December

Jesus ekemen nte imọ ikperede mme mbet imọ odomo ye nte ekpemerọn̄ esikperede mme erọn̄ esie. (John 10:14) Ata nnennen uwụtn̄kpọ edi oro. Mme erọn̄ ẹsidiọn̄ọ andikpeme mmọ, ẹsinyụn̄ ẹnam se enye ọdọhọde. Ete kiet emi akasan̄ade ese nsio nsio itie ama okụt ke edi ntre. Enye ọkọdọhọ ke ndusụk owo ke otu mmimọ ẹma ẹyom ndisio mme erọn̄ ndise. Ntre mmọ ẹma ẹkot mme erọn̄ oro yak ẹsan̄a ẹkpere man ẹsio ọfọn. Edi mme erọn̄ ikasan̄ake ikpere sia mmọ ikọdiọn̄ọke uyo mmọ. Edi ẹtise, ekpri eyen erenowo kiet emi edide ekpemerọn̄ asan̄a edi. M̀mê enye ososioro uyo okot mmọ m̀mê ikotke, erọn̄ ẹyịre udịm ẹtiene enye. Se ete oro etịn̄de oro anam iti se Jesus eketịn̄de aban̄a mme mbet esie, oro edi, mme erọn̄ esie. Enye ọkọdọhọ: “Mmọ ẹyekop uyo mi.” Edi Jesus odu ke heaven. Idinam didie ikop uyo esie? Akpan usụn̄ kiet emi iwụtde ke imokop uyo Jesus edi nnyịn ndinam se enye ekekpepde.​—Matt. 7:24, 25. w21.12 16 ¶1-2

Apostle Paul ama esikọbọ mme Christian n̄kpa n̄kpa. Edi ekem ko enye ama edikụt ke mme n̄kpọ emi imọ ikesinamde ye nte imọ ikodude uwem ikọfọnke, onyụn̄ enyịme ndikpụhọde. (1 Tim. 1:12-16) Jehovah ama an̄wam Paul akabade edi ekpemerọn̄ emi amade ikọt Abasi, okopde mmọ mbọm, onyụn̄ osụhọrede idem. Utu ke Paul ndiketie n̄kere kpukpru ndudue esie, enye ama akam enịm ke Jehovah eyefen ọnọ imọ. (Rome 7:21-25) Enye ikekereke ke imọ ikpanamke ndudue aba. Paul ama anam se enye ekemede man enye edi ata eti Christian, onyụn̄ osụhọde idem ayak Jehovah an̄wam enye man enye anam se Jehovah ọkọdọn̄de enye ama. (1 Cor. 9:27; Phil. 4:13) Owo isimekke owo ebiowo ke ntak emi enye ọfọnde ama. Edi Jehovah oyom mbiowo ẹnyịme ndudue mmọ, ẹnyụn̄ ẹsịn idem ẹnyene nti edu emi Christian ekpenyenede. (Eph. 4:23, 24) Akpana ebiowo ada Bible odụn̄ọde idemesie, edieke enye okụtde itie emi enye okpokpụhọrede, enye okpụhọde. Enye akpanam ntre, Jehovah ayan̄wam enye okop inemesịt onyụn̄ edi eti ebiowo.​—Jas. 1:25. w22.03 29-30 ¶13-15

Nso ke ikpanam edieke idide ididiọn̄ọ ke ima ibiere ikpe inọ eyenete nnyịn? Ana iti ke Jehovah ọdọhọ nnyịn ima nditọete nnyịn. (Jas. 2:8) N̄kpọ en̄wen emi edin̄wamde nnyịn edi ndinen̄ede mbọn̄ akam nnọ Jehovah, mben̄e enye yak an̄wam nnyịn itre ndisibiere ikpe nnọ eyenete nnyịn. Ndien ima ibọn̄ akam oro ima, nnyịn ika ikeneme nneme ye eyenete oro nnyịn isibierede ikpe inọ do. Imekeme ndidọhọ enye edisan̄a ye nnyịn ke ukwọrọikọ, mîdịghe ikot enye editiene nnyịn adia udia. Nte isụk imehede ye eyenete oro ika, yak iyom nti edu emi enye enyenede ukem nte Jehovah ye Jesus ẹsinamde. Oro oyowụt ke imanam se eti ekpemerọn̄ ọdọhọde ete itre ndibiere ikpe nnọ owo. Ukem nte ata ata erọn̄ ẹsinamde se owo emi ekpemede mmọ ọdọhọde, mme mbet Jesus ẹsinam se Jesus ọdọhọde. Edide isịne ke otu “ekpri otuerọn̄” m̀mê ke otu “mme erọn̄ en̄wen,” yak ika iso ikop uyo eti ekpemerọn̄.​—Luke 12:32; John 10:11, 14, 16. w21.12 19 ¶11; 21 ¶17-18

