January

Akpanikọ emi Timothy ekekpepde ọdiọn̄ọ, emi okonyụn̄ anamde enye enen̄ede oyom ndikpere Abasi, akanam enye ọbuọt idem ye Abasi. Ana afo n̄ko ekpep Bible man okụt ke mme n̄kpọ emi enye etịn̄de aban̄a Jehovah ẹdi akpanikọ. Enyene akpan n̄kpọ ita emi anade ebem iso odụn̄ọde okụt ke edi akpanikọ. Akpa, ana enịm ke Jehovah Abasi okobot kpukpru n̄kpọ. (Ex. 3:14, 15; Heb. 3:4; Edi. 4:11) Ọyọhọ iba, ana ọdiọn̄ọ se inamde fi enịm ke Abasi akanam ẹwet Bible ẹnọ mme owo. (2 Tim. 3:16, 17) Ọyọhọ ita, ana enịm ke Jehovah enyene mbon emi ẹkponode enye, emi Christ onyụn̄ adade usụn̄, onyụn̄ enịm ke Mme Ntiense Jehovah ẹdi mme owo oro. (Isa. 43:10-12; John 14:6; Utom 15:14) Emi iwọrọke ke ana ọdiọn̄ọ kpukpru n̄kpọ ke Bible. Se ikpebehede fi ekpedi ndida “ukeme ukere n̄kpọ” fo n̄n̄wam idemfo man enen̄ede enịm ke omokụt akpanikọ.—Rome 12:1. w20.07 10 ¶8-9

Udịm n̄kukun̄kpọyọriyọ eke Ediyarade ẹnyene iso owo ẹnyụn̄ “ẹyara mme n̄kpọ eke ẹbietde mme anyanya emi ẹnamde ke gold ke ibuot.” (Edi. 9:7) Mmọ ẹtụhọde “[mme asua Abasi] emi mînyeneke ufịkn̄kpọ Abasi ke ọkpọiso mmọ” ke ọfiọn̄ ition; n̄kukun̄kpọyọriyọ ẹsinyụn̄ ẹdu uwem ke n̄kpọ nte ọfiọn̄ ition. (Edi. 9:4) Se ẹtịn̄de emi ebiet se ikọt Jehovah emi ẹyetde aran ẹsinamde. Mmọ ẹsitịn̄ se Abasi aduakde ndinam idiọk ererimbot emi uko uko, se mmọ ẹtịn̄de onyụn̄ afafịna mbon emi ẹdade ye ererimbot emi. Ndi ikọ nnyịn ọwọrọ ke n̄kukun̄kpọyọriyọ emi ẹketịn̄de ẹban̄a ke Joel 2:7-9 idịghe ukem ye enye emi ẹtịn̄de ẹban̄a ke N̄wed Ediyarade? Ih. Ke Bible, n̄kpọ kiet esiwak ndida mban̄a nsio nsio n̄kpọ etiene se ẹtịn̄de ẹban̄a. Ke uwụtn̄kpọ, ẹkot Jesus “Ekpe emi otode esien Judah” ke Ediyarade 5:5, edi ke 1 Peter 5:8 ẹkot Devil “ekpe eke okụnide.” w20.04 3 ¶8; 5 ¶10

Enyene ndisịme ido emi Hagar eyenufọk Sarai akanamde ke ẹma ẹkemen enye ẹnọ Abram ọdọ. Ekedi Hagar oyomo, enye ọtọn̄ọ ndise Sarai emi ekedide ada ke usụhọde. Ama ọdiọk ekesịm se Sarai ebịnde Hagar osio ke ufọk. (Gen. 16:4-6) Sia nnyịn mîfọnke ima, imekeme ndida Hagar nte eyenọwọn̄ usọn̄enyịn emi ọkọbọde se okoyomde. Edi Jehovah ikadaha enye ntre. Jehovah ama ọdọn̄ angel esie aka ebịne enye. Ini angel okụtde enye, angel oro ama an̄wam enye okpụhọde uwem esie onyụn̄ ọdiọn̄ enye. Hagar ama okụt ke Jehovah ke ekese imọ, ke enye ama onyụn̄ ọdiọn̄ọ kpukpru se iwọrọde imọ. Oro akanam enye okot Jehovah “Abasi emi okụtde n̄kpọ, . . . enye emi okụtde mi.” (Gen. 16:7-13) Nso ke Jehovah okokụt ke idem Hagar? Jehovah ama enen̄ede ọdiọn̄ọ nte n̄kpọ eketiede ye Hagar ke ini edem ye se ikọwọrọde enye. Kpa ye emi Jehovah mîkamaha nte Hagar ọkọsọn̄ọde Sarai enyịn, imenịm ke ama an̄wan̄a Jehovah nte eketiede Hagar ke idem ye se ikọwọrọde enye. Oro akanam enye an̄wam Hagar. w20.04 16 ¶8-9

Apostle Paul ọkọdọhọ ke kpukpru ata mme Christian ke ẹfehe mbuba. (Heb. 12:1) Ndien ana kpukpru nnyịn, n̄kpri ye ikpọ, mbon emi ẹkopde idem ye mbon emi idem ememde, ika iso ifehe isịm utịt edieke iyomde ndibọ utịp emi Jehovah enịmde ọnọ nnyịn. (Matt. 24:13) Inua ikodobike Paul nditịn̄ ikọ emi sia enye ‘ama efehe mbuba esịm utịt.’ (2 Tim. 4:7, 8) Edi nso utọ mbuba ke Paul eketetịn̄ aban̄a? Ndusụk ini, Paul ama esida ndusụk se ẹkesinamde ke mbuba ke Greece ekpep akpan n̄kpọ. (1 Cor. 9:25-27; 2 Tim. 2:5) Ediwak ini, enye ama esimen uwem mme Christian odomo ye ndifehe mbuba itọk. (1 Cor. 9:24; Gal. 2:2; Phil. 2:16) Owo ọtọn̄ọ ndifehe “mbuba” emi ini enye ayakde idem ọnọ Jehovah onyụn̄ anade baptism. (1 Pet. 3:21) Enye efehe esịm utịt ini Jehovah ọnọde enye utịp nsinsi uwem.—Matt. 25:31-34, 46; 2 Tim. 4:8. w20.04 26 ¶1-3

