November

Ima inam n̄kpọ Jehovah, imodori enyịn ndifiak nnyene kpukpru se Adam ye Eve ẹkenamde atak nnyịn, esịnede nsinsi uwem. Adam ye Eve ikenen̄ekede ima Jehovah, oro akanam mmọ ẹbiere nditre ndinam n̄kpọ esie. Kpa ye oro, Jehovah ama ayak mmọ ẹka iso ẹdu uwem ẹbon nditọ, ẹnyụn̄ ẹbiere ke idemmọ nte mmọ ẹdibọkde nditọ mmọ. Se iketịbede ke ntak emi Adam ye Eve ẹkebierede ndida ke idem ama owụt ke mmọ ẹkedi ata ndisịme. Akpan mmọ ama owot udọeka esie emi mîkeduehe n̄kpọ ndomokiet. Nte ini akakade, afai ye ibụk ama akan mme owo ubọk. (Gen. 4:8; 6:11-13) Edi Jehovah ama osio usụn̄ edi ndida nnyan̄a kpukpru nditọ Adam ye Eve emi ẹyomde ndinam n̄kpọ esie. (John 6:38-40, 57) Nte osụk ekpepde aban̄a Jehovah onyụn̄ okụtde adan̄a nte enye enyenede ime onyụn̄ amade mme owo, afo ke idemfo eyenen̄ede ama enye. Udûmaha ndikpebe Adam ye Eve, edi ayayak idemfo ọnọ Jehovah. w19.03 2 ¶3; 4 ¶9

Man ekeme ndiwụt ke emekere aban̄a mbon en̄wen, domo ndifiọk nte n̄kpọ etiede ye mbonubon mbufo ye nditọete n̄ko. Kere ban̄a mme uyen ke esop mbufo, mbon emi idem mîsọn̄ke, mbon emi ẹma ẹkesọn̄, ye mbon emi owo mmọ akpade. Bụp mmọ nte n̄kpọ etiede. Nen̄ede kpan̄ utọn̄ ini mmọ ẹtịn̄de nte etiede mmimọ ke idem. N̄wam mmọ ẹkụt ke se iwọrọde mmọ enen̄ede an̄wan̄a fi. Nam se ekekeme n̄wam mmọ. Nnyịn ndinam emi owụt ke ima mmọ ata ima. (1 John 3:18) Oyom idiọn̄ọ nte inamde n̄kpọ ke ini idomode ndin̄wam owo. Ntak-a? Sia mme owo isinamke n̄kpọ ukem ukem ke ini n̄kpọ ọwọrọde mmọ. Ndusụk owo isibiatke ini nditịn̄ nte etiede mmimọ ke idem, edi mbon en̄wen isimaha nditịn̄ mfịna mmọ nnọ owo. Ntre, kpa ye oro iyomde ndin̄wam nditọete, nnyịn ikpobụpke mmọ mbụme emi editiede nte idodụn̄ọde mmọ. (1 Thess. 4:11) Idem ke ini nditọete ẹtịn̄de nte etiede mmọ ke idem, imekeme ndikụt ke nte mmọ ẹdade n̄kpọ oro idịghe nte nnyịn idade. Edi ana ifiọk ke nte etiede mmọ ke idem ke mmọ ẹtịn̄ oro. Akpana isọp ndikop ikọ, ikûsọp nditịn̄.—Matt. 7:1; Jas. 1:19. w19.03 19 ¶18-19

Ndi idem esinyek fi ke ini ọkwọrọde ikọ ọnọ mme owo? Ndi emeti Nehemiah? Enye akanam utom ke ufọk ubọn̄ edidem kiet emi okokopde odudu etieti. Nehemiah ama ofụhọ ini enye okopde ke ibibene Jerusalem ama owụre, mme inuaotop esie ẹnyụn̄ ẹta ikan̄. (Neh. 1:1-4) Kere nte idem ekenyekde enye eketre ini edidem okobụpde enye se inamde enye ofụhọ! Nehemiah ama ọsọsọp ọbọn̄ akam, ekem ọbọrọ edidem. Edidem ama anam ediwak n̄kpọ man an̄wam ikọt Abasi. (Neh. 2:1-8) Ndi emeti mbụk Jonah? Ini Jehovah ọkọdọhọde enye okodụri mbon Nineveh utọn̄, ndịk ama anam Jonah tutu enye efehe aka ebiet en̄wen emi okoyomde usụn̄ etieti ọkpọn̄ Nineveh. (Jonah 1:1-3) Edi Jehovah ama an̄wam enye aka ọkọkwọrọ ikọ ọnọ mbon Nineveh. Se Jonah eketịn̄de ama enen̄ede an̄wam mbon obio oro. (Jonah 3:5-10) Mbụk Nehemiah ekpep nnyịn ke ọfọn ibọn̄ akam mbemiso ibọrọde mbụme. Eke Jonah ekpep nnyịn ke Jehovah ekeme ndin̄wam nnyịn inam n̄kpọ esie ọkpọkọm ndịk anam nnyịn didie. w19.01 11 ¶12

Ke ini ibierede ndidu uwem nte Bible ọdọhọde, oro ekeme ndinam inyene mfịna ye mbon ubon nnyịn ye mme ufan nnyịn. Ntak idọhọde ntre? Ini Jesus ọkọbọn̄de akam aban̄a mbet esie, enye ọkọdọhọ ete: “Da akpanikọ nam mmọ ẹsana; ikọ fo edi akpanikọ.” (John 17:17) “Da akpanikọ nam mmọ ẹsana” ekeme n̄ko ndiwọrọ “sio mmọ nịm san̄asan̄a.” Ke ini inamde se ikpepde, nnyịn ikemeke ndibuaha aba ye mbon ererimbot sia ididi isio. Mme owo ididaha nnyịn aba nte ẹkesidade sia nnyịn idaha aba ndusụk n̄kpọ nte ikesidade, ididu uwem idahaemi nte Bible etemede. Kpa ye oro nnyịn mîkoho-koi iyom ndidian̄ade n̄kpọn̄ mbon ubon nnyịn ye mme ufan nnyịn, mmọ ẹkeme ndisọn nnyịn mîdịghe ẹkọbọ nnyin ke ntak se inịmde idahaemi. Ikpaha nnyịn idem sia Jesus ama ọdọhọ ete: “Ke akpanikọ, mme asua owo ẹdidi mbonufọk esie.” (Matt. 10:36) Enye ama ọdọhọ n̄ko ke se idinyenede ke ntak emi idiọn̄ọde akpanikọ ayakan se iyakde atak. w18.11 6 ¶11

