˗Gleŋ ˗nu ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗an sü Zakɔbö ˗wo ˗totaabhasü ˈgü—ˈˈPian 1

1-2. ˈMën Zakɔbö ˗ya ˗kë kö ˗a ga yi ˗ya ˈto ꞊klöö˗? ˈYö ˈmën kë? (Kpɔɔˈˈ ˈzü ˈö˗ kwi ˗ta ˗a ˗bha.)

ˈDHƐ Zakɔbö ˗kë zii, waa ö ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˗wo ˗go Kanaan ˈwo dho Ezitö. ˈDhɛ bhë ˗a ˈgü, ˗yö Zoova ˗dhɔkë ˗kwɛ 17 ˈˈpiʋ̈ ˈö to ˗klu ˗sü ˗a ˈka ˗a ˗bha. (ˈWun. 47:28) Zakɔbö ˗bha ˈnën ˗nu ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗wo ˗kpan wo ˈkwëë˗ ˈzü. ˈˈKɛɛ ˈdhɛ ˈö˗ ˈsuan˗ bho ꞊dhɛ ö ga ˗yi ˗ya ˈto ꞊klöö˗, ˗ya ˗pö ö gbö ˗nu ꞊gban ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗wo nu kö ˈö dhiaŋ ˗wɔngbɩɩsü do zë ˗an ˗dhɛ.—ˈWun. 49:28.

² ˈˈTʋ̈ŋ ˈö bhë ˗a ˈgü ˈkɔdë ˗nu ga ˗yi ˗yö ˗wo ˗ni ˈgü, ˗wo wo ˗bha ˈnën ˗nu ꞊gban ˗dhɛ wo ˈkwëëdhö kö ˈwo ˗dhioo ˗kaanta dɔ ˗an ˗ta. (Is. 38:1) ˗A ˈbha ˗ya kë kö ˈˈtʋ̈ŋ ˈö bhë ˗a ˈka, ˗wo wo ˗kɔ ˗yɛ mɛn ˈö dho ˈkɔdhi ꞊kɔɔn ꞊taabha ˗a ˗bha.

3. ˈMën ˈkwa˗ ꞊draan ˈWunzüdɔdhɛ 49:​1, 2 ˈgü?

³ ˗Bhö ˈWunzüdɔdhɛ 49:​1, 2 ˗wo pö. ˗Bhɔkwëë ꞊suu ˈö bhë ˗yö ö ˗de ˗ta ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˗bha ˈka. Zakɔbö ˗kun ˗Zlan ˗wodhiʋ̈lomɛn do ˈka. ˗Bhɔkwëë ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˗ta, Zoova ˗yö ˗bɔ ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗ta kö ˈwɔn ˈö dho kë ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü ˈö ˗gban Zakɔbö ꞊suugünën ˗nu ˗bha bhë ˈö˗ pö. ˗A ˗wɔn ˈgü ˗ya kë ꞊shiöŋ Zakɔbö ˗wo ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈, kwa ˗an ˗sü ꞊dhɛ ˈwɔn ˈö ˗Zlan ˗ya to ˈˈdhiʋ̈ ˈö˗ ꞊blɛɛ ˗a ˈdhö.

4. ˈWɔn ˗mɛɛnˈˈ ˈö Zakɔbö ˗ya to ˈˈdhiʋ̈ ˈö˗ ꞊blɛɛ? ˈYö ˗gleŋ ˗mɛɛn ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ ˈsü ˗a ˈgü? (Kpɔɔˈˈ ˈzü ˈkɔnën «Zakɔbö ˗bha ˗kɔdhigümɛn ˗nu» ˗bha.)