“Ọbọn̄ edi anam-akpanikọ, enye oyonyụn̄ anam mbufo ẹsọn̄ọ ẹda onyụn̄ ekpeme mbufo mbak andidiọk.” (2 Thess. 3:3) Didie ke Jehovah esikpeme nnyịn? Jehovah ọnọ nnyịn n̄kpọekọn̄ ye mme n̄kpọ se isịne in̄wana ekọn̄ man ikeme ndikpeme idem Satan ama emen en̄wan edi. (Eph. 6:13-17) Mme n̄kpọ emi ẹdi ata nti, ẹsinyụn̄ ẹkpeme owo etieti! Edieke iyomde mme n̄kpọ emi ẹnyene ufọn ẹnọ nnyịn, inaha iyak ndomokiet inịm. Ke uwụtn̄kpọ, akpanikọ emi ẹdọhọde imen ibọbọ ke isịn ada aban̄a akpanikọ emi odude ke Bible emi edide Ikọ Abasi. Ana ibọbọ enye ke isịn sia Satan edi “ete nsu.” (John 8:44) Enye osu nsu ke ediwak tọsịn isua idahaemi onyụn̄ ada “kpukpru mme andidụn̄ isọn̄ otụn usụn̄”! (Edi. 12:9) Edi akpanikọ emi odude ke Bible iyakke enye abian̄a nnyịn. Idinam didie ibọbọ akpanikọ ke isịn? Edi nnyịn ndikpep akpanikọ mban̄a Jehovah, ndituak ibuot nnọ enye “ke spirit ye ke akpanikọ,” nnyụn̄ ndi mbon akpanikọ.—John 4:24; Eph. 4:25; Heb. 13:18. w21.03 26-27 ¶3-5

Se ikenen̄erede inam ẹda idụt oro ntre edi ke ẹkesituak ibuot ẹnọ Jehovah do. Edi ọtọn̄ọde ke Pentecost isua 33 eyo mme apostle, idụhe aba itie ndomokiet ke ererimbot emi ẹkotde “isọn̄ N̄kpọmbana” sia idahaemi ikọt Jehovah ẹdu ke kpukpru itie ke ofụri ererimbot. Mfịn, “isọn̄ N̄kpọmbana” edi ikpehe esop Jehovah emi odude ke isọn̄. Se mbon esop oro ẹnamde esịne mme n̄kpọ emi mmọ ẹnamde ẹda ẹtuak ibuot ẹnọ Jehovah, utọ nte mbono esop ye ukwọrọikọ. Edidem edere odụk “isọn̄ N̄kpọmbana” ediwak ini ke mme akpatre usen emi. Ke uwụtn̄kpọ, ini ukara Nazi ke Germany ekedide edidem edere, edidem oro ama odụk “isọn̄ N̄kpọmbana” ini enye ọkọkọbọde onyụn̄ owotde ikọt Abasi, akpan akpan ke ini ekọn̄ ererimbot ọyọhọ iba. Ke ekọn̄ oro ama okokụre ndien Soviet Union akabade edidem edere, edidem oro ama odụk “isọn̄ N̄kpọmbana” ini enye ọkọkọbọde ikọt Abasi onyụn̄ atan̄de mmọ ọkpọn̄ ebiet emi mmọ ẹkedụn̄de aka ebiet en̄wen. w20.05 13-14 ¶7-8

Yak ineme iban̄a ndusụk irenowo emi ẹkedide ufan Abasi mbemiso Christ edi isọn̄. Abraham ama enen̄ede ọbuọt idem ye Abasi. Ke n̄kpọ nte isua 1,000 ama ekebe tọn̄ọ Abraham akakpa, Jehovah okokot enye “ufan mi.” (Isa. 41:8) Ọwọrọ idem ke owo ama akakpa, Jehovah osụk adada enye nte ata ufan esie. Jehovah ifreke Abraham. (Luke 20:37, 38) Owo efen edi Job. Jehovah ama otoro Job ke iso kpukpru mme angel emi ẹkesopde idem ke iso Esie. Enye ọkọdọhọ ke Job “inyeneke nduduọhọ, enen onyụn̄ abak Abasi onyụn̄ ọwọn̄ọde ọkpọn̄ idiọk.” (Job 1:6-8) Jehovah akada didie Daniel emi ọkọsọn̄ọde ada anam n̄kpọ esie ke n̄kpọ nte isua 80 emi enye okodude ke idụt emi owo mîkponoke Jehovah? Utịm ikata, mme angel ẹma ẹdọhọ Daniel emi ama ọkọsọn̄ ke enye edi owo emi Abasi ‘amade etieti.’ (Dan. 9:23; 10:11, 19) Imenịm ke enen̄ede ọdọn̄ Jehovah ndinam ndima ufan esie ẹset.—Job 14:15. w20.05 26-27 ¶3-4

Eti eyen ukpepn̄kpọ ekeme ndidiọn̄ọ mme ibet Abasi, enye akam ekeme ndinen̄ede mma mmọ. Edi ndi enye oyokop uyo Jehovah ke ntak emi enye amade Jehovah? N̄kọ emeti ke Eve ama ọdiọn̄ọ ibet Abasi, edi enye ikamaha Abasi emi ọkọnọde ibet oro ata ima; Adam n̄ko ikamaha Abasi ata ima. (Gen. 3:1-6) Ntre idịghe mme ibet Abasi ye nte enye ọdọhọde idu uwem kpọt ke ikpekpep mme owo. Mme ibet Abasi ye nte Abasi ọdọhọde idu uwem ẹsifọn ye nnyịn kpukpru ini. (Ps. 119:97, 111, 112) Edi ekeme ndinam mbon emi ikpepde Bible ikwe ntre, ibọhọke mmọ ẹkụt ke ima akanam Jehovah ọnọ nnyịn mme ibet oro. Ntre imekeme ndibụp mmọ: “Afo ekere ke nso inam Abasi ọdọhọ ikọt esie ẹnam emi, ẹkûnam oko? Nso ke oro ekpep nnyịn aban̄a Abasi?” Edieke in̄wamde mbon emi ikpepde Bible ẹkere ẹban̄a Jehovah ẹnyụn̄ ẹnen̄ede ẹma enyene-uten̄e enyịn̄ esie, se ikpepde mmọ ekeme ndidụk mmọ esịt. Mmọ ẹyema ibet Abasi ẹnyụn̄ ẹma Andinọ ibet oro. Mmọ ẹyenen̄ede ẹbuọt idem ye Abasi, oro oyonyụn̄ an̄wam mmọ ẹyọ n̄kpọsọn̄ idomo emi ẹdisịmde mmọ.—1 Cor. 3:12-15. w20.06 10 ¶10-11