Apostle Paul ama ama nditọete, se enye okonyụn̄ etịn̄de aban̄a mmọ ama onyụn̄ owụt ke enye ama mmọ. Ini enye ọbọn̄de akam idemesie, enye ama esikọm Abasi ke ntak mmọ. Ini enye ewetde leta ọnọ ẹsọk mmọ, enye ama anam mmọ ẹdiọn̄ọ ke imama mmọ. Paul ama asiak enyịn̄ nditọete 27 ke Rome 16:1-15. Enye ọkọdọhọ ke Prisca ye Aquila ‘ẹma ẹsịn uwem mmọ ke itiendịk’ ke ntak imọ onyụn̄ ọdọhọ ke Phoebe “ama an̄wana ọnọ ediwak owo” esịnede imọ. Paul ama enen̄ede ọkọm ndima nditọete oro ẹkesịnde idem ẹn̄wam ikọt Abasi do. Paul ama ọdiọn̄ọ ke nditọete imọ ifọnke ima. Edi enye eketịn̄ aban̄a nti n̄kpọ emi mmọ ẹkenamde. Kere nte ekenemde nditọete oro ke idem ndikop nte ẹkotde nti n̄kpọ emi Paul eketịn̄de aban̄a mmọ ẹnọ nditọete eken ke esop! Imekere ke oro ama anam mmọ ẹtetịm ẹma Paul ẹnyụn̄ ẹkpere enye. Ndi emesiwak ndikọm nditọete ke esop mbufo ke nti n̄kpọ emi mmọ ẹtịn̄de ẹnyụn̄ ẹnamde? w19.02 16 ¶8-9

Ndi akpana ikere ke ana ifọn ima mbemiso ikemede ndisọn̄ọ nda ye Jehovah? Imekeme ndikere ntre sia imesiwak ndinam ndudue. Edi ikpanaha ikere ntre sia idịghe ndudue nnyịn ke Jehovah esise. Ikọ esie ọdọhọ ete: “Edieke ekpedide ndudue ke afo ese, O Jah, O Jehovah, anie ekpekeme ndida?” (Ps. 130:3) Jehovah ọfiọk ke nnyịn ifọnke ima, ke imesinam idiọkn̄kpọ, enye esinyụn̄ efen ọnọ nnyịn. (Ps. 86:5) N̄kpọ efen edi ke Jehovah ọfiọk se nnyịn mîkemeke ndinam, isinyụn̄ iyomke inam se ikponde ikan nnyịn. (Ps. 103:12-14) Se idin̄wamde ikọt Jehovah ẹsọn̄ọ ẹda ye enye edi ima. Ana ika iso ima Abasi ke ofụri esịt inyụn̄ isọn̄ọ ida ye enye, iyokke. Edieke ikade iso ima enye ntre idem ke ini idomo esịmde nnyịn, ọwọrọ imọsọn̄ọ ida ye enye. (1 Chron. 28:9; Matt. 22:37) Imọfiọk ke se Jehovah ọdọhọde inam ọfọn akan, se inyụn̄ ibehede nnyịn edi ndinam se Ete nnyịn eke heaven amade. Sia imade enye, isikere kan̄a se idinemde enye esịt ini iyomde ndibiere n̄kpọ. Emi owụt ke isọn̄ọ ida ye enye. w19.02 3 ¶4-5

Imesitetịm ibuọt idem ye Jehovah ima ibọ ufọn nti n̄kpọ emi inamde. (Jas. 1:2, 3) Esinem nnyịn n̄ko sia imọdiọn̄ọ ke enem Jehovah ndida nnyịn nte nditọ esie, esinyụn̄ ọdọn̄ nnyịn nditetịm nnam se inemde enye esịt. (N̄ke 27:11) Idomo ekpesịm nnyịn, isida enye nte ifet ndiwụt ke imama ndinam se Ete nnyịn oyomde inam. (Ps. 119:113) Imesiwụt n̄ko ke imama Jehovah ke ofụri esịt, ke imebiere ndinịm kpukpru ewụhọ esie nnyụn̄ nnam se enye ọdọhọde. (1 Ndi. 8:61) Ndi oro ọwọrọ ke nnyịn idinamke ndudue aba? Iwọrọke, sia nnyịn ifọnke ima. Edieke inamde ndudue, ọfọn iti uwụtn̄kpọ Edidem Hezekiah. Enye ama anam ndudue, edi ama akabade esịt, onyụn̄ aka iso anam n̄kpọ Jehovah “ke ofụri esịt.” (Isa. 38:3-6; 2 Chron. 29:1, 2; 32:25, 26) Ntre inaha iyak Satan anam ikere n̄kpọ nte enye ke usụn̄ ndomokiet. Ẹyak ibọn̄ akam idọhọ Jehovah an̄wam nnyịn inyene “esịt n̄kopitem” inyụn̄ ika iso isọn̄ọ ida ye Jehovah.—1 Ndi. 3:9; Ps. 139:23, 24. w19.01 19 ¶17-18

