March

Ndi odu eyenete ke esop mbufo emi mûmaha nte enye esinamde n̄kpọ? Edieke mûkpemeke, emekeme ndisua eyenete oro. Bible ọdọhọ ke edieke afo ọfọnde ido, ekpededi ye mbon oro ẹsuade fi, ke emekeme ndifiak ndu ke emem ye mmọ. (N̄ke 25:21, 22) Edieke okotde owo ufọk, oro ekeme ndin̄wam fi okûsịn enye ke esịt aba, onyụn̄ anam odu ke emem ye enye. Oro onyụn̄ ekeme ndinam okụt nti edu esie emi Jehovah okokụtde odụri enye edisịn ke esop esie. (John 6:44) Edieke ima anamde okot owo oro mîkpekereke, oro ekeme ndinam mbufo ẹdi itai ye aban̄. Akpanam didie owụt ke okot owo ufọk ke ntak emi amade enye? Usụn̄ kiet edi ndinam se itien̄wed usen mfịn etịn̄de. Ekeme ndidi mmọ ẹda mbuọtidem, ime, uko, m̀mê nti edu eken ẹfọn ẹkan nnyịn. Nditie n̄kere mme n̄kpọ oro mmọ ẹdade ẹfọn ẹkan nnyịn ayanam itetịm ima mmọ, oyonyụn̄ emem nnyịn utom ndikot mmọ ufọk. w18.03 17 ¶18-19

Ibet kiet emi esisọn̄de mme ete ye eka ndinịm edi nditre ndidụk ndụk ye eyen mmọ emi ẹsiode ke esop. Sista kiet emi ẹkesiode eyen esie ke esop ọdọhọ ete: “Mma nsise m̀mê nyokụt n̄kpọ ndomokiet ke n̄wed nnyịn man nda ndọhọ ke oro anam nsineme nneme ye adiaha mi ye eyen esie. . . . Edi ebe mi ama an̄wam mi n̄kụt ke eyen oro isịneke nnyịn aba ke ubọk, yak nnyịn ikûbọ Jehovah utom unam, edi iyak Jehovah otụnọ enye.” Ke isua ifan̄ ebede, ẹma ẹfiak ẹda eyen mmọ ke esop. Sista oro ọdọhọ ete: “Enye enen̄ede okpono mi ye ete esie sia enye ọfiọk ke nnyịn ikanam se Jehovah ọdọhọde.” Ekpedi ẹma ẹsio eyen fo ke esop, ndi ‘ọyọbuọt idem ye Jehovah ke ofụri esịt fo, unyụn̄ uberike edem ke asian fo?’ (N̄ke 3:5, 6) Ntre nịm ke nte Jehovah otụnọde nnyịn enen ye nte ke se enye ọdọhọde inam ọfọn, ekpededi inemke fi ndinam se enye ọdọhọde. Ma nte Jehovah otụnọde nnyịn, kûnyụn̄ uyat esịt. w18.03 31 ¶12-13

Bible isiakke isua emana emi owo akpanade baptism. Ikọ Greek oro ẹkabarede ‘ẹkenam mbet’ ke Matthew 28:19 ọwọrọ ndikpep owo n̄kpọ man enye akabade edi mbet Christ. Owo emi edide mbet Christ esikpep n̄kpọ aban̄a Jesus, ọfiọk se Jesus ekekpepde, onyụn̄ eben̄e idem ndinam se Jesus ọdọhọde. Akpana mme ete ye eka ẹfiọk ke akpan ntak emi ikpekpepde nditọ mmimọ n̄kpọ ekpedi man in̄wam mmọ ẹyak idem ẹnọ Abasi ẹnyụn̄ ẹna baptism. Mmọ ẹkpetọn̄ọ ini nditọ ẹdide nsek ẹnam emi. Imọdiọn̄ọ ke nsekeyen idotke ndina baptism. Edi Bible owụt ke ata n̄kpri nditọ ẹkeme ndifiọk se Bible ekpepde ẹnyụn̄ ẹma se ẹkpepde mmọ ke Bible. Ke uwụtn̄kpọ, Timothy ekedi mbet Christ. Enye ọkọtọn̄ọ ke uyen anam n̄kpọ Jehovah. Enye ama enen̄ede ọbuọt idem ye Abasi. (2 Tim. 1:5; 3:14, 15) Ini enye ekedide n̄kpọ nte isua 20, apostle Paul ama emek enye esisan̄a ye imọ anam utom isụn̄utom.—Utom 16:1-3. w18.03 9 ¶4-5

Ima ikpụhọde nte ikesidude uwem ini ikọtọn̄ọde ndinam n̄kpọ Jehovah. Ima ika iso ndikpụhọde idem ke ima ikana baptism. Oyom kpukpru nnyịn ika iso ikpụhọde sia nnyịn ifọnke ima. (Phil. 3:12, 13) Edide idi n̄kpri m̀mê ikpọ owo, ọkpọfọn ibụp idem nnyịn ite: ‘Ndi nte ndude uwem idahaemi owụt ke mmama n̄kpọ Abasi n̄kan akpa? Ndi nte ndude uwem owụt ke mmekpebe Christ? Ndi nte nsinamde n̄kpọ ke mbono esop ye nte ndade mbono esop owụt ke mmada n̄kpọ Abasi ke akpan n̄kpọ? Se nsinemede owụt ke nso ke nnen̄ede mma? Nte nsikpepde n̄kpọ, nsịnede ọfọn̄, n̄kamade idem, m̀mê nnamde n̄kpọ ke ini ẹnọde mi item owụt ke ndi nso utọ owo? Nsinam n̄kpọ didie ke ini ẹdomode mi idomo? Ndi nsụk ndi eyenọwọn̄ ke Ikọ Abasi, mîdịghe ndi mmesịn idem n̄kpep Bible tutu ndifiọk ntotụn̄ọ n̄kpọ oro Bible ekpepde?’ (Eph. 4:13) Nte ibọrọde mme mbụme emi ayan̄wam nnyịn ifiọk nte imade Jehovah iketre. w18.02 24 ¶4-5