Ini Rehoboam ọkọtọn̄ọde ndikara Israel, ikọt esie ẹma ẹdidọhọ enye ke se Solomon ete esie ọkọdọhọde mmimọ inam ama ọsọn̄ akaha, yak enye osio urua. Rehoboam ama anam eti n̄kpọ ke ndika n̄kobụp mbiowo Israel m̀mê nso ke imọ ikpọbọrọ ikọt imọ. Mbiowo oro ẹma ẹdọhọ enye ke edieke enye anamde se mme owo ẹtịn̄de, ke mme owo ẹyebere ye enye ye ukara esie ubọk-edem-iba. (1 Ndi. 12:3-7) Etie nte Rehoboam ikamaha item mbiowo oro, ntre enye ama aka ebịne n̄kparawa emi ẹkekọride ye enye okobụp se imọ ikpanamde. Mmọ ẹkedọhọ enye anam mbiomo efefịk mme owo oro akan se ekefịkde. (1 Ndi. 12:9-11) Akpakana Rehoboam ọdọhọ Jehovah eteme imọ enye emi imọ ikpanamde. Edi enye ama enyịme item n̄kparawa oro. Oro ama ada ikpọ mfịna ọsọk enye ye nditọ Israel. Owo ekeme ndinọ nnyịn item emi mînemke nnyịn. Edi edieke item oro otode Bible, ọfọn ida. w22.02 9 ¶6

Owo emi osụhọrede idem onyụn̄ ọdiọn̄ọde ke enyene se imọ mîdikemeke ndinam idikọn̄ke iyịre ke se n̄kparawa mîdiọn̄ọke kan̄a, edi edikam ise se mmọ ẹdiọn̄ọde. Enye ididaha nte ke mmọ ẹmọn̄ ẹdibọ imọ itie, edi edida mmọ nte mme nsan̄autom. Nditọete emi ẹma ẹkesọn̄ ẹsida ke mbon emi mîsọn̄ke ẹdi enọ Abasi, mmọ ẹsinyụn̄ ẹnem esịt ẹban̄a se utọ mme owo oro ẹnamde. Nte odudu mmọ osụhọrede aka, esịt esinem mmọ ke mbon emi ẹkopde odudu ẹnyụn̄ ẹnyịmede ndimen utom esop nnam mmọdo. Naomi edi owo kiet ke Bible emi ekenyịmede owo emi mîsọn̄ke an̄wam imọ. Ke nsonso oro, Naomi ama ọdọhọ Ruth an̄wan eyen esie emi ebe akakpade ọkpọn̄ ọnyọn̄ ebịne ubon mmọ. Edi ke ini Ruth ekeyịrede ke imọn̄ itiene enye inyọn̄ Bethlehem, enye ama enyịme Ruth an̄wam imọ. (Ruth 1:7, 8, 18) Oro ekedi ata edidiọn̄ ọnọ mmọ mbiba! (Ruth 4:13-16) Mbon emi ẹma ẹkesọn̄, emi ẹsụhọrede idem, ẹyekpebe Naomi. w21.09 10-11 ¶9-11