Imesidia ufọn ke ini ibọrọde mbụme ke mbono esop. (Isa. 48:17) Didie? Akpa kan̄a, ima iduak ndibọrọ mbụme, imesinen̄ede ida ini itịm idem inọ mbono esop. Emi esinam se Bible etịn̄de enen̄ede an̄wan̄a nnyịn. Se Bible etịn̄de ama enen̄ede an̄wan̄a nnyịn, eyemem nnyịn utom ndinam se ikpepde. Ọyọhọ iba edi ke mbono esop eyenen̄ede enem nnyịn sia imetiene isịn uyo. Ọyọhọ ita edi ke nnyịn idisọpke ifre se ikọbọrọde sia ima inen̄ede ida ini itịm idem. Esịt esinyụn̄ enem Jehovah ke ini itịn̄de se inịmde. Jehovah esikpan̄ utọn̄ okop se ibọrọde onyụn̄ enen̄ede ama ukeme emi isịnde ndibọrọ mbụme. (Mal. 3:16) Didie ke enye esiwụt nnyịn ke imọ imama se inamde? Enye esidiọn̄ nnyịn ke ini idomode nte ikekeme ndinam se inemde enye esịt. (Mal. 3:10) Omokụt do ke imenyene nti ntak ndisibọrọ mbụme ke mbono esop. w19.01 8 ¶3; 9-10 ¶7-9

Jehovah enen̄ede ọdiọn̄ọ nte anamde n̄kpọ ye ikọt esie. Utu ke enye ndinọ nnyịn udịm udịm ibet, enye ekpep nnyịn sụn̄sụn̄ nte ikpenịmde ibet ima. Enye oyom nnyịn ida nti item emi odude ke Bible idu uwem inyụn̄ isua se idiọkde. Ukwọrọikọ emi Jesus ọkọkwọrọde ke obot anam ikụt akpan ntak emi mme owo ẹsinamde idiọkn̄kpọ. (Matt. 5:27, 28) Ke obufa ererimbot, Christ emi edide Edidem Obio Ubọn̄ Abasi ayaka iso ekpep nnyịn n̄kpọ man inen̄ede ima edinen ido nte enye amade, inyụn̄ inen̄ede isua idiọkido nte enye asuade. (Heb. 1:9) Enye ayanam ifọn ima inyụn̄ isikere nti n̄kpọ kpukpru ini. Se do, ididịghe etie etie idiọkn̄kpọ odụk fi ekikere, udûnyụn̄ ubọhọ ufen aba ke ntak idiọkn̄kpọ. Ke akpatre, afo eyenyene “ubọn̄ ubọn̄ ifụre” emi Jehovah ọn̄wọn̄ọde ndinọ fi. (Rome 8:21) Imọdiọn̄ọ ke ọkpọkọm ifụre nnyịn okpon didie, edisụk inyenyene adan̄a. N̄kukụre se idinamde inyene ata ifụre edi ndinam kpukpru n̄kpọ ke ima ukem nte Abasi.—1 John 4:7, 8. w18.12 23 ¶19-20

Eyen Israel ama ekeme ndisio n̄wan esie ndọ edieke “okụtde enye mbubiam n̄kpọ [m̀mê n̄kpọ ndek] ke idem.” Ibet iketịn̄ke se “mbubiam n̄kpọ” m̀mê “n̄kpọ ndek” emi edide. Utọ n̄kpọ emi ikedịghe n̄kpri n̄kpri ndudue, akana edi ata idiọk n̄kpọ m̀mê ata n̄kpọ o-bụt. (Deut. 23:14) Edi ke eyo Jesus, ama enyene ndịk tutu sia ediwak mme Jew ẹkesio iban ndọ “ke ntak ekededi.” (Matt. 19:3) Nnyịn ikpedehe-dei inyene utọ edu emi. Prọfet Malachi ama owụt nte Abasi esede usiondọ. Ini oro, irenowo ẹma ẹsiwak ndida n̄kari nsio ‘iban uyen mmọ’ ndọ. Ekeme ndidi mmọ ẹkenam ntre man ẹkeme ndidọ n̄kaiferi emi mîkokponoke Jehovah. Malachi ama ewet ke Jehovah ọdọhọ ke imọ ‘isasua usiondọ.’ (Mal. 2:14-16) Ikọ emi ekem ye se Ikọ Abasi etịn̄de aban̄a akpa ndọ ete: “Erenowo [ayakadiana] ye n̄wan esie ndien mmọ ẹyekabade ẹdi obụk kiet.” (Gen. 2:24) Jesus okonyụn̄ ada ndọ nte Ete esie adade, oro akanam enye ọdọhọ: “Se Abasi ama akadian yak baba owo kiet okûdian̄ade.”—Matt. 19:6. w18.12 11 ¶7-8

Nte n̄kpọ etiede ye ndusụk nditọete esiyak mmọ ẹkeme ndika ebiet oro oyomde usụn̄ n̄kanam n̄kpọ Abasi. Mmọ ẹkpebe prọfet Isaiah emi Jehovah okobụpde enye ete: “Anie ke ami ndidọn̄ utom, anie edinyụn̄ aka utom ọnọ nnyịn?” Isaiah ọkọbọrọ ete: “Se mi mi! Dọn̄ mi utom.” (Isa. 6:8) Ndi ọdọn̄ fi ndin̄wam esop Abasi? Ndi nte n̄kpọ etiede ye afo ayayak fi ekeme ndin̄wam? Jesus ọkọdọhọ ete: “Mmọdo, ẹben̄e Enyene-idọk ẹte enye osio mme anamutom ọnọ ẹdi ke idọk esie.” (Matt. 9:38) Enye eketịn̄ aban̄a ndikwọrọ ikọ nnyụn̄ nnam mme owo ẹdi mbet esie. Ndi afo emekeme ndika ebiet oro ẹyomde-yom mme ọkwọrọikọ n̄kasiak usụn̄? Ndi emekeme ndin̄wam owo en̄wen aka? Ediwak nditọete ẹdọhọ ke mfọnn̄kan usụn̄ mmimọ ndiwụt ke imama Abasi ye mbọhọidụn̄ mmimọ edi ndikasiak usụn̄ ke efakutom oro ẹyomde-yom mme ọkwọrọikọ. Ndi odu n̄kpọ en̄wen emi akpanamde ọnọ Abasi? Esịt eyenem fi edieke anamde. w18.08 27 ¶14-15

