8 “Eto Ndutụhọ”

Gr., σταυρός (stau·rosʹ); Lat., crux

Ẹda “eto ndutụhọ” ke Mt 27:40 ẹtịn̄ ẹban̄a nte ẹkewotde Jesus ke Calvary, oro edi, Ebiet N̄kpọkpọrọ. Uyarade idụhe nte ke ikọ Greek oro stau·rosʹ ke itien̄wed emi ọwọrọ cross utọ nte enye oro mme okpono ndem ẹkesikamade nte idiọn̄ọ ido ukpono ke ediwak isua ikie mbemiso Christ.

Ke usem Greek eset, ikọ oro stau·rosʹ n̄kukụre ọkọwọrọ nnennen eto, m̀mê eto ubọp ọkọ, m̀mê adaha itiat utọ nte enye oro ẹkesidade ẹsịn itiat idakisọn̄. Ikọedinam oro stau·roʹo ọkọwọrọ ndida eto mbọp ọkọ, ndibọp ọkọ ukpeme m̀mê ọkọekọn̄. Mbon oro ẹkedade odudu spirit ẹwet N̄wed Abasi Christian Usem Greek ẹkeda ọsọ usem Greek (koi·neʹ) ẹwet ẹkenyụn̄ ẹda ikọ oro stau·rosʹ emi ọwọrọde ukem n̄kpọ ke usem Greek eset, oro edi, nnennen eto m̀mê eto ubọp ọkọ emi mînyeneke ibiọn̄ ekededi. Uyarade idụhe ndiwụt ke enye ọwọrọ n̄kpọ efen akan emi. Apostle Peter ye Paul n̄ko ẹma ẹda ikọ oro xyʹlon ẹtịn̄ ẹban̄a eto ndutụhọ emi ẹkekọn̄de Jesus, ndien emi owụt ke enye ekedi nnennen eto emi mînyeneke ibiọn̄, koro se xyʹlon ọwọrọde edi oro ke usụn̄ emi ẹdade enye ẹtịn̄ ikọ mi. (Ut 5:30; 10:39; 13:29; Ga 3:13; 1Pe 2:24) Ke LXX nnyịn ikụt xyʹlon ke Ezr 6:11 (2 Esdras 6:11), ndien ẹtịn̄ do ẹban̄a enye nte anyan eto emi ẹkenịmde ndida nyịri abiatibet, kpa nte ẹtịn̄de ke Ut 5:30; 10:39.

Amaedi se stau·rosʹ ọwọrọde, W. E. Vine, ke n̄wed esie oro An Expository Dictionary of New Testament Words (emi ẹkefiakde ẹmịn̄ ke 1966), Eb. I, p. 256, ọdọhọ ete: “STAUROS (σταυρός), enen̄ede ọwọrọ eto ubọp ọkọ m̀mê nnennen eto. Ke utọ eto oro ke ẹkesikọn̄ mme anamidiọk ẹwot. Ikọenyịn̄ oro ye ikọedinam emi stauroō, emi ọwọrọde ndiyịri ke nnennen eto, okpụhọde ye cross ufọkabasi emi ẹdade eto iba ẹnam. Cross emi ọkọtọn̄ọ ke Chaldea eset, ẹkenyụn̄ ẹkama enye nte idiọn̄ọ abasi Tammuz (emi ebietde Tau oro ayan̄ade owo ifiọk, kpa leta emi ọtọn̄ọde enyịn̄ esie) ke idụt oro ye ke mme mbọhọ obio, esịnede Egypt. Etisịm ufọt ufọt ọyọhọ isua ikie ita E.N., mme ufọkabasi ẹma ẹwọn̄ọde ẹkpọn̄, m̀mê ẹyụrọde, ndusụk ukpepn̄kpọ Ido Ukpono Christ. Man ẹnam ufọkabasi mbon mfiakedem etetịm enyene uku, ẹma ẹnyịme mme okpono ndem ẹdụk ufọkabasi ye unana edida ukpepn̄kpọ ufọkabasi nnam mmọ ẹnyene obufa uwem, ẹma ẹnyụn̄ ẹyak mmọ ẹka iso ẹkama mme idiọn̄ọ ye mme mbiet n̄kpọ ukpono ndem mmọ. Ntem ẹma ẹnyịme Tau m̀mê T, ke uduot esie oro ẹwakde ndikụt, emi ẹsụhọrede ibiọn̄ esie ẹdi ufọt ufọt, ndida mban̄a cross Christ.”

N̄wed ukabadeikọ usem Latin eke Lewis ye Short ọdọhọ ke crux enen̄ede ọwọrọ “eto, obubọk, m̀mê orụk eto en̄wen oro ẹsidade ẹwot owo, emi ẹkesikọn̄de m̀mê ẹsiyịride mme abiatibet.” Edi sụk ke ukperedem ke crux ekediwọrọ “cross.” Ẹkekot nnennen eto oro ẹkesidade ẹkọn̄ abiatibet crux simʹplex ke usem Latin. Justus Lipsius (1547-1606) owụt ndise utọ eto ndutụhọ oro ke n̄wed esie oro De cruce libri tres, Antwerp, 1629, p. 19. Nnyịn ida ndise crux simplex emi odude ke p. 1882 ito n̄wed esie.

N̄wed oro Das Kreuz und die Kreuzigung (Cross ye Edikọn̄ ke Cross), eke Hermann Fulda, Breslau, 1878, p. 109, ọdọhọ ete: “Eto ikesidụhe ke kpukpru ebiet emi ẹkemekde nte itie uwotowo. Ntre ẹkesiwụk anyan eto ke isọn̄. Eto emi ke ẹkesibọp m̀mê ẹkọn̄ mme abiatibet, ẹmenerede mmọ ubọk ke enyọn̄, ẹnyụn̄ ẹsimenede mmọ ukot n̄ko ke ediwak idaha.” Ke Fulda ama ọkọnọ ekese uyarade, enye eberi ke p. 219, 220 ete: “Jesus akakpa ke nnennen eto oro ẹkesidade ẹwot owo: Se isọn̄ọde emi edi (a) nte ẹkesiwotde owo ke usụn̄ emi ini oro ke Edem Usiahautịn, (b) mbụk emi aban̄ade ndutụhọ oro Jesus ọkọbọde ye (c) ediwak ikọ oro mme ewetn̄wed ido ukpono eset ẹketịn̄de.”

Ke n̄wed esie oro Die Geschichte Jesu (Mbụk emi Aban̄ade Jesus), Eb. 2, Tübingen ye Leipzig, 1904, p. 386-394, Paul Wilhelm Schmidt, emi ekedide prọfesọ ke Ufọkn̄wed Ntaifiọk Basel, ama ada ini odụn̄ọde ikọ Greek oro stau·rosʹ. Enye ọkọdọhọ ke p. 386 ke n̄wed esie ete: “σταυρός [stau·rosʹ] ọwọrọ kpukpru eto m̀mê ekpat eto ekededi emi adade nnennen nnennen.” Kaban̄a ufen oro ẹkenọde Jesus, P. W. Schmidt ekewet ke p. 387-389 ete: “Ke ẹsiode edimamia ẹfep, nte mme mbụk gospel ẹwụtde, mmemmem usụn̄ oro mbon Rome ẹkesiwotde owo ke ẹkeda ẹnọ Jesus ufen, oro edi, ndiyịri enye ke eto ke ẹma ẹkesion̄o enye ọfọn̄ ke idem, ndien Jesus ekenyene ndibiom m̀mê ndidụri eto emi n̄ka itie uwotowo man anam esuene esuene ufen emi etetịm abiak enye. . . . Usụn̄ efen ekededi ke ẹsiode ediyịri owo n̄wot idụkke idi ke ikerede iban̄a utọ ediwak ibat owo emi mmọ ẹkesiwotde: Varus owot owo 2000 ini kiet (Jos. Ant. XVII 10. 10), Quadratus owot ediwak (Jewish Wars II 12. 6), Etubom Felix owot ediwak (Jewish Wars II 15. 2 [13.2]), Titus owot ediwak (Jewish Wars VII. 1 [V 11. 1]).”

Ke ntre, uyarade idụhe ndisọn̄ọ nte ke ẹkekọn̄ Jesus Christ ke mbio eto iba emi ẹkọn̄de kiet ẹdian ibiọn̄. Nnyịn iyomke ndidian n̄kpọ ndomokiet ke Ikọ Abasi oro ẹwetde-wet ke ndida ekikere cross mme okpono ndem ndisịn ke N̄wed Abasi eke odudu spirit, edi ikabade se stau·rosʹ ye xyʹlon ẹwọrọde ke ata mmemmem usụn̄. Sia Jesus akadade stau·rosʹ etịn̄ aban̄a ufen ye esuene m̀mê ndutụhọ oro mme anditiene enye ẹbọde (Mt 16:24), nnyịn ikabade stau·rosʹ nte “eto ndutụhọ” man okpụhọde ye xyʹlon, emi nnyịn ikabarede “eto.”

[Ndise ke page 1882]

Ndise Crux simplex