Ikọ Jehovah “Ọkọri Onyụn̄ Akan” Kpa ye Ukọbọ

1, 2. (a) Nso iketịbe inọ Paul ye mbon oro ẹkesan̄ade ye enye ke Ephesus? (b) Nso ke idineme ke ibuot emi?

MME owo ke ẹfiori n̄kpo, ke ẹnyụn̄ ẹfen̄e ke efak ke Ephesus. Otu mbon ntịme ẹsop idem, ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọ ata ọkpọsọn̄ ntịme! Ẹmụm owo iba ke otu mbon oro ẹsan̄ade ye apostle Paul ẹdụri ẹdaha. Ẹtibọp enyịn itat, mme owo ẹyọhọ ikpọ efak emi mme ufọkurua ẹdude. Mmọ ẹdiana ye mbon ntịme oro esịt ayatde do ẹbụmede ẹdụk akwa an̄wambre obio, emi owo 25,000 ẹkemede nditie nse mbre. Ata ediwak owo idiọn̄ọke se inamde ntịme emi odu, edi mmọ ẹkere ke anaedi enyene se itịbede inọ temple mmimọ ye Artemis edima abasi-an̄wan mmimọ. Ntre mmọ ẹtọn̄ọ ndifiori idat idat ẹte: “Artemis mbon Ephesus omokpon!”​—Utom 19:34.

² Omokụt mi n̄ko nte Satan odomode ndida mbon ntịme nnam ẹtre ndikwọrọ eti mbụk Obio Ubọn̄ Abasi. Edi, idịghe ntịme kpọt ke Satan esidomo ndida ntre ukwọrọikọ nnyịn. Ke ibuot emi, iyeneme ediwak usụn̄ oro Satan akadade odomo nditre utom ukwọrọikọ, nnyụn̄ nnam mme Christian eyo mme apostle ẹtre ndidiana kiet. Ata akpan n̄kpọ emi idinemede edi ke ofụri se Satan akanamde ọkọwọrọ ikpîkpu sia “ikọ Jehovah [ama] ọdọdiọn̄ ọkọri onyụn̄ akan ke okopodudu usụn̄.” (Utom 19:20) Nso ikan̄wam mme Christian oro ẹka iso ẹkwọrọ ikọ? Se in̄wamde nnyịn mfịn okonyụn̄ an̄wam mmọ. Jehovah esin̄wam nnyịn ika iso ikwọrọ ikọ inyụn̄ idiana kiet. Edi, ana inam ofụri se ikekeme ukem nte mme Christian eyo mme apostle ẹkenamde. Edisana spirit ekeme ndin̄wam nnyịn inyene mme edu oro ẹdinamde ika iso ikwọrọ ikọ. Ẹyak ineme kan̄a iban̄a uwụtn̄kpọ Apollos.

“Enye Ama . . . Etịm Ọfiọk N̄wed Abasi” (Utom 18:24-28)

3, 4. Nso ke Aquila ye Priscilla ẹkekụt ke Apollos idiọn̄ọke, ndien didie ke mmọ ẹken̄wam enye?

³ Ini Paul osụk odude ke usụn̄ uka Ephesus ke ọyọhọ isan̄ ukwọrọikọ esie ita, eyen Jew emi ekekerede Apollos ama edibehe ke obio oro. Enye okoto ọwọrọetop obio Alexandria ke Egypt. Apollos ama enyene nti edu. Enye ama enen̄ede ọdiọn̄ọ nditịn̄ ikọ. “Enye ama onyụn̄ etịm ọfiọk N̄wed Abasi.” N̄kpọ en̄wen edi ke enye ama ‘enyene ifiopesịt ke spirit.’ Apollos ama enyene uko onyụn̄ esịn idem ọkwọrọ ikọ ọnọ mme Jew ke synagogue.​—Utom 18:24, 25.