Idụhe eyo ndomokiet emi etiede nte eyo nnyịn emi. Jehovah ke atan̄ “akwa otuowo, emi . . . ẹtode kpukpru idụt ye esien ye obio ye usem” ẹdi ẹdituak ibuot ẹnọ enye nte Bible ọkọdọhọde. Mbon emi Jehovah atan̄de ẹdi man ẹdituak ibuot ẹnọ enye ẹwak ẹbe miliọn itiaita idahaemi. Bible okot mmọ “ọkpọsọn̄ idụt,” ndien enenem mmọ ndinam ‘edisana utom nnọ Jehovah uwemeyo ye okoneyo.’ (Edi. 7:9, 15; Isa. 60:22) Akanam idụhe ini emi mbon oro ẹmade Jehovah ye mme owo ẹwakde ntem! Bible ama etịn̄ n̄ko ke mbon oro mîfiọkke Abasi ke eyo nnyịn emi ẹdima idemmọ kpọt, imaha Abasi inyụn̄ imaha mbon en̄wen. Oro akanam apostle Paul ọdọhọ ke ama esịm mme akpatre usen emi, ke “mme owo ẹyedi mme ama idem, mme ama okụk, . . . ẹma unọ idem inemesịt utu ke ndima Abasi.” (2 Tim. 3:1-4) Owo oro amade mme n̄kpọ emi imaha Abasi. Mme owo ndima idemmọ kpọt anam ererimbot emi ọsọn̄ ndidụn̄. w18.01 22 ¶1-2

Noah ndikenen̄ede mfiọk Jehovah ama anam enye ọbuọt idem ye Jehovah onyụn̄ enyene ata ọniọn̄. Mbuọtidem ye ata ọniọn̄ oro ama ekpeme enye, inyụn̄ iyakke enye anam se Jehovah asuade. Ke uwụtn̄kpọ, enye ikodụkke ndụk ye ndiọi owo sia enye ‘akasan̄a ye ata Abasi.’ Ndiọi angel oro ẹkesụhọrede ẹdi isọn̄ ẹma ẹbian̄a mme owo. Mme owo ẹma ẹma mme angel oro tutu ẹkam ẹyom ndituak ibuot nnọ mmọ ke ntak emi mmọ ẹkenen̄erede ẹkop odudu. Edi ndiọi angel oro ikekemeke ndibian̄a Noah. (Gen. 6:1-4, 9) Noah ama ọfiọk ke mme owo ke Abasi ọkọdọhọ ẹnyene nditọ ẹnyụn̄ ẹdụn̄ ẹyọhọ isọn̄ idịghe mme angel. (Gen. 1:27, 28) Ntre enye ama ọdiọn̄ọ ke ọdiọk mme angel ndidọ iban. Nditọ oro ndiọi angel oro ẹkebonde ẹma ẹniọn̄ ẹkop odudu ẹkan nditọ eken. Nte ini akakade, Jehovah ama ọdọhọ Noah ke imọn̄ ida Ukwọ isobo kpukpru ndiọi owo. Noah ama enịm ke Jehovah ayanam se enye etịn̄de, ntak edi oro enye ọkọkọn̄de ubom oro Jehovah akadade anyan̄a enye ye ubon esie.—Heb. 11:7. w18.02 9 ¶8

Ekpedi amanam akwa idiọkn̄kpọ, diọn̄ọ ke Jehovah eben̄e idem ndin̄wam fi afiak edi ufan esie. Edi ana enyịme mbiowo ẹn̄wam fi, sia mmọ ke Jehovah ọdọhọ ẹn̄wam nnyịn ke ini inamde akwa idiọkn̄kpọ. (N̄ke 24:16; Jas. 5:13-15) Kûnam ubịghi mbak nsinsi uwem iditak fi! Edi nso ke akpanam edieke esịt osụk amiade fi ufen ke idiọkn̄kpọ oro Jehovah ama ekefen fi? Enyene ndusụk ini emi esịt ekesitịmerede apostle Paul ke ntak idiọkn̄kpọ emi enye akanamde ke ini edem. Enye ọkọdọhọ ete: “Ami n̄kpri n̄kan ke otu mme apostle, nnyụn̄ ndotke se ẹkotde apostle, koro mma n̄kọbọ esop Abasi.” (1 Cor. 15:9) Jehovah ama ama Paul kpa ye oro Paul mîkọfọnke ima; akpakana Paul enịm ke Jehovah ama imọ. Edieke edide ama enen̄ede akabade esịt ke idiọkn̄kpọ emi akanamde ke ini edem, ama ekpe Jehovah ubọk efen ọnọ fi, onyụn̄ etịn̄ ọnọ mbiowo edieke ekedide akwa idiọkn̄kpọ, nịm ke Jehovah efen ọnọ fi. Ntre kûtie ufịna idem aba ke idiọkn̄kpọ oro Jehovah ama ekefen ọnọ fi!—Isa. 55:6, 7. w18.01 11 ¶17-18

Edieke oyomde ndidi ufan Jehovah, ana esikpan̄ utọn̄ okop se enye etịn̄de, esinyụn̄ etịn̄ ikọ ye enye. Sitie ke idemfo kpep Bible, sia ndikpep Bible edi akpan usụn̄ kiet emi isikpan̄de utọn̄ ikop se Jehovah etịn̄de. Emi esịne ndikot nnyụn̄ ntie n̄kere se okotde ke Bible ye mme n̄wed esop Abasi. Ti ke ukpepke Bible man enyene ifiọk ibuot kpọt, kûnyụn̄ ukpep Bible nte eyen ufọkn̄wed emi okotde n̄wed omụm ọdọn̄ ke ibuot man ekewet udomo ebe. Edi ke ini ekpepde Bible, domo ndikụt mbufa n̄kpọ oro ekpepde aban̄a Jehovah. Emi ayan̄wam fi etetịm ekpere enye, enye oyonyụn̄ ekpere fi. Esop Jehovah osion̄o ediwak n̄kpọ emi ẹdin̄wamde fi ekpep Bible ọfọn. Ke uwụtn̄kpọ, ibuotikọ oro “Nso ke Bible Enen̄ede Ekpep?” emi odude ke jw.org/efi eneme n̄ko nsio nsio n̄kpọ emi ẹdin̄wamde fi enen̄ede enịm se afo ekpepde ke Bible.—Ps. 119:105. w17.12 25 ¶8-9