Ete nnyịn ke heaven ọdiọn̄ọ nte n̄kpọ etiede ye nnyịn owo kiet kiet. Ekeme ndidi amanam n̄kpọ Abasi akan ndusụk owo emi afo ọdiọn̄ọde onyụn̄ amade, mîdịghe edi ke ukemeke ndinam nte mmọ ke ntak isua emana, udọn̄ọ, m̀mê mbiomo ubon. Kûyak esịt ọduọ fi. (Gal. 6:4) Jehovah idifreke utom fo. Ama akam edi amanam ofụri ukeme fo, unyụn̄ unamke ke ntak ibụk, esịt enem enye. Jehovah esikụt se afo akpamade ndinam. Enye oyom esịt enem fi ke se anamde ọnọ imọ. Esịt ana nnyịn sụn̄ idahaemi sia imọdiọn̄ọ ke Jehovah esin̄wam mbon emi ẹtuakde ibuot ẹnọ enye ini mmọ ẹnyenede mfịna. (Isa. 41:9, 10) Imenyene nti ntak ndikop idatesịt nte ituakde ibuot inọ edima Ete nnyịn emi odotde “ndibọ ubọn̄ ye ukpono” nto kpukpru se enye okobotde!​—Edi. 4:11. w22.03 24 ¶16; 25 ¶18

Iyom ndikpebe Jesus, edi nnyịn ikpayakke idem emem nnyịn edieke nnyịn mîkemeke ndikpebe Jesus n̄kpọ isụhọke. (Jas. 3:2) Owo emi ekpepde ndidrọ n̄kpọ idikemeke ndidrọ se eteufọk esie ọdrọde ata ukem ukem, n̄kpọ isụhọke. Edi nte enye ekpepde n̄kpọ oto ndudue esie onyụn̄ enen̄erede odomo ndikpebe eteufọk esie, enye ọyọdiọn̄ọ ndidrọ n̄kpọ n̄kan nte ekesidiọn̄ọde. Ukem ntre n̄ko, edieke inamde se ikpepde ini ikpepde Bible ke idem nnyịn, inyụn̄ idomode ofụri ukeme nnyịn ndinen̄ede se nnyịn mînamke ọfọn, iyekeme ndinen̄ede n̄kpebe Jesus. (Ps. 119:59) Ediwak owo ke ererimbot emi ẹkere ẹban̄a idemmọ kpọt. Edi ikọt Jehovah itiehe ntre ke usụn̄ ndomokiet. Imama nte Jesus ekesiwade idem anam n̄kpọ ọnọ mme owo, imonyụn̄ ibiere ndikpebe enye. (1 Pet. 2:21) Nte idomode ukeme ndisiwa idem nnam n̄kpọ nnọ mme owo ukem nte Jesus, esịt eyenem nnyịn koro oro ayanam esịt enem Jehovah. w22.02 24 ¶16; 25 ¶18

N̄kpọ kiet emi Jehovah adade eteme ikọt esie se ẹkpenamde mfịn edi Bible. Ikpada ini ikere se Jehovah ekpepde nnyịn, iyekeme ndinam se enye ọdọhọde inam, iyonyụn̄ inam utom ukwọrọikọ emi enye ọdọn̄de nnyịn ima. (1 Tim. 4:15, 16) Se “ofụn emi anamde akpanikọ onyụn̄ enyenede ọniọn̄” ọdọhọde inam edi usụn̄ en̄wen emi Jehovah esidade eteme ikọt Esie se ẹkpenamde. (Matt. 24:45) Ndusụk ini, ekeme ndinam se ofụn emi ọdọhọde nnyịn inam inen̄ekede in̄wan̄a nnyịn. Ke uwụtn̄kpọ, ẹkeme nditịn̄ mme akpan n̄kpọ emi ikpanamde man itịm idem inọ oto-obot afanikọn̄ emi etiede nte ikemeke nditịbe ke n̄kan̄ nnyịn. Nso ke ikpanam edieke etiede nnyịn nte ke item emi mmọ ẹnọde nnyịn inyeneke ibuot? Kere ban̄a mme mbụk emi ikotde ke Bible. Ndusụk n̄kpọ emi Abasi ekesidọhọde ikọt esie ẹnam ẹkesitie nte inyeneke ufọn, edi se ikanyan̄ade mmọ ekedi oro.​—Judg. 7:7; 8:10. w22.03 18 ¶15-16