⁴ Aquila ye Priscilla ẹma ẹkop nte Apollos etịn̄de ikọ. Anaedi esịt ama enen̄ede enem mmọ ndikop nte enye ekpepde mme owo ‘n̄kpọ aban̄a Jesus.’ Se enye eketịn̄de aban̄a Jesus ama enen. Edi ikebịghike, Aquila ye Priscilla ẹma ẹdikụt ke enyene akpan n̄kpọ emi Apollos mîkọdiọn̄ọke. Enye “ekemehe ye baptism John kpọt.” Ebe ye n̄wan emi ẹkedide mme anam ufọkọfọn̄ mi ikayakke ndịk anam mmọ ke ntak Apollos emi ekenen̄erede ọdiọn̄ọ n̄wed okonyụn̄ ọdiọn̄ọde nditịn̄ ikọ. Utu ke oro, “mmọ [ẹma] ẹda enye ẹdian idem ẹnyụn̄ ẹnam usụn̄ Abasi an̄wan̄a enye ata nnennen nnennen.” (Utom 18:25, 26) Didie ke Apollos akanam n̄kpọ? Enye ama enen̄ede osụhọde idem ndien emi edi ata akpan edu emi mme Christian ekpenyenede.

5, 6. Nso ikanam Jehovah enen̄ede ada Apollos anam n̄kpọ, ndien nso ke ikeme ndikpep nto Apollos?

⁵ Apollos ndikenyịme Aquila ye Priscilla ẹn̄wam enye ama anam Jehovah ada enye anam utom esie. Enye ama aka Achaia. Do ke enye ‘ekenen̄erede an̄wam’ mbon oro ẹkedide mme Christian. Enye ama onyụn̄ esịn idem ọkwọrọ ikọ ọnọ mme Jew do, emi ẹkefan̄ade ke Jesus idịghe Messiah oro ẹken̄wọn̄ọde. Luke ọdọhọ ete: “Enye [ama enen̄ede] owụt an̄wan̄wa ete mme Jew ẹdue, ke adan̄aemi enye adade N̄wed Abasi owụt ete Jesus edi Christ.” (Utom 18:27, 28) Omokụt do se Jehovah akadade Apollos anam! Ke ntak Apollos, ediwak owo ẹma ẹkop “ikọ Jehovah.” Nso ke ikeme ndikpep nto Apollos?

⁶ Oyom kpukpru mme Christian ẹsụhọde idem. Kpukpru nnyịn imenyene se ikemede ndinam ọfọn. Ekeme ndidi imenen̄ede idiọn̄ọ n̄wed mîdịghe inen̄ede idiọn̄ọ ndinam nsio nsio n̄kpọ en̄wen. Edi ana isụhọde idem man Jehovah ekeme ndida nnyịn nnam utom esie. Mîdịghe ntre, mme n̄kpọ oro idiọn̄ọde ndinam idinyeneke ufọn. Ntre ana inen̄ede ikpeme man nnyịn iditan̄ idem ke ntak se ikemede ndinam. (1 Cor. 4:7; Jas. 4:6) Edieke inen̄erede isụhọde idem, nnyịn iyọdiọn̄ọ ke mbon en̄wen ẹfọn ẹkan nnyịn. (Phil. 2:3) Esịt idiyatke nnyịn ke ini ẹnen̄erede nnyịn, iyonyụn̄ inyịme mbon en̄wen ẹkpep nnyịn n̄kpọ. Nnyịn iditan̄ke idem ikere ke ekikere nnyịn ọfọn akan, idem ke ini esop Abasi ẹtemede nnyịn se ikpanamde. Edieke ikade iso isụhọde idem, Jehovah ye Eyen esie ẹyeka iso ẹda nnyịn ẹnam utom.​—Luke 1:51, 52.

