February

Didie ke ime ekeme ndinam “utom” esie mma ke idem nnyịn? Idomo ekeme ndinam nnyịn ifiọk ke oyom inen̄ede ime ime, ima mme owo, inyụn̄ idara se mbon en̄wen ẹnamde ẹnọ nnyịn. Nte ikade iso iyọ idomo, nnyịn iyetetịm ifiọk ndinam mme n̄kpọ emi, ndien emi oyowụt ke imenen̄ede ikpebe Christ. Ndiyọ se iwọrọde nnyịn ekeme ndinam nnyịn idi nti Christian. Ntre, ifọnke ibiat ibet Jehovah man iwọrọ ke idomo. Ke uwụtn̄kpọ, edieke oburobụt ekikere esimade ndidụk fi esịt, bọn̄ akam ben̄e Jehovah an̄wam fi osio enye efep ke esịt fo mbak udûnam se mîfọnke. Ndi enyene owo ke ubon mbufo emi ọbiọn̄ọde fi? Kûyak idem emem fi. Biere ndika iso nnam n̄kpọ Jehovah. Ti ke Jehovah ọyọdiọn̄ nnyịn edieke ikade iso iyọ.​—Rome 5:​3-5; Jas. 1:12. w16.04 2:15, 16

Mme owo ẹsiwak ndinam inua mban̄a orụk, usem, obio, m̀mê idụt mmọ, ndien emi esinam mmọ ẹtan̄ idem. Edi Jehovah idaha ke owo kiet m̀mê idụt kiet ọfọn akan en̄wen. Enye ada kpukpru nnyịn ukem ukem. Jehovah okobot nnyịn nsio nsio, esinyụn̄ enem nnyịn ndikụt nsio nsio orụk owo. Enye idọhọke nnyịn isua ido obio nnyịn. Edi enye iyomke nnyịn ikere ke imọfọn ikan mbon en̄wen. (Rome 10:12) Ikpanaha iyak idụt oro itode anam itan̄ idem tutu ikere ke idụt en̄wen idịghe n̄kpọ ndomokiet. Edieke ikerede n̄kpọ ntem, emi ekeme ndinam etetịm ọsọn̄ nnyịn ndida san̄asan̄a. Utọ n̄kpọ emi ama etịbe ke eyo mme apostle. Ndusụk nditọete emi ẹkesemde usem Hebrew ikanamke n̄kpọ ọfọn ye mme ebeakpa emi ẹkesemde usem Greek. (Utom 6:1) Idisan̄a didie idiọn̄ọ m̀mê imọtọn̄ọ nditan̄ idem? Edieke eyenete emi otode obio en̄wen ọnọde fi ekikere ke nte akpanamde n̄kpọ, ndi emesikere, ‘Enye ototo m̀mọ̀n̄ ekpedidiọn̄ọ n̄kpọ akan mi?’ Edieke ekerede n̄kpọ ntre, ọfọn inam se itie N̄wed Abasi usen mfịn ọdọhọde. w16.04 4:12, 13

Jesus ọkọkwọrọ “eti mbụk obio ubọn̄,” se enye onyụn̄ oyomde mbet esie ẹkwọrọ edi oro. Mmanie ẹkwọrọ eti mbụk Obio Ubọn̄ ke “kpukpru idụt”? (Matt. 28:19) Kpukpru owo ẹdiọn̄ọ ke Mme Ntiense Jehovah ẹnam emi. Oku kiet emi edide isụn̄utom ama ọdọhọ eyenete nnyịn kiet ke imọ ima ibụp Mme Ntiense Jehovah ke nsio nsio idụt oro imọ idụn̄de m̀mê ewe etop ke mmọ ẹsikwọrọ. Oku oro ọkọdọhọ ke ‘kpukpru mmọ ẹma ẹsịme etieti ndinọ imọ ukem ibọrọ: “Ikwọrọ eti mbụk Obio Ubọn̄.” ’ Mme Ntiense oro ikesịmeke-sịme ndinyene ikọ inua kiet, koro Bible ọdọhọ ata mme Christian ẹnyene ikọ inua kiet. (1 Cor. 1:10) Obio Ubọn̄ oro mmọ ẹsikwọrọde ẹban̄a ke Enyọn̄-Ukpeme Ọnọ Ntọt Obio Ubọn̄ Jehovah esitịn̄ aban̄a n̄ko. Magazine emi odu ke usem 254, ẹsinyụn̄ ẹmịn̄ kpukpru nsiondi esie kiet kiet n̄kpọ nte idem 59,000,000, ndien idụhe magazine emi ẹkotde ke ofụri ererimbot nte Enyọn̄-Ukpeme. w16.05 2:6