Jesus ama ọdiọn̄ọ ke Jehovah kpọt ekeme ndinam imọ ifiak idu uwem, enye ama onyụn̄ enen̄ede enịm ke Ete imọ idifreke imọ. Oro akanam enye etịn̄ ikọ itie N̄wed Abasi usen mfịn. Nso ke ikeme ndikpep nto se Jesus eketịn̄de? Ben̄e idem ndiyak uwem fo nsịn Jehovah ke ubọk. Edi ana “[ọbuọt] idem ye Jehovah ke ofụri esịt fo” man ekeme ndinam oro. (N̄ke 3:5) Kop mi se brọda isua 15 emi ọkọdọn̄ọde udọn̄ọ emi akadade enye ibuot akanamde. Enye ekekere Joshua. Joshua ama esịn usọbọ emi akpakanamde enye abiat ibet Abasi. Esisịt ini mbemiso enye akpade, enye ama ọdọhọ eka esie ete: ‘Mummy, nsịne ke ubọk Jehovah. Mmenen̄ede nnịm se nyomde ndidọhọ fi emi: Mmọdiọn̄ọ ke Jehovah iditreke-tre ndinam mi nset. Enye okụt esịt mi. Mmonyụn̄ mma enye etieti.’ Akpana owo nnyịn kiet kiet obụp idemesie, ‘Edieke idomo emi ekemede ndida mi ibuot esịmde mi, ndi mmekeme ndiyak uwem mi nsịn Jehovah ke ubọk nnyụn̄ nnịm ke enye eyeti mi?’ w21.04 13 ¶15-16

Ukwọrọikọ esisọn̄ọ ikọt Jehovah idem. Ima ikwọrọ ikọ inọ mme owo, esịt esinem nnyịn, edide mme owo ẹda se ikwọrọde m̀mê idaha. Nte n̄kpọ etiede ye ndusụk owo ekeme ndinam mmọ ẹkere ke mmimọ idikemeke ndinen̄ede nsịn idem n̄kwọrọ ikọ. Ekpetie fi ntre, ti ke Jehovah ama se anamde ke ofụri ukeme fo. Jehovah ọdiọn̄ọ ke ọdọn̄ ndusụk nnyịn ndikpọkwọrọ ikọ, edi mfịna edi ke nnyịn ikemeke ndiwọrọ ke ufọk. Esinyụn̄ enem enye ndikụt nte ọdọn̄de nnyịn ntre. Enye ekeme ndinam ikụt ufan̄ ikwọrọ ikọ inọ mme dọkta, nurse, m̀mê mbon emi ẹsede nnyịn enyịn. Ikpemen se inamde idahaemi idomo ye se ikesinamde ke ini edem, idem ekeme ndimem nnyịn. Edi ikpokụt nsio nsio usụn̄ emi Jehovah an̄wamde nnyịn idahaemi, oro ayan̄wam nnyịn iyọ se ededi emi ọwọrọde nnyịn ye idatesịt. Nnyịn idiọn̄ọke m̀mê anie ke otu mbon emi ikwọrọde ikọ inọ ke ikọ Abasi edidụk esịt yak ọtọn̄ọ ndinam n̄kpọ Abasi.​—Eccl. 11:6. w21.05 24-25 ¶14-17