Nso idinam mmọ ẹdu ke emem? “Ifiọk Jehovah” edinam koro “ifiọk Jehovah ọyọyọhọ isọn̄ kpa nte mmọn̄ ofụkde inyan̄.” Sia unam mîkemeke ndikpep n̄kpọ mban̄a Jehovah, ọwọrọ itie N̄wed Abasi emi etịn̄ aban̄a nte mme owo ẹdikpụhọrede ndiọi edu mmọ. (Isa. 11:6, 7) Ediwak owo ẹkesitie afai afai nte wolf, edi idahaemi mmọ ẹditie emem emem, sia mmọ ẹdifiọk Jehovah ẹnyụn̄ ẹnam n̄kpọ esie. Emekeme ndika jw.org n̄kokot mbụk ndusụk mmọ ke ibuotikọ emi “Bible Okpụhọde Mme Owo.” Mmọ “ẹmen obufa owo ẹsịne emi ẹkebotde ekekem ye uduak Abasi ke ata edinen ido ye akpanikọ.” (Eph. 4:23, 24) Ke ini mme owo ẹkpepde n̄kpọ ẹban̄a Jehovah, mmọ ẹsikụt ke ọfọn idu uwem nte enye ọdọhọde. Emi esinam mmọ ẹkûnịm se mmọ ẹkesinịmde, ẹkûkere n̄kpọ nte ẹkesikerede, ẹkûnyụn̄ unam n̄kpọ nte ẹkesinamde. Isimemke ndikpụhọde ndu uwem nte Abasi oyomde, edi spirit Abasi esin̄wam mbon oro ẹnen̄erede ẹyom ndinam se Abasi ọdọhọde. w18.01 31 ¶15-16

Bible ọdọhọ ke ẹdinam mbon oro ẹdisetde ika heaven ẹset “owo kiet kiet ke idaha esie.” Imenịm ke ndutịme idinyụn̄ idụhe ke ini ẹdinamde mme owo ẹset ẹdidu ke isọn̄. Enen̄ede ọdọn̄ nnyịn ndikụt nte Jehovah edinamde emi. Mmanie ke ẹdibem iso ẹnam ẹset esisịt ini ke Tọsịn Isua Ukara Christ ama ọkọtọn̄ọ? Ndi ẹdibem iso inam mbon oro ẹkpan̄ade ke eyo nnyịn ẹset, man mbon mmọ oro ẹbọhọde Armageddon ẹdiọn̄ọ mmọ? Ndi ẹyenam mme asan̄autom Abasi oro ẹkefiọkde ndida ikọt Abasi usụn̄ ẹbak ẹset man ẹdin̄wam ẹda mme owo usụn̄ ke obufa ererimbot? Ini ewe ke ẹdinam mbon oro mîkọfiọkke Jehovah ẹset? Ẹdinam mmọ ẹset ke m̀mọ̀n̄? Imenyene ediwak mbụme ndibụp mban̄a ediset ke n̄kpa. Edi, ndi ufọn odu nditie mfịna idem mban̄a mme n̄kpọ ntre? Ndi ukereke ke akpakam ọfọn itie ibet se Jehovah edinamde? Ikpakam ida ini emi inen̄ede ibuọt idem ye Jehovah. Enye ama anam Jesus etịn̄ ke imọ iyanam mbon oro imọ itide ẹset.—John 5:28, 29; 11:23. w17.12 12 ¶20-21

Edieke mme ebe, iban, ye nditọ ẹnamde item itien̄wed emi, n̄kpọ ayasan̄a ọfọn ke ubon mmọ. Ikọ Abasi ọdọhọ mme ebe ete: “Ẹka iso ẹma iban mbufo, ẹkûnyụn̄ ẹnen̄ede ẹyat esịt ye mmọ.” (Col. 3:19) Ebe oro amade n̄wan esie esikpono n̄wan esie ke ndikpan̄ utọn̄ n̄kop ekikere esie nnyụn̄ nnam enye ọfiọk ke imada se enye etịn̄de ke akpan n̄kpọ. (1 Pet. 3:7) Kpa ye oro ebe mîdinamke kpukpru se n̄wan esie ọdọhọde, edieke enye akpan̄de utọn̄ okop ekikere n̄wan esie, emi ekeme ndin̄wam enye ebiere n̄kpọ emi edifọnde ye kpukpru owo ke ubon. (N̄ke 15:22) Eti ebe isinyịkke-nyịk n̄wan okpono enye, edu uwem esie esinam n̄wan okpono enye. Edieke ebe amade n̄wan ye nditọ esie, emi ekeme ndinam enem mmọ ndinam n̄kpọ Jehovah nnyụn̄ mbọ utịp oro Jehovah enịmde ọnọ mmọ. w17.11 28 ¶12; 29 ¶15

Apostle Paul ama ewet leta ọnọ nditọete ke Colossae akpa ini emi ẹkekọbide enye ke Rome, ke n̄kpọ nte isua 60-61 C.E. Enye ama ọdọhọ ke leta oro ke enen̄ede ọfọn mmọ ẹnyene ‘nnennen ifiọk Abasi.’ (Col. 1:9) Enye ama ọdọhọ mmọ n̄ko ete: “Ntịn̄ emi mbak owo baba kiet edida ikọ mbukpek abian̄a mbufo. Ẹkpeme idem: mbak owo edida ukpepn̄kpọ akwaifiọk owo ye ikpîkpu abian̄a obụme mbufo nte asan̄ade ekekem ye item owo, nte asan̄ade ekekem ye mme akpa n̄kpọ ererimbot inyụn̄ isan̄ake ikekem ye Christ.” (Col. 2:4, 8) Paul ama etịn̄ se inamde ndusụk n̄kpọ oro ediwak mbon ererimbot ẹsikerede mîfọnke, ye se isinamde mme owo ẹma utọ n̄kpọ oro. Ke uwụtn̄kpọ, ndusụk mbon ererimbot ẹsikere ke imọdiọn̄ọ n̄kpọ inyụn̄ ifọn ikan mbon en̄wen. Paul ekewet leta oro man an̄wam nditọete ke Colossae ẹkûkere n̄kpọ nte mbon ererimbot, ẹkûnyụn̄ unam n̄kpọ nte mmọ.—Col. 2:16, 17, 23. w17.11 20 ¶1

Nso ke ana owo ayak atak man Jehovah aka iso atua enye mbọm? N̄kpọ ekededi emi ekemede ndinam enye akanam idiọkn̄kpọ, ekpededi enye ama n̄kpọ oro didie. (Matt. 18:9) Ndi eyenyịme ndidian̄ade nsan̄a ye mbon oro ẹyomde fi anam se Jehovah asuade? Edieke ọsọn̄de fi nditre ọkpọsọn̄ un̄wọn̄ mmịn, ndi eyetre ndika mme itie emi ẹkemede ndinam fi edue ọn̄wọn̄ mmịn akan nte ọkpọn̄wọn̄de? Edieke an̄wanade nditre ndisikere mban̄a idan̄, ndi emetre ndise fim, m̀mê ndika ikpehe Intanet emi ẹsisiode oburobụt ndise? Ndi emetre n̄kpọ ekededi oro ekemede ndinam fi ekere aban̄a idan̄? Ti ke ndinam se ededi oro ikemede man Jehovah aka iso ama nnyịn akam edi ke ufọn nnyịn. Idụhe se isiduọde owo esịt nte ndikere ke Jehovah esịn imọ. Edi idụhe se ifọnde nte ndifiọk ke Jehovah ama nnyịn, ye nte ke enye ayama nnyịn ke nsinsi.—Isa. 54:7, 8. w17.11 11 ¶12

Ndi ama okụt ke Zechariah 5:4 ọdọhọ ke ‘isụn̄i oyodụk ufọk inọ okodụn̄ ke esịtufọk esie onyụn̄ osobo enye’? Idụhe se owo ekemede ndinam ndịbe ke iso Abasi; ekpededi asan̄autom Abasi odụk esịt isọn̄ ekesịne anam idiọkn̄kpọ, Jehovah ayayarade enye. Owo ekeme ndiyịp n̄kpọ edịbe ukara idiọn̄ọke, eteutom esie, mbiowo, m̀mê ete ye eka esie inyụn̄ idiọn̄ọke, edi owo ikemeke ndidịbe ke iso Abasi. Abasi ayayarade kpukpru mbon oro ẹyịpde n̄kpọ. (Heb. 4:13) Enen̄ede enem nnyịn ndidu ke otu mme owo emi ẹsịnde ukeme “ndinam akpanikọ ke kpukpru n̄kpọ”! (Heb. 13:18) Jehovah asasua inọ inamke n̄kpọ m̀mê nso inam owo eyịp. Enen̄ede enem nnyịn ndifiọk se Jehovah amade ye se enye asuade, onyụn̄ enem nnyịn ndinam n̄kpọ oro mîdisueneke enyịn̄ esie. Edieke inamde se Jehovah amade, enye idisoboke nnyịn ini enye edisobode kpukpru mbon oro ẹbiatde ibet esie. w17.10 22 ¶6-7

Ana isidomo ukeme idu ke emem ye nditọete nnyịn idem ke ini ikerede ke mmọ ẹdue nnyịn. (Rome 12:17, 18) Imekeme ndinam esịt osụhọde owo edieke ikpede ubọk ke se ikanamde idue, edi ana oto nnyịn esịt. Enen̄ede ọfọn n̄wan ye ebe ẹsidu ke emem. Mmọ ikpanamke nte imama idem mmimọ ke iso owo, edi ke ufọk mmọ ẹtop ita, ẹdop owo uyo, ẹnyụn̄ ẹsụn̄i owo. Ana nnyịn n̄ko isifen inọ owo ke ofụri esịt. Nnyịn ikemeke ndidọhọ ke imefen inọ owo edieke isụk iyatde esịt iban̄a se enye akanamde nnyịn. Edieke itiede ikere se owo akanamde nnyịn, oro idiyakke ifen inọ enye ke ofụri esịt. N̄kọ emeti ke ‘ima isibatke idiọk ibon.’ (1 Cor. 13:4, 5) Edieke isịnde nditọete nnyịn ke esịt, oro ekeme ndinam nnyịn idịghe ufan mmọ aba, onyụn̄ ekeme ndinam Jehovah asua nnyịn.—Matt. 6:14, 15. w17.10 10 ¶14-15

