Titku Madïna bï Rëër Athɛɛr

1. Yeŋö ë cïï Yecu lueel, ke bï rot luɔ̈ɔ̈i paan Jeruthalɛm?

DHAMAN wään ŋot yen ke këc guɔ thou, Yecu acï wël bï röt tiɛɛŋ tëden lɛ̈k kɔcken ye buɔɔth cöök ku wëlkä, aacï röt bɛ̈n tiɛɛŋ tëden dhaman wään cïï Jeruthalɛm rac. Acï lɛ̈k keek, kööl tök Jeruthalɛm abï “tuɔɔk ë [“gɔ̈ɔ̈l ciɛl ë” NWT] rɛm ke tɔŋ.” (Luk 21:20) Acïï Yecu lɛ̈k kɔcken ye buɔɔth cöök, të tïŋ wek jeny paan ë Rom ke cï paan Jeruthalɛm gɔ̈ɔ̈l piny, ke we dɔc kat.—Luk 21:​21, 22.

2. Ye wëët no ë cïï Paulo lɛ̈k Kërthiaan ke tɔ̈u Juda ku jɔl ya Jeruthalɛm?

² Run lik wään cïï jeny paan ë Rom paan ë Jeruthalɛm gɔ̈ɔ̈l piny, dutuc Paulo acä awerek bɛ̈n gät kɔc paan ë Judai, ku awereŋ kënë, ee yen ye cɔɔl buŋ ë Ɣeberuu yeköölë. Awereŋ kënë yic, dutuc Paulo acï Kërthiaan ke rɛ̈ɛ̈r paan Juda ku Jeruthalɛm bɛ̈n gäm wëët ku lëk keek, bïk röt guiir ë wɛ̈t kä bï röt looi ke nïïm tueŋ. Yeŋö ë bï rot looi kenïïm tueŋ? Ee paan ë Jeruthalɛm yen bï rac. Ku bï Kërthiaan ke rɛ̈ɛ̈r paan ë Jeruthalɛm poth, ee bïk rëër ke cï röt guiir, bïk bɛ̈ɛ̈iken ku loilooiken nyäŋ piny. Ë biäk ë paan Jeruthalɛm, ee cïï Paulo lueel: “Ɣok aa cïn nïïm madïna wën lëu bï rëër athɛɛr” ee piny kënë nɔm. Ku ben lueel: “Ɣok aa tit madïna bï bɛ̈n.”—Ɣeb. 13:14. NWT

3. “Madïna cï buth,”yeŋö wɛ̈tde yic, ku ye wɛ̈tŋö wïc ɣok en?

³ Kërthiaan ke cï ye lɔc bïk Paan Jeruthalɛm ku Juda nyäŋ piny, aake ye bui gup, ku këden cïk looi kënë, acï pïïrden bɛ̈n kuɔny. Ku ee yen tëde yeköölë, ɣook aa ye bui gup wɛ̈t cïï ɣok akumat ë mɛnh ë raan ë ŋɔ̈ɔ̈th awu wɛ̈t cïï ɣok ë kat käkë pinynɔm cök. Ye wɛ̈tŋö ye ɣok kë cït ë kënë looi? Ee wɛ̈t ŋic ɣok en, pïïr ë pinynɔm kënë, abï guɔ thök ku acï bï rëër athɛɛr. Ɣook aa tit “madïna cï buth,” ku “madïna” kënë, ee yen Bääny ë Nhialic.a (Ɣeb. 11:10; Math. 6:33) Kä bï ke jäämiic awereŋ kënë yic, aa käŋ kadiäk: (1) ye këdï cïï wëët wään cïï Paulo gäm Kërthiaan tueŋ ke kuɔny bïk “madïna bï bɛ̈n” tiit, (2) ye këdï cïï wëët kënë ke kuɔny bïk röt guiir wɛ̈t kä bï röt looi ke nïïm tueŋ, ku (3) ye këdï bïï wëët kënë ɣo kuɔny yeköölë?