⁴ ˈWɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü dhiaŋ ˈö Zakɔbö ˗ya zë Dhubɛn, Simeɔn, Dhevi waa Zuda ˗an ˗dhɛ bhë, kwa ˗dho ˗a yö. ˗A ˗dhɛ ˈö dɔ ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗a ˈgü, kwa ˗dho ˗wo ˈö Zakɔbö ˗ya pö ö gbö ˗nu ˈˈsaaga nu ˈwo to ˗an ˗dhɛ ˈpö kwa ˗dho ˗a yö. Zakɔbö ˗yö ˈwɔn ˈö ˗gban ö gbö ˗nu waa wo ꞊suugünën ˗nu ˗an ˗bha ˗a ˗to ˈˈdhiʋ̈ ˈö˗ ˗blɛɛ. ˗Dhɛ ˈö ˈˈtʋ̈ŋ ˗nu ˗wo ˗ʒiö, ˗a ꞊suugünën nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗wo ˗kë Izraɛdhö ˈˈsɛgɔ ˈka. ˗Kwɛzlan ˗nu ˈwo ˗gban Izraɛdhö ˗bha ˈkwa˗ wo pö, ˈkwa˗ ˗yö ꞊dhɛ Zakɔbö ˗wo ˗yökodhiʋ̈. ˈKwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë ˗wo ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˈgü, ˗gleŋ ˗sɛŋbɔ ˗nu ˈwo dho kwa ˗takun kö ˈkwa kë kwa Dë Zoova ˈö dhaŋ˗ ˈgü bhë ˗a ˗dhɛ ˗së, kwa ˗dho ˗an yö.

DHUBƐN

5. ˈMën Dhubɛn kun ö ˈˈɲan ˈto ˗ni ˈgü ˗a ˗gɔ kö ö dë ˗ya nu ö ˗dhɛ?

⁵ ˈWɔn ˈö ˗gban ˗a gbö Dhubɛn ˗bha, Zakɔbö ˗ya ꞊blɛɛ ˈö˗ pö: «Bhi ꞊në ˈi n gbö ˗blɛɛsü ˈka.» (ˈWun. 49:3) Dhubɛn ˗ya ˗ga ˗be ꞊dhɛ ˈdhɛ ˗kë ꞊dhɛ ˈnëngɔɔn˗ ˗blɛɛsü ˗mü ö ˈka bhë, ö dë dua ˗mü kö ˗yö ö ˗bha ˈkɛnpë kë ꞊va ˗yö ʒiö ˗a ˈka mɛn ˗nu ˈwo to ˗an ˗bha ˗ta. ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈzü ˈö ö ˗zota ꞊dhɛ yö ˈnën dho kë ˈkɔdë ˈka ö dë ꞊ʒiaan ˈgü.

6. ˈMën kë ˈö Dhubɛn ˈti ˈkɛnpë ˈwo˗ nu ˈnën ˗blɛɛsü ˗dhɛ bhë ˗a ꞊slɔɔ? (ˈWunzüdɔdhɛ 49:​3, 4)

⁶ ˈKɛnpë ˈö ˈnën ˗blɛɛsü dua ˈka bhë Dhubɛn ˈti˗ ꞊slɔɔ. (1 Chron. 5:1) ˈMën kë? ˗A ˗kwɛ ꞊va ˗ya ʒiö ˈö ˗da ˈö dë Zakɔbö ˗bha dhebɔ Bidha ˈˈpiʋ̈. ˗A Bidha ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗yö ˗kun Zakɔbö ˗bha dhebɔ dhɔɔbhaasü Dhasɛdhö ˈö˗ ˗wɔn ˗yö ˗kë bhë ˗a ˗bha yökëdhe ˈka. (ˈWun. 35:​19, 22) Dhubɛn ˗kun Zakɔbö ˗bha dhebɔ Dhea gbö ˈka. ˗A ˈbha ˗ya kë kö zuʋ̈bhɔpëbhasü ˈnën Dhubɛn ˗blü ˗a ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗bha. Ɛɛnˈˈ ˈzü ˗a ˈbha ˗ya kë kö Dhubɛn ˗yö ꞊gɔɔn˗ Bidha ˈka, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗a ˗dhɔ ˈya ˗dho ö dë kë ˗yö ʒiö ˗a ˈka Dhea ˗ta. ˗Yö ˗kë ˗kɔ ˈˈoo ˗kɔ ˈgü, pë ˈö˗ ˗kë bhë ˈyaa kun Zoova waa ˗a dë Zakɔbö ˗an ˗dhɛ ˗së.—ˈWunzüdɔdhɛ 49:​3, 4 ˗wo pö.