Ekeme ndidọn̄ nnyịn emi idide mme asuanetop ndinam utom usiakusụn̄ ofụri ini. Oyoyom inam ndusụk ukpụhọde man ikeme ndinam emi. Edi imekeme ndikere m̀mê iyosụk ikop inemesịt edieke iyakde ndusụk n̄kpọ ẹtak nnyịn man ikeme ndisiak usụn̄. Imọdiọn̄ọ ke Bible idọhọke ke mme asiakusụn̄ kpọt ẹnam n̄kpọ Jehovah, imekeme ndisụk nnam n̄kpọ Jehovah nte mme asuanetop. Edi Jesus ọkọdọhọ ke Abasi ọyọdiọn̄ mbon emi ẹyakde n̄kpọ atak mmọ ke ntak Obio Ubọn̄. (Luke 18:​29, 30) Bible ọdọhọ n̄ko ke esịt esinem Jehovah ke ini inyịmede ndinam se ikekeme man itoro enye. Jehovah onyụn̄ oyom inam n̄kpọ esie ye idatesịt. (Ps. 119:108) Se ikpepde ke mme itien̄wed emi ye akam emi ibọn̄de iben̄e Jehovah ada nnyịn usụn̄, ayan̄wam nnyịn ifiọk se Jehovah ekerede. Nditie n̄kere se inemede emi ayan̄wam nnyịn ibiere nnennen n̄kpọ oro edinamde Jehovah ọdiọn̄ nnyịn. w16.05 3:13

Idịghe mme uyen kpọt ẹsisobo mme mfịna oro ẹsinemede ke mme n̄wed oro ẹwetde ẹnọ mmọ. Ke uwụtn̄kpọ, ana kpukpru nnyịn inam mme owo ẹfiọk se inịmde ke akpanikọ, ikûdụk idiọk nsan̄a, ikûda oburobụt n̄kpọ inem idem nnyịn esịt, isịn nditiene mme ufan nnyịn nnam n̄kpọ emi mîfọnke, inyụn̄ ikpep ndimụm idem n̄kama ke ini ẹnamde se iyatde nnyịn. Ẹneme mme n̄kpọ emi ye ediwak n̄kpọ eken ke mme n̄wed oro ẹwetde ẹnọ mme uyen. Ndi akpana ikpọ owo ẹkere ke ufọn idụhe ndikot mme n̄wed emi? Baba! Kpa ye oro ẹwetde mme n̄wed emi ẹnọ mme uyen, kpukpru nnyịn imekeme ndibọ ufọn ke ini ikotde mmọ, sia mmọ ẹdi n̄wed Ikọ Abasi. Mme n̄wed emi in̄wamke mme uyen ndikọk mfịna mmọ kpọt, edi ẹsin̄wam mmọ ẹsọn̄ idem ke esop ẹnyụn̄ ẹtetịm ẹkpere Jehovah. Mme n̄wed emi ẹkeme ndin̄wam ikpọ owo ẹnam emi n̄ko.​—Eccl. 12:13. w16.05 5:15, 16

“Jehovah Abasi nnyịn edi Jehovah kiet.” Owo idifreke ikọ emi tutu amama! Ikọ emi ama ọsọn̄ọ nditọ Israel idem ndiyọ se ededi oro ọkọwọrọde mmọ ke ini mmọ ẹkedade Isọn̄ Un̄wọn̄ọ ẹnyene. Ikọ emi ọyọsọn̄ọ nnyịn idem ndiyọ se ededi oro idisobode ke ini akwa ukụt oro osụk edide mi, oyonyụn̄ an̄wam nnyịn ke Paradise. Ẹyak nnyịn ika iso ituak ibuot inọ Jehovah ikpọn̄-ikpọn̄. Ẹyak ima enye, inam n̄kpọ esie ke ofụri esịt, inyụn̄ isịn ofụri ukeme nnyịn ndinam esop adiana kiet. Edieke ikade iso ndinam emi, iyesịne ke otu erọn̄ emi Jesus edidọhọde ete: “Ẹdi, mbufo emi Ete mi ọdiọn̄de, ẹda obio ubọn̄ emi ẹketịmde ẹnịm ẹnọ mbufo toto ke editọn̄ọ ererimbot ẹnyene.”​—Matt. 25:34. w16.06 3:2, 20

Ntan̄idem ekeme ndinam nnyịn ikere ke se ededi oro inamde enen, inyụn̄ iyakke Jehovah anam nnyịn itie nte enye oyomde. Ndi akanam esịt ayat fi ke ntak se eyenete anamde fi m̀mê ke ntak emi ẹbọde fi ifetutom? Edieke edide ntre, akanam n̄kpọ didie? Ndi ama ayak ntan̄idem abiat n̄kpọ ọnọ fi? Mîdịghe ndi se ikebehede fi ekedi ndinam emem ye eyenete fo nnyụn̄ n̄ka iso nnam n̄kpọ Jehovah? (Ps. 119:165; Col. 3:13) Ndika iso nnam idiọkn̄kpọ, m̀mê ndisidịbe nnam idiọkn̄kpọ ekeme n̄ko ndinam nnyịn ikûbak Abasi. Ndien nte ini akade, nnyịn ididaha aba idiọkn̄kpọ nte idiọkn̄kpọ. (Eccl. 8:11) Eyenete kiet emi ekesimade ndise ndise idan̄, ọkọdọhọ ete: “Mma ntọn̄ọ ndisikụt ndudue nnọ mbiowo.” Oburobụt ido emi ama adian̄ade enye ọkpọn̄ Jehovah. Idiọkn̄kpọ esie ama ayarade usen kiet, ndien mbiowo ẹma ẹn̄wam enye. Imọfiọk ke nnyịn ifọnke ima. Edi edieke itọn̄ọde ndisikụt ndudue nnọ mbon en̄wen, m̀mê isiyomde se itịn̄de inyan̄a idem ke ini inamde idiọkn̄kpọ utu ke ndikpe Abasi ubọk an̄wam nnyịn, emi ekeme ndinam esịt nnyịn ọsọn̄, nnyịn inyụn̄ idaha aba idiọkn̄kpọ nte idiọkn̄kpọ. w16.06 2:5, 6

