ˈkwa ˗an ˗wɔn ꞊blɛɛ ꞊klöö yö ˗an ˗bha, kwa ˗bhɛɛ ˈpö kö ˈkwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ kwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈgü. ˗Dhɔ ˈnën kwa ˗blü ˗a ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗bha. Zoova ꞊yaa˗ yö ꞊dhɛ ö gbamɛn ˗nu ˗wo ˈto ˗ni ˈgü ö ˗bha ˗dhɔ ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈, ˗a zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö ˗dhi.
17-18. ˗Bhö ˈwɔnzuan do ˈö ˗bhɛɛ kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗bha ˈka ˗sü ˗zɔn ˗a ˗wɔn blɛɛˈˈ.
17 ˈKö ˗de ˈpë ˈkwa ꞊bhɛɛ ˗a ˗wɔn ˈgü ˗yö ˈti kë, kwa ˗bha bhɛɛsü ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɔ ˗yö kwa ˗kë ˈö Zoova yöö ꞊dede ˈö˗ ˈsuan˗ bho. ˗A ˈwɔnzuan ꞊nɛn: ˗Kwa kwa ˗zota ˈkɔdhi do ˈö ˈnën ˈsɛɛn˗ ꞊plɛ ˈdhö mü ˗a ˈgü. ˗A ˈnëngɔɔn˗ ˗sü ˈyaa ö ˈflëëgü. ˈYö˗ dhe ˗sü ˗ya pö wo dë ˗dhɛ: «˗Baaˈˈ dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈü n ꞊dhegblü ˗takun, ˈyaa ö ˈflëëgü ꞊dedewo!» ˈNëndë ˗ya ˈwɔn ˗dɔ ˈsaadhö ꞊dhɛ ö gbö ˈyaa ö ˈflëëgü, ˈö˗ ˈˈslö mɛɛnˈˈ ˗ni ˈgü kö ˈö˗ ˗takun. ˈˈKɛɛ ˗a dë ꞊yaa˗ yö ꞊dhɛ ö ˈdhunën ˗yö ö ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ꞊dedewo ˈö ꞊dhegblü ˈgü ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈö˗ ˈˈdhɛkë bhë, ˗yö ˗kë ˗a ˗dhɛ ˗së.
18 ˈPë Zoova ˗yö kwa ꞊faanmën ˗a kë ˗sü ˈka ˈyö bhë. ˗Ya ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë kwa ˈko ˗nu ˈgü, ˈkwa bhɛɛˈˈ kwa ˈko ˗nu ˗bha ˈka. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈkwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˈkwaa kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë dosɛnŋ kwa ˗de ˗wɔn ˈgü, kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɔ ˗yö kwa ˗kë ꞊dedewo ˈö Zoova ˗ya ˈsuan˗ bho. (2 Tes. 1:3; Ebl. 6:10) ˗Ya ˈgo mü ꞊dhɛ ˗kɔ ˈkwa˗ yö ˗a ˈka ˗a ˈdhö ˈpö ˗ya kë ꞊shiöŋ ˈpë ˈkwa ꞊bhɛɛ ˗a ˗wɔn ˈgü bhë ˗yö ˗kë. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˗kwa dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈkwa bhɛɛˈˈ kwa ˈko ˗nu ˗bha ˈka.
ˈˈTAN 101 ˗Kwa kë mɛn do ˈka
a ˈYa ˈtɔ ˈbhaa ˗nu bho ˈˈgblʋʋ.
b ˗Bhö video ˈö jw.org ˗ta ˈö ˗kë Takeshi Shimizu: «Zoova ˗yö ö ˈˈtʋ ˗to kwa ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˗bha» ˈka bhë ˗a ˗ga.
c Kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwo ˗an ˗da ˗kaso ˈgü ˗an ˗bha ˗zoyödhe ˗wɔn ˈgü ˈkwa˗ pö ˈkwa ˗an ˈtɔ dɔ, ˗kwa ˈdho jw.org ˈˈpian ˈö ˗kë «Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˗nu ˈwo ˗an ˗da ˗kasho ˈgü ˗an ˗bha ˗zoyödhe ˗wɔn ˈgü (ˈˈSɛ ˗dhɛ ˈö ˈdhö waa˗ ˗bha)» ˈka bhë, ˗a ˗ta.
d PË ˈˈBIN ˈKLƆƆ˗: Kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈö ˗an ˗de ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈdhö ˗an ˗bha ˈpö, ˗wo bhɛɛˈˈ ˗ni ˈgü mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ˈka.