Didie ke n̄kukụt oro Jehovah okowụtde Zechariah akan̄wam nditọ Israel? Jehovah ama ọn̄wọn̄ọ ke imọ iyan̄wam mmọ inyụn̄ ikpeme mmọ ẹbọp temple oro ẹkụre. Oro ama ọsọn̄ọ mmọ idem. Edi mmọ ẹma ẹkere m̀mê mmimọ n̄kpata owo ifan̄ iyekeme ndinam utọ akwa utom oro mma. N̄kpọ en̄wen emi Jehovah ọkọdọhọde Zechariah etịn̄ ama anam mmọ ẹnịm ke mmimọ iyekeme ndinam utom oro mma. Heldai, Tobijah, ye Jedaiah ẹma ẹtoto Babylon ẹdi Jerusalem ẹditiene ẹn̄wam ke utom oro. Edi Jehovah ama ọdọhọ Zechariah ọdọhọ mmọ ke ediwak mbon en̄wen “ẹyedi ẹdibọp temple” ẹnọ imọ. Ikọ emi ama anam nditọ Israel ẹfiọk ke Jehovah do ye mmimọ. Mmọ ẹma ẹfiak ẹtọn̄ọ ndibọp temple inikiet inikiet kpa ye oro edidem Persia ekenịmde ibet ete mmọ ẹtre. Ibet edidem Persia eketie nte akamba obot emi ọwọrọde ọbiọn̄ọ usụn̄. Edi ẹtise Jehovah ama abiat utọ ibet oro efep, ndien mmọ ẹma ẹbọp temple oro ẹkụre ke isua 515 B.C.E. (Ezra 6:22; Zech. 4:6, 7) Se Jehovah eketịn̄de ke Zechariah 6:15 enen̄ede ebehe nnyịn mfịn. w17.10 29 ¶17

Jehovah ekemek Solomon ete ese enyịn ke ata akpan utom, oro edi, ndibọp temple ke Jerusalem. Temple oro “oyokpon ata etieti onyụn̄ ọwọrọ ada ke uyai ke ofụri idụt.” Se inamde utom oro edi ata akpan utom edi ke temple oro edidi “ufọk Jehovah ata Abasi.” (1 Chron. 22:1, 5, 9-11) Edidem David ama enịm ke Jehovah ayan̄wam Solomon ke utom oro. Edi Solomon ekedi “eyenọwọn̄ inyụn̄ isọn̄ke idem ikem.” Ndi oro ama anam enye esịn ndinam utom oro? Ndi enye ama enyene uko enyịme ndibọp temple oro? Akana enye enyene uko man ekeme ndibọp temple oro. Ọkpọkọdiọk etieti edieke Solomon akpakayakde ndịk anam enye okûbọp temple oro. Oro ọkpọkọdiọk akan enye nditọn̄ọ ndibọp edi ikụreke. Imoyom Jehovah an̄wam nnyịn inyene uko inam utom oro enye ọnọde nnyịn ima ukem nte enye akan̄wamde Solomon. w17.09 28 ¶1-2; 29 ¶4-5

Ekere ke uwem fo ekpetie didie edieke mûkpunyeneke Bible? Ọkpọsọn̄ fi ndinyene nti item nda ndu uwem. Ukpûfiọkke Abasi, ukpûnyụn̄ ufiọkke ntak emi enye okobotde nnyịn ye nte n̄kpọ editiede ke ini iso. Akpanam didie ọfiọk nte Jehovah ekesinamde n̄kpọ ye mme owo? Imọkọm Jehovah sia enye ọnọ nnyịn Bible man ifiọk kpukpru n̄kpọ emi. Enye ọn̄wọn̄ọ ke Ikọ imọ edidu ke nsinsi. Apostle Peter ama etịn̄ aban̄a se ẹwetde ke Isaiah 40:8. Itien̄wed emi inen̄ekede itịn̄ iban̄a Bible, edi etịn̄ aban̄a etop emi odude ke Bible. (1 Pet. 1:24, 25) Ikọ Abasi eyenen̄ede an̄wan̄a nnyịn edieke ikotde enye ke usem emana nnyịn. Mbon emi ẹmade Ikọ Abasi ẹkụt ke emi edi akpanikọ. Mbon oro ẹmade Abasi ẹma ẹsịn idem ẹkabade Bible ke nsio nsio usem ẹnọ ediwak owo kpa ye oro mîkememke, ẹkesinyụn̄ ẹkọbọde mmọ. Se mmọ ẹkenamde oro ekem ye uduak Abasi emi edide yak “kpukpru orụk owo ẹnyene edinyan̄a ẹnyụn̄ ẹsịm nnennen ifiọk akpanikọ.”—1 Tim. 2:3, 4. w17.09 18 ¶1-2

Se ikọwọrọde Joseph ọwọrọ ediwak uyen nnyịn mfịn. (Gen. 39:7) Ke uwụtn̄kpọ, ata ediwak nditọ klas mme Kim ẹma ẹsinam idan̄ ke utịturua ẹnyụn̄ ẹsikama ẹnam inua ke ufọkn̄wed. Edi Kim ọdọhọ ke sia imọ mîketieneke inam utọ n̄kpọ oro, ke eketie nte imọ idi asan̄a ikpọn̄ ebọk, ndien ke mmọ ẹkeda imọ nte ndisịme sia imọ mînyeneke ufan erenowo. Kim ama ọfiọk ke imọ ndinyene ufan erenowo ekeme ndinam imọ inam use, sia esinen̄ede ọdọn̄ owo ndinam idan̄ ke ini uyen. (2 Tim. 2:22) Nditọ klas mmọ ẹma ẹsibụp enye m̀mê enye idan̄ke ye erenowo tọn̄ọ enye akamana. Enye ama esida ufan̄ oro etịn̄ ọnọ mmọ ntak emi imọ mînamke use. Imenen̄ede ima mme uyen nnyịn oro ẹmụmde idem ẹkama inyụn̄ inamke use, Jehovah onyụn̄ ama mmọ n̄ko! w17.09 5 ¶8, 10