Jehovah ama ọnọ Edidem David inyene ye itie ubọn̄ ye mme n̄kpọ eken, afiak anam enye akan ediwak mme asua esie ke ekọn̄. David ama ama se Jehovah akanamde ọnọ enye onyụn̄ ọdọhọ ke ‘mmọ ẹwak ẹkan nte imọ ikemede ndibụk.’ (Ps. 40:5) Edi aka ko, David ikayakke se Jehovah ọnọde enye ekem enye aba. Kpa ye emi enye ekenyenede ediwak iban, enye ama osio esịt esịn ke n̄wan owo. N̄wan oro ekekere Bath-sheba, ebe esie ekedi Uriah owo Hittite. Sia David okosụk ekerede se idọn̄de enye kpọt, enye ama akadan̄ ye n̄wan oro, n̄wan oro onyụn̄ oyomo. David ama anam ẹwot Uriah nte n̄kpọ eke ẹdọhọde ke akpa idiọkn̄kpọ emi enye akanamde ko ikokponke ikem! (2 Sam. 11:2-15) Nso ikọdọdọk David ibuot? Ndi enye ekekere ke Jehovah idikwe se imọ inamde? Se do, eti asan̄autom Jehovah oro ama ayak idiọkitọn̄ akan enye ubọk, ndien mfịna se n̄kpọ oro akada ọsọk enye ikedịghe ekpri. Edi, se inemde edi ke enye ama ediyarade ndiọi n̄kpọ esie onyụn̄ akabade esịt. Jehovah ama efen ọnọ enye. Ama enem enye tutu!​—2 Sam. 12:7-13. w21.06 17 ¶10

Imekeme ndikere ke ana inen̄ede idiọn̄ọ Bible, mîdịghe inen̄ede idiọn̄ọ ndikpep owo n̄kpọ mbemiso itọn̄ọde ndikpep owo Bible. Edieke ekerede ntre, enyene n̄kpọ ita emi ẹkemede ndin̄wam fi enịm ke emekeme ndikpep owo Bible. Akpa edi ke Jehovah ada ke omodot ndikpep mme owo n̄kpọ. Ọyọhọ iba edi ke Jesus emi enyenede “ofụri odudu ke heaven ye ke isọn̄” ọdọhọ yak afo ekpep mme owo n̄kpọ. (Matt. 28:18) Ọyọhọ ita edi ke emenyene mme owo emi ẹkemede ndin̄wam fi. Jehovah eketeme Jesus se enye ekpetịn̄de, Jesus ama onyụn̄ etịn̄ se Ete esie ọkọdọhọde enye etịn̄. Afo n̄ko emekeme ndiyak Jehovah an̄wam fi. (John 8:28; 12:49) N̄kpọ efen emi afo ekemede ndinam edi ndidọhọ esenyịn otu an̄wautom mbufo, asiakusụn̄ emi ọdiọn̄ọde ndikpep owo Bible, m̀mê eyenete efen emi ọdiọn̄ọde ndikpep, an̄wam fi ọtọn̄ọ ukpepn̄kpọ Bible onyụn̄ an̄wam fi ọdiọn̄ọ nte ekpekpepde owo Bible. Owo ekededi ke otu mmọ ama oyom ndikpep owo Bible, tiene tie se nte enye ekpepde man afo n̄ko ọdiọn̄ọ ndikpep. w21.07 6 ¶12

Nte utịt ererimbot emi enen̄erede ekpere, ntre ke enen̄ede oyom inịm ke nte Jehovah ọdọhọde inam n̄kpọ ọfọn akan. Ntak idọhọde ntre edi ke ini akwa ukụt, ẹkeme ndidọhọ nnyịn inam n̄kpọ emi etiede nnyịn esen esen, mîdịghe etie nnyịn nte ke idifọnke, mîdịghe ke ọyọsọn̄ nnyịn ndinam. Jehovah idisan̄ake idọhọ nnyịn owo kiet kiet ‘nam emi, kûnam oko.’ Etie nte enye edisụk ida mbon emi enye ọdọhọde ẹda nnyịn usụn̄ mfịn iteme nnyịn se ikpanamde. Idịghe utọ ini oro ke ikpọtọn̄ọ ndikere m̀mê n̄kam ndi eti n̄kpọ ke ẹdọhọ inam. Ikpọfọnke ikere, ‘N̄kam ndi se Jehovah ọdọhọde ẹnam edi oro, m̀mê nditọete emi ẹdade nnyịn usụn̄ ẹtịn̄ ekikere idemmọ?’ Ndi ọyọbuọt idem ye Jehovah ye esop esie ke ini akwa ukụt? Nte afo esidade se ẹdọhọde inam idahaemi ayan̄wam fi ọdiọn̄ọ m̀mê ọyọbuọt idem ye mmọ ini oro. Edieke mûsuyịkke se ẹdọhọde anam, esinyụn̄ ọsọpde-sọp anam, ekeme ndidi ayanam ukem oro ke ini akwa ukụt. w22.02 6 ¶15