Mme mbụk Gospel ẹnam idiọn̄ọ nte Jehovah adade inyene. Abasi ke idemesie ekemek mbon emi ẹdidide ete ye eka Eyen esie mi ke isọn̄. Mbon emi enye ekemekde ikedịghe imọ owo. (Lev. 12:8; Luke 2:24) Ini Jesus amanade, Mary ekenịm enye “ke usịnudia ufene, koro itie mîkodụhe inọ mmọ ke ubetnna isenowo.” (Luke 2:7) Ekpedi Jehovah okoyom Eyen esie amana ke ata ediye ufọk, ikpọkọsọn̄ke enye ndinam etịbe ntre. Edi se ikebehede Jehovah ekedi yak Eyen imọ amana ke ufọk mbon emi ẹdade n̄kpọ imọ akpa ke uwem mmọ. Mbụk emana Jesus anam ikụt nte Jehovah adade inyene. Se inen̄erede ibehe ndusụk mme ete ye eka edi nditọ mmọ ndinyene mfọnn̄kan n̄kpọ ke ererimbot emi, ekpededi oro anam nditọ mmọ ẹkûkpere Jehovah. Edi se Jehovah adade ke akpan n̄kpọ akan edi nnyịn ndikpere enye. Ndi emese n̄kpọ emi nte Jehovah esede? Ndi nte akamade nditọ fo owụt ke emese n̄kpọ emi ntre? w18.11 24 ¶7-8

Sia Jehovah edide Abasi inemesịt, enye oyom nnyịn ikop inemesịt; enye onyụn̄ anam ediwak n̄kpọ ọnọ nnyịn emi ẹsinamde esịt enem nnyịn. (Deut. 12:7; Eccl. 3:12, 13) Edi ekeme ndisọn̄ owo ndikop inemesịt ke ererimbot emi. Nso ikeme ndinam ọsọn̄? Ekeme ndisọn̄ ndikop inemesịt ke ini owo nnyịn akpade, ke ini ẹsiode owo nnyịn ke esop, ẹsiode nnyịn ke utom, ndọ nnyịn asuanade, ufọk etiede ikọ ikọ, mbon itieutom nnyịn m̀mê nditọ ufọkn̄wed nnyịn ẹsakde nnyịn, m̀mê ke ini ẹkọbọde nnyịn mîdịghe ẹsịnde nnyịn ke ufọk-n̄kpọkọbi ke ntak emi ikponode Jehovah. Ekeme ndisọn̄ n̄ko ndikop inemesịt edieke isikopde ọkpọsọn̄ mfụhọ, idem nnyịn mîsọn̄ke nte ekesisọn̄de, m̀mê idọn̄ọde uyịre uyịre udọn̄ọ. Edi kûfre ke Jesus emi edide ‘n̄kukụre Andinyene Akwa Odudu, emi onyụn̄ okopde inemesịt’ ama esima ndidọn̄ mme owo esịt nnyụn̄ nnam esịt enem mmọ. (1 Tim. 6:15; Matt. 11:28-30) Ini Jesus ọkọkwọrọde ikọ ke obot, enye ama asiak ediwak n̄kpọ emi ẹkemede ndinam ikop inemesịt kpa ye afanikọn̄ idiọk ererimbot emi. w18.09 17-18 ¶1-3

N̄kpọ kiet emi esinen̄erede ọsọn̄ nnyịn ndinam edi nditre mme ido obio emi Abasi mîmaha. Idem ke ndusụk owo ẹma ẹkedidiọn̄ọ nte Jehovah adade utọ ido obio oro, esisọn̄ mmọ nditre. Mmọ ẹsikere se mbon ubon mmọ, mbon itieutom mmọ, ye mme ufan mmọ ẹdinamde. N̄kpọ emi ekeme ndida akamba mfịna ndi akpan akpan ke ini owo mmọ akpade, ndien ẹdọhọ mmọ ẹnam ndusụk n̄kpọ emi ẹsinamde ẹkpono akpan̄kpa. Nte mbon en̄wen ẹkenyenede uko ẹtre se Abasi mîmaha ekeme ndin̄wam nnyịn itre n̄ko. Nso ke mbon emi ẹkesikọkde ibọk ke Ephesus ẹkenam ini mmọ ẹkedidụkde esop? Bible ọdọhọ ete: “Mmọ . . . ẹtan̄ n̄wed mmọ ẹbon ọtọkiet ẹnyụn̄ ẹfọp mmọ ke iso kpukpru owo. Ndien mmọ ẹbat ekọmurua mmọ ẹnyụn̄ ẹkụt ke ẹdi mbak silver tọsịn aba ye duop.” (Utom 19:19, 20) Se nti ikọt Abasi emi ẹkeyakde atak ama okpon, edi Abasi ama ọdiọn̄ mmọ akan se mmọ ẹkeyakde atak. w18.11 7 ¶15-16

Ikebịghike ke nditọ Israel ẹma ẹkebe Akpa Jordan, Joshua ama okụt owo akamade akan̄kan̄. Owo oro ekedi “ọbọn̄ udịmekọn̄ Jehovah.” Enye ekedi ndin̄wana nnọ ikọt Abasi. (Josh. 5:13-15) Angel emi akadade nditọ Israel usụn̄ ama eteme Joshua nte mmọ ẹdisan̄ade ikan Jericho. Ekeme nditie nte ndusụk se ẹkedọhọde mmọ ẹnam edikam idada mfịna isọk mmọ. Ke uwụtn̄kpọ, Jehovah ọkọdọhọ yak ẹnịm kpukpru irenowo mmọ mbobi. Ọwọrọ mmọ idikemeke ndin̄wana ekọn̄ ke ufan̄ usen ifan̄. (Gen. 34:24, 25; Josh. 5:2) Anaedi mbonekọn̄ Israel oro ẹkenịmde mbobi do ẹma ẹkere nte mmimọ idisan̄ade ikpeme ubon mmimọ edieke mme asua ẹdide en̄wan. Edi etise, mmọ ẹkop ke “ẹma ẹtịm ẹberi usụn̄ Jericho ke ntak nditọ Israel.” (Josh. 6:1) Mmọ ikekereke ke utọ n̄kpọ oro ekpetịbe. Ndi oro ikanamke mmọ ẹdọdiọn̄ ẹbuọt idem ye Jehovah ẹnyụn̄ ẹnam se enye ọdọhọde? w18.10 23 ¶5-7