Mbon oro ẹsisọpde iyatesịt ẹsiwak ndisụn̄i owo ke ini esịt ayatde mmọ. Utọ edu emi isiyakke emem odu ke ubon. Ntak edi oro Bible ọdọhọde isio ‘iyatesịt, mfiori, ye ikọ isụn̄i’ ifep ke idem nnyịn. (Eph. 4:31) Utọ mme edu emi ẹsiwak ndinam owo anam afai. Ndusụk owo ẹkeme ndikere ke idiọkke ndinam n̄kpọ afai afai, edi utọ edu emi inọhọ Abasi ubọn̄. Ediwak owo ẹma ẹsio ‘iyatesịt, mfiori, ye ikọ isụn̄i’ ẹfep ke idemmọ ẹnyụn̄ ẹdu eti uwem. (Col. 3:8-10) Nsu edi idiọk edu en̄wen oro anade itre. Ke uwụtn̄kpọ, mme owo ẹsima ndisu nsu mbak idikpe nnennen tax m̀mê idibọ ufen idiọkn̄kpọ oro mmọ ẹkenamde. Edi Jehovah Abasi nnyịn edi “Abasi akpanikọ.” (Ps. 31:5) Ntre, enye oyom kpukpru ikọt esie ‘ẹtịn̄ akpanikọ ẹnọ mbọhọidụn̄ mmọ’ ẹkûnyụn̄ “[ẹsu] nsu ẹnọ kiet eken.” (Eph. 4:25; Col. 3:9) Ana isitịn̄ akpanikọ inamke n̄kpọ m̀mê oro ayanam bụt anam nnyịn m̀mê anam ibọ ufen.—N̄ke 6:16-19. w17.08 18 ¶3, 5; 20 ¶12-13, 15

Jehovah ọnọ nnyịn Ikọ esie man ada nnyịn usụn̄ mfịn. Ndien “ikọ esie ọsọp etieti”; oro ọwọrọ ke Jehovah esiteme nnyịn se ikpanamde kpukpru ini. Kere ban̄a ufọn oro afo esibọde ke ini okotde Bible onyụn̄ odụn̄ọrede mme n̄wed emi “ofụn emi anamde akpanikọ onyụn̄ enyenede ọniọn̄” osion̄ode. Kere n̄ko nte esitiede fi ke idem ke ini esede edinam TV Mme Ntiense Jehovah, odụkde jw.org, enemede nneme ye mbiowo, onyụn̄ osopde idem ye nditọete nnyịn. (Matt. 24:45) Ndi kpukpru emi iwụtke ke Jehovah esisọp eteme fi se akpanamde? Andiwet Psalm 147 ama ọfiọk ke Jehovah enen̄ede ama ikọt esie. Mmọ ikpọn̄ ke Jehovah ọkọnọ ‘ikọ, ewụhọ, ye mme ubiereikpe esie.’ (Ps. 147:19, 20) Mfịn, nnyịn ikpọn̄ ikere enyịn̄ idian Jehovah, ndien emi edi ata n̄kpọ ukpono. Ndidiọn̄ọ Jehovah nnyụn̄ nda Ikọ esie ndu uwem anam nnyịn inen̄ede ikpere enye. Ukem nte andiwet Psalm 147, ndi afo n̄ko unyeneke ediwak ntak ndidọhọ mme owo ẹtiene fi “ẹtoro Jah”? w17.07 20 ¶15-16; 21 ¶18

Mbet Jesus mfịn, esịnede mme asan̄autom uyọhọ ini emi ẹbede miliọn kiet, ẹnam item emi Paul ọkọnọde Timothy mi. Kpa ye ofụri se ererimbot emi ye mme anyamurua ẹnamde man ọdọn̄ mme owo ndidep n̄kpọurua mmọ, ikọt Abasi ifreke item emi: ‘Andibọ ebuọt edi ofụn andinọ ebuọt.’ (N̄ke 22:7) Satan oyom ida ofụri ini ye odudu nnyịn idụk ufụn inọ mbubehe ererimbot emi. Ndusụk owo ẹdụk ufụn isọn ke ediwak isua. Ke uwụtn̄kpọ, ndusụk owo ẹbuọt okụk ẹkpe ufọk, ẹdep moto, ẹka n̄wed, mîdịghe ẹda ẹnam ndọ oro ọwọrọde etop etieti. Edieke inyenede ata ọniọn̄, nnyịn idiyomke ikpọ n̄kpọ, idikamake isọn nte imade-ma, iyonyụn̄ ikpeme nte ibiatde okụk. Oro ayanam idụk ufụn inọ Jehovah utu ke mbubehe.—1 Tim. 6:10. w17.07 10 ¶13

Jehovah odot ndikara ofụri ekondo. Enye esikpe unenikpe. Enye ọdọhọ ete: “Ami ndi Jehovah, Enye emi owụtde ima-mfọnido, ye unenikpe ye edinen ido ke isọn̄; koro mme n̄kpọ emi ẹdatde mi esịt.” (Jer. 9:24) Jehovah isidaha ibet oro owo ọbọpde ibiere se idide eti m̀mê idiọk. Sia enye edide Abasi emi esikpede edinen ikpe, enye ke idemesie esibiere se idide eti ye idiọk ọnọ owo. Bible ọdọhọ ke Jehovah ada “edinen ido ye unenikpe owụk ebekpo” esie. Ntre imenịm ke kpukpru ibet ye ewụhọ esie ẹnen. (Ps. 89:14) Kpa ye oro Satan ọdọhọde ke ukara Jehovah ifọnke, enye Satan inyụn̄ ikemeke ndinam unenikpe odu ke ererimbot esie emi. w17.06 28 ¶5