Jehovah ama an̄wam Gideon ye iren 300 emi ẹkesan̄ade ye enye ẹkan mme asua mmọ ke ekọn̄. Oro akpakanam mmọ ẹtan̄ idem. Mbon esien Ephraim ẹma ẹdaha ẹbịne Gideon; mmọ ikakaha nditotoro enye, ẹkeka utọk sia Gideon ikokotke mmọ ẹtiene ẹdin̄wana ye mme asua Abasi tọn̄ọ ke ntọn̄ọ. (Judg. 8:1) Gideon ama eti mmọ ikpọ n̄kpọ emi Jehovah akan̄wamde mmọ yak ẹnam. Oro ama anam ‘esịt osụhọde mmọ.’ (Judg. 8:3) Gideon ama osụhọde idem mbak mfịna okûdu ke otu ikọt Abasi. Se mbon Ephraim ẹkenamde ekpep nnyịn ke ukpono emi ẹkpenọde Jehovah ekpebehe nnyịn akan ukpono emi ẹkpenọde nnyịn. Mbiowo ye ibuotufọk ẹkeme ndikpep n̄kpọ nto Gideon. Edieke se ikanamde ayatde owo, akpana idomo ndidiọn̄ọ se inamde n̄kpọ oro ayat enye. Imekeme nditoro enye n̄ko ke se enye anamde ọfọn. Nnyịn mîsụhọkede idem, nnyịn idikemeke ndinam emi. Edi, ndidu ke emem ye nditọete edi akpan n̄kpọ akan nnyịn ndidomo ndiwụt ke nnyịn ikeduehe. w21.07 16-17 ¶10-12

Jehovah ndibot nnyịn ke mbiet esie owụt ke enye ada nnyịn ke n̄kpọ. Sia Jehovah okobotde nnyịn ntre, imekeme ndikpep ndinyene ediwak nti edu esie, utọ nte ima, mbọm, nsọn̄ọnda, ye edinen ido. (Ps. 86:15; 145:17) Imesinọ Jehovah ubọn̄ ke ini inyenede mme edu ntem, inyụn̄ iwụt ke imama nte enye okobotde nnyịn ke mbiet esie. (1 Pet. 1:14-16) Esịt esinem nnyịn ke ini idude utọ uwem emi Ete nnyịn eke heaven amade. Jehovah ndikonyụn̄ mbot nnyịn ke mbiet esie anam yak ikeme ndidi utọ owo emi enye oyomde ke ubon esie. Jehovah ama etịm ata eti itie ọnọ nnyịn idụn̄. Anyan ini mbemiso Jehovah obotde akpa owo ke isọn̄ emi, enye ama ọdiọn̄ isọn̄ man ọfọn se owo odụn̄de. (Job 38:4-6; Jer. 10:12) Jehovah ama obot ediwak nti n̄kpọ man nnyịn ikop inem uwem, sia enye ọfọn ido onyụn̄ atat ubọk. (Ps. 104:14, 15, 24) Ndusụk ini, enye ama esifiak ese mme n̄kpọ emi enye okobotde onyụn̄ “okụt ke ọfọn.”​—Gen. 1:10, 12, 31. w21.08 3 ¶5-6