Ana inyene ime sia esida ini mbemiso owo ọnyọn̄ ebịne Jehovah. Ediwak mbon emi ẹma ẹkenyọn̄ ẹbịne Jehovah ẹdọhọ ke mbiowo ye nditọete en̄wen ẹma ẹdise mmimọ ediwak ini mbemiso mmimọ ikọnyọn̄de ibịne Jehovah. Sista Nancy ke Southeast Asia ọdọhọ ete: “Akpan ufan mi ke esop nnyịn ama an̄wam mi etieti. Enye eketie nte akamba eyeneka mi onyụn̄ ama mi. Enye ama eti mi ndinem n̄kpọ emi ikesidianade ntre inam. Enye ama esinyene ime akpan̄ utọn̄ mma ntịn̄ nte etiede mi ke idem, ikesinyụn̄ imen̄eke ndinọ mi item. Enye ekedi ata ufan, ama onyụn̄ eben̄e idem ndin̄wam mi ini ekededi.” Ẹma ẹnam se ibiakde owo, ekeme nditie owo oro nte enye ada ata idiọk unan. Ndikop owo mbọm etie nte ata eti ibọk emi ekemede ndikọk unan oro. Ndusụk owo ẹketre ndidụk mbono esop nnyụn̄ n̄wọrọ an̄wautom ke ntak se eyenete akanamde ediwak isua ko emi mmọ mîkamaha, ndien n̄kpọ oro ke ababiak mmọ. Oro iyakke ọdọn̄ mmọ ndinyọn̄ mbịne Jehovah. Ndusụk mmọ ẹkeme ndikere ke ẹma ẹfịk mmimọ. Mmọ ẹkeme ndiyom owo emi edikpan̄de utọn̄ inọ mmọ, emi edin̄wan̄ade nte etiede mmọ ke idem. w20.06 26 ¶10-11

Ini ekededi emi ebede idomo, eyetetịm emem fi utom ndinam se inende. Ti n̄ko ke oburobụt usụn̄ emi ererimbot ẹdade idan̄ edi ubọkutom Satan. Ntre ama esịn ndikere n̄kpọ nte mbon ererimbot emi, ‘amakan andidiọk.’ Imenyịme ke Jehovah enyene unen ndidọhọ nnyịn se idide idiọkn̄kpọ. Imesinyụn̄ idomo nte ikekeme nditre ndinam idiọkn̄kpọ. Edi ima inam idiọkn̄kpọ, imesibọn̄ akam iyarade se ikanamde inọ Jehovah. (1 John 1:9) Ndien ekpedi ikanam akwa idiọkn̄kpọ, imesika ibịne mbiowo emi Jehovah emekde ete ẹse nnyịn enyịn ikọdọhọ ẹn̄wam nnyịn. (Jas. 5:14-16) Edi ikpanaha ika iso iyak esịt amia nnyịn ufen ke idiọkn̄kpọ emi ikanamde ke ini edem. Ntak-a? Edima Ete nnyịn ama anam Eyen esie akpa ke ibuot nnyịn man ẹkeme ndifen mme idiọkn̄kpọ nnyịn. Ini Jehovah ọdọhọde ke iyefen idiọkn̄kpọ mbon emi ẹkabarede esịt, enye inyụn̄ itịn̄ke-tịn̄, eyefen. Ntre idụhe n̄kpọ ndomokiet emi ekemede ndikpan nnyịn ndinam n̄kpọ Jehovah ye esịt emi n̄kpọ mîbiomke.—1 John 2:1, 2, 12; 3:19, 20. w20.07 22-23 ¶9-10

Enyene ini emi Jehovah okodude ikpọn̄. Edi oro ikanamke enye ofụhọ. Idịghe owo ododu ye Jehovah enye okop inemesịt. Kpa ye oro, Abasi okoyom mbon en̄wen ẹtiene ẹkop inem uwem. Ntre ima akanam enye ọtọn̄ọ ndibot mme owo. (1 John 4:19) Jehovah ekebem iso obot Jesus Eyen esie. Ekem enye ama ada akpa Eyen esie oro obot “kpukpru n̄kpọ eken,” esịnede mme angel. (Col. 1:16) Ama enen̄ede enem Jesus ndinam utom ye Ete esie. (N̄ke 8:30) Esịt ama onyụn̄ enem mme angel. Mmọ ẹma ẹdu ini Jehovah ye Jesus emi edide Ata Anamutom esie ẹkebotde heaven ye isọn̄. Nso ke mmọ ẹkenam? Mmọ ẹma ‘ẹsio n̄kpo’ idara ini ẹbotde isọn̄ ẹma, imonyụn̄ inịm ke mmọ ẹma ẹka iso ẹtoro Jehovah ini enye obotde mme n̄kpọ eken, akpan akpan ini enye obotde owo. (Job 38:7; N̄ke 8:31) Kpukpru mme n̄kpọ emi Jehovah okobotde ẹkewụt ke enye ama nnyịn onyụn̄ enyene ọniọn̄.—Ps. 104:24; Rome 1:20. w20.08 14 ¶1-2

Jehovah okobot nnyịn ke usụn̄ emi anamde ikeme ndima mme owo, inyụn̄ iyom mme owo ẹma nnyịn. Oro esinam abiak nnyịn ke ini mme owo ẹsuade nnyịn, idem onyụn̄ ekeme ndinyek nnyịn. Brọda kiet ewet ete: “Ini mbonekọn̄ ẹketịmde mi, ẹsụn̄ide mi, ẹnyụn̄ ẹdọhọde ke imọn̄ inam mi n̄kpọ ke ntak emi ndide Ntiense Jehovah, idem ama enyek mi, bụt onyụn̄ anam mi etieti.” Utọ n̄kpọ ntem esibiak owo etieti. Edi ikpaha nnyịn idem. Jesus ama ọdọdọhọ ke ẹyesua nnyịn. Nso isinam ererimbot ẹsua mme mbet Jesus? Sia mmọ ‘idịghe ubak ererimbot’ kpa nte Jesus mîkedịghe. (John 15:17-19) Sia nnyịn mîdịghe ubak ererimbot, nnyịn ituakke ibuot inọ ukara idụt ndomokiet, m̀mê mme idiọn̄ọ ukara mmọ. Kpa ye oro, nnyịn isisọn̄ke ibuot ye ukara. Jehovah kpọt ke isituak ibuot inọ. Imenyịme ke Jehovah enyene unen ndikara ofụri ubonowo, kpa ye emi edide tutu amama Satan ye ikọt esie idinyịmeke. (Gen. 3:1-5, 15) Isikwọrọ ite ke Obio Ubọn̄ Abasi kpọt edinam ofụri mfịna ubonowo ẹtre, ye nte ke ibịghike, ẹyesobo kpukpru mbon emi mîdaha ye ukara Abasi. (Dan. 2:44; Edi. 19:19-21) Se isikwọrọde oro esinenem mbon nsụhọdeidem sia ọwọrọ ke n̄kpọ ọyọfọn mmọ, edi ababiak ndiọi owo koro ẹyesobo mmọ ẹfep. w21.03 20 ¶1-2