Jehovah edi Abasi akpanikọ. (Ps. 31:5) Sia enye edide Ete emi atatde ubọk, enye esinam mbon oro ẹbakde enye ẹfiọk akpanikọ. Ọtọn̄ọde ke akpa ini emi ikokopde akpanikọ, imaka iso ndikpep akpanikọ emi ke ini ikotde Bible ye mme n̄wed esop Abasi, ke ini idụkde mbono esop, inyụn̄ idụkde n̄kpri ye ikpọ mbono. Ndien emi anam nnyịn inyene “ufọk ubon n̄kpọuto” oro Jesus ọkọdọhọde. Do ke isidọn̄ n̄kani ye mbufa n̄kpọ oro ikpepde. (Matt. 13:52) Edieke ikade iso iyom akpanikọ nte n̄kpọuto emi edịbede, Jehovah ayan̄wam nnyịn ikụt mbufa akpanikọ emi ididọn̄de ke “ufọk ubon n̄kpọuto” nnyịn. (N̄ke 2:4-7) Didie ke ikeme ndinam emi? Ana isisio ini inịm ikpep n̄kpọ inyụn̄ itịn̄ enyịn idụn̄ọde N̄wed Abasi ye mme n̄wed emi esop Abasi ẹsiode. Emi ayanam nnyịn ifiọk “obufa” akpanikọ. Mmọ ẹdi mbufa sia nnyịn ikọfiọkke mmọ akpa. (Josh. 1:8, 9; Ps. 1:2, 3) Akpana esidọn̄ nnyịn ndidọn̄ akpanikọ nyọhọ “ufọk ubon n̄kpọuto” nnyịn. w17.06 12 ¶13-14

Akpa Corinth 7:28 ọdọhọ ke “mmọ emi [ẹdọde ndọ] ẹyekụt ukụt ke obụkidem.” Ikọ itie N̄wed Abasi emi ama esifịna akparawa kiet emi idikotde Eduardo. Nso ke akparawa emi akanam aban̄a oro? Enye ama aka okobụp ebiowo kiet emi ekerede Stephen, emi ama ọkọdọ n̄wan ebịghi, ete: “‘Ukụt’ emi ẹtetịn̄ mi edi nso, ndien ndinam didie nyọ utọ ukụt oro edieke ndọde n̄wan?” Mbemiso Stephen ọkọbọrọde Eduardo mbụme esie, enye ama ọdọhọ Eduardo ese n̄kpọ en̄wen emi apostle Paul ekewetde ke 2 Corinth 1:3, 4. Itien̄wed oro ọdọhọ ke Jehovah edi “Abasi kpukpru ndọn̄esịt, emi ọdọn̄de nnyịn esịt ke kpukpru ukụt nnyịn.” Jehovah edi edima Ete nnyịn emi esidọn̄de nnyịn esịt ke ini inyenede mfịna ekededi. Anaedi afo emeti ini emi Jehovah akadade Ikọ esie an̄wam fi onyụn̄ eteme fi se akpanamde ke ini afo ekenyenede mfịna. Imenen̄ede inịm ke enye oyom n̄kpọ ọfọn kpukpru nnyịn ukem nte enye okoyomde n̄kpọ ọfọn ikọt esie emi ẹkedude ke eset.—Jer. 29:11. w17.06 4 ¶1-2

Idịghe udia ye ọfọn̄ kpọt ke nditọete oro ẹfehede ẹkpọn̄ obio mmọ ẹsiyom. Esiyom idọn̄ mmọ esịt inyụn̄ in̄wam mmọ ẹka iso ẹnam n̄kpọ Abasi. (Matt. 4:4) Mbiowo ẹkeme ndin̄wam mmọ ẹnyene n̄wed ke usem mmọ ẹnyụn̄ ẹsobo ye nditọete emi ẹsemde usem mmọ. Ediwak mmọ ẹma ẹfehe ẹkpọn̄ ubon, obio, ye esop mmọ. Ntre, ana inam mmọ ẹkụt ke imama inyụn̄ ikere iban̄a mmọ ukem nte Jehovah. Mîdịghe ntre, mmọ ẹkeme ndidian idem ye iman mmọ m̀mê mbon idụt mmọ emi mîdịghe Mme Ntiense Jehovah. (1 Cor. 15:33) Edieke inamde mmọ ẹkop inem esop nnyịn, ọwọrọ imetiene Jehovah ‘ikpeme isenowo.’ Ekeme n̄ko ndisọn̄ mbon oro ẹfehede ẹkpọn̄ obio mmọ ndifiak nnyọn̄ do adan̄a nte mbon oro ẹkọbọde mmọ ẹsụk ẹdude uwem. Ọfọn ibụp idem nnyịn ite: ‘N̄kpama ẹnam n̄kpọ didie ye ami edieke utọ n̄kpọ oro ọkpọwọrọde mi?’—Matt. 7:12. w17.05 6 ¶15-16

Edieke iyakde idem emem nnyịn, emi ekeme ndinam nnyịn ikûnen̄ede ubuọt idem ye Jehovah ikûnyụn̄ uma enye nte ikpamade. N̄kpọ emi anamde idem emem owo ekeme nditịbe nnọ owo ekededi sia idude ke idiọk ererimbot Satan. (1 John 5:19) Ndi usọn̄, udọn̄ọ, m̀mê nsọn̄ọn̄kpọ anam idem emem nnyịn? Mîdịghe ndi idem emem nnyịn ke ntak emi ikerede ke nnyịn iwọrọke n̄kpọ, m̀mê ke se ikodoride enyịn itịbeke, m̀mê ke nnyịn ikemeke ndinam se ikpamade ndinam? Nnyịn ikpedehedei iyak mme utọ n̄kpọ emi anam nnyịn ikere ke Jehovah imaha nnyịn. Utu ke oro, akpana isitie ikere mme itie N̄wed Abasi oro ẹwụtde ke Jehovah ama nnyịn. Utọ itien̄wed oro edi Psalm 136:23 emi ọdọhọde ete: “[Jehovah eti] nnyịn ke idiọk idaha nnyịn: koro ima-mfọnido esie odude ke nsinsi.” Jehovah iditreke ndima ikọt esie. Ntre imenịm ke enye esikop “eseme” nnyịn onyụn̄ anam se iben̄ede enye.—Ps. 116:1; 136:24-26. w17.05 18 ¶8