Kpukpru nnyịn ke ẹdọn̄ ikwọrọ ikọ inyụn̄ inam mme owo ẹdi mbet Christ. (Matt. 28:19, 20; Rome 10:14) Ndi akpama ndinen̄ede ndiọn̄ọ nte akpanamde akpan utom emi? Dụn̄ọde n̄wed Sịn Idem Kpep Ndikot N̄wed Nnọ Owo Nnyụn̄ N̄kpep Owo N̄kpọ, ekem biere mme n̄kpọ emi edinamde man an̄wam fi anam se ekpepde ke n̄wed oro. Ke ini osụk ekerede nsio nsio n̄kpọ emi ekpemekde ndinam, enyene kiet emi edide ata akpan n̄kpọ emi mîkpanaha efre, oro edi, ndinyene nti edu emi Abasi amade. (Col. 3:12; 2 Pet. 1:5-8) Ọdọn̄ kpukpru nnyịn ndinam n̄kpọ Jehovah n̄kan nte inamde idahaemi. Iyanam nte ọdọn̄de nnyịn oro ke obufa ererimbot. Edi edieke isịnde ofụri ukeme nnyịn inam se ikemede ndinam idahaemi, esịt eyenen̄ede adat nnyịn, nnyịn idinyụn̄ iwakke ndikere ke nnyịn inyeneke ufọn. Se idide akpan n̄kpọ ikan oro edi ke oro ayanam ẹkpono ẹnyụn̄ ẹtoro Jehovah Abasi nnyịn emi edide “Abasi inemesịt.” (1 Tim. 1:11) Ntre ẹyak idat esịt ke se ikemede ndinam idahaemi! w21.08 24-25 ¶18-20

Ekpedi ẹkemaman fi ẹsịn ke esop Abasi, anaedi toto ke edet iba ke ẹketọn̄ọ ndikpep fi mban̄a Jehovah. Ẹma ẹkpep fi ke enye okobot kpukpru n̄kpọ, ke enye enyene nti edu, ke enye onyụn̄ aduak ndinam isọn̄ emi edi Paradise. (Gen. 1:1; Utom 17:24-27) Ediwak owo inịmke ke Abasi odu, man ẹditetịn̄ ẹban̄a ndidọhọ ke enye okobot kpukpru n̄kpọ. Mmọ ẹdọhọ ke mme odu-uwem n̄kpọ ẹkenyụn̄ ẹdaha ntre ẹdidu, ekem sụn̄sụn̄ sụn̄sụn̄ mmọ ẹforo ikpọ n̄kpọ emi ẹwakde n̄kukọhọ. Ndusụk mbon emi ẹnịmde utọ n̄kpọ emi ẹdiọn̄ọ n̄wed ata etieti. Mmọ ẹkeme ndidọhọ ke se ntaifiọk ẹkụtde owụt ke Bible inenke, n̄ko ke mbon emi mîkaha n̄wed, mîdiọn̄ọke n̄kpọ, m̀mê emi ẹkemede ndisọp mbian̄a kpọt ẹbuọt idem ke Andibot. Inamke n̄kpọ m̀mê ebịghi didie ikodụk esop Abasi, ana kpukpru nnyịn inam se idin̄wamde nnyịn inen̄ede ibuọt idem ye Jehovah. Oro idiyakke mbon emi ẹdọhọde ke Bible inenke ẹda “ukpepn̄kpọ akwaifiọk owo ye ikpîkpu abian̄a” ẹtụn nnyịn usụn̄.​—Col. 2:8. w21.08 14 ¶1-3

Abel, Noah, Abraham, ye Job ẹma ẹsikop uyo Abasi, ẹbuọt idem ye enye, ẹnyụn̄ ẹwa uwa ẹnọ enye. Mmọ ẹkeda mme n̄kpọ emi ẹwụt ke imama Jehovah inyụn̄ ikpono enye. Mmọ ẹma ẹnam ofụri ukeme mmọ ndikpono Jehovah, Jehovah ama onyụn̄ ama se mmọ ẹkenamde. Nte ini akakade, Jehovah ama ọnọ nditọ nditọ Abraham Ibet Moses. Enye ama etịn̄ nte ẹkpetuakde ibuot ẹnọ imọ ke Ibet oro. Ke Jesus ama akakpa eset, Jehovah ikoyomke ikọt Esie ẹnịm Ibet Moses aba. (Rome 10:4) Enye ọkọnọ mme Christian obufa ibet, oro edi, “ibet Christ.” (Gal. 6:2) Didie ke mmọ ẹdinịm “ibet Christ”? Ikedịghe mmọ ndinam udịm udịm n̄kpọ emi ẹdọhọde nam emi, kûnam oko. Akana mmọ ẹdu uwem nte Christ okodude ẹnyụn̄ ẹnam se enye ekekpepde. Mfịn n̄ko, mme Christian ẹdomo ofụri ukeme mmọ ndikpebe Christ man esịt enem Jehovah, man mmọ ẹnyụn̄ ‘ẹkụt nduọkodudu’ ẹnọ idemmọ.​—Matt. 11:29. w22.03 21 ¶4-5