7. ˈWɔn ˗mɛɛn ˈö kë Dhubɛn waa ö ꞊suugünën ˗nu ˗an ˈka? (Kpɔɔˈˈ ˈzü ˈkɔnën «Zakɔbö ˗wo ˗totaabhasü» ˗bha.)

⁷ Zakɔbö ˗ya ˗pö Dhubɛn ˗dhɛ: «ˈBhi ˈdho kë ma ˈnë ˗wɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗sü ˈka.» ˗A ˗wo ˈö bhë ˗yö ˗yökodhiʋ̈. Biblö ˈti˗ pö do ꞊dhɛ Dhubɛn ꞊suugünën ˗yö ˗kë ˗gblüdë, ˈˈsaabhomɛn ɛɛnˈˈ ˗Zlan ˗wodhiʋ̈lomɛn ˈka. ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈, Zakɔbö ˗yö ˈkɛnpë ˗nu Dhubɛn ˗dhɛ, ˈö˗ ꞊suugünën ˗nu ˗kë ˈkɔdhi do ˈka Izraɛdhö. (Jos. 12:6) ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka, Dhubɛn ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ö ˈˈklʋʋ ˗yö ˗së, ˈö go mü Biblö ˈti˗ pö ꞊dhɛ ˗yö ˈˈɲangüyaa ˗kë ˈzü.—ˈWun. 37:​20-22; 42:37.

8. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈkwa˗ sü Dhubɛn ˗bha?

⁸ ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha? Kwa dua ˗mü kö ˈkwa kwa ˗de ˈkun ˈwɔnyaakësü ˗gɔ, ˈkwa ˈˈkan ˈˈɲangüyaa ˗bha. ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka ˈwɔnyaakësü ˗dhɔ ˗yö ˗da ˗ni ˈgü kwa ˈgü, ˗kwa ˈduannu ˈkwa kwa ˗zota ˗kɔ ˈö dho ˈpa ˗a ˈka Zoova, kwa ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu waa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈka bhë ˗a ˈgü. Kwa ˗zo dua ˈyaa ˗mü kö ˗yö bhɔ ˈpö ꞊dhɛ «ˈˈdhü ˈö mɛ ˗ya ta ˈyö mɛ ˗ya bhɛ bho.» (Ga. 6:7) ˗Ya ˈgo mü ˈwɔn ˈö ˗kë Dhubɛn ˈka bhë, ˗yö kwa ˗zo ˗da Zoova ˗bha mɛn ˗wëëzësü ˈˈpiʋ̈. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ kwa ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗slɔɔ kwa ˗bha ˈwɔn yaa ˗nu ˈkwa ˗an ˗kë ˗an ˈgü, Zoova ˗dho ˈdhuëë˗ ˈkpɔ kwa ˗bha kwa ˈgüdɔgbɩɩsü kö ˈkwa ˈwɔn ˗së kë bhë ˗a ˗bha.