Mbon oro ẹkekpan̄de utọn̄ ẹkop ukwọrọikọ Jesus ẹma ẹtịmede esịt ẹban̄a n̄kpọ emi mîkpakanaha mmọ ẹtịmede esịt ẹban̄a. Ntre Jesus ama ọdọhọ mmọ ẹtre nditịmede esịt. Enyene ntak emi enye ọkọdọhọde mmọ ntre. Nditịmede esịt n̄kaha mban̄a n̄kpọ ekededi, ọkpọkọm edi n̄kpọ emi nnyịn inen̄erede iyom, ekeme ndinam nnyịn ifre iban̄a n̄kpọ Abasi. Jesus ikoyomke mbet esie ẹka iso ẹtịmede esịt, oro akanam enye etịn̄ ikọ emi utịm ikanan̄ efen ke ini enye ọkọkwọrọde ikọ ke obot. (Matt. 6:​27, 28, 31, 34) Jesus ama ọdiọn̄ọ se nnyịn isiyomde man ida idu uwem kpukpru usen. Enye ama ọdiọn̄ọ n̄ko ke nnyịn ididu uwem ke “ndiọkeyo emi ọsọn̄de ndiyọ” ke “mme akpatre usen” emi. (2 Tim. 3:1) Ndusụk n̄kpọ oro ẹnamde uwem ọsọn̄ ye nnyịn ẹdi unana utom, nsọn̄ọn̄kpọ, ye unana udia. Kpa ye oro, Jesus ama ọdiọn̄ọ ke ‘uwem akan udia, ikpọkidem onyụn̄ akan edisịnen̄kpọ.’ w16.07 1:8, 9

Edieke ikpenịmde kpukpru ibet Jehovah ketket, ọwọrọ nnyịn ikpodot ndibọ se ededi oro enye ọnọde nnyịn. Edi nnyịn ikemeke ndinịm kpukpru ibet Jehovah ketket. Ntak edi oro Edidem Solomon, emi ekenen̄erede enyene ọniọn̄, ọkọdọhọde ete: “Baba edinen owo kiet idụhe ke isọn̄ eke anamde eti mînyụn̄ inamke idiọkn̄kpọ.” (Eccl. 7:20) Apostle Paul n̄ko ama ọdọhọ ete: “Kpukpru owo ẹnam idiọkn̄kpọ ẹnyụn̄ ẹtaba ubọn̄ Abasi,” onyụn̄ ọdọhọ ke “n̄kpọ eyenutom idiọkn̄kpọ edi n̄kpa.” (Rome 3:23; 6:23a) Ọwọrọ kpukpru nnyịn imodot n̄kpa! Edi ke ntak emi Jehovah amade nnyịn etieti, enye ama ọnọ “ikpọn̄-ikpọn̄ edibon Eyen esie” edikpa ke ibuot nnyịn. Emi ekedi akakan mfọnido Abasi oro nnyịn mîdotke. (John 3:16) Paul ọkọdọhọ ke ẹma ẹnọ Jesus “ubọn̄ ye ukpono ke ndikakpa n̄kpa, man otode ke mfọnido Abasi oro owo mîdotke enye akpatabi n̄kpa ke ibuot kpukpru owo.” (Heb. 2:9) Ih, “enọ oro Abasi ọnọde edi nsinsi uwem ke Christ Jesus Ọbọn̄ nnyịn.”​—Rome 6:23b. w16.07 3:3, 4

Ndọ idịghe obufa n̄kpọ sia ata ediwak owo ke ẹdọ ndọ. Ndifiọk nte ndọ ọkọtọn̄ọde ye ntak emi Jehovah Abasi ọkọtọn̄ọde ndọ ayan̄wam nnyịn ikpono ndọ inyụn̄ inen̄ede idia ufọn esie. Ke Abasi ama okobot Adam, Enye ama ada mme unam ọsọk Adam ete osio mmọ enyịn̄. Edi Adam ‘ikekwe andin̄wam nte nsan̄a eke ekemde ye enye.’ Ntre Abasi ama anam Adam ede ata ọkpọsọn̄ idap onyụn̄ osio ọkpọn̄kan̄ Adam kiet ada obot n̄wan, onyụn̄ emen ọsọk Adam. (Gen. 2:​20-24) Ntem, Abasi ọkọtọn̄ọ ndọ. Jesus ama ọdọhọ ke Jehovah ọkọdọhọ ete: “Erenowo ọyọkpọn̄ ete ye eka esie onyụn̄ akadiana ye n̄wan esiemmọ, ndien mmọ mbiba ẹyekabade ẹdi obụk kiet.” (Matt. 19:​4, 5) Anaedi Abasi ndikada ọkpọn̄kan̄ Adam mbot Eve ama anam mmọ ẹfiọk ke mmimọ idi obụk kiet. Abasi ikoyomke ẹdian̄ade ndọ, okoyom erenowo ọdọ n̄wan kiet kpọt, n̄wan onyụn̄ ọdọ ebe kiet kpọt. w16.08 1:1, 2

Jesus ekesitie ufan ufan ye mme owo ke ini enemede n̄kpọ aban̄a Obio Ubọn̄ Abasi. Ke uwụtn̄kpọ, enye ama eneme nneme ye n̄wan kiet ke obube mmọn̄ Jacob emi ekekperede obio Sychar. (John 4:​5-30) Jesus ama eneme nneme n̄ko ye Matthew, ọbọ a-tax emi ẹkesikotde Levi. Matthew ama enyịme ndidi mbet esie. Matthew ye mbet eken ẹma ẹkop nte Jesus enemede nneme ye mme owo ke itie usọrọ ke ufọk Matthew. (Matt. 9:9; Luke 5:​27-39) Isan̄ en̄wen, Jesus ama eneme nneme ata ufan ufan ye Nathanael emi mîkesidaha mbon Nazareth ke n̄kpọ. Ndien nneme oro ama anam enye okpụhọde. Enye ama enyịme ndikpan̄ utọn̄ n̄kop se Jesus eyen Nazareth ekekpepde. (John 1:​46-51) Ntem, ọfọn ikpep mbufa mme asuanetop nte mmọ ẹkpetiede ufan ufan ye mme owo ẹnyụn̄ ẹneme nneme ukpono ukpono ye mmọ. Ke ini ikpepde mbufa mme asuanetop nte mmọ ẹkpenemede nneme ye mme owo, emi ayanam ukwọrọikọ etetịm enem mmọ. w16.08 4:7-9

Edieke ndọ etiede mfịna mfịna, emi ekeme ndinam ebe m̀mê n̄wan oyom ndidian̄ade ntie m̀mê ndidian̄ade ndọ. Ikpanaha edi n̄kpọ ama etetịbe owo oyom ndidian̄ade ntie. Kpa ye oro, ndusụk owo ẹkeme ndikere ke mfịna mmimọ okpon akaha, ntre ke akpana idian̄ade man ibọhọ mfịna. Edi ndidian̄ade ntie esikam adada ediwak mfịna edi. Ke Jesus ama eketịn̄ ke Abasi ọkọdọhọ ke owo ọyọkpọn̄ ete ye eka esie akadiana ye n̄wan esie, enye ama ọdọhọ ete: “Se Abasi ama akadian yak baba owo kiet okûdian̄ade.” (Matt. 19:​3-6; Gen. 2:24) Emi ọwọrọ ke ikpanaha ebe ye n̄wan n̄ko ‘ẹdian̄ade se Abasi ama akadian.’ Jehovah oyom ebe ye n̄wan ẹdiana kiet ke ofụri eyouwem mmọ. (1 Cor. 7:39) Edieke ebe ye n̄wan ẹtide ke kpukpru owo ẹyenam ibat ẹnọ Abasi, mmọ ẹyedomo ofụri ukeme mmọ ndisisọp mbiere mfịna ekededi oro mmọ ẹnyenede mbak mfịna oro edikpon ebe ubọk. w16.08 2:10, 11

Mme asua nnyịn ẹkeme nditọn̄ọ en̄wan ye nnyịn ke ini nnyịn mîdorike enyịn ye ke ini idem enen̄erede emem nnyịn, ntre ana iben̄e idem ndin̄wana ye mmọ kpukpru ini. Bible ndidọhọ “ẹkûyak idiọk akan mbufo,” owụt ke imekeme ndikan idiọk. Idikeme ndinam emi edieke ikade iso in̄wana ye enye. Edi, Satan, ererimbot esie, ye unana mfọnmma nnyịn ẹkeme ndikan nnyịn edieke nnyịn mîkpemeke idem inyụn̄ itrede ndin̄wana ye mmọ. Kûyak Satan esịn fi ndịk ke idem tutu anam idem emem fi. (1 Pet. 5:9) Edieke iyomde ndikan ke en̄wan emi, inaha ifre ntak emi in̄wanade. Edieke iyomde Abasi ama onyụn̄ ọdiọn̄ nnyịn, ana inam se ẹtịn̄de ke Mme Hebrew 11:6 emi ọdọhọde ete: “Ana owo eke asan̄ade ekpere Abasi enịm ete enye odu ye nte ke enye edi andinọ mbon oro ẹnen̄erede ẹyom enye utịp.” Ikọ Greek oro ẹkabarede “ẹnen̄erede ẹyom” ekeme ndiwọrọ ndinen̄ede nsịn ifịk m̀mê ukeme nyom n̄kpọ.​—Utom 15:17. w16.09 2:4, 5

Ikọ Abasi ọnọ nnyịn item emi edin̄wamde nnyị̇n imek n̄kpọ oro edinọde Abasi ubọn̄. Kpa ye oro, nnyịn owo kiet kiet inyene ndimek se idisịnede, sia nnyịn ima n̄kpọ nsio nsio, ndien kpukpru nnuenubọk idịghe ukem. Edi, ikpenyene ndisịne ọfọn̄ emi eyede, asanade, owụtde iso o-bụt, odotde ye ebiet emi idude, emi mme owo mîdidaha nte idiọk ọfọn̄ ke ebiet emi idụn̄de. Imọdiọn̄ọ ke isimemke utom ndibiere nnennen n̄kpọ kpukpru ini, m̀mê ndikere kpukpru se inemede emi mbemiso idepde ọfọn̄, sia ediwak mme anyam ọfọn̄ ẹnyam se iwọrọde idi idahaemi. Ntre ọfọn nditọete iban ẹsan̄a ẹyom ewụra, itọn̄ọfọn̄ ye sket emi mîmụhọke, mîbọpke-bọp owo, onyụn̄ ofụkde owo edem ye esịt. Oyonyụn̄ ọfọn nditọete iren n̄ko ẹsan̄a ẹyom ọfọn̄idem, ọfọn̄ukot, ye jaket emi mîbọpke-bọp owo. Esịt eyenem nditọete nnyịn ke ini idomode ofụri ukeme nnyịn ndisịne ọfọn̄ emi eyede onyụn̄ owụtde iso o-bụt. Esịt eyenen̄ede enem nnyịn n̄ko ke ini isịnede n̄kpọ emi ọnọde Abasi ubọn̄, ekpededi idịghe se ikpamade ndisịne. w16.09 3:15, 16