7. Didie ke Paul ye Apollos ẹkenịm uwụtn̄kpọ ke ndisụhọde idem?

⁷ Edieke isụhọrede idem, nnyin idimenke idem idomo ye mbon en̄wen. Kere nte ekenen̄erede ọdọn̄ Satan ndisịn ubahade ke otu mme Christian eyo mme apostle! Anaedi esịt ekpekenen̄ede enem Satan ndikụt nte Apollos ye apostle Paul, emi ẹkenen̄erede ẹdiọn̄ọ ikọ Abasi, ẹfịbede ẹnyụn̄ ẹdomode idem ye kiet eken! Ikpọkọsọn̄ke mmọ ndinam oro sia ndusụk mme Christian ke Corinth ẹma ẹtọn̄ọ ndidọhọ, “Ami nda ye Paul,” mbon eken ẹdọhọ, “Edi ami nda ye Apollos.” Ndi Paul ye Apollos ẹkeyom nditọete ẹbahade ẹda? Ihih! Paul ama osụhọde idem otoro Apollos nte enye eketienede esịn idem ọkwọrọ ikọ, onyụn̄ ọnọ enye mme utom efen efen anam. Apollos ama anam se Paul ọkọdọhọde. (1 Cor. 1:10-12; 3:6, 9; Titus 3:12, 13) Paul ye Apollos ẹma ẹsụhọde idem ẹnyụn̄ ẹdiana kiet ẹnam utom Abasi. Ata eti uwụtn̄kpọ ke mmọ ẹkenịm emi ẹnọ nnyịn mfịn!

‘Ndida Mbukpek Ntịn̄ Mban̄a Obio Ubọn̄’ (Utom 18:23; 19:1-10)

8. Paul akasan̄a m̀mọ̀n̄ afiak aka Ephesus, ndien ntak-a?

⁸ Paul ama ọdọhọ nditọete ke Ephesus ke imọ iyafiak idise mmọ. Enye ama onyụn̄ anam ntre.a (Utom 18:20, 21) Edi ọfọn idiọn̄ọ nte enye akasan̄ade aka do. Akpatre ini oro iketịn̄de n̄kpọ iban̄a Paul, enye okodu ke Antioch ke Syria. Man ekesịm Ephesus, enye akpakaka Seleucia okodụk ubom do aka Ephesus nnennen. Utu ke oro, enye akasan̄a “esịt obio.” Anam ndụn̄ọde kiet ọdọhọ ke mme itie oro Paul akakade nte ẹtịn̄de ke Utom 18:23 ye 19:1 ama esịm n̄kpọ nte kilomita 1,600! Nso ikanam Paul emek ndisan̄a utọ anyan usụn̄ oro? Enye okoyom ‘ndisọn̄ọ kpukpru mbet idem.’ (Utom 18:23) Enye ama enyene ediwak n̄kpọ ndinam ke ọyọhọ isan̄ ukwọrọikọ esie ita nte okonyụn̄ enyenede ke akpa ye udiana isan̄ ukwọrọikọ esie. Edi enye ikafịnake sia enye ama ọdiọn̄ọ ufọn oro isan̄ esie edidade idi. Se mme esenyịn circuit ye iban mmọ mfịn ẹsinyụn̄ ẹnamde edi oro. Nnyịn imokop inemesịt ke ofụri se mmọ ẹnamde ẹnọ nditọete.

9. Ntak emi akanade ẹfiak ẹnịm mme mbet John baptism, ndien nso ke emi ekpep nnyịn?

⁹ Ke Paul ama ekesịm Ephesus, enye ama okụt n̄kpọ nte owo 12 emi ẹkedide mme mbet John Andinịm Owo Baptism. Mmọ ẹkena baptism ke akani usụn̄ oro ẹkesinịmde mme owo baptism. N̄kpọ en̄wen edi ke mmọ ikọfiọkke n̄kpọ ndomokiet iban̄a edisana spirit. Paul ama anam mmọ ẹdiọn̄ọ se ọwọrọde ndina baptism ke enyịn̄ Jesus, ndien ukem nte Apollos, mmọ ẹma ẹsụhọde idem ẹnyịme ẹkpep mmọ n̄kpọ. Ke mmọ ẹma ẹkena baptism ke enyịn̄ Jesus, ẹma ẹnọ mmọ edisana spirit, mmọ ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọ ndisem nsio nsio usem ẹnyụn̄ ẹtịn̄ prọfesi. Omokụt do ke Jehovah esinen̄ede ọdiọn̄ mbon oro ẹnyịmede ndinam mbufa n̄kpọ oro esop Abasi ẹdọhọde.​—Utom 19:1-7.