SIMEƆN WAA DHEVI

9. ˈMën kë ˈö Simeɔn waa Dhevi ˗an ˈˈdhiaa ˗yo go Zakɔbö ˈgü? (ˈWunzüdɔdhɛ 49:​5-7)

⁹ ˗Bhö ˈWunzüdɔdhɛ 49:​5-7 ˗wo pö. ꞊Taabha, Zakɔbö ˗yö dhiaŋzë Simeɔn waa Dhevi ˗an ˗dhɛ. ˈˈKɛɛ ˈyaa kun dhiaŋ ˗së ˈka ˗an ˗bha ˈka. ˗A ˗kwɛ ˗ya kë ꞊va, ˈö Kanaan mi do ˈwo˗ ˗dhɛ Shekɛmö bhë ˈö ꞊gɔɔn Zakɔbö ˈdhu Dina ˈka. ˗A ˗dhɛ ˗kun ˗a ˗bha kö ˗yö ˗shiö Zakɔbö ˗bha ˈnën ˗nu ˈˈpɛpɛ ˗dhɛ. ˈˈKɛɛ Simeɔn waa Dhevi ˗wo ˈti wo ˗de ˈkun ˗naanzuëëdhe ˗gɔ. ˗Wo ˈˈkpënŋ ˗kë Shekɛmö waa ö ˗bha ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˗an ˗gɔ ꞊dhɛ ˗wa ˈgo ˈgbannën ˈgü, waa˗ ˗nu ˗dhikodhɛ ˗dho ˗da wo ꞊zinŋgü. ˗Yö ˗an ˗zokun ˈwo dho ˈgbannën ˈgü. ˗Dhɛ ˈö˗ bhüöö ˈdhö ˗an kë ˗ni ˈgü, Simeɔn waa Dhevi ‹˗wo woo˗ ˗siang ga ˗nu sü, ˈyö ˈwo ˗da ˈpödhö ˗sɔɔndhö. ˈYö mɛ ˈbha ˈyii ˈwɔn ꞊slɔɔ˗ ˈgü ꞊dhɛ ꞊gblü ꞊ya yö wo ˗bha, ˈyö ˈwo gɔɔn˗ ˗nu ˈˈpɛpɛ ˈwo gun ˈpö˗ bha˗ ˈgü bha˗ ꞊gban zë.›—ˈWun. 34:​25-29.

10. ˗Wo ˈö Zakɔbö ˗ya pö Simeɔn waa Dhevi ˗an ˗dhɛ bhë, ˗yö ˗yökodhiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Kpɔɔˈˈ ˈzü ˈkɔnën «Zakɔbö ˗wo ˗totaabhasü» ˗bha.)

¹⁰ Zakɔbö zuʋ̈ˈˈ ˗kun kaanˈˈ ˗sü ˈka ˈˈkwöö ˈwɔn yaa ˈö˗ gbö ˗nu ˗wa ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗a ˗wɔn ˈgü. ˗Ya ˗to ˈˈdhiʋ̈ ˈö˗ pö ꞊dhɛ ˗wo ˗dho ˗pɛn Izraɛdhö ˗dhɛ ꞊gban ˈgü. ꞊Taabha ˈdhɛ ˗kwɛ 200 ˗yö ˗ʒiö, ˗a ˗wo ˈö bhë ˗yö ˗yökodhiʋ̈ kö Izraɛdhömɛn ˗nu ˗wa ˗da ˈˈsɛ ˈö ˗Zlan ˗ya ˈˈplüün bho ˗an ˗dhɛ ˗a ˈgü. Simeɔn ꞊suugünën ˗nu ˗bha ˈˈkwipö ˈbha ˗nu ˗kun ˗pɛn ˗sü ˈka Zuda ꞊suugünën ˗nu ˗bha ˈˈsɛ ˈˈpian ˈbha ˈgü. (Jos. 19:1) Dhevi ˗bha ˈkɛnpë ˗kun ˈˈkwipö 48 ˈka, ˈö ˈwo kun ˗pɛn ˗sü ˈka Izraɛdhö ˗dhɛ ꞊gban ˈgü ˈpö.—Jos. 21:41.

11. ˈWɔn ˗së ˗mɛɛn ˗nu ˈö Simeɔn ꞊suugünën ˗nu waa Dhevi ˗bha ˗nu ˈwo ˗an ˗kë?

¹¹ Simeɔn waa Dhevi ˗an ꞊suugünën ˗nu ˈti ˈto wo ˈˈbhɛman ˗nu ˗bha ˈwɔnzuan yaa ˈˈpiʋ̈. Dhevi ꞊suugünën ˗nu ˗wo Zoova ˗dhɔkë ˈwo ˗klu ˗a ˗bha. ˈDhɛ Moizö ˗yö dho Sinai ˗tɔn ˗ta kö Zoova ˗yö ˈtɔŋ˗ nu ˗a ˗dhɛ bhë, Izraɛdhömɛn ˗nu ˗dhɛ ꞊vadhɛ ˗wo ˗ya ˈˈsënŋ ˗dunën ˗dhɔkësü ˗bha. ˈˈKɛɛ Dhevi ꞊suugünën ˗nu ˈti ˗da ˗an ˈˈpiʋ̈. ˈPë ˈwo˗ ˗kë ꞊ʒiaan ˈyö ˗tɔ ꞊taabha ˗wo Moizö ˗takun kö ˈwɔnyaakëmɛn ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗wo ˗an zë. (Ex. 32:​26-29) Zoova ˗yö ö ˗kɔ ˗yɛ Dhevi ꞊suugünën ˈbha ˗nu ˗bha kö ˗wo kë ˈˈsaabhomɛn ˗nu ˈka Izraɛdhö. (Ex. 40:​12-15; Nomb. 3:​11, 12) ˗Ya ˈgo mü, ꞊taabha Simeɔn ꞊suugünën ˗nu ˗wo Zuda ˗bha ˗nu ˗takun ˈwo dho Kanaan ˗mɛn ˗nu ˗gɔ ˈˈsɛ ˈö Zoova ˗ya ˈˈplüün bho ˗an ˗dhɛ bhë, ˗a ˈgü.—Juges 1:​3, 17.

12. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˗nu ˈkwa ˗an sü Simeɔn waa Dhevi an ˗bha?

¹² ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha? Kwa dua ˗mü kö ˈkwa kwa ˗de ˈkun ˗naanzuëëdhe ˗gɔ. ˗Ya kë ꞊dhɛ ˗wa kwa ꞊dede ɛɛnˈˈ kwa dhɔɔbhaamɛn ˈbha ˗wëë ˗kë wo, ˗a ˗bha ˗mën kwa ˈka ˗sü ˈyaa ˈya˗. (Ps. 4:4) Kwa ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ꞊dhɛ kö ˈkwa ˈwɔn ˗shiö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ kwa ˈˈdhiwo waa kwa këwɔn ˗nu ˈgü, ˗yö ˈti ˗dho kë Zoova ˗dhɛ ˗së. (Zak. 1:20) ˈKö ˗kë ꞊dhɛ mɛn ˈbha ˈö Zoova ˗dhɔkëmɛn ˈka ɛɛnˈˈ ˈyaa ˈka ˗yö pë ˈˈdhiʋ̈˗ kë ˗ni ˈgü kwa ˈka, kwa dua ˗mü kö ˈwɔn ˗nu ˈwo Zoova ˗dhɛ ˗së ˈkwa ˗an kë. ˗A ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗dho ˗a kë ˈö ˈkwa ˗kan ˈwɔn yaa blɛɛˈˈ ˗sü ɛɛnˈˈ pë yaa ˗kë ˗an ˈka ˗sü ˗bha. (Wlɔ. 12:​17, 19; 1 Piɛ. 3:9) ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ka ˗mɛn ˗nu ˗wo ˈwɔn ˗nu ˈö ˈwaa Zoova ˗dhɛ ˗së bhë ˗an kë ˗ni ˈgü, ka ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ꞊dhɛ ˈˈgbɩɩdhɛ ˈyaa ˗mü kö ˈka ˈto ˗an ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈. ˈYa ˗dho kë ka ˈgü ˈpö ꞊dhɛ ˈkaa ˗mɔn Zoova zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblu dhi ˗sü ˗bha. Zoova ˗dho ˈdhuëë˗ ˈkpɔ ˈka ˗bha ˈgüdɔgbɩɩsü ˗bha, ˈö ka ˗takun kö ˈka ˈwɔn ˗së kë.