Jehovah ọnọ nditọete iban ata akpan utom ẹnam ke esop esie man owụt ke imọ idaha mmọ ibre mbre. Nditọete iban emi ẹnyene ọniọn̄, mbuọtidem, ifịk, uko, ẹtat ubọk, ẹnyụn̄ ẹnam nti utom. (Luke 8:2, 3; Utom 16:14, 15; Rome 16:3, 6; Phil. 4:3; Heb. 11:11, 31, 35) Enem nnyịn n̄ko ndinyene ediwak mbon emi ẹma ẹkesọn̄ ke esop nnyịn. Idem ekeme ndifịna nditọete emi ke ntak usọn̄. Kpa ye oro, mmọ ẹsinam se ẹkemede ke ukwọrọikọ, ẹsọn̄ọ nditọete idem, ẹnyụn̄ ẹkpep mbon en̄wen utom ke esop! Imesibọ ufọn ito se mmọ ẹdiọn̄ọde. Jehovah ama mmọ ata etieti, imama mmọ n̄ko. (N̄ke 16:31) Mbon en̄wen ẹdi mme uyen. Mmọ ẹnyene ediwak mfịna sia mmọ ẹkọri ke ererimbot emi Satan akarade onyụn̄ anamde mme owo ẹkere ndiọi n̄kpọ nte enye. Kpa ye oro, esinem nnyịn ndikụt mmọ ẹbọrọde mbụme ke mbono esop, ẹkade ukwọrọikọ, ẹnyụn̄ ẹnyenede uko ẹtịn̄ se mmọ ẹnịmde ke mme ini en̄wen. Mme uyen, mbufo ẹmenyene akpan utom ke esop Jehovah!—Ps. 8:2. w20.08 21-22 ¶9-11

Ima itọn̄ọ ndikwọrọ ikọ nnyụn̄ nnam mme owo ẹdiọn̄ọ ke ididi Mme Ntiense Jehovah, ubon nnyịn ẹkeme ndikọbọ nnyịn, mme ufan nnyịn ẹkeme ndisak nnyịn, ndusụk owo ẹnyụn̄ ẹkeme ndisịn ndikop ukwọrọikọ nnyịn. Nso ke akpanam man ọdọdiọn̄ enyene uko? Akpa, nen̄ede nịm ke Jesus ke etie ke heaven ada usụn̄ ke utom ukwọrọikọ. (John 16:33; Edi. 14:14-16) Ọyọhọ iba, nen̄ede nịm se Jehovah ọn̄wọn̄ọde ete ke iyese iban̄a fi. (Matt. 6:32-34) Nte enen̄erede ọbuọt idem ye Jehovah, ntre ke edidọdiọn̄ enyene uko. Afo ama owụt ke imenen̄ede ibuọt idem ye Abasi ini eketịn̄de ọnọ mme ufan fo ye ubon fo ke imọtọn̄ọ ndikpep Bible ye Mme Ntiense Jehovah inyụn̄ idụk mbono esop mmọ! Onyụn̄ ekeme ndidi omokpụhọde ediwak n̄kpọ ke uwem fo man odu uwem nte Jehovah amade. Ukpûnamke oro ekpedi unyeneke mbuọtidem ye uko. Nte osụk akade iso ndidọdiọn̄ nnyene uko, nen̄ede nịm ke “Jehovah Abasi fo [odu] ye afo ke ebiet ekededi eke afo akade.”—Josh. 1:7-9. w20.09 5 ¶11-12

Owo kiet emi akanamde n̄kpọ Jehovah ke ofụri esịt esie ekedi Edidem Asa. Enye ama anam n̄kpọ Jehovah ini n̄kpọ ọkọfọnde ye ini n̄kpọ ọkọdiọkde. Toto ke ini Asa edide eyenọwọn̄, “Asa [ama] anam n̄kpọ Jehovah ke ofụri esịt.” (1 Ndi. 15:14) N̄kpọ kiet emi Asa akanamde yak owụt ke enye anam n̄kpọ Jehovah ke ofụri esịt ekedi enye nditre mbon Judah ndikpono mme abasi ubọkowo. Bible ọdọhọ ke enye ama “osion̄o mme esen itieuwa ye mme edikon̄ ebiet efep onyụn̄ obom mme adaha utuakibuot onyụn̄ okpok mme eto utuakibuot ọduọn̄ọ.” (2 Chron. 14:3, 5) Enye ama akam ọbọ eka ete esie itie ọbọn̄ an̄wan ke ntak emi enye akanamde mme owo ẹkpono abasi ubọkowo. (1 Ndi. 15:11-13) Ke Asa ama eketre mme owo ndikpono mme abasi ubọkowo, enye ama an̄wam mbon Judah ẹfiak ẹtọn̄ọ ndikpono Jehovah. Jehovah ama ọdiọn̄ Asa ye mbon Judah, onyụn̄ anam mmọ ẹnyene emem. Ke ofụri isua duop ke ini ukara Asa, ‘isọn̄ ama ana sụn̄.’—2 Chron. 14:1, 4, 6. w20.09 14 ¶2-3

Imesiwak ndimen akpan n̄kpọ nnyịn nnọ mbon en̄wen ẹtịm ẹnịm ẹnọ nnyịn. Uwụtn̄kpọ kiet edi okụk. Imesiwak ndisịn okụk nnyịn ke ban̄k. Ima isịn okụk nnyịn ke ban̄k, imọdiọn̄ọ ke n̄kpọ idinamke okụk oro, okụk oro idisopke, owo idinyụn̄ iyịpke okụk oro. Apostle Paul ama eti Timothy ke enyene akpan n̄kpọ emi Abasi ọnọde enye, ke Abasi anam enye ọdiọn̄ọ nnennen n̄kpọ emi imọ iduakde ndinam nnọ mme owo. N̄kpọ efen edi ke Abasi ama ọdọhọ Timothy ‘anam utom ọkwọrọ eti mbụk.’ (2 Tim. 4:2, 5) Paul ama ọdọhọ Timothy etịm ekpeme se ẹkeyakde ẹsịn enye ke ubọk oro. Ẹnọ nnyịn mme akpan n̄kpọ n̄ko kpa nte ẹkenọde Timothy. Mme akpanikọ emi ẹdude ke Bible ẹsọn̄ urua etieti. Jehovah onyụn̄ ama nnyịn nte enye anamde nnyịn idiọn̄ọ mme akpanikọ emi. Se inamde mme akpanikọ oro ẹnen̄ede ẹsọn̄ urua edi ke mmọ ẹnam nnyịn idiọn̄ọ se ikpanamde man inen̄ede ikpere Jehovah, ẹnyụn̄ ẹnam nnyịn idiọn̄ọ se inamde owo enen̄ede okop inemesịt ke uwem. Ima inịm mme akpanikọ oro inyụn̄ inam se inịmde oro, nnyịn ididụkke ufụn aba inọ nsu emi mme owo ẹkpepde, idinyụn̄ idụhe oburobụt uwem aba.—1 Cor. 6:9-11. w20.09 26 ¶1-3