Uwụtn̄kpọ esinam nditọwọn̄ ẹsọp ẹkụt se ẹkpepde mmọ. Ntre, mme ete ye eka, ẹsima ndida uwụtn̄kpọ n̄kpep nditọ mbufo n̄kpọ. Eti uwụtn̄kpọ ekeme ndin̄wam eyenọwọn̄ enịm ke se ẹwetde ke Bible enen. Ke uwụtn̄kpọ, kere ban̄a itie N̄wed Abasi usen mfịn. Utu ke ndidọhọ enye ke Abasi akanam ẹwet itien̄wed emi, dọhọ enye ke ini Job eketịn̄de ikọ emi, owo ikenyeneke ukwak emi ẹsidade ẹdụn̄ọde ekondo ẹfiọk nte enye etiede. Eyen fo ekeme ndimen n̄kpọ ekededi otop ke enyọn̄ ayak ediduọ ke isọn̄, onyụn̄ ọdọhọ, ‘Edieke n̄kpọ emi mîkemeke ndida ufụm, ererimbot oro okponde ntem akpasan̄a didie ada ufụm?’ Dọhọ enye ke ntaifiọk n̄ko ẹdikụt ke ererimbot ada ufụm kpa nte Bible ama eketetịn ke ediwak tọsịn isua. Utọ uwụtn̄kpọ emi ayanam eyen fo enịm ke se Bible etịn̄de enen.​—Neh. 9:6. w16.09 5:9, 12

Isidịghe owo ama ọfọfiọk uduak Abasi ọwọrọ ke enye enyene mbuọtidem. Owo emi enyenede mbuọtidem esisịn idem anam uduak Abasi. Edieke ibuọtde idem ke Jesus emi Abasi edidade inyan̄a mme owo, nnyịn iyọkwọrọ eti mbụk inọ mbon en̄wen. Edieke iyomde ndidu uwem ke nsinsi ke obufa ererimbot, ana inyene mbuọtidem inyụn̄ inam mbuọtidem nnyịn ọsọn̄. Mbuọtidem onyụn̄ etie nte flawa. Oyom isiduọk mmọn̄ ke flawa man enye ọkọri onyụn̄ eye. Edieke owo mîduọkke mmọn̄ ke flawa, enye ekeme ndiyemede nnyụn̄ n̄kpa. Kpasụk ntre ke edi ye mbuọtidem nnyịn. Ana inam n̄kpọ mbak mbuọtidem nnyịn edimem. (Luke 22:32; Heb. 3:12) Edieke ikade iso ikpep Ikọ Abasi inyụn̄ inamde se ikpepde, mbuọtidem nnyịn eyetetịm ọsọn̄.​—2 Thess. 1:3; Titus 2:2. w16.10 4:4, 5

Ke ini ẹkemende Daniel ye ufan esie ita ẹka Babylon, mbon Babylon ẹma ẹkpep mmọ “usem mbon Chaldea” man ẹnam mmọ ẹdu uwem nte mmimọ. Adaidaha ke okụre edidem emi ekesikpepde mmọ n̄kpọ, ama osio mmọ enyịn̄ mbon Babylon. (Dan. 1:​3-7) Enye okosio Daniel Bel, enyịn̄ akakan abasi Babylon. Etie nte Edidem Nebuchadnezzar okoyom Daniel ekere ke abasi Babylon enyene odudu akan Jehovah Abasi esie. (Dan. 4:8) Kpa ye oro ẹkesinọde Daniel udia edidem, enye ama “ebiere ke esịt esie ete imọ idisabakede idem ke ndunịm udia edidem.” (Dan. 1:8) Ke ntak emi enye ekesikpepde ndisana uwetn̄kpọ ke usem emana esie, enye ama aka iso ekpere Jehovah, kpa ye oro enye okodude ke esenidụt. (Dan. 9:2) Ke enye ama okodu ke Babylon ebe isua 70, ẹkesụk ẹkot enye enyịn̄ Hebrew esie, Daniel.​—Dan. 5:13. w16.10 2:7, 8

Sụk “ofụn emi anamde akpanikọ” ke Jesus emek ete anam Ikọ Abasi an̄wan̄a mme owo. (Matt. 24:​45-47) Toto ke 1919, Jesus Christ anam ofụn emi anam Ikọ Abasi an̄wan̄a ikọt Abasi. Edieke inamde item emi odude ke Bible, esop nnyịn ayasana, iyadiana kiet, inyụn̄ idu ke emem. Ntem, ọkpọfọn ibụp idem nnyịn ite, ‘Ndi mmesinam se ofụn emi anamde akpanikọ ọdọhọde ẹnam?’ Ikọ Abasi anam nnyịn ifiọk nte ikpehe esop Jehovah eke heaven etiede. Ke uwụtn̄kpọ, Jehovah ama owụt prọfet Ezekiel chariot eke enyọn̄ ke n̄kukụt. Chariot emi ada aban̄a ikpehe esop Jehovah eke heaven. (Ezek. 1:​4-28) Ibịghike, Jesus ye mme angel Abasi ẹyesobo idiọk ererimbot emi, ndien chariot Jehovah ke aka iso awat man anam enyịn̄ Abasi asana onyụn̄ owụt ke Jehovah ikpọn̄ enyene unen ndikara. w16.11 3:9, 10

Nnyịn imesisop idem ọtọkiet ikpep Ikọ Abasi inyụn̄ isọn̄ọ kiet eken idem, ukem nte mme Christian eyo mme apostle ẹkesinamde. (1 Cor. 14:31) Ọfọn n̄ko isọn̄ọ nditọete emi ẹma ẹkebịghi ke esop idem. Ke uwụtn̄kpọ, Joshua ama anam n̄kpọ Abasi ke ediwak isua, edi Jehovah ama ọdọhọ Moses ọkọsọn̄ọ enye idem. Jehovah ọkọdọhọ Moses ete: “Mek Joshua nyụn̄ sịn udọn̄ nọ enye nyụn̄ sọn̄ọ enye idem, koro edi enye edibe mbio emi iso, enye edinyụn̄ anam mmọ ẹda isọn̄ oro afo edikụtde ẹnyene.” (Deut. 3:​27, 28) Joshua ama enyene ata akamba utom ndinam, oro edi, ndida nditọ Israel ndụk Isọn̄ Un̄wọn̄ọ. Ama enen̄ede ọfọn nte ẹkesọn̄ọde Joshua idem, sia enye ekenyene ndin̄wana ye nsio nsio udịmekọn̄ mme asua, ndien ama akam enyene ini emi ẹkekande enye. (Josh. 7:​1-9) Ntre, ọfọn isisọn̄ọ mbiowo ye mme esenyịn circuit idem, sia mmọ ẹsinen̄ede ẹsịn idem ẹse ẹban̄a erọn̄ Abasi.​—1 Thess. 5:​12, 13. w16.11 1:12, 13

Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ẹma ẹfiọk ke ndidọhọ iman, mme ufan, ye mbon ufọkabasi ke mmimọ imọwọrọ ke nsunsu ido ukpono ikemke, ke ana inam kpukpru owo ẹfiọk ke Akwa Babylon edi akpara. Ntem, ọtọn̄ọde ke December 1917 esịm ntọn̄ọ ntọn̄ọ 1918, Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible emi ẹkedide owo tọsịn ifan̄ ke ererimbot ini oro, ẹma ẹsịn idem ẹdeme tract emi ibuotikọ ekedide Akwa Babylon Ọduọ ẹnọ mme owo. Ibat tract emi ẹkedemede ama esịm idem miliọn duop. Tract oro ama ayarade nsunsu ukpepn̄kpọ ufọkabasi Christendom. Kpa ye oro esịt akayatde ikpọ owo ufọkabasi, Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ẹma ẹka iso ẹdeme tract emi. Mmọ ẹma ẹkop “uyo Abasi nte andikara utu ke uyo owo.” (Utom 5:29) Nso ke emi owụt? Emi owụt ke ikọt Abasi ẹkekam ẹwọwọrọ ke ufụn Akwa Babylon ke ini akpa ekọn̄ ererimbot utu ke ndikododụk. Mmọ ẹma ẹnyụn̄ ẹn̄wam mbon en̄wen ẹtiene ẹwọrọ n̄ko. w16.11 5:2, 4

Ndusụk owo ẹkeme ndikere ke itien̄wed emi etịn̄ n̄kpọ aban̄a mbon oro ẹkponode ata Abasi ye mbon oro mîkponoke. Edi apostle Paul ekewet Rome ibuot 8 ọnọ nditọete ke Rome, oro edi, “mbon emi Abasi amade, emi ẹkekotde ẹte ẹdidi ndisana owo.” (Rome 1:7) Ntem, apostle Paul eketịn̄ aban̄a mme Christian oro ẹkesan̄ade ke obụkidem ye mme Christian oro ẹkesan̄ade ke spirit. Enye ọkọdọhọ ke mbon oro “[ẹdude] uwem nte ekemde ye obụkidem” ẹnyene ‘ndiọi udọn̄ oro anamde utom ke ndido idem mmọ.’ (Rome 7:5) Ntem ke ini apostle Paul eketịn̄de aban̄a mmọ eke “[ẹwụkde] ekikere mmọ ke mme n̄kpọ obụkidem,” enye eketịn̄ aban̄a mbon emi ẹsikerede ẹnyụn̄ ẹnamde ndiọi n̄kpọ ekededi emi ọdọn̄de mmọ. Emi esịne oburobụt ido ye ndiọi n̄kpọ eken. w16.12 2:5, 7

Esịt esinen̄ede etịmede ndusụk owo ke ntak idiọkn̄kpọ emi mmọ ẹkenamde. Edidem David ọkọdọhọ ke ‘ndudue imọ ẹdọk ẹbe imọ ibuot,’ imọ imonyụn̄ ‘ikụni ke ntak mmụm esịt imọ.’ (Ps. 38:​3, 4, 8, 18) Ekere ke nso idi nnennen n̄kpọ emi David akpakanamde? Nso ke enye akanam? Enye ama eben̄e Jehovah atua imọ mbọm onyụn̄ efen ọnọ imọ. David ama enịm ke Jehovah efen ọnọ imọ. (Ps. 32:​2, 3, 5) Ndusụk ini, n̄kpọ ekeme nditịbe emi anamde esịt etịmede fi. Ke uwụtn̄kpọ, David ekewet Psalm 55 ke ini mme owo ẹkeyomde ndiwot enye. (Ps. 55:​2-5) Edi enye ikayakke esịt etịmede enye tutu enye ibuọtke idem aba ye Jehovah. Ke David ama eketịn̄ n̄kpọ emi ọnọ Jehovah ke akam, enye ikawan̄ke-wan̄ ubọk itie, edi ama anam se enye ekemede man ese aban̄a mfịna emi. (2 Sam. 15:​30-34) Emekeme ndikpebe David. Utu ke ndiwawan̄ ubọk ntie nyak editịmede esịt emen fi emen, nam ofụri se ekemede ndise mban̄a mfịna oro, nyụn̄ yak se isụhọde sịn Jehovah ke ubọk. w16.12 3:14, 15

David ama enyịme item oro Jehovah ọkọdọn̄de prọfet Nathan ọkọnọ enye. David ama ọbọn̄ akam n̄ko ọnọ Jehovah, ayarade idiọkn̄kpọ esie, eben̄e Jehovah efen ọnọ imọ onyụn̄ atua imọ mbọm. (Ps. 51:​1-17) Utu ke ndikayak esịt aka iso amia enye ufen, enye ama ekpep n̄kpọ oto idiọkn̄kpọ oro enye akanamde. Enye ikafiakke inam utọ ikpọ idiọkn̄kpọ oro aba. Enye ama aka iso ọbuọt idem ye Jehovah tutu enye akpa, Jehovah ikonyụn̄ ifreke nte enye ọkọbuọtde idem ye imọ. (Heb. 11:​32-34) Didie ke nnyịn ikeme ndikpebe David? Edieke inamde akwa idiọkn̄kpọ, ọfọn inen̄ede ikabade esịt inyụn̄ ikpe Jehovah ubọk efen ọnọ nnyin. Ana iyarade idiọkn̄kpọ nnyịn inọ enye. (1 John 1:9) Ana ika ibịne mbiowo n̄ko man mmọ ẹn̄wam nnyịn ifiak idi ufan Jehovah. (Jas. 5:​14-16) Ke ini iyakde Jehovah an̄wam nnyịn, nnyịn iwụt ke imenịm ke enye ekeme ndifen nnọ nnyịn. Adianade do, ọfọn ikpep n̄kpọ ito ndudue nnyịn, ika iso isịn idem inam n̄kpọ Jehovah, ikûnyụn̄ iyak esịt aka iso amia nnyịn ufen ke idiọkn̄kpọ oro Jehovah ama ekefen nnyịn.​—Heb. 12:​12, 13. w17.01 1:13, 14

Nso idi “edinam iseri”? Edi ndinana ime m̀mê nditan̄ idem n̄kanam n̄kpọ emi owo mînyeneke unen m̀mê oro owo mînọhọ owo odudu ndinam. Nnyịn imesinam n̄kpọ ntem ndusụk ini, sia nnyịn ifọnke ima. Edi, edieke iyakde ido emi emehe nnyịn nte ekemehede Saul, ebebịghi m̀mê awawara, iyenyene mfịna ye Abasi. Psalm 119:21 ọdọhọ ke Jehovah “[asua] ọnọ mbon iseri.” Ntak-a? Bible idaha “edinam iseri” m̀mê ntan̄idem nte ekpri ndudue. Akpa, edieke itan̄de idem, nnyịn iwụtke ukpono inọ Jehovah emi edide Andikara ye Abasi nnyịn. Ọyọhọ iba, edieke inamde n̄kpọ oro owo mînọhọ nnyịn odudu ndinam, nnyịn imekeme ndinyene mfịna ye mbon en̄wen. (N̄ke 13:10) Ọyọhọ ita, iyadia bụt ye esuene ke ini mbon en̄wen ẹdide ẹdifiọk ke ikanam n̄kpọ oro owo mîkọnọhọ nnyịn odudu ndinam. (Luke 14:​8, 9) Ntre, ufọn idụhe nditan̄ idem. Ikọ Abasi owụt ke akam ọfọn ndisụhọde idem. w17.01 3:4, 5