ZUDA

13. ˈMën kë ˈö ˈˈsuʋ̈ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö Zuda kë ˗wo ˈö˗ dë dho ˗a pö ˗a ˗dhɛ bhë ˗a ˗wɔn ˈgü?

¹³ Zakɔbö ˗yö dhiaŋzë ö gbö Zuda ˗dhɛ ꞊taabha. ˗Dhɛ ˈö Zuda ˗yö ö bo ö ˈˈtʋ ˗to ˗wo ˈö Zakɔbö ˗ya ꞊blɛɛ ˗a dhoo ˗nu ˗dhɛ bhë ˗a ˗bha ˗sü ˈka, ˈˈsuʋ̈ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö˗ ˗kë. ˈYö sü ꞊dhɛ yö ˗de ˈpö ˗yö ˈwɔn yaa ꞊gbɔɔnsü ˗kë. ˗A ˗gɛn ˗mü ꞊dhɛ ˗yö pë ˗nu ˗kwaan ˈpö Sishɛmö ˈˈkwipö ˈgü. (ˈWun. 34:27) ˗Ya ˈgo mü ˗yö ˗kpa ˈö ꞊dhegblü ˗bha ˈwo Zozɛfö ˈˈdhoodɔ kö ˗yö kë ˗dhuëŋ ˈka, ˈwo ꞊sua ˗kë wo dë ˗gɔ ˈpë ˈwo˗ ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗a ˗wɔn ˈgü. (ˈWun. 37:​31-33) ꞊Taabha, ˗yö ˗wɔ ö gbö ˗bha dhebɔ Tama ˈˈpiʋ̈ ˈö˗ ˗ga ˗be ꞊dhɛ ˗zuaadhe ˗mü.—ˈWun. 38:​15-18.

14. ˈWɔn ˗së ˗mɛɛn ˗nu ˈö Zuda ˗yö ˗an ˗kë? (ˈWunzüdɔdhɛ 49:​8, 9)

¹⁴ ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈, Zakɔbö ˗yö Zuda ˗wɔn ˗së ˗blɛɛ dosɛnŋ ˈö ˈdhuëë˗ kpɔ ˗a ˗bha. (ˈWunzüdɔdhɛ 49:​8, 9 ˗wo pö.) Zuda zuʋ̈ˈˈ ˈˈdhiʋ̈ ˗kun ˈˈtɛ ˗ni ˈgü ö dë Zakɔbö ˗bha ˈwɔn yö ˗kɔ ˗wɔn ˈgü, ˈö˗ ˗zɔn ˈpö ꞊dhɛ ö zlaa˗ Bɛnzamɛn ˗wëë ˗yö ö ˗kë.—ˈWun. 44:​18, 30-34.

15. ˗Kɔ ˗mɛɛn ˈö Zoova ˗yö ˈdhuëë˗ kpɔ ˗a ˈka Zuda ˗bha?

¹⁵ Zakɔbö ˗ya ˗to ˈˈdhiʋ̈ ˈö˗ pö ꞊dhɛ Zuda ˗dho ˗ya ö ꞊dhegblü ˗nu ˗gɔ ˈˈdhiʋ̈. ˈˈKɛɛ ˗kwɛ 200 ˗yö ˗ʒiö ˈö ꞊kun kë ˈˈdhʋ̈. ˈˈTʋ̈ŋ ˈö Izraɛdhömɛn ˗nu kun ˈgo ˗ni ˈgü ˗a ˈka Ezitö kö ˗wo ˈdho ˈˈsɛ ˈö Zoova ˗ya ˈˈplüün bho ˗an ˗dhɛ bhë ˗a ˈgu, Zuda ꞊suugünën ˗nu ˈnën ˈwo ˈˈdhiʋ̈sü ˗an ˈka ˈˈyɛɛta. (Nomb. 10:14) ˈDhɛ ˗kwɛ ˗nu ˗wo ʒiö, Zoova ˗ya ˗pö ꞊dhɛ Zuda ˈnën dho kë mɛn ˗blɛɛsü ˈka kö ˗yö ˈˈsɛ ˈkun Kanaan ˗mɛn ˗nu ˗gɔ. (Juges 1:​1, 2) ꞊Taabha, Davi ˗yö ˗kun Zuda ꞊suugünën ˗blɛɛsü ˈö ˗gblüdëdhɛ ˗kë ˗a ˈka. ˈDhuëë˗ ˈbha ˗nu ˗wo ˗kun ˗dhö ˈzü Zuda ꞊suugünën ˗nu ˗bha ˈka.