Didie ke ikeme ndisụhọde idem nte Paul? Akpa, ikpanaha ibọ ubọn̄ oro ẹkpenọde Jehovah ida m̀mê iyom mme owo ẹtoro nnyịn ke n̄kpọ ekededi emi Jehovah ọnọde nnyịn odudu inam. Ọkpọfọn kpukpru nnyịn ibụp idem nnyịn ite: ‘Nsida didie mbon oro n̄kwọrọde ikọ nnọ? Ndi mmesidue ntiene mbon n̄kan̄ nnyịn nsari mbon oro mmọ ẹsisaride?’ Mme Ntiense Jehovah ke ofụri ererimbot ẹyom ndin̄wam ediwak owo nte mmọ ẹkekeme ẹkop eti mbụk. Oro esinam mmọ ẹsan̄a ke efakutom mmọ ẹyom m̀mê odu mbon oro mîkopke usem oro mmọ ẹdade ẹkwọrọ ikọ. Ndusụk ini mmọ ẹsikpep usem ye ido mbon oro mme owo mîsidaha ke n̄kpọ. Edi ikpanaha ikọt Abasi emi ẹyomde ndin̄wam utọ mbon oro ẹdedei ẹkere ke imọfọn ikan mmọ. Utu ke oro, akpana mmọ ẹdomo ndifiọk n̄kpọ mban̄a owo kiet kiet man mmọ ẹkeme ndinam ikọ Abasi an̄wan̄a enye. w18.09 5 ¶9, 11

Mbon Rome ẹma ẹwot Judas. Idịghe Judas kpọt ye mbon en̄wen emi ẹkesin̄wanade ẹyom mbon Rome ẹnọ mmimọ ifụre ẹkeyom ndiwọrọ ke ufụn mbon Rome. Mme Jew oro ẹkedide mme usụhọde owo ẹma ẹnen̄ede ẹtie ẹbet Messiah oro edidide idinyan̄a mmọ isio mbon Rome ke ubọk inyụn̄ inam idụt mmọ afiak ọwọrọ etop. (Luke 2:38; 3:15) Ediwak mmọ ẹkekere ke Messiah oro ọyọtọn̄ọ obio ubọn̄ ke Israel man ediwak miliọn mme Jew oro ẹkedụn̄de ke nsio nsio idụt ẹfiak ẹnyọn̄ ẹdi obio emana mmọ. N̄kọ emeti ke John Andinịm Owo Baptism ama akam obụp Jesus ete: “Nte afo edi Enye Emi Enyenede Ndidi, m̀mê nnyịn ikpodori enyịn ke owo efen?” (Matt. 11:2, 3) Ekeme ndidi John okoyom ndifiọk m̀mê owo en̄wen edidinam kpukpru se mme Jew ẹkedoride enyịn. Ke Jesus ama ekeset, mbet iba ẹma ẹkụt enye ini mmọ ẹkade Emmaus. Mmọ ẹma ẹdọhọ ke ikekere ke Jesus edinyan̄a Israel isio mbon Rome ke ubọk. (Luke 24:21) Esisịt ini ke oro ebede, mme apostle Jesus ẹma ẹbụp enye ẹte: “Ọbọn̄, nte afo ọmọn̄ ọtọn̄ọ ntak ayak obio ubọn̄ ọnọ Israel ke emi?”—Utom 1:6. w18.06 4 ¶3-4

Ana inen̄ede ikpeme ke ini ikopde n̄kpọ iban̄a nditọete nnyịn. Kûfre ke Satan edi andidori nti ikọt Abasi ikọ. (Edi. 12:10) Jesus ama ọdọdọhọ ke mme asua ẹyetịn̄ “kpukpru orụk idiọkn̄kpọ ke nsu ẹdian” nnyịn. (Matt. 5:11) Edieke inịmde se Jesus eketịn̄de oro, idem idikpaha nnyịn ke ini ikopde mme owo ẹtịn̄de idiọkn̄kpọ ẹban̄a ikọt Jehovah. Ndi esinem fi ndinọ mme ufan fo ye mbon oro ọdiọn̄ọde e-mail ye etop ke fon? Ekpedi ntre, ke ini okopde obufa n̄kpọ ke TV, ekebe ukopikọ, mîdịghe okotde ke n̄wedmbụk n̄kpọntịbe, emekeme ndiyom ndinam n̄kpọ nte mme ọkọmbụk n̄kpọntịbe. Mmọ ẹsiyom ndidi akpa owo emi anamde mme owo ẹkop obufa n̄kpọ emi etịbede. Edi mbemiso ọnọde etop oro m̀mê e-mail oro ẹsọk mbon en̄wen, bụp idemfo ete: ‘Ndi mmenen̄ede mfiọk ke se nyomde ndinọ mme owo emi edi akpanikọ?’ Edieke mûkpemeke, emekeme ndidue nsuan nsu ke otu nditọete. Ekikere akpasiaha fi iba, sọhi etop oro, kûnọ owo ndomokiet. w18.08 3 ¶3; 4 ¶6-7