Sia Adam mîkọfọnke ima, enye ikekemeke ndinyene nti edu Abasi aba. Kpukpru se Abasi akaduakde ọnọ enye ama atak, enye ama onyụn̄ ọkpọn̄ idiọkn̄kpọ ye n̄kpa ẹnọ nditọ esie. (Rome 5:12) Nditọ esie ikekemeke ndidu uwem ke nsinsi nte Abasi akaduakde. Adianade do, enye ikekemeke ndinyene nditọ emi ẹfọnde ẹma, nditọ esie n̄ko ikonyụn̄ ikemeke ndinyene utọ nditọ oro. Satan ama abian̄a Adam ye Eve anam mmọ ẹsọn̄ ibuot ye Abasi. Enye ke osụk ababian̄a onyụn̄ otụn mme owo usụn̄ tutu esịm emi. (John 8:44) Jehovah osụk amama mme owo. Kpa ye oro Adam ye Eve ẹkesọn̄de ibuot ye enye, enye osụk oyoyom mme owo ẹnen̄ede ẹkpere imọ. Enye iyomke owo ndomokiet atak. (2 Pet. 3:9) Ntem, ke ndondo oro Adam ye Eve ẹkesọn̄de ibuot ye Abasi, Abasi ama anam ndutịm man mme owo ẹkpekeme ndifiak n̄kpere enye. Edi enye akanam emi ke usụn̄ oro mîbiatke ibet esie.​—John 3:16. w17.02 1:12-14

N̄kpọ kiet emi edin̄wamde nnyịn isụhọde idem edi ndisidomo ndikụt nti n̄kpọ ke idem nditọete nnyịn kpa nte Jehovah esinamde. Utu ke ndiyom ndida iso ke kpukpru n̄kpọ, m̀mê ndisima nditeme mbon en̄wen se ẹkpenamde, ọkpọfọn isisụhọde idem iyom ekikere mbon en̄wen inyụn̄ inam se mmọ ẹtemede nnyịn. Esịt eyenem nnyịn ke ini ẹnọde mmọ ifetutom, iyonyụn̄ itoro Jehovah ke ini ikụtde nte enye ọdiọn̄de “ofụri otu nditọete [nnyịn] ke ererimbot.” (1 Pet. 5:9) Emi ayan̄wam nnyịn ikere n̄kpọ nte Jehovah esikerede inyụn̄ ibiere n̄kpọ emi edinemde enye esịt. Ndikpep Ikọ Abasi kpukpru ini, mbọn̄ akam, nnyụn̄ nnam se ikpepde ayan̄wam nnyịn ika iso inyene “eti ubieresịt.” (1 Tim. 1:5) “Eti ubieresịt” oyonyụn̄ an̄wam nnyịn isiyom ufọn mbon en̄wen. Edieke inamde kpukpru emi, Jehovah ọn̄wọn̄ọ ke imọ ‘iyokụre ukpep nnyịn,’ in̄wam nnyịn ika iso isụhọde idem inyụn̄ inyene nti edu eken.​—1 Pet. 5:10. w17.01 4:17, 18

Ọfọn ikpono nditọete nnyịn, akpan akpan mbiowo, ke ntak ọkpọsọn̄ utom oro mmọ ẹnamde ke esop. Ọfọn ikpono nditọete emi, inamke n̄kpọ m̀mê mmọ ẹto m̀mọ̀n̄, ẹfiọk n̄wed m̀mê ifiọkke, ẹnyene n̄kpọ m̀mê inyeneke. Bible ọdọhọ ke mmọ ẹdi “enọ.” Abasi emek mmọ ẹse ẹban̄a ikọt esie. (Eph. 4:8) Kere ban̄a utom oro mbiowo, mme esenyịn circuit, mbon Kọmiti N̄kọk Itieutom, ye mbon Otu Emi Ẹsede Ẹban̄a Utom Mme Ntiense Jehovah, ẹnamde. Nditọete nnyịn eyo mme apostle ẹma ẹsinen̄ede ẹkpono mbon oro ẹkedade mmọ usụn̄. Kpasụk ntre ke nnyịn inam mfịn. Enyene ndusụk nditọete emi ẹdade ke ibuot esop Abasi, emi mme owo ẹnen̄erede ẹdiọn̄ọ. Nnyịn isidaha mmọ nte abasi, isinyụn̄ inamke nte ikụt angel ke ini ikụtde mmọ. Kpa ye oro, imesinen̄ede ikpono mmọ ke ntak ọkpọsọn̄ utom mmọ, ye ke ntak emi mmọ ẹsụhọrede idem.​—2 Cor. 1:24; Edi. 19:10. w17.03 1:13

Herod Agrippa I, emi akakarade Judea, iketiehe nte Jesus. Herod ama “esịne ọfọn̄ ubọn̄” aka edinam ukara kiet. Se enye eketịn̄de do ama enem otuowo tutu mmọ ẹfiori ẹte: “Uyo abasi, idịghe uyo owo!” Se otuowo ẹketịn̄de emi ama enem Herod etieti. Edi “kpa idaha oro angel Jehovah ọtọ enye, koro enye mînọhọ Abasi ubọn̄; ndien ndọn̄ ẹta enye, enye onyụn̄ akpa.” (Utom 12:​21-23) Ke akpanikọ, idụhe owo ndomokiet emi ekpekerede ke Jehovah ekemek Herod adausụn̄. Edi nte Jesus okodude uwem ama owụt ke Abasi ekemek enye adausụn̄. Enye ama esinọ Jehovah, Akakan Adausụn̄ nnyịn, ubọn̄. Jesus ididaha nnyịn usụn̄ ke usen ifan̄ kpọt. Enye ọkọdọhọ ntem ke ama ekeset ke n̄kpa: “Ẹnọ mi ofụri odudu ke heaven ye ke isọn̄.” Ekem enye ama adian do ete: “Ndien, sese! Ami ndodu ye mbufo kpukpru usen tutu esịm akpatre ini editịm n̄kpọ emi.”​—Matt. 28:​18-20. w17.02 3:20, 21