16. ˈWunzüdɔdhɛ 49:10 ˗yö ˗yökodhiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Kpɔɔˈˈ ˈzü ˈkɔnën «Zakɔbö ˗wo ˗totaabhasü» ˗bha.)

¹⁶ Zakɔbö ˗ya ˗pö ˈzü ꞊dhɛ ˗Gblüdë do ˈö dho mɛnbhɩɩdhe ˗nu ꞊kɔɔn ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈgü ˗yö ˗dho kë Zuda ꞊suugünën ˈka. (Juges 1:​1, 2, NWT ˗wo pö.) ˗Gblüdë ˈö ˈˈdhʋ̈ ˈnën ˗tɔ Yesu Klito ˈö Zakɔbö ˗ya ˗dhɛ Sidho. ˈˈKiö do ˗ya ˗pö Yesu ˗bha ꞊dhɛ «Zoova ˗Zlan ˗dho ˗a ˈˈbhɛman Davi ˗bha ˗gblüdëdhɛ ˗gbloo nu ˗a ˗dhɛ.» (Luk. 1:​32, 33) ˗Wo Yesu ˗dhɛ ˈzü «꞊Laaˈ ˈö Zuda ˗gɔ ˈgunng ˈgü [ɛɛnˈˈ ˗kɔdhi ˈgü].»—Dhɛ. 5:5.

17. Kwa ˗dho ˈto Zoova ˗bha mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu yö ˗kɔ ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁷ ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha? ˈKö ˗kë ꞊dhɛ Zuda ˗yö ˈwɔn yaa ꞊gbɔɔnsü ˗nu ˗kë, Zoova ˗yö ˈdhuëë˗ ˗kpɔ ˗a ˗bha. ˗A ˈbha ˗ya kë kö ˗a ꞊dhegblü ˗nu ˗wo wo ˗de dhɛɛˈˈ ˗kpɔ ꞊dhɛ ˈmën ˗wɔn ˈgü ˈö Zoova ˗ya ˗kë ˈˈdhʋ̈? ˗Yö ˗kë ˗kɔ ˈˈoo ˗kɔ ˈgü, Zoova ˗yö Zuda këwɔn ˗së ˗dɔ ˈö ˈdhuëë˗ kpɔ ˗a ˗bha. Kwa ˗dho ˈto Zoova ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗Wa yö ˗detasü ˈbha dɔ kwa ꞊dhegblü do ˗kɔ ˈka, ˗a ˈbha ˗ya kë ˗a ˗mɛn zaadhɛ ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˗kë pë ˗blɛɛsü ˈö ˈkwa kwa ˈˈɲan ˗klu ˗a ˗bha ˗a ˈka. ˈˈKɛɛ ˗yö ˗dho kë ˗së ꞊ʒiaan kö ˈkwa˗ ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ ˗a ˗mɛn ˗bha ˈˈklʋ̈ʋ̈së ˗nu ˈnën ˈwo Zoova ˗dhɛ ˗së. ˈWɔn ˗së ˗nu ˈö˗ ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗wa ˗kë bhë, ˈnën ö ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ˗an ˈgü. ˗Kwa kwa ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈkwa˗ kë ꞊dhɛ ˗a ˈdhö.