YE RAAN WËN CÏ YÏ BÏ KAŊ PÄLWEI ŊƆ̈Ɔ̈TH Ë PIÄNDU ËBËN

4. Ye wɛ̈tŋö ë thieek paan Jeruthalɛm yic tënë Kërthiaan?

⁴ Paan Jeruthalɛm ee thiekic apɛi tën ë Kërthiaan. Akutnɔm Kërthiaan tueŋ wään, ee jɔk cöök ruɔ̈ɔ̈n 33 C.E., ku akut ë röördït wat akutdït nɔm ee rɛ̈ɛ̈r thïn ëtɛ̈ɛ̈n paan ë Jeruthalɛm. Ku dɛ̈t aya, Kërthiaan juëc aake nɔŋ nïïm bɛ̈ɛ̈iken thïn ëtɛ̈ɛ̈n, ku keek aake nɔŋ käjuëc aya paan ë Jeruthalɛm. Ku yeen, Yecu ee cï jam ke kɔcken ye buɔɔth cöök bïk Jeruthalɛm ku Juda nyäŋ piny.—Math. 24:16.

5. Ye këdï cïï Paulo Kërthiaan kuɔny bïk röt guiir ë wɛ̈t kë bï rot looi ke nïïm tueŋ?

⁵ Ë wɛ̈t ë wïc Paulo yen bï Kërthiaan röt guiir ë wɛ̈t kë bï rot looi tueŋ, aacï ke bɛ̈n kuɔny bï laaric tënë keek yen të ye Yakoba paan Jeruthalɛm tiëŋ thïn. Paulo acï Kërthiaan bɛ̈n täk nïïm nɔn nadɛ̈ ke luaŋ tɔ̈u paan Jeruthalɛm ku jɔl ya miɔ̈c wään ye ke nyop thïn bï ke gäm Nhialic, aacï yiic ben thiɛk tënë Yakoba. (Ɣeb. 8:13) Kɔc juëc ke ciëŋ paan ë Jeruthalɛm, ee cïkkë ee gam nɔn ye Yecu Mathaya. Acïn kɔc ke ye bɛn lɔ Jeruthalɛm bïk Nhialic la door thïn, ku ee yen wɛ̈t ë bïï Jeruthalɛm ku luaŋden tɔ̈u thïn rac kan kënë.—Luk 13:​34, 35.

6. Ye wɛ̈tŋö ye wël cïï Paulo ke gɔ̈t ë buŋ Ɣeberuu 13:​5, 6 bɛ̈n dhamandenic tënë Kërthiaan ke tɔ̈u Jeruthalɛm?

⁶ Dhaman wään ë gɛ̈t Paulo awereŋ kënë, tënë Kërthiaan rɛ̈ɛ̈r paan Ɣeberuu, pïïr ee piɛth apɛi paan ë Jeruthalɛm. Acïï raan ë Roman gɛ̈t athör bɛ̈n lueel “Jeruthalɛm ee paan töŋ ŋic apɛi ë kam bɛ̈ɛ̈i tɔ̈u tueŋ të ye akɔ̈l nyin bɛ̈n thïn.” Kɔc Judai ke rɛ̈ɛ̈r ë bɛ̈ɛ̈i kɔ̈kiic, aake ye bɛ̈n Jeruthalɛm bïk yai bɛ̈n looi thïn ruɔ̈ɔ̈n thok ëbën, ku kënë acï pïïr bɛ̈n looi bï dik apɛi paan ë Jeruthalɛm. Ke cïn dak ë puɔ̈u, Kërthiaan kɔ̈k, aacïï pïïrden yic bɛ̈n pial apɛi, wɛ̈t le käŋ tueŋ apiɛth paan ë Jeruthalɛm. Tɛkdɛ̈t ee yen wɛ̈t ë cïï Paulo ye lɛ̈k keek: “Duökï piɔ̈ɔ̈th ee dït në nhiëër ë kajuëc kaarkï, yak piɔ̈ɔ̈th miɛt në ka tɔ̈u në week.” Paulo acï wëlke deet ë puɔ̈u kɔ̈k bɛn bɛ̈n lueel, ye nyuɔɔth nɔn cïï Yakoba kɔc paan Yithrɛɛl bï kaŋ pälwei, ee cï lueel: “Yïn cä bï nyääŋ piny aya ku yïn cä bï kɔn pɔ̈l anandï.” (Kuen Ɣeberuu 13:​5, 6; Nyöŋ 31:6; Diɛt 118:6) Ka yen, Kërthiaan ke rɛ̈ɛ̈r ë paan ë Jeruthalɛm ku paan ë Juda, aake wïc deet ë puɔ̈n cït ë kënë. Ye wɛ̈tŋö? Ee wɛ̈t na la riääk rot looi paan ë Jeruthalɛm, ka bï bɛ̈ɛ̈iken ku jɔl ya käjuëc tɔ̈u ke keek nyäŋ piny. Ku keek, aabï lɔ ɣɔ̈n kɔ̈k wën riil pïïric thïn.