10. Ntak emi Paul ọkọkpọn̄de synagogue aka efe mbono ufọkn̄wed, ndien nso ke emi ekpep nnyịn ndinam ke ini ikwọrọde ikọ?

¹⁰ Ikebịghike n̄kpọ en̄wen ama etịbe. Paul ama enyene uko ọkwọrọ ikọ ke synagogue ke ọfiọn̄ ita. Kpa ye ofụri se Paul akanamde man mme owo ẹnyịme se enye etịn̄de aban̄a Obio Ubọn̄ Abasi, ndusụk owo ikamaha ndikop, ikonyụn̄ iyomke enye ọkwọrọ ikọ. Utu ke ndibiat ini ye mbon oro mîkamaha ndikop ikọ Abasi do, Paul ama adaha aka efe mbono ufọkn̄wed ọkọkwọrọ ikọ. (Utom 19:8, 9) Mbon oro ẹkeyomde ndinen̄ede nnam n̄kpọ Abasi ẹma ẹwọrọ ke synagogue oro ẹtiene enye ẹka efe mbono ufọkn̄wed oro. Ukem nte Paul, imekeme nditre ndikwọrọ ikọ nnọ owo ke ini ikụtde ke enye iyomke ndikpan̄ utọn̄ m̀mê ke oyom ndifan̄a mfan̄a. Ediwak owo ẹdu emi ẹtiede-tie ẹbet ndikop ukwọrọikọ nnyịn!

11, 12. (a) Nso ke Paul akanam ndiwụt ke enye ama enen̄ede esịn idem ọkwọrọ ikọ? (b) Didie ke Mme Ntiense Jehovah mfịn ẹsisịn idem ẹkwọrọ ikọ?

¹¹ Ekeme ndidi Paul ekesitọn̄ọ n̄kpọ nte n̄kanika 11 usenubọk ọkwọrọ ikọ ke efe mbono ufọkn̄wed oro tutu esịm n̄kpọ nte n̄kanika 4 mbubreyo. (Utom 19:9) Etie nte ini oro ke efak ekesinen̄ede odobo, eyo onyụn̄ enen̄ede ofiop, ndien mme owo ẹma ẹsitre utom man ẹdia udia ẹnyụn̄ ẹduọk odudu. Ekpedi se Paul akanamde edi oro ke ofụri isua iba, ọwọrọ ke enye ama ọkwọrọ ikọ ke se iwakde ibe hour 3,000.b Emi edi ntak en̄wen oro akanamde ediwak owo ẹkop ikọ Abasi. Paul ama esisịn idem ọkwọrọ ikọ onyụn̄ okpụhọde ndutịm esie man ekeme ndikwọrọ ikọ nnọ mme owo ke obio oro. Nso ikedi ufọn? Bible ọdọhọ ke “kpukpru mbon oro ẹdụn̄de ke Asia, mme Jew ye mme Greek, [ẹma] ẹkop ikọ Ọbọn̄.” (Utom 19:10) Omokụt do ke Paul ama enen̄ede esịn idem ọkwọrọ ikọ!

¹² Mfịn n̄ko Mme Ntiense Jehovah ẹsinyụn̄ ẹsịn idem ẹkwọrọ ikọ ẹnyụn̄ ẹkpụhọde ndutịm mmọ man ẹkeme ndikụt mme owo n̄kwọrọ ikọ nnọ. Nnyịn imesinam se ikekeme man ikeme ndikwọrọ ikọ nnọ mme owo ke ebiet ekededi ye ini ekededi oro ikemede ndikụt mmọ. Nnyịn imesikwọrọ ikọ ke mme efak, ke an̄waurua, ye ke mme itie ubon moto. Imesida fon m̀mê leta ikwọrọ ikọ inọ mme owo. Ndien ke ini ikwọrọde ikọ ke ufọk ke ufọk, imesinam se ikekeme man ika ke ini idikemede ndikụt mme owo ke ufọk.

‘Ikọ Jehovah Ama Akan’ Ndiọi Spirit (Utom 19:11-22)

13, 14. (a) Nso ke Jehovah akan̄wam Paul anam? (b) Nso ndudue ke nditọ Sceva ẹkenam, ndien didie ke ediwak mbon nsunsu ufọkabasi ẹnam ukem ndudue oro mfịn?

¹³ N̄wed Utom Mme Apostle etịn̄ ke Jehovah ama an̄wam Paul anam ediwak ikpọ utịben̄kpọ. Ẹma ẹkam ẹda ọfọn̄ ye mbọbọ Paul ẹsọk mbon udọn̄ọ, ndien oro ama anam udọn̄ọ okụre mmọ. Ẹma ẹnyụn̄ ẹda ọfọn̄ ye mbọbọ emi ẹbịn ndiọi spirit ẹsion̄o mme owo ke idem.c (Utom 19:11, 12) Idem ama akpa ediwak owo nte ẹkebịnde demon ẹsion̄o mme owo ke idem. Edi idịghe kpukpru owo ẹkenem esịt.

¹⁴ Ndusụk “nyon̄ Jew emi ẹkesibịnde mme demon ẹfep” ẹma ẹdomo nditiene nnam mme utịben̄kpọ oro Paul akanamde. Ndusụk mmọ ẹma ẹdomo ndida enyịn̄ Jesus ye Paul mbịn mme demon. Luke etịn̄ nte irenowo itiaba emi ẹkedide nditọ Sceva ẹkedomode ndinam emi. Demon oro ama ọdọhọ mmọ ete: “Mmọfiọk Jesus mmonyụn̄ mmehe ye Paul; edi mbufo ẹdi mmanie?” Ete emi ekenyenede demon do ama ebịne mbon abian̄a oro, ọfrọ nte idiọk unam ọkọtọ mmọ, ọnọ mmọ unan, onyụn̄ anam mmọ ẹfen̄e iferi. (Utom 19:13-16) Emi ama anam ẹkụt nte “ikọ Jehovah” akande. Kpukpru owo ẹma ẹkụt ke Jehovah ọkọnọ Paul odudu ada anam mme utịben̄kpọ esie edi ikọnọhọ mbon abian̄a oro. Ediwak miliọn owo mfịn ẹsikere ke mmimọ ndikam n̄kot enyịn̄ Jesus m̀mê ndidọhọ ke idi “Christian” ekem. Edi, nte Jesus ọkọdọhọde, sụk mbon oro ẹnamde uduak Abasi kpọt ẹdidu uwem ke ini iso.​—Matt. 7:21-23.

15. Didie ke ikeme ndikpebe se mbon Ephesus ẹkenamde ẹban̄a mme n̄kpọ demon mmọ?

¹⁵ Ini ediwak owo ẹkekụtde ke nditọ Sceva inyeneke odudu ndomokiet, mmọ ẹma ẹkabade ẹdi mme Christian ẹnyụn̄ ẹsion̄o idem ẹkpọn̄ ubreidiọn̄. Ediwak mbon Ephesus ẹkedodụk ẹnyịne ke n̄kpọ magic. Mmọ ẹma ẹsikọk nduọhọ ẹnyụn̄ ẹnyene mme n̄kpọ n̄kpemeidem, ye mme n̄wed magic. Ediwak mbon Ephesus oro ẹkebuọtde idem ye Abasi ẹma ẹtan̄ n̄wed oro mmọ ẹkesidade ẹnam n̄kpọ magic do ẹdifọp ke an̄wa, kpa ye oro mme n̄wed emi akakpade ediwak okụk.d Luke ọdọhọ ete: “Ntem ke ikọ Jehovah ọdọdiọn̄ ọkọri onyụn̄ akan ke okopodudu usụn̄.” (Utom 19:17-20) Omokụt do nte ikọ Jehovah akakande mme demon ye mbon oro ẹkesituakde ibuot ẹnọ demon! Nti ikọt Abasi oro ẹma ẹnịm eti uwụtn̄kpọ ẹnọ nnyịn. Nnyịn n̄ko idu ke ererimbot emi mme owo ẹnen̄erede ẹsịn idem ke n̄kpọ mme demon. Edieke idiọn̄ọde ke imenyene n̄kpọ demon ekededi, yak inam se mbon Ephesus ẹkenamde​—isọsọp iduọn̄ọ n̄kpọ oro! Ẹyak nnyịn ision̄o idem ikpọn̄ n̄kpọ mme demon, ọkpọkọm akpa nnyịn nso.