Ana eyen ukpepn̄kpọ fo okụt ke afo amama onyụn̄ enịm se Bible ekpepde. Oro ekeme ndinam enye ama se enye ekpepde. Emekeme ndidọhọ enye nte Bible an̄wamde fi. Enye oro ekeme ndinam enye okụt ke nti item emi ẹkemede ndin̄wam imọ mmọdo ọdọn̄ọ ke Bible. Edieke enyenede n̄kpọ emi ọsọn̄de eyen ukpepn̄kpọ fo nditre, ini osụk ekpepde enye n̄kpọ, dọhọ enye mbụk mme owo emi utọ n̄kpọ oro ọkọsọn̄de mmọ nditre, ye se ikan̄wamde mmọ ẹtre ke akpatre. Emekeme ndisan̄a ye eyenete emi ekenyenede ukem mfịna emi enye enyenede ekekpep enye n̄kpọ, onyụn̄ ọdọhọ eyenete oro etịn̄ nte enye akasan̄ade etre n̄kpọ oro. Oro ekeme ndin̄wam eyen ukpepn̄kpọ fo. N̄wam enye okụt ke Bible ekeme ndin̄wam imọ ikpụhọde. Ekpedi eyen ukpepn̄kpọ fo edi n̄wan owo m̀mê ebe owo, ndi ebe m̀mê n̄wan esie ke ekpep n̄kpọ n̄ko? Ekpedi ikpepke, dọhọ enye etiene etie ini mbufo ẹkpepde n̄kpọ. N̄wam eyen ukpepn̄kpọ fo yak enye esimen se enye ekpepde ekeneme ye mbon ubon esie ye mme ufan esie.—John 1:40-45. w20.10 16 ¶7-9

Joseph ye Mary ndikanam item emi Jehovah ọkọnọde mme ete ye eka akan̄wam mmọ ẹbọk Jesus tutu enye okpon edidi utọ owo se Abasi ama. (Deut. 6:6, 7) Joseph ye Mary ẹma ẹnen̄ede ẹma Jehovah, mmọ ẹma ẹnyụn̄ ẹbiere ndin̄wam nditọ mmọ ẹma Jehovah ntre n̄ko. Joseph ye Mary ẹma ẹmek ndisisan̄a ye nditọ mmọ nnam n̄kpọ Abasi. Imenịm ke mmọ ẹma ẹsisan̄a ntre kpukpru urua ẹka synagogue ke Nazareth ẹkekpep Ikọ Abasi, ẹnyụn̄ ẹsisan̄a ntre ẹka Passover kpukpru isua ke Jerusalem. (Luke 2:41; 4:16) Ekeme ndidi mmọ ẹma ẹsida mme ini emi mmọ ẹkesisan̄ade ẹka Jerusalem ẹkpep Jesus ye nditọeka Jesus mbụk ikọt Jehovah. Onyụn̄ etie nte ama esidi mmọ ke ẹka ke ẹwaha ẹse mme itie emi ẹtịn̄de ẹban̄a ke N̄wed Abasi. Nte nditọ mmọ ẹkediwakde, imekere ke ndisan̄a ye nditọ oro nnam n̄kpọ Abasi ikedịghe ekpri utom inọ mmọ. Edi Jehovah ama ọdiọn̄ mmọ! Mmọ ye ubon mmọ ẹma ẹnen̄ede ẹkpere Jehovah ke ntak emi mmọ ẹkenịmde n̄kpọ Jehovah akpa. w20.10 28 ¶8-9

Ama oyom nditiene n̄kekpep owo Bible, ọkpọfọn ekpep itie emi ẹyomde ndikekpep owo oro. Dorin emi edide akpan asiakusụn̄ ọdọhọ ete: “Esinem mi eyenete emi ndọhọde etiene edi ikekpep owo n̄kpọ ama etịm idem. Oro ayan̄wam enye etịn̄ se idin̄wamde owo emi n̄kpepde n̄kpọ.” N̄kpọ efen edi ke oro ekeme ndinam owo oro okụt ke mbufo ẹma ẹnen̄ede ẹtịm idem, ndien oro ayanam enye ekpep ndisitịm idem. Ekpededi ukemeke ndinen̄ede ntịm idem, sụk da ekpri ini yom mme akpan n̄kpọ ke itie emi ẹyomde ndikekpep owo oro. Akpan n̄kpọ kiet emi isinamde ima ika ndikpep owo n̄kpọ esidi ndibọn̄ akam. Ntre edieke ẹdọhọde ke afo edibọn̄ akam, bem iso kere kan̄a se editịn̄de. Oro ekeme ndinam akam fo otụk owo emi ẹyomde ndikpep n̄kpọ. (Ps. 141:2) Hanae emi odụn̄de ke Japan eti mme akam sista kiet emi ekesisan̄ade ye owo emi ekesikpepde enye Bible edikpep enye Bible. Hanae ọdọhọ ete: “Mma n̄kụt ke enye enen̄ede ekpere Jehovah, n̄konyụn̄ nyom nditie nte enye. Enye ndikesisiak enyịn̄ mi ini ọbọn̄de akam ama anam n̄kụt ke enye ama mi.” w21.03 9 ¶7-8

Jesus ama ọn̄wọn̄ọ ọnọ apostle Paul ke enye eyesịm Rome n̄kpọ inamke enye. Edi ndusụk mme Jew ke Jerusalem ẹma ẹdiomi ndidịbe mbet Paul, enye ama oyom ndibe mmọ ẹwot enye. Edi ini etubom ekọn̄ Rome kiet emi ekekerede Claudius Lysias okopde ediomi oro, enye ama anyan̄a Paul. Claudius ama ọdọhọ ediwak mbonekọn̄ ẹsọsọp ẹmen Paul ẹka Caesarea. Ini mmọ ẹsịmde do, andikara emi ekekerede Felix ama ọdọhọ ẹmen enye ẹka “akwa ufọk ubọn̄ Herod” man “ẹkpeme enye” do. Mme Jew emi ẹkeyomde ndiwot Paul do ikekemeke ndinam enye n̄kpọ ndomokiet aba. (Utom 23:12-35) Edi Festus ama edida itie Felix nte andikara. Sia Festus okoyomde mme Jew ẹma imọ, enye ama obụp Paul ete: “Nte omoyom ndidọk n̄ka Jerusalem man ẹkekpe ikpe fo do . . . ke iso mi?” Paul ama ọdiọn̄ọ ke ẹkeme ndiwot imọ ke Jerusalem. Enye ama ọdọhọ ete: “Mmeben̄e nte ẹda mi ẹsọk Caesar!” Festus ama ọdọhọ Paul ete: “Afo emeben̄e ete ẹda fi ẹsọk Caesar; ayaka ebịne Caesar.” Idibịghike, Paul eyekesịm Rome, ndien mme Jew emi ẹkeyomde ndiwot enye idikemeke ndisịme enye n̄wot.—Utom 25:6-12. w20.11 13 ¶4; 14 ¶8-10