7. Ye wɛ̈tŋö piɛth en buk ŋäthda looi bï riɛl tënë Yakoba ëmën?

⁷ Yeŋö ye kënë piɔ̈c ɣook: Yeŋö bï rot looi dhaman thiɔ̈ɔ̈k bï bɛ̈n tueŋ? Ciɛɛŋ rɛɛc ë pinynɔm kënë abï thök të le “këtuc [“riäŋdïït ë pinynɔm rot jɔɔk” NWT ].” (Math. 24:21) Cït man ë Kërthiaan tueŋ wään, ɣook aa dhil ya rëër ke ɣo cï röt guiir ku yeku rëër ke ɣo yiën käk ë wëi yic. (Luk 21:​34-36) Dhaman bïï riäŋdïït ë pinynɔm rot looi, ɣook aabï käkuɔn kɔ̈k tɔ̈u ke ɣook awu keek ëbën nyäŋ piny, ku ye Yakoba yen ŋɔ̈thku, ë wɛ̈tŋö, acï ɣo bï kaŋ pälwei. Dhaman këc ë riäŋdïït ë pinynɔm rot guɔ jɔɔk, awïc ɣook buk nyuɔɔth ëmën, nɔn ye ɣok Yakoba ŋɔ̈ɔ̈th. Ye rot thiëëc, ‘Nadɛ̈ ye tëdiën ye ɣɛn luui thïn ku käkiën cake kuany ba ke looi nyuɔɔth nɔn ye ɣɛn Yakoba ŋɔ̈ɔ̈th, awu ya ŋäthdiɛ̈ tääu käkiën tɔ̈u ke ɣɛn yiic ku acie Yakoba raan ë nyin tïït ɣɛn?’ (1 Tim. 6:17) Yic pacɔ̈k, cɔk aa nɔn nɔŋ en käpiɛth buk ke piɔ̈ɔ̈c kë cï rot luɔ̈ɔ̈i Kërthiaan tueŋ wäänic, ke “riäŋdïït ë pinynɔm” kënë abï yic riɛl apɛi. Ka yen, yeŋö bï ɣo kuɔny buk ŋic yeŋö buk looi të le riäŋdïït ë pinynɔm kënë rot jɔɔk?

YE KƆC Ë KƆC WAT NÏÏM THEEK

8. Yeŋö ë cïï Yecu lɛ̈k kɔcken ye buɔɔth cöök bïk looi?

⁸ Wään cïï Paulo Kërthiaan tɔ̈u paan Ɣeberuu gɛ̈t awerek, aacï run lik bɛ̈n nɔ̈k, ku tïŋkë jeny ë paan ë Rom ke cï Jeruthalɛm gɔ̈ɔ̈l ë piny. Kënë, acï ke bɛ̈n kuɔny bïk Jeruthalɛm ku Judaya nyäŋ piny; wɛ̈tŋö Jeruthalɛm ee cï thiɔ̈k ku bï rac. (Math. 24:3; Luk 21:​20, 24) Ye tëno ë bïï keek lɔ thïn? Acïï Yecu lueel: “kɔc nu Judaya ë ke kɔt lekï ë kurdït nïïm.” (Luk 21:21) Anɔŋ kur juëc ke tɔ̈u paan kënë. Ka yeen, Kërthiaan aake cï nïïm liääp ye kuur no bïï keek riiŋ thïn.