Jehovah esikpan̄ utọn̄ ọnọ nditọ esie. Ini Jesus okodude ke isọn̄, enye ama esibọn̄ akam ediwak ini, Jehovah ama esikop. Enye ama esikop akam emi Jesus ekesibọn̄de ini enye oyomde ndinam akpan n̄kpọ, utọ nte ini enye okoyomde ndimek mme apostle 12. (Luke 6:12, 13) Ini esịt eketịmerede Jesus yak enye ọbọn̄ akam, Jehovah ama okop n̄ko. Esisịt ini mbemiso Judas ekemende enye ọnọ mme asua, Jesus ama ọbọn̄ akam ọnọ Ete esie aban̄a mme n̄kpọ emi ẹditịbede inọ enye. Jehovah ikonyụn̄ ikopke-kop akam Jesus kpọt idaha, Enye ama ọnọ angel edisọn̄ọ edima Eyen Esie idem. (Luke 22:41-44) Jehovah osụk okokop akam ikọt esie mfịn, enye esinyụn̄ ọbọrọ ke nnennen ini ye ke mfọnn̄kan usụn̄. (Ps. 116:1, 2) Sista kiet ke India ama okụt nte Jehovah ọbọrọde akam imọ. Esịt ama esitịmede enye ata etieti, enye ama onyụn̄ ọbọn̄ akam ọdọhọ Jehovah an̄wam imọ. Enye ọdọhọ ete: “Edinam TV nnyịn eke May 2019 akaban̄a se ikpanamde ke ini esịt etịmerede nnyịn. Ata nnennen se n̄koyomde ekedi oro. Jehovah akada oro ọbọrọ akam mi.” w21.09 21-22 ¶6-7

Kere nte eketiede mme Christian ke eyo mme apostle ndikpọn̄ ata ediwak se mmọ ẹkenyenede n̄kọtọn̄ọ uwem obufa ke itie en̄wen. Mmọ mînyeneke mbuọtidem, ọyọsọn̄ mmọ ndinịm ke Jehovah ọyọnọ mmimọ se idade idu uwem. Edi ama enyene se ikpakan̄wamde mmọ ẹnịm. Isua ition mbemiso mbon Rome ẹdikan Jerusalem ẹkụk, apostle Paul ama ọnọ mme Christian emi ẹkedide mme Jew ata eti item ete: “Ẹkûyak usụn̄ uwem mbufo asan̄a ye ima okụk, edi ẹyụhọ ye se mbufo ẹnyenede. Koro enye ọdọhọde ete: ‘Ndidehedei n̄kpọn̄ fi, ndinyụn̄ nsịnke fi.’ Ntre nnyịn imekeme ndinen̄ede nnyene uko ndọhọ nte: ‘Jehovah edi andin̄wam mi; ndifeheke ndịk. Nso ke owo ekeme ndinam mi?’” (Heb. 13:5, 6) Imenịm ke ikọsọn̄ke mbon emi ẹkenamde item Paul oro mbemiso mbon Rome ẹdikande Jerusalem ẹkụk ndida uwem nte mmọ ẹnyụn̄ ẹkụtde ke itie emi mmọ ẹkefen̄ede ẹka. Mmọ ẹma ẹnịm ke Jehovah eyese aban̄a mmimọ. w22.01 4 ¶7, 9

Ẹkpedọhọ ke owo edi owo emi esituade owo mbọm, se ididụkde nnyịn ekikere edidi ke enye esifọn ido, ama mbon en̄wen, n̄kpọ ekpetịbe ọnọ owo enye oyom usụn̄ ndin̄wam, esinyụn̄ atat ubọk. N̄kpọ efen emi ekemede ndidụk nnyịn ekikere edi mbụk eