Alhazen

Alhazen akamana ke n̄kpọ nte isua 965 C.E. ke Basra emi ẹkotde Iraq idahaemi. Enye ama ekpep n̄kpọ aban̄a ikpaenyọn̄, enyịn owo, mmọn̄ibọk, ibat, ibọkusọbọ, ikwọ, ye uto. Edi nso ke enye akanam emi idiade ufọn mfịn?

NDIBỌP ỌKỌ MBAHADE AKPA NILE

Ebịghi mme owo ẹketọn̄ọ nditịn̄ mban̄a se Alhazen akaduakde ndinam, oro edi, ndibọp ọkọ mbahade Akpa Nile. Edi n̄kpọ nte isua 1,000 ama ebe mbemiso ẹdinam se Alhazen akaduakde ndinam oro. Ẹkebọp ọkọ emi ke Aswân ke 1902.

Alhazen akaduak ndibọp ọkọ emi man mmọn̄ okûtọ aba udụk obio, man mbon Egypt ẹsinyụn̄ ẹnyene mmọn̄ kpukpru ini. Edi idịghe ekpri n̄kpọ ke enye akaduak emi. Ke ini Edidem al-Hakim okokopde se Alhazen akaduakde, enye ama ọdọhọ enye edi Egypt edibọp ọkọ oro. Edi ke ini Alhazen okokụtde nte akpa oro okponde eketre, enye ama ọfiọk ke imọ idikemeke. Ntre enye ama ọtọn̄ọ ndinam n̄kpọ nte idat mbak edidem oro ediwot enye sia edidem oro ikesituaha owo mbọm. Ẹma ẹmụm enye ẹsịn ke ufọkibọk idat isua 11 tutu edidem oro akpa ke 1021. Enye ama ada ini oro ewet n̄kpọ aban̄a se enye okodụn̄ọrede.

N̄WED ORO ẸKOTDE BOOK OF OPTICS

Etisịm ini emi ẹkesiode Alhazen ke ufọkibọk idat, enye ama ewet n̄wed esie emi ẹkotde Book of Optics aka ndikụre. N̄wed emi edi eboho itiaba. Ẹdọhọ ke n̄wed esie emi edi kiet ke otu n̄wed emi ẹnen̄erede ẹn̄wam ntaifiọk. Enye ama ewet nte un̄wana ikan̄ etiede, nte ikan̄ esiyamade osion̄o nsio nsio uduot, nte un̄wana ikan̄ emi ẹtuenede ke ukụtiso esiwọrọde ọkọtọ ke itie en̄wen, ye nte un̄wana emi odude ke an̄wa esibede ke odudu odụk akayama ke esịtufọk. Enye ama onyụn̄ ekpep n̄kpọ aban̄a nte enyịn nnyịn etiede ye nte isisan̄ade ikụt n̄kpọ.

Alhazen ekewet n̄wed emi ke usem Arabic. Edi ẹma ẹkabade enye ẹsịn ke usem Latin ke n̄kpọ nte isua 800 emi ekebede, ndien ediwak ntaifiọk ke Europe ẹsisio n̄kpọ ke n̄wed esie oro ẹkpep mme owo. Se Alhazen ekewetde aban̄a nte enyịn owo etiede ama anam mbon Europe emi ẹsinamde akrasi enyịn ẹfiọk nte ẹkpenamde n̄kpọ emi ẹsidade ẹkụt se idude ke ikpaenyọn̄ ye ata n̄kpri n̄kpọ emi owo mîkemeke ndida ata enyịn n̄kụt.

NTE IFIỌK USIO NDISE ỌKỌTỌN̄ỌDE

Enyene n̄kpọ emi Alhazen akanamde, emi akanamde ẹfiọk nte n̄kpọ-usio-ndise ekpetiede. Enye ama etịbi ekpri odudu ke window onyụn̄ anam ubet oro ekịm. Un̄wana ama ebe ke odudu oro ọkọtọ ibibene ke esịt n̄kịm-n̄kịm ubet oro, ndien emi ama anam enye okụt ndise n̄kpọ emi odude ke an̄wa. Edi ndise oro ọkọwọrọ nte n̄kpọ emi ẹwọn̄ọrede ibuot ẹwụt isọn̄.

Ke n̄kpọ nte isua 200 emi ekebede, ẹma ẹda ifiọk emi ẹbot ekpri ekebe emi ẹtịbide odudu ẹnyụn̄ ẹsịn nsem nsem usan emi ekemede ndimụm ndise nnịm. Nte ẹkesan̄ade ẹnyene n̄kpọ-usio-ndise edi oro. Se Alhazen akanamde anam ifiọk ke se isitịbede ke n̄kpọ-usio-ndise ke ini ẹsiode ndise esinyụn̄ etịbe ke enyịn nnyịn ke ini ikụtde n̄kpọ.a

ENYE AMA ESITỊM ODỤN̄ỌDE N̄KPỌ

Se inamde Alhazen enen̄ede ọwọrọ etop edi ke enye ama esinen̄ede odụn̄ọde n̄kpọ-obot. Ata ediwak ntaifiọk ke eyo esie ikesinamke ntre. Enye ekedi kiet ke otu ntaifiọk emi ẹkesidụn̄ọrede se ntaifiọk eken ẹtịn̄de ẹse m̀mê enen. Enye ikesinyụn̄ inyịmeke kpukpru se ntaifiọk ẹtịn̄de edieke owo mîkemeke ndiwụt ke se ẹtịn̄de oro enen.

Ediwak ntaifiọk mfịn ẹnyịme ke akpana ataifiọk ananam se enye etịn̄de owụt man ẹkụt ke se enye etịn̄de enen. Ndusụk owo ẹdọhọ ke Alhazen edi akpa ataifiọk emi ekesitịmde odụn̄ọde ifiọk ntaifiọk nte ẹnamde mfịn. Ufọn utom esie oro idiade mfịn edi oro!