Galatia 2:11-14 ọdọhọ ke Peter ama efehe owo enyịn anam se mîkpanamke. (N̄ke 29:25) Kpa ye oro Peter ọkọfiọkde ke Jehovah enyịme mme Gentile emi mînaha mbobi ẹtiene ẹkpono imọ, enye ikamaha ndidian idem aba ye mmọ. Enye ekekere ke mme Jew emi ẹkenade mbobi, emi ẹketode Jerusalem ẹdi Syria ke Antioch, ẹyese imọ ke usụhọde. Apostle Paul ama asua ọnọ Peter ke mbubịk emi enye akanamde. (Utom 15:12; Gal. 2:13) Peter ama osụhọde idem enyịme item oro Paul ọkọnọde enye. Ikọ Abasi inyụn̄ idọhọke ke ẹma ẹbọ enye ifetutom. Nte ini akakade, Abasi ama ọnọ enye edisana spirit esie ewet akpa ye udiana n̄wed Peter. Jesus emi edide ibuot esop Abasi okosụk akaka iso ayak enye anam utom ke esop. (Eph. 1:22) Ntre, nditọete ke esop ẹkenyene ndikpebe Jesus ye Jehovah nnyụn̄ mfen nnọ Peter. Imenịm ke mmọ ikayakke ndudue Peter anam mmọ ẹkpọn̄ esop sia Peter ikọfọnke ima. w17.04 27 ¶16-18

Ke ini Jehovah okosobode obio iba emi, enye ama etre ndiọi n̄kpọ oro ẹkenamde do. Emi ekedi “uwụtn̄kpọ ọnọ mbon emi mîten̄eke Abasi.” Kpa nte Jehovah eketrede kpukpru ndiọi n̄kpọ oro ẹkenamde ini oro, kpasụk ntre ke enye edinam mfịn ke ini enye edisobode idiọk ererimbot emi efep. Nso idida itie ndiọi n̄kpọ? Nnyịn iyenyene ediwak nti n̄kpọ ndinam ke Paradise. Kere nte edinemde nnyịn ndinam ofụri isọn̄ edi Paradise nnyụn̄ mbọp ufọk nnyịn ye eke mbon nnyịn. Kere nte esịt edinemde nnyịn ndidara mbon oro ẹsetde nnyụn̄ n̄kpep mmọ n̄kpọ mban̄a Jehovah ye mme n̄kpọ oro enye akanamde ọnọ mme owo. (Isa. 65:21, 22; Utom 24:15) Iyanam ediwak n̄kpọ oro edinemde nnyịn, edinyụn̄ inamde itoro Jehovah. w17.04 12 ¶11-12

Ke ini Jephthah akanamde un̄wọn̄ọ emi, etie nte enye ama ọdiọn̄ọ ke ekeme ndidi adiaha imọ edibem iso iwọrọ idikọm imọ ima inyọn̄ idi. Kpa ye oro, n̄kpọ emi ikememke inọ enye ye adiaha esie. Ke ini enye okokụtde adiaha esie, enye ama “awak ọfọn̄idem esie” onyụn̄ ọdọhọ ke enye anam imọ ifụhọ. Adiaha esie ama ‘atua sia enye mîdifiọkke erenowo.’ Ntak-a? Sia Jephthah ikenyeneke eyen erenowo, ndien n̄kukụre eyenan̄wan emi enye ekenyenede ididọhọ ebe idinyụn̄ inyeneke nditọ. Ntem Jephthah idinyeneke owo emi ekerede enyịn̄ esie m̀mê adiakpa. Edi idịghe se ikenen̄erede ibehe Jephthah edi oro. Jephthah ọkọdọhọ ete: “Mma ntat inua mi n̄kan̄a akan̄a nnọ Jehovah, ndikemeke ndifiak edem.” Adiaha esie ama onyụn̄ ọdọhọ enye ete: “Nam ye ami se ikọwọrọde fi ke inua.” (Judg. 11:35-39) Jephthah ikekereke-kere ndibiat un̄wọn̄ọ emi enye akanamde ọnọ Abasi, adiaha esie n̄ko ikoyomke ete esie abiat un̄wọn̄ọ emi, inamke n̄kpọ m̀mê nso ke emi akakpa mmọ.—Deut. 23:21, 23; Ps. 15:4. w17.04 4 ¶5-6

Inua ikemeke ndibụk ibak oro ẹkebakde Joseph. Akpa, nditọete esie ẹma ẹmụm enye ẹnyam nte ofụn ke ini enye ekedide isua 17. Ekem ẹma ẹdori enye ikọ ẹte ke oyom ndidan̄ n̄wan eteufọk esie ke n̄kanubọk, ẹnyụn̄ ẹtop enye ẹsịn ke ufọk-n̄kpọkọbi. (Gen. 39:11-20; Ps. 105:17, 18) Enye akakam ọbọ ufen ke kpukpru nti n̄kpọ oro enye akanamde utu ke ndibọ edidiọn̄. Edi ke isua 13 ama ekebe, n̄kpọ ama okpụhọde. Ẹma ẹsio enye ke ufọk-n̄kpọkọbi, ẹnyụn̄ ẹnam enye edi udiana andikara ke Egypt. (Gen. 41:14, 37-43; Utom 7:9, 10) Ndi kpukpru ibak oro ẹkenamde Joseph ama anam enye ayat esịt? Ndi enye ama etre ndibuọt idem ye Jehovah Abasi esie? Baba. Nso ikan̄wam Joseph enyene ime etie ebet Jehovah? Enye ama ọbuọt idem ye Jehovah onyụn̄ ọfiọk ke Jehovah do ye imọ. Ntak edi oro enye ọkọdọhọde nditọete esie ete: “Ẹkûfehe ndịk, nte ami ndu ke itie Abasi? Mbufo ẹkeduak idiọk uduak ẹban̄a mi. Edi Abasi akaduak eti n̄kpọ man akpanam nte edide mfịn emi ete inịm ediwak owo uwem.” (Gen. 50:19, 20) Joseph ama okụt ke ọfọn etieti nditie mbet Jehovah. w17.08 4 ¶6; 6 ¶12-13