“Akwa Ndutịme Etịbe” (Utom 19:23-41)

16, 17. (a) Tịn̄ nte Demetrius akasan̄ade ọtọn̄ọ ntịme ke Ephesus. (b) Didie ke mbon Ephesus ẹkemen n̄kpọ abasi mmọ ẹbiom ke ibuot?

¹⁶ Idahaemi, imọn̄ ineme nte Satan okoyomde ndida mbon ntịme ntre ukwọrọikọ Paul. Luke ọdọhọ ete: “Akwa ndutịme etịbe aban̄a Usụn̄ Oro.” Se enye eketịn̄de emi ikedịghe ikọ inua.e (Utom 19:23) Odom silver oro ekekerede Demetrius ọkọtọn̄ọ mfịna oro. Enye ama etịn̄ ikọ edep esịt mbon oro ẹkesitienede ẹnam utomusọ onyụn̄ ọdọhọ ke ndisọi mbiet emi mmimọ isinamde ke mmimọ ida inyene okụk. Enye ama onyụn̄ ọdọhọ ke se Paul ọkwọrọde idiyakke mmimọ inyene aba okụk sia mme Christian mîsituakke ibuot inọ ndisọi n̄kpọ. Ndien sia enye ọdiọn̄ọde ke mbon oro imọ iketịn̄de ikọ inọ ẹnen̄ede ẹma obio mmọ, enye ama ọdọhọ mmọ ke edieke mmọ ẹkpan̄de utọn̄ ẹnọ Paul, ke mme owo ididaha Artemis abasi-an̄wan mmọ ye ọwọrọetop temple mmọ ke n̄kpọ.​—Utom 19:24-27.

¹⁷ Se Demetrius eketịn̄de ama anam mme owo ẹtọn̄ọ ntịme ye Paul. Mme odom silver oro ẹma ẹyat esịt ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọ ndifiori ẹte “Artemis mbon Ephesus omokpon!” Emi ama anam ndutịme odu ke obio. Mme owo ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọ ntịme oro ẹketịn̄de ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ ibuot emi.f Paul ama enyene uko onyụn̄ oyom ndidụk akwa an̄wambre oro n̄ketịn̄ ikọ ye otuowo oro, edi nditọete ikenyịmeke enye aka mbak owo idikowot enye. Owo kiet oro ekekerede Alexander ama adaha ada ke iso otuowo oro oyom nditịn̄ ikọ. Sia enye ekedide eyen Jew, etie nte enye ama enen̄ede oyom ndinam mme owo ẹfiọk ukpụhọde oro okodude ke ufọt mme Jew ye mme Christian. Otuowo oro ikoyomke ndikop utọ ikọ oro. Ke ini mmọ ẹkediọn̄ọde ke enye edi eyen Jew, mmọ ikayakke enye etịn̄ ikọ, edi ẹma ẹfiak ẹfiori ke n̄kpọ nte hour iba, ẹte: “Artemis mbon Ephesus omokpon!” Mfịn n̄ko, mme owo ẹsụk ẹmemen n̄kpọ ufọkabasi mmọ ẹbiom ke ibuot tutu idiọn̄ọke aba se ẹkpenamde.​—Utom 19:28-34.

18, 19. (a) Didie ke ewetn̄wed obio akanam mbon ntịme oro ke Ephesus ẹdop uyo? (b) Didie ke mbon ukara ẹsikpeme ikọt Jehovah ndusụk ini, ndien nso ke nnyịn ikeme ndinam man mmọ ẹsikpeme nnyịn ntre?