Jesus oyom isitat ubọk inọ mme owo n̄kpọ man esịt enem nnyịn. Ediwak owo ẹsiwụt ke imama se inọde mmọ. Idịghe kpukpru owo ẹsiwụt ke imama se inọde mmọ. Edi mbon oro ẹmade se inọde mmọ ẹsitiene ẹtat ubọk ẹnọ owo n̄kpọ n̄ko. Ntre sinọ owo n̄kpọ ekpededi mmọ ẹwụt ke imama m̀mê iwụtke. Ufiọkke se enọ fo ekemede ndiman. Mbon oro ẹnen̄erede ẹtat ubọk isinọhọ owo n̄kpọ man ama ekem owo oro ọnọ mmọ usiene. Emi akanam Jesus ọdọhọ ete: “Ke ini afo anamde usọrọ, kot mme ubuene, mmọ eke ẹbiomode ndo ke ukot, mbụn̄ọ, nnan; ndien afo oyokop inemesịt, koro mmọ mînyeneke se ẹdidade ẹnọ fi ke usiene.” (Luke 14:13, 14) Mme N̄ke 22:9 ọdọhọ ke “owo eke enyenede enyịn mfọnido ọyọbọ edidiọn̄.” Psalm 41:1 ọdọhọ ke “owo ekededi emi ekerede aban̄a usụhọde owo okop inemesịt.” Omokụt do ke esịt eyenem nnyịn edieke in̄wamde mme owo. w18.08 21-22 ¶15-16

Ọsọsọn̄ ndifiọk ofụri akpanikọ idahaemi sia ediwak mbụk ẹsidi anafai nsu, ndusụk ẹdi nsu emi ẹbuakde ekpri akpanikọ. N̄kpọ en̄wen edi ke nnyịn ifọnke ima. Nso ikeme ndin̄wam nnyịn ifiọk se ikpanamde? Ana ifiọk mme item emi N̄wed Abasi ọnọde nnyịn, isinyụn̄ inam mmọ. Item kiet ọdọhọ ke edieke owo ọbọrọde ikọ ke ini enye mîkopke ofụri akpanikọ kan̄a, ke “oro edi ndisịme ye esuene ọnọ enye.” (N̄ke 18:13) Item en̄wen ọdọhọ yak nnyịn ikûdi ima ikokop ikọ nnyịn inịm, ibụpke mbụme. (N̄ke 14:15) En̄wen ekpep nnyịn ke ana inen̄ede ikpeme mbak nnyịn idiberi edem ke se ifiọkde, inamke n̄kpọ m̀mê ebịghi didie ikọtọn̄ọ ndikpono Jehovah. Mme item Bible emi idiyakke ẹbian̄a nnyịn edieke isidụn̄ọrede ifiọk se idide akpanikọ man ikeme ndibiere se ifọnde. w18.08 7 ¶19

Ke ini inade baptism, nnyịn inam mme owo ẹfiọk ke Jehovah edinyene nnyịn, ke imonyụn̄ inyịme ndisụk ibuot nnọ enye. Jesus ama anam ukem n̄kpọ oro ini enye akanade baptism. Eketie nte n̄kpọ eke enye ọdọhọde Jehovah ete: “Mmadat esịt ndinam uduak fo, O Abasi mi.” (Ps. 40:7, 8) Nso ke Jehovah akanam ke ini Jesus akanade baptism? Bible ọdọhọ ete: “Ke Jesus ama akana baptism, kpa idaha oro enye ọwọrọ ke mmọn̄; ndien, sese! enyọn̄ eberede, ndien enye okụt spirit Abasi osụhọrede nte ibiom edidoro enye ke idem. Sese! N̄ko, uyo oto ke heaven ọdọhọ ete: ‘Emi edi edima Eyen mi, emi ami nnyịmede.’” (Matt. 3:16, 17) Kpa ye oro edide Jehovah enyene Jesus, esịt ama enem enye ndikụt Eyen esie enyịmede ndinam uduak esie. Ntre ke esịt esinyụn̄ enem Jehovah ke ini nnyịn iyakde idem inọ enye. Enye iditreke-tre ndidiọn̄ nnyịn.—Ps. 149:4. w18.07 23 ¶4-5

Ini Moses ọkọdọhọde “nnyịn,” etie nte enye eketịn̄ aban̄a idemesie ye Aaron. Ikọ esie okowụt ke enye ikponoke Jehovah emi akanamde utịben̄kpọ oro. Etie nte se itịn̄de emi ekem ye se Psalm 106:32, 33 ọdọhọde ete: “Mmọ ẹnam enye [Jehovah] ayat esịt ke mmọn̄ Meribah, ntre ọdiọk ye Moses ke ntak mmọ. Koro mmọ ẹkeyatde enye [Moses] esịt ndien enye ọtọn̄ọ ndida inua esie ntịn̄ ikọ ke ibụmede.” (Num. 27:14) Se Moses akanamde oro ikayakke mme owo ẹnọ Jehovah ukpono oro enye odotde. Jehovah ọkọdọhọ ke Moses ye Aaron ‘ikokopke uyo imọ.’ (Num. 20:24) Se mmọ ẹkenamde oro ama ọdiọk tutu! N̄kọ emeti ke Jehovah ikayakke kpukpru nditọ Israel oro ẹkesọn̄de ibuot ye enye ẹdụk Isọn̄ Un̄wọn̄ọ! (Num. 14:26-30, 34) Ntre ama odot nte Jehovah ekebierede ukem ikpe oro ọnọ Moses ke ntak nsọn̄ibuot esie. Enye ikayakke Moses odụk Isọn̄ Un̄wọn̄ọ. w18.07 14 ¶9, 12; 14 ¶13