9. Ye wɛ̈tŋö lëu bïï Kërthiaan nïïm liääp, ye kuur no bïï keek riiŋ thïn? (Tïŋ map aya.)

⁹ Tïŋku kur kɔ̈k ke bïï Kërthiaan ke riiŋ thïn: Cït man, kuur ë Thamaria, kuur ë Galilee, Kuur ë Amon, kuur ë Lebanon, ku jɔl ya kur kɔ̈k tɔ̈u Jordan alɔŋ tui. (Tïŋ map.) Bɛ̈ɛ̈i kɔ̈k ke tɔ̈u ëtɛ̈ɛ̈n, aake ye kɔc ke tïŋ ke ye ɣɔ̈n wën lëu bïï kɔc thiaan thïn. Cït man, madïna ë Gamla ee cï looi kuur nɔm të mec apɛi, ku ee ye kɔc Judai takic ke cïï lëu bïï kɔc ater dööt. Ku ee yen wɛ̈t cïï Judai ye bɛ̈n ya takic ke ye të piɛɛth wën lëu bïï keek thiaan thïn. Ku yeen, madïna Gamla, ee yen të cïï tɔŋ ja bɛ̈n rɔ̈m thïn kaam Judai kek Roman, ku kɔc juëc apɛi, aacï bɛ̈n thou thïn ëtɛ̈ɛ̈n.b

10-11. (a) Ye këdï ë cïï Yakoba Kërthiaan tueŋ wään nyuɔ̈ɔ̈th? (Ɣeberuu 13:​7, 17) (b) Ye këpiɛɛth ŋö cïï Kërthiaan bɛ̈n yök thïn wään cïï keek kɔc ke wat nïïm piŋ thook? (Tïŋ thura aya.)

¹⁰ Kënë aye nyuɔɔth, Yakoba acï kɔc wat akutnɔmde nɔm luɔ̈ɔ̈i bïï yen kɔcke nyuɔ̈ɔ̈th. Acïï raan gɛ̈t anyïkööl cɔl Yuthebiuth lueel: “Akutnɔm tɔ̈u paan Jeruthalɛm, acï nyuɔ̈ɔ̈th ë kɔc ke cïï Nhialic ke kuany, ku acïï kɔckä bɛ̈n lɛ̈k keek bïk jäl bïk lɔ madïna cɔl Pella tɔ̈u paan Perea . . . ke tɔŋ këc ye cöök guɔ jɔɔk.” Madïna Pella, ee yen ë piɛth bïï Kërthiaan riŋ thïn. Wɛ̈tŋö Ee thiɔ̈k ke Jeruthalɛm, ku alëu bïï Kërthiaan guɔ dööt. Madïna kënë, kɔc ke rɛ̈ɛ̈r thïn, aacie Judai, ku ee yen cïn en tɔŋ cï rot bɛ̈n looi thïn ë kaam Judai kek Roman.—Tïŋ map.

¹¹ Kërthiaan wään cï lɔ kur nïïm, aacï wëët cïï Paulo gät keek bɛ̈n tääu ë luɔi yic, wään cïï yen ye lueel “Yak kɔc nu ë wenïïm piŋ thook” akutnɔmic. (Kuen Ɣeberuu 13:​7, 17.) Kɔcke Nhialic, aacï bɛ̈n poth, wɛ̈t ë cïï keek wëët kënë tääu luɔi yic. Aye anyïköl nyuɔɔth nɔn nadɛ̈ Nhialic akëc kɔcken “tit madïna cï buth” bɛ̈n pälwei, ku madïna kënë, ee yen Bääny ë Nhialic.—Ɣeb. 11:10. NWT

12-13. Ye këdï ye Yakoba kɔcke nyuɔ̈ɔ̈th ë dhaman riil käŋiic?

¹² Yeŋö ye kënë piɔ̈c ɣook: Yakoba ee kɔc cï ke kuany bïk kɔcke wat nïïm luɔ̈ɔ̈i bïk ke ya nyuɔ̈ɔ̈th. Cït man, Baibol anɔŋic anyïkööl ye nyuɔɔth nɔn cïï Yakoba kɔcken nɔŋ gääm luɔ̈ɔ̈i bïk kɔcke nyuɔ̈ɔ̈th dhaman ril käŋiic. (Nyöŋ 31:23; Diɛt 77:20) Ku yen tëde aya yeköölë, Yakoba ee kɔcken cï ke kuany luɔ̈ɔ̈i bïk kɔcke wat nïïm.