¹⁸ Ke akpatre, ewetn̄wed obio oro ama anam otuowo oro ẹdop uyo. Ewetn̄wed obio oro ama enen̄ede enyene ifiọk. Akpa, enye ama ọdọhọ mbon ntịme oro ke inyeneke se mme Christian emi ẹkemede ndinam temple mmọ ye abasi-an̄wan mmọ. Ọyọhọ iba, enye ama ọdọhọ ke Paul ye mbon oro ẹkesan̄ade ye enye inamke n̄kpọ ndomokiet idue temple Artemis. N̄ko, enye ama ọdọhọ mmọ ẹka esop edieke mmọ mîmaha se Paul ye mbon oro ẹkesan̄ade ye enye ẹnamde. Ekem enye ama etịn̄ ikọ emi ekenen̄erede otụk mmọ. Enye ọkọdọhọ ke se mmọ ẹnamde ikemke ye ibet Rome, ke mmọ ẹnyụn̄ ẹsọn̄ ibuot ye ukara. Ntre enye ama anam mmọ ẹnyọn̄ọ. Se ete oro eketịn̄de ye nte enye eketịn̄de ikọ ama anam mbon ntịme oro ẹdop uyo inyụn̄ iyatke esịt aba.​—Utom 19:35-41.

¹⁹ Idịghe akpa ini ekedi emi oro owo ukara emi enyenede eti esịt akanamde n̄kpọ man ekpeme mme Christian, idinyụn̄ idịghe akpatre. Apostle John ama okụt ke n̄kukụt nte ke mme akpatre usen, ke isọn̄ ọyọn̄wọn̄ mmọn̄ oro dragon editopde osio ke inua esie, oro edi ke ndusụk ikpọ mbon ukara ẹyedaha ẹda ẹnam n̄kpọ ndusụk ini man ẹkpeme ikọt Abasi, ke ini Satan anamde ẹkọbọ mmọ. (Edi. 12:15, 16) Se isitịbede edi oro. Ediwak ini, mme ebiereikpe oro ẹnyenede eti esịt ẹsinam n̄kpọ man ẹwụt ke Mme Ntiense Jehovah ẹnyene unen ndisop idem n̄kpono Abasi nnyụn̄ n̄kwọrọ ikọ Abasi nnọ mme owo. Ndusụk ini, se isinamde mme ebiereikpe ẹnam n̄kpọ man ẹkpeme nnyịn edi ke ntak eti uwem nnyịn. Etie nte eti uwem oro Paul okodude akanam ndusụk mbon ukara ke Ephesus ẹma ẹnyụn̄ ẹkpono enye. Ntre mmọ ẹma ẹnam se ẹkekeme man ẹkpeme enye. (Utom 19:31) Ọfọn idu eti uwem man mbon oro isobode ẹkpono nnyịn. Nnyịn inyụn̄ idiọn̄ọke se eti uwem nnyịn ekemede ndinam.

20. (a) Etie fi didie ke idem ndikop nte Jehovah akanamde ikọ esie akan ke eyo mme apostle ye nte enye anamde ikọ esie akan ke eyo nnyịn emi? (b) Nso ke afo ebiere ndinam man ikọ Jehovah akaka iso akan mfịn?

²⁰ Enem nnyịn ndikop nte ‘ikọ Jehovah ọkọdiọn̄de-diọn̄ ọkọri onyụn̄ akan’ ke eyo mme apostle. Enem nnyịn n̄ko ndikụt nte Jehovah esin̄wamde ikọt esie mfịn ẹkan ke nsio nsio ikpe. Ndi ayanam se ekekeme man an̄wam ikọt Abasi ẹka iso ẹkan? Kpep n̄kpọ to mbon oro inemede iban̄a ke ibuotikọ emi. Sụhọde idem nam se esop Jehovah ẹdọhọde, sion̄o idem kpọn̄ n̄kpọ mme demon, nyụn̄ du eti uwem man ekeme ndikwọrọ ikọ Abasi nnọ kpukpru owo.