Owo ndiduọhọ idemesie idịghe esen n̄kpọ. Esịt esimia ndusụk owo ufen aban̄a se mmọ ẹkenamde mbemiso mmọ ẹdidụk esop Abasi. Eke ndusụk owo esidi se mmọ ẹkenamde ke mmọ ẹma ẹkena baptism. (Rome 3:23) Esidọn̄ nnyịn ndinam se ifọnde. Edi “kpukpru nnyịn idedue ediwak ini.” (Jas. 3:2; Rome 7:21-23) Kpa ye emi mîsinemke nnyịn esịt ama amia nnyịn ufen, esịt ndimia nnyịn ufen ekeme ndifọn ye nnyịn. Asan̄a didie ọfọn? Sia ekeme ndinam ikpụhọde inyụn̄ ibiere ke nnyịn idifiakke inam utọ ndudue oro aba. (Heb. 12:12, 13) Mfịna emi esidude edi ke imekeme ndika iso mmia idem nnyịn ufen ke n̄kpọ emi ima ikakabade esịt yak Jehovah owụt ke imefen inọ nnyịn. Utọ ekikere oro ekeme ndinam owo ata ibak. (Ps. 31:10; 38:3, 4) Ntre ana inen̄ede ikpeme mbak nnyịn idiyak esịt amia nnyịn ufen akaha. Kere nte esịt ekpenemde Satan edieke nnyịn ikpọdọhọde ke nnyịn inyeneke ufọn ndomokiet aba, ke ini edide Jehovah ke amama nnyịn!—Men 2 Corinth 2:5-7, 11 domo. w20.11 27 ¶12-13

Eyen Levi emi ekewetde psalm oro ama ọtọn̄ọ ndifịbe mme idiọkowo ye mme obụre mbụre. Idịghe ndiọi n̄kpọ emi mmọ ẹkenamde ke enye ekefịbe-o; eketie nte n̄kpọ ọfọn mmọ akan enye, enye oro ke enye ekefịbe. (Ps. 73:2-9, 11-14) Eketie nte eke mmọ ọfọn ama—mmọ mmọ ẹkeforo, mmọ ke uwem enem, n̄kpọ ndomokiet ikọn̄ke mmọ ibuot. Akana eyen Levi oro ada n̄kpọ nte Jehovah adade. Ke enye ama akanam ntre, esịt ama afiak enem enye, enye ikonyụn̄ itịmekede esịt aba. Enye ọkọdọhọ ete: ‘Baba owo en̄wen ke isọn̄ inemke mi esịt nte Jehovah.’ (Ps. 73:25) Se ikpanamde edi oro n̄ko. Ima ikụt ndiọi owo emi etiede nte n̄kpọ ọfọn mmọ, ẹyak ikûdedei ufịbe mmọ. Inemesịt mmọ idibịghike. (Eccl. 8:12, 13) Ikpefịbe mmọ, iyetie idiọk idem nnyịn esịt, imonyụn̄ ikeme nditre ndidi ufan Jehovah. Ntre ekpedi ke etie, afo okụt idemfo nte ọtọn̄ọde ndifịbe ndiọi owo emi etiede nte n̄kpọ ọfọn mmọ, nam se eyen Levi oro akanamde. Nam nti item emi Abasi ọnọde fi, nyụn̄ dian idem ye mbon emi ẹnamde se Jehovah oyomde ẹnam. Ama ama Jehovah akan n̄kpọ ekededi, esịt eyenen̄ede enem fi, udûnyụn̄ ukpọn̄ke usụn̄ emi edinamde fi enyene “ata uwem.”—1 Tim. 6:19. w20.12 19-20 ¶14-16

Ini ọbọn̄de akam eseme idem ọnọ Jehovah, kûsutre ndikọm enye. Idem ke ini mfịna nnyịn enen̄erede okpon, ọfọn isiti kpukpru nti n̄kpọ emi Abasi anamde ọnọ nnyịn. Ekpenyene ini emi mfịna oyon̄de fi ibuot tutu afo udiọn̄ọke nte ekpetịn̄de nte etiede fi ke idem ọnọ Jehovah, ti ke ekpedi n̄kukụre se ọdọhọde edi, ‘Mbọk n̄wam mi!’ ke Jehovah ọyọbọrọ. (2 Chron. 18:31) Da ifiọk Abasi nam n̄kpọ, kûda ifiọk idemfo unam. Ke eyo prọfet Isaiah, ndịk ama anam mbon Judah ke mbon Assyria ẹmọn̄ ẹdi en̄wan ye mmimọ. Sia mmọ mîkoyomke mbon Assyria ẹkan mmimọ, mmọ ẹma ẹkedọhọ mbon Egypt emi mîkponoke Jehovah ẹdin̄wam mmimọ. (Isa. 30:1, 2) Jehovah ama ọdọhọ mmọ ke mmọ ndikọdọhọ mbon Egypt ẹdin̄wam mmimọ ayada mfịna ọsọk mmọ. (Isa. 30:7, 12, 13) Jehovah ama ọdọn̄ Isaiah ọkọdọhọ mmọ se idinamde mmọ ẹkûkop ndịk. Jehovah ọkọdọhọ mmọ ke ‘mmọ ẹdikop odudu ke nditie sụn̄ nnyụn̄ mbuọt idem’ ye imọ.—Isa. 30:15b. w21.01 3-4 ¶8-9

Mme Christian oro ẹyetde aran ẹyekedi ndidem ye mme oku ke heaven ke ntak emi mmọ ẹsọn̄ọde ẹda ye Abasi ẹsịm akpatre. (Edi. 20:6) Kpukpru owo 144,000 emi ẹyetde aran ẹma ẹkekem ibat ke heaven, Jehovah, Jesus, ye mme angel ẹyenen̄ede ẹdat esịt. Ke apostle John ama eketịn̄ aban̄a ndidem ye mme oku 144,000, enye ama okụt n̄kpọ efen emi ekenemde enye. Enye okokụt “akwa otuowo” emi ẹbọhọde Armageddon. Otu enye emi ẹnen̄ede ẹwak tutu owo ikemeke ndibat. (Edi. 7:9, 10) Mmọ “ẹsịne mfia ọfọn̄idem,” oro owụt ke mmọ iyakke n̄kpọ ndomokiet ke ererimbot Satan emi anam mmọ ẹdehe. Mmọ ẹnyụn̄ ẹsọn̄ọ ẹda ye Abasi ye Christ. (Jas. 1:27) Mmọ ẹfiori ẹte ke se Jehovah ye Jesus emi edide Eyenerọn̄ Abasi ẹnamde anam ẹnyan̄a mmimọ. Mmọ ẹnyụn̄ ẹkama ndakeyop ke ubọk, emi owụt ke mmọ ẹda Jesus nte Edidem emi Jehovah emekde, esịt onyụn̄ enem mmọ etieti.—Men John 12:12, 13 domo. w21.01 15-16 ¶6-7