18. ˈMën kë ˈö kwa dua ˈdhö ˗mü kö ˈkwa kwa züʋ̈ˈˈ kë ˗saa?

¹⁸ ˗Gleŋ ˈbha ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ sü Zuda ˗bha ˈnën ˗tɔ ö zuʋ̈ˈˈ ˗kë ˗saa ˗sü. Zoova ˗ya ˈwɔn ˗nu ˈˈplüün bho, ˗wo ˗yökodhiʋ̈ ˗kplawo. ˈˈKɛɛ ˈyaa˗ kë ˈˈdhʋ̈ ˗kɔ waa ˈˈtʋ̈ŋ ˈö kwa ˗zo ˈˈpiʋ̈ ˗be ˗a ˈka. Mɛn ˗blɛɛsü ˗nu ˈwo ˈˈdhiʋ̈sü Izraɛdhömɛn ˗nu ˈka bhë, ˈwaa kun Zuda ꞊suugünën ˗nu ˈka. ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈, Zuda ꞊suugünën ˗nu ˗wo ˗kun wo ˗kɔ ˗ya ˗ni ˈgü ˗an ˗gɔ. ˗A mɛn ˈbha ˗nu ˗kun Moizö Dhevi mi, Ʒozue Eflaimö mi ɛɛnˈˈ ˗gbludë Saidhö Bɛnzamɛn gbö ˈka. Kwa ˗de ˈpö ꞊dɛɛ, kwa dua ˗mü kö ˈkwa kwa ˗kɔ ˗ya mɛn ˈˈoo ˗mɛn ˈö Zoova ˗ya ˗ya kö ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka bhë ˗a ˗gɔ.—Ebl. 6:12.

19. ˈMën kwa˗ ꞊draan Zakɔbö ˗wo ˗totaabhasü ˈgü ˈö ˗gban Zoova ˗bha?

¹⁹ ˈMën ˈkwa˗ ꞊draan ˈö ˗gban Zakɔbö ˗bha dhiaŋ ˗totaabhasü ˈö˗ zë ö ˗bha ˈnëngɔɔn˗ ˗yiishiö ˗blɛɛsü ˗nu ˗dhɛ bhë ˗a ˈgü? ˗Ya ˗zɔn ˈˈpuu ˈka ꞊dhɛ «ˈpë mɛn ˈˈɲan ˗yö ˗kpan ˗a ˗bha ˈyö˗ yö, ˈˈkɛɛ Zoova ˗zë ˈpë mɛn zuʋ̈ˈˈ ˈˈpiʋ̈ ˈyö˗ yö.» (1 Sam. 16:7) Zoova zuʋ̈ˈˈ ˗yö ˗saa ꞊dedewo ˈö mɛn ˗nu ˗wëëzë. ˈYaa ö ˈˈɲan ˗ta kwa ˗bha ˈwɔn yaa ˗nu ˗blü. ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈, Zoova ˗ya ˈwɔn ˗dɔ ˈpö ꞊dhɛ ˈwɔn yaa kë ˗dhii ˗yö kwa ˗bha. ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗ʒianwo ˈö ˈdhuëë˗ kpɔ mɛn ˗nu ˈwo ˈwɔn yaa ꞊gbɔɔnsü ˗kë ˈˈdhiʋ̈ ˗be bhë ˗an ˗bha, ˈyö sü ꞊dhɛ ˗wa ˈgo ˗a ˈgü wo zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka, ˈwo wo ˈgü dɔ ˗ni ˈgü ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈwo ˈwɔn ˗së kë. ˈWɔn ˗gɔ ˈö dɔ ˗a ˗dhɛ ˈö yö ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗a ˈgü, kwa ˗dho ˗wo ˈö Zakɔbö ˗ya pö ö ˗bha ˈnëngɔɔn˗ ˈˈsaaga ˗nu ˗dhɛ ˈpö bhë ˗a yö.