¹³ Cït man wään cïï tuany cɔl korona bɛ̈n, Yakoba acï “kɔc tɔ̈u” ɣonïïm bɛ̈n luɔ̈ɔ̈i bïk ɣo wat nïïm. Röördït aacï ke bɛ̈n nyuɔ̈ɔ̈th të bïï kek Amɛtmɛɛt ya luɔɔi thïn ke wɛ̈tamäthken ku nyïïrakäcken bïk lɔtueŋ käken ë wëi yiic. Dhaman wään puɔc korona rot jɔɔk, ɣok aacä amatdïït nïn kadiäk bɛ̈n looi, ku acï bɛ̈n waaric të cït thok buɔt kadhïc [500], ku yen acï bɛ̈n ɣoi ë nɛtic, TV yic, ku piŋ ë rädio yic aya. Cɔk aa nɔn ë cïï korona rot looi, cäm ë wëi akëc kɔ̈u kaŋ bɛ̈n tɛɛm. Kënë, acï ɣo bɛ̈n kuɔny buk rëër ke ɣo cï ɣo yiic mat. Cɔk aa nɔn bïï käriliic röt looi dhaman bï bɛ̈n tueŋ, ayeku gam piända ëbën nɔn bïï Yakoba lɔtueŋ ke luui kɔcken cï ke kuany bïk ɣo wat nïïm. Të guiir ɣok röt ëmën, kënë alëu bï ɣo kuɔny buk Yakoba ya ŋɔ̈ɔ̈th ku yeku kɔcken cï ke kuany bïk ɣo ya wat nïïm piŋ thook dhaman le riäŋdïït ë pinynɔm rot jɔɔk. Ye kït kɔ̈k kou wïcku keek bïk ɣo kuɔny dhaman ee kënë?

YE WƐ̈TAMÄTHKU NYUƆ̈TH NHIËËR KU YE KE GƆƆŊ

14. Cït man cïï ye gɔ̈t ë buŋ Ɣeberuu 13:​1-3, ye kït kou ke wïc Kërthiaan tueŋ wään keek bïk ke tääu ë luɔi yic dhaman wään ŋot Jeruthalɛm ke këc rac?

¹⁴ Të le riäŋdïït ë pinynɔm rot jɔɔk, kënë ee yen dhaman wïc ɣok en buk röt ja nyuɔ̈th nhiëërdït apɛi. Të le kënë rot looi, awïc ɣook buk kë wään cïï Kërthiaan tɔ̈u Jeruthalɛm ku Juda looi kiëët. Keek, aake ye röt nyuɔ̈th nhiëër kamken ë dhaman thok ëbën. (Ɣeb. 10:​32-34) Dhaman wään cïï Jeruthalɛm thiɔ̈k ku bï rac, ee yen dhaman ë bïï Kërthiaan ke rɛ̈ɛ̈r paan Jeruthalɛm röt ja nyuɔ̈th nhiëërdït cït nhiëër “mïth ke raan tök.” Ku “duötkï nyuuc de kamaan” c (Kuen Ɣeberuu 13:​1-3.) Ku ee yen bï ya tëde aya tënë ɣook të le thök ë pinynɔm bɛ̈n.

15. Ye wɛ̈tŋö ë piɛɛth en bï Kërthiaan paan Ɣeberuu röt ya nyuɔ̈th nhiëër?

¹⁵ Dhaman wään cïï jeny paan ë Roman Jeruthalɛm gɔ̈ɔ̈l ë piny ku benkë jäl, Kërthiaan aacï käjuëc ke tɔ̈u ke keek bɛ̈n nyäŋ piny, ku kɛtkë ke kälik. (Math. 24:​17, 18) Ku keek, aake ye kälik tɔ̈u ke keek rɔm kamken wään le kek kur nïïm ku jɔl ya bɛ̈ɛ̈iken cïï kek bɛ̈n lɔ rëër thïn. Ke cïn dak ë puɔ̈u, “keek aake nɔŋ käjuëc wïckë keek,” ku kënë acï keek bɛ̈n kuɔny bïk röt ya nyuɔ̈th nhiëër ku yekë röt gɔɔŋ, ku yekë käken tɔ̈u ke keek rɔm kamken.—Tito 3:14. NWT