Se ikemede ndin̄wam erenowo edi eti ibuotufọk edi enye ndida odudu esie nnam n̄kpọ ye mbon ubon esie nte Jehovah ye Jesus ẹdade odudu mmọ ẹnam n̄kpọ ye mbon emi ẹsịnede ke idak mmọ. Yak ineme iban̄a nsụhọdeidem. Idụhe eke ọdiọn̄ọde n̄kpọ nte Jehovah. Kpa ye oro, mme asan̄autom esie ẹma ẹnọ ekikere ke n̄kpọ, enye esikpan̄ utọn̄ okop. (Gen. 18:23, 24, 32) Jehovah ọfọn ama, edi enye idorike enyịn ke nnyịn iyanam n̄kpọ nte mbon emi ẹfọnde ẹma idahaemi. Utu ke oro, enye esin̄wan̄wam mme asan̄autom esie emi mîfọnke ima ẹkeme ndinam n̄kpọ esie. (Ps. 113:6, 7) Bible akam ọdọhọ ke Jehovah edi “andin̄wam” mme asan̄autom esie. (Ps. 27:9; Heb. 13:6) Edidem David ọkọdọhọ ke mîkpedịghe emi Jehovah okosụhọrede idem, ke imọ ikpekemeke ndinam ikpọ n̄kpọ emi imọ ikanamde. Yak ineme nte Jesus okosụhọrede idem. Kpa ye emi Jesus ekedide Ọbọn̄ ye Eteufọk mme mbet esie, enye ama eyet mmọ ukot. Jesus ke idemesie ọkọdọhọ ete: “N̄kenịm uwụtn̄kpọ nnọ mbufo, nte, kpa nte n̄kanamde ye mbufo, mbufo ẹkpenam kpa ntre.” (John 13:12-17) Kpa ye emi Jesus ekenen̄erede enyene odudu, enye ikesibetke-bet mbon en̄wen ẹnam n̄kpọ ẹnọ enye, enye ekesikam anam n̄kpọ ọnọ mbon en̄wen.—Matt. 20:28. w21.02 3-4 ¶8-10

N̄kpri nditọete irenowo emi ẹma ẹkena baptism, awak se mbufo ẹkemede ndinam nnọ esop Abasi. Ediwak mbufo ẹmenyene odudu etieti. Ẹmesinen̄ede ẹn̄wam esop mbufo. Anaedi esidọn̄ mbufo ndidi asan̄autom unamutom. Edi, ekeme ndidi mbufo ẹkere ke ndusụk owo ẹda ke mbufo ẹmekpri ẹkaha, m̀mê ke ifiọk mbufo imenke kan̄a se ẹyakde akpan n̄kpọ ẹsịn ke ubọk. Kpa ye emi mbufo mîkponke owo kan̄a, enyene mme n̄kpọ emi mbufo ẹkemede ndinam idahaemi man ẹdi se nditọete ẹberide edem ẹnyụn̄ ẹkponode. Mme uyen, ndi enyene se mbufo ẹdiọn̄ọde ndinam emi ekemede ndin̄wam nditọete ke esop? Ediwak mbufo ẹmenyene. Ke uwụtn̄kpọ, ekeme ndidi ẹmekụt ke esinem ndusụk ikpọ owo ẹma ẹwụt mmọ nte mmọ ẹkemede ndida tablet mmọ ye mme n̄kpọ ntre n̄kpep n̄kpọ ye nte ẹkpedade mmọ ẹnam n̄kpọ ke mbono esop. Afo emekeme ndinen̄ede n̄n̄wam utọ mme owo oro ekpedi ọmọdiọn̄ọ n̄kpọ aban̄a mme n̄kpọ oro. Ke kpukpru se akpananam, nam esịt enem Ete fo eke heaven. w21.03 2 ¶1, 3; 7 ¶18

Ọkpọkọm n̄wan ọdọdiọn̄ọ n̄wed akan ebe, edi utom ebe ndida ubon esie usụn̄ ke n̄kpọ Abasi, utọ nte ndinam ndutịm yak mmọ ẹnịm Utuakibuot Ubon. (Eph. 6:4) Kpa ye emi n̄wan ọdiọn̄ọde ke ebe imọ enyene ndida usụn̄ ke n̄kpọ Abasi ke ubon mmimọ, ana n̄wan osụk anam se idin̄wamde enye enen̄ede ọbuọt idem ye Jehovah. Ke ntre, ana enye esisio ini ada ekpep Ikọ Abasi ke idemesie onyụn̄ etie ekere se enye ekpepde. Oro ayan̄wam enye yak aka iso ama Jehovah onyụn̄ okpono Jehovah, oyonyụn̄ anam enenem enye ndisụk ibuot nnọ ebe esie. Iban emi ẹkade iso ẹsụk ibuot ẹnọ mme ebe mmọ ke ntak emi ẹmade Jehovah ẹyekop idatesịt ẹkan iban emi ẹyomde ndida n̄ka n̄ka ye ebe mmọ, esịt oyonyụn̄ ana mmọ sụn̄ akan utọ iban oro. Mmọ ẹyedi se n̄kparawa ye n̄kaiferi ẹkpebede. Mmọ ẹyenyụn̄ ẹn̄wam ẹnam ima ye emem odu ke ubon mmọ ye ke esop. (Titus 2:3-5) Nditọete iban ẹwak ẹkan ke otu ikọt Jehovah mfịn emi.—Ps. 68:11. w21.02 13 ¶21-23