Ndi afo eyenyịme nditre ndinam n̄kpọ ekededi oro edifịnade eyenete fo ekpededi emenyene unen ndinam n̄kpọ oro? Imenịm ke eyenyịme. Ndusụk nditọete nnyịn ẹkesidodụk ẹnyịne ke ọkpọsọn̄ mmịn ini mmọ mîkodụkke esop. Edi idahaemi mmọ ẹbiere ke mmimọ idin̄wọn̄ke ọkpọsọn̄ mmịn aba. Idụhe owo nnyịn ndomokiet emi akpamade ndinam eyenete nnyịn afiak akanam n̄kpọ emi edisịnde enye ke afanikọn̄. (1 Cor. 6:9, 10) Ntre edieke ikotde eyenete nnyịn ufọk, idifọnke inyịk enye ọn̄wọn̄ ọkpọsọn̄ mmịn edieke enye ọdọhọde ke imọ in̄wọn̄ke. Ke ini Timothy ekedide n̄kpọ nte isua 20, enye ama enyịme ndina mbobi kpa ye oro enye ọkọdiọn̄ọde ke ayabiak imọ. Enye ama ọfiọk ke mme Jew oro imọ ikoyomde ndikwọrọ ikọ nnọ ikadaha mbobi ibre mbre. Ntre enye ikoyomke ndinam n̄kpọ emi edifịnade owo ndomokiet ukem nte Paul mîkanamke. (Utom 16:3; 1 Cor. 9:19-23) Ndi afo eyenyịme ndiyak n̄kpọ atak fi ukem nte Timothy man an̄wam mme owo? w18.06 18-19 ¶12-13

Jehovah esinam mbon emi enye amade ẹdidi ikọt esie. Enye esidụri mbon emi ẹnyenede eti esịt sụn̄sụn̄ sụn̄sụn̄ edisịn ke esop esie. (John 6:44) Akpa ini emi osobode owo emi mîdịghe Ntiense Jehovah, nso ke esidiọn̄ọ aban̄a enye? Ke ebede enyịn̄ esie ye nte enye etiede, iwakke se edidiọn̄ọde iban̄a enye. Edi isitiehe ntre akpa ini emi osobode owo emi ọdiọn̄ọde Jehovah onyụn̄ amade enye. Ọkpọkọm enye oto m̀mọ̀n̄ m̀mê ẹsinam n̄kpọ didie ke edem mmọ, ọmọdọdiọn̄ọ ediwak n̄kpọ aban̄a enye, enye n̄ko onyụn̄ ọdiọn̄ọ aban̄a fi! Ke uwụtn̄kpọ, emesisọsọp ọdiọn̄ọ ke mbufo mbiba ẹsem “edisana usem.” Emi ọwọrọ ke se enye enịmde aban̄a Abasi ke afo enịm, se enye ekerede aban̄a ini iso ke afo ekere, nte Ikọ Abasi ọdọhọde ẹdu uwem ke enye n̄ko odu. Ifan̄ kpọt ke isiak emi, edi mmọ ẹdi ata akpan n̄kpọ emi owo ọkpọdiọn̄ọde aban̄a owo efen sia mmọ ẹdinam fi ọbuọt idem ye owo oro. Mmọ n̄ko ẹdinam mbufo ẹkpere kiet eken ẹnyụn̄ ẹka iso ẹdi ata nti ufan. w18.12 21 ¶9-10

Christ ama anam otu emi ẹkesede ẹban̄a utom ikọt Abasi ke eyo mme apostle ẹbiere ke mme Christian emi mîdịghe mme Jew inyeneke ndina mbobi. (Utom 15:19, 20) Edi ediwak isua ke ẹma ẹkebiere n̄kpọ emi, ediwak nditọete emi ẹkedide mme Jew ẹkesụk ẹnenịm nditọ mmọ mbobi. Edi imekeme ndikere m̀mê nso ikanam Jesus ayak n̄kpọ mbobi emi aka iso ada mfịna edi ke anyan ini ke ini edide n̄kpa esie ama abiat Ibet Moses efep. (Col. 2:13, 14) Esida ndusụk owo ini ndinam obufa n̄kpọ emi ẹdọhọde, ntre akana ẹnọ mme Christian emi ẹkedide Jew ini man enen̄ede an̄wan̄a mmọ ke Ibet Moses ibọpke mmimọ aba. (John 16:12) Ama ọsọn̄ ndusụk mmọ ndinịm ke owo ndina mbobi iwụtke aba ke Abasi enyịme enye. (Gen. 17:9-12) Ndusụk mme Christian emi ẹkedide mme Jew ikoyomke nditre ndinam se mme Jew ẹnamde mbak mme Jew ẹdikọbọ mmọ. (Gal. 6:12) Edi nte ini akakade, Christ ama anam Paul ewet leta enen̄ede n̄kpọ oro.—Rome 2:28, 29; Gal. 3:23-25. w18.10 24-25 ¶10-12

Caiaphas ama ọdọn̄ mbonekọn̄ ẹkemụm Jesus okoneyo. Jesus ama ọdiọn̄ọ ubi oro Caiaphas ọkọdọkde; ntre ke ini Jesus akadiade akpatre udia ye mme apostle esie, enye ama ọdọhọ mmọ ẹmen akan̄kan̄. Akan̄kan̄ iba kpọt ẹyekem se Jesus adade ekpep mme apostle esie n̄kpọ. (Luke 22:36-38) Kpa okoneyo oro, mbon ntịme ẹma ẹdi ndimụm Jesus, esịt ama ayat Peter nte mmọ ẹkedide okoneyo ndimụm Jesus tutu enye ada akan̄kan̄ esịbe owo mmọ kiet utọn̄. (John 18:10) Edi Jesus ama ọdọhọ Peter ete: “Sịn akan̄kan̄ fo ke itie esie, koro kpukpru owo eke ẹmende akan̄kan̄ ẹdikpa ke akan̄kan̄.” (Matt. 26:52, 53) Nso ke emi ekekpep mme mbet esie? Ekekpep mmọ ke ikpanaha mmọ ẹdi ubak ererimbot. Se Jesus ekeben̄ede ete esie okoneyo oro edi oro mbemiso mmọ ẹkedide ẹdimụm enye. (John 17:16) Ikanaha mmọ ẹbọ Abasi utom ẹnam sia Abasi kpọt ekeme nditre ufịk. Emi anam nnyịn ika iso idiana kiet inyụn̄ idu ke emem. Esinem Jehovah etieti ke ini enye okụtde nnyịn idianade kiet ke ererimbot oro ubahade okponde ntem.—Zeph. 3:17. w18.06 7 ¶13-14, 16

Idịghe mme n̄kpọ emi ọdọn̄de nnyịn kpọt ke Satan esidomo ndida ntap nnyịn, enye esinyụn̄ odomo ndinam idem enyek nnyịn man itre ndinam n̄kpọ Jehovah. Ke uwụtn̄kpọ, enye ekeme ndinam ukara ẹkpan nnyịn ndikwọrọ ikọ. Enye onyụn̄ ekeme ndinam nditọ ufọkn̄wed nnyịn m̀mê mbon itieutom nnyịn ẹsak nnyịn ke ntak emi inamde se Bible ekpepde. (1 Pet. 4:4) Enye ekeme ndinam mbon nnyịn ẹdomo ndikpan nnyịn ndidụk mbono esop ẹkere ke ikam inam ke ufọn nnyịn. (Matt. 10:36) Nso idin̄wam nnyịn iyọ kpukpru emi? Akpa, ikpanaha idem akpa nnyịn ke ini utọ n̄kpọ emi etịbede sia imọfiọk ke Satan an̄wana ye nnyịn oro. (Edi. 2:10) Ọyọhọ iba, ana iti n̄ko ke Satan ọkọdọhọ ke nnyịn idikpono Abasi ke ini n̄kpọ ọfọnde ye nnyịn kpọt, ke iyakan̄ Abasi edieke n̄kpọ ọsọn̄de ye nnyịn. (Job 1:9-11; 2:4, 5) Ọyọhọ ita, ana iben̄e Jehovah an̄wam nnyịn iyọ. Ti ke Jehovah ọn̄wọn̄ọ ke imọ idikpọn̄ke nnyịn.—Heb. 13:5. w18.05 26 ¶14

Ikpanaha ikere ke ukwọrọikọ nnyịn inyeneke ufọn ekpededi etie nte ke mme owo ke efakutom nnyịn imaha ukwọrọikọ nnyịn. Imọdiọn̄ọ ke ediwak owo imaha ndikpan̄ utọn̄ nnọ nnyịn, edi oro iwọrọke ke mmọ isikwe se inamde. Mmọ ẹsikụt ke imesisịne ọfọn̄ ọfọn, ifọn ido ye mme owo, isinyụn̄ ituak inua imam. Nte ini akade, eti uwem nnyịn ekeme ndinam ndusụk mmọ ẹdikụt ke nnyịn itiehe nte mmọ ẹkekerede. Sergio ye Olinda ẹdi mme asiakusụn̄. Mmọ ẹdọhọ ẹte: “Enyene ini emi ubiakidem mîkayakke ika itiembehe bọs oro isidade inọ mme owo n̄wed. Ini ikafiakde ika do, mme owo ẹma ẹbụp nnyịn ẹte, ‘Ebịghi-o! Ekedi didie?’” Edieke nnyịn mîyakke ‘ubọk nnyịn ọduọk odudu’ ndikwọrọ etop Obio Ubọn̄, ọwọrọ imetiene itie ‘ntiense inọ kpukpru mme idụt.’ (Matt. 24:14) Esịt enen̄ede enem nnyịn ndifiọk ke Jehovah ama se inamde sia enye amama kpukpru ‘mbon oro ẹn̄wụmde mfri ke ime’!—Luke 8:15. w18.05 16 ¶16-18

Jehovah esisọn̄ọ ikọt esie idem. Enye anam emi toto ke ini emi Adam ye Eve ẹkenamde idiọkn̄kpọ. Ke ndondo oro mmọ ẹkesọn̄de ibuot ke In̄wan̄ Eden, Jehovah ama etịn̄ n̄kpọ emi edinọde ubonowo idotenyịn. Se Jehovah ọkọn̄wọn̄ọde ke Genesis 3:15 ayanam ubonowo ẹdori enyịn ke ẹyesobo Satan emi edide “akani urụkikọt” ẹnyụn̄ ẹbiat kpukpru utom esie ẹfep. (Edi. 12:9; 1 John 3:8) Noah ye ubon esie kpọt ẹkekpono Jehovah ke idiọk ererimbot oro mmọ ẹkedụn̄de. Afai ye orụk use oro mbon eyo Noah ẹkenamde ama odoro owo ndidien. Utọ n̄kpọ emi akpakanam idem emem Noah. (Gen. 6:4, 5, 9, 11; Jude 6) Edi Jehovah ama ọdọhọ Noah ke imọn̄ isobo idiọk ererimbot oro, onyụn̄ etịn̄ se anade enye anam man ubon esie ẹbọhọ. (Gen. 6:13-18) Se Jehovah eketịn̄de ama ọsọn̄ọ Noah idem. w18.04 15 ¶1-2

Ikpanaha ikere ke sia esisọn̄de nnyịn ndineme nneme ye mme owo, ke nnyịn idikemeke nditịn̄ ikọ nsọn̄ọ owo idem. Ikam inen̄ekede isọn̄ ndisọn̄ọ owo idem. Domo ndituak inua imam ke ini ọkọmde eyenete, edieke enye mîtieneke ituak inua imam, diọn̄ọ ke enyene nte etiede ye enye. Ndikpan̄ utọn̄ n̄kop se enye etịn̄de ekeme ndidọn̄ enye esịt. (Jas. 1:19) Kpukpru nnyịn imekeme ndisọn̄ọ nditọete nnyịn idem inyụn̄ idọn̄ mmọ esịt. Edidem Solomon ọkọdọhọ ete: “Ikọ eke ẹtịn̄de ke nnennen ini ọfọn didie ntem! Nyayama enyịn anam esịt adara; eti etop anam ọkpọ enyene ndia.” (N̄ke 15:23, 30) Apostle Paul ama owụt ke nditie kiet n̄kwọ ikwọ Obio Ubọn̄ ekeme ndisọn̄ọ nnyịn idem. (Col. 3:16; Utom 16:25) Oyoyom idọdiọn̄ isọn̄ọ kiet eken idem nte usen Jehovah ‘asan̄ade ekpere.’—Heb. 10:25. w18.04 23 ¶16; 24 ¶18-19