16. Ye këdï bïï ɣok nhiëër nyuɔ̈th wɛ̈tamäthkuɔ ku nyïïrakäckuɔn wën wïc kuɔɔny? (Tïŋ thura aya.)

¹⁶ Yeŋö ye kënë piɔ̈c ɣook: Nhiëër alëu bï ɣo kuɔny buk wɛ̈tamäthkuɔ ya kuɔny të wïc kek kuɔɔny. Wɛ̈tamäthkuɔ aa rëër ke cï röt guiir bïk wɛ̈tamäthken ku nyïïrakäcken cï kat ë bɛ̈ɛ̈i kɔ̈k yiic ya kuɔny käkë wëi ku käkë pïïr të cïï riääk rot looi. Acïï nyankäi töŋ ë cï kat paan Ukraine ë wɛ̈t ë tɔŋ lueel: “Ɣook aacï nhiëërdïït cïï Yakoba nyuɔ̈th ɣook tïŋ wɛ̈t cïï yen wɛ̈tamäthkuɔ luɔ̈ɔ̈i bïk ɣo kuɔny. Aacï ɣook bɛ̈n loor apɛi ku kony kë ɣook wään ŋot ɣok paan Ukraine, ku benkë ɣook bɛ bɛ̈n kuɔny paan Hungary, ku aacï ɣook bɛ bɛ̈n kuɔny aya paan Germany.” Kɔc wɛ̈tamäthken ku nyïïrakäcken gɔɔŋ ku tïïtkë nyïïn ë keek, ee Yakoba yen ke luɔ̈ɔ̈i.—Kɛ̈ŋ 19:17; 2 Kor. 1: 3, 4.

17. Ye wɛ̈tŋö thiek en yic buk wɛ̈tamäthkuɔ ku nyïïrakäckuɔ ya nyuɔ̈th nhiëër ku yeku ke gɔɔŋ?

¹⁷ Yic adiil, kuɔɔny bïï ɣok röt ya kuɔny, abï ye nyin jä juak apɛi dhaman thiɔ̈ɔ̈k bï bɛ̈n tueŋ. (Ɣab. 3:​16-18) Yakoba apiööc ɣook yeköölë buk röt ya nhiaar kamkuɔ ku yeku kɔc kɔ̈k gɔɔŋ, ku keek kïtkä, aa keek bï ɣo kuɔny dhaman bïï riäŋdïït ë pinynɔm rot looi.

YEŊÖ BÏ ROT LOOI Ë DHAMAN THIƆ̈Ɔ̈K BÏ BƐ̈N TUEŊ?

18. Ye këdï bïï ɣok Kërthiaan tueŋ thɛɛr wään ke Ɣeberuu kiëët?

¹⁸ Acïï anyïköl cuk kueen awereŋ kënë yic nyuɔɔth, nɔn nadɛ̈ Kërthiaan tueŋ wään, aacï poth wɛ̈t cïï kek kë cïï Yecu lɛ̈k keek bïk lɔ kur nïïm theekic. Aacï Jeruthalɛm bɛ̈n nyäŋ piny ku aa këc Yakoba ke bɛ̈n pälwei. Yeŋö buk piɔ̈ɔ̈c ye kënë yic? Acukku ŋic, ye käŋö bï röt looi të le riäŋdïït ë pinynɔm ye cöök jɔɔk. Kë ŋicku, ee kë cïï Yecu lɛ̈k ɣook buk ya rëër ke ɣo cï röt guiir. (Luk 12:40) Ɣook aya, ɣok aa nɔŋ wëët ë cïï Paulo yiëk Kërthiaan tueŋ wään, na tɛ̈ɛ̈uku wëët kënë luɔi yic, ka lëu bï ɣo kuɔny yeköölë. Ɣok aa ŋic kë cïï Yakoba thɔn nɔn cïï yen ɣo bï kaŋ pälwei. (Ɣeb. 13:​5, 6) Ka yen, lokku tueŋ ke ɣo tit Bääny ë Nhialic, ee yen bï ɣo yiëk pïïr athɛɛr ku athiɛɛi juëc.—Math. 25:34.