Owo kiet emi ekenen̄erede enyene uko onyụn̄ ọsọn̄ọde ada ọyọ ekedi apostle Paul. Idem ama esimem enye ndusụk ini. Edi enye ama ekeme ndiyọ sia enye ekeberi edem ke Jehovah man ọnọ enye odudu. (2 Cor. 12:8-10; Phil. 4:13) Nnyịn n̄ko imekeme ndinyene uko nyọ edieke isụhọrede idem inyịme ke imoyom Jehovah an̄wam nnyịn. (Jas. 4:10) Imenen̄ede inịm ke ima inyene mfịna, ke idịghe Jehovah amia nnyịn ufen. James emi ekedide mbet Jesus ọkọdọhọ ete: “Ke ini idomo esịmde owo, yak enye okûdọhọ ete: ‘Abasi odomo mi.’ Koro owo ikemeke ndida idiọkn̄kpọ ndomo Abasi, enye ke idemesie inyụn̄ idomoke owo ekededi.” (Jas. 1:13) Ima inen̄ede inịm ke se Bible etịn̄de emi edi akpanikọ, iyenen̄ede idian idem ye Ete nnyịn eke heaven. James 1:17 ọdọhọ ke Jehovah “ikemeke ndikpụhọde.” Enye ama an̄wam mme Christian eyo mme apostle ẹyọ kpukpru mfịna mmọ, enye oyonyụn̄ an̄wam nnyịn owo kiet kiet mfịn n̄ko. Ntre bọn̄ akam ke ofụri esịt ben̄e Jehovah ọnọ fi ọniọn̄, anam fi enen̄ede ọbuọt idem ye enye, onyụn̄ enyene uko. Enye ọyọbọrọ akam fo. w21.02 31 ¶19-21

Owo emi isikpepde Bible ama ọtọn̄ọ ndisidụk mbono esop, nam enye okụt ke emekere aban̄a enye. Oro ekeme ndin̄wam enye aka iso anam se enye ekpepde. (Phil. 2:4) Emekeme ndidọhọ enye ke imama nte enye anamde se enye ekpepde. Emekeme ndibụp enye nte enye adade se enye ekpepde, onyụn̄ obụp enye aban̄a ubon esie ye utom esie. Oro ekeme ndinam mbufo ẹnen̄ede ẹkpere. Edi kûbụp mbụme emi ekemede ndinam enye bụt. Ama ekpere enye, ayan̄wam enye ekeme ndinam mme n̄kpọ emi ẹdin̄wamde enye odot ndina baptism. Nte enye osụk anamde mme n̄kpọ oro, nam enye okụt ke ẹma enye nte ẹmade nditọete eken. Emekeme ndisikot enye ufọk. (Heb. 13:2) Owo emi eyenete en̄wen esikpepde Bible ama edi asuanetop, emekeme ndidọhọ enye asan̄a ye afo aka ukwọrọikọ. Diego emi edide asuanetop ke Brazil ọdọhọ ete: “Ediwak nditọete ẹma ẹsidọhọ mi nsan̄a ye mmọ n̄ka ukwọrọikọ, se ikanamde nnen̄ede ndiọn̄ọ mmọ edi oro. Nte n̄kasan̄ade ye nsio nsio nditọete n̄kwọrọ ikọ, mma n̄kpep ediwak n̄kpọ nto mmọ nnyụn̄ nnen̄ede n̄kpere Jehovah ye Jesus.” w21.03 12 ¶15-16

Jesus ọkọdọhọ mme mbet esie ẹma mme asua mmọ. (Matt. 5:44, 45) Ndi emem ndinam se Jesus etịn̄de oro? Emem ke m̀mọ̀n̄! Edi edisana spirit Abasi ekeme ndin̄wam nnyịn inam. Spirit oro esin̄wam nnyịn inyene ima, anyanime, mfọnido, ifụre ifụre ido, mfara ke idem, ye mme edu ntre. (Gal. 5:22, 23) Mme edu emi ẹsin̄wam nnyịn iyọ ẹma ẹsua nnyịn. Ediwak mbon emi ẹkesikọbọde mme ebe mmọ, iban mmọ, nditọ mmọ, m̀mê mbọhọidụn̄ mmọ ẹma ẹtre ndikọbọ mmọ ke ntak emi nditọete nnyịn oro ẹkenyenede nti edu emi ikabatde do. Ediwak mmọ ẹma ẹkam ẹditiene ẹdụk esop Jehovah. Ntre ọkpọsọn̄ fi ndima mbon emi ẹsuade fi ke ntak emi okponode Jehovah, bọn̄ akam dọhọ Jehovah ọnọ fi edisana spirit. (Luke 11:13) Nyụn̄ nen̄ede nịm ke se Jehovah ọdọhọde inam esifọn akan. (N̄ke 3:5-7) Usua ọsọn̄ odudu-o, edi ima ọsọn̄ odudu akan! Edieke iwụtde mme owo ke imama mmọ, oro ekeme ndinam mmọ ẹtre ndikọbọ nnyịn. Ndien edieke ikade iso ima mme owo, iyanam esịt enem Jehovah. Edi imekeme ndisụk n̄ka iso n̄kop inemesịt ekpededi mme asua nnyịn itreke ndikọbọ nnyịn. w21.03 23 ¶13; 24 ¶15, 17

Prọfet Joel eketịn̄ aban̄a en̄wan emi mbonekọn̄ ẹdidade ẹdi. (Joel 2:1, 8, 11) Jehovah ọkọdọhọ ke iyada “akwa udịmekọn̄” imọ (mbonekọn̄ Babylon) inọ nditọ Israel emi ẹkesọn̄de ibuot ye imọ ufen. (Joel 2:25) Enen nte ẹkotde udịmekọn̄ oro “owo edem edere” sia mbon Babylon ẹdito edere edere ida ekọn̄ idụk Israel. (Joel 2:20) Ẹmen udịmekọn̄ oro ẹdomo ye n̄kukun̄kpọyọriyọ emi ẹtịmde ke udịm ke udịm. Joel eketịn̄ ntem aban̄a mme n̄kukun̄kpọyọriyọ oro: “Mmọ [owo ekọn̄ kiet kiet] ẹsan̄a nte owo emi asan̄ade ke usụn̄ esie. . . . Mmọ ẹbụmede ẹdụk obio. . . . Ẹdọk ẹdụk mme ufọk. Mmọ ẹsan̄a mme window ẹdụk nte inọ.” (Joel 2:8, 9) Da nte ke omokụt se itịn̄de emi. Se nte mbonekọn̄ ẹyọhọde kpukpru ebiet. Ebiet ndomokiet idụhe se owo efehede ekedịbe. Idụhe owo ndomokiet emi ekemede ndifehe mbọhọ udịmekọn̄ mbon Babylon! Ke isua 607 mbemiso eyo Christ, mbon Babylon (m̀mê mbon Chaldea) ẹma ẹfụk Jerusalem nte n̄kukun̄kpọyọriyọ ẹfụk isọn̄. Bible ọdọhọ ete: “Edidem mbon Chaldea . . . ikenyeneke mbọm inọ akparawa m̀mê n̄kaiferi, akani owo m̀mê owo usọn̄ emi idem ememde.”—2 Chron. 36:17. w20.04 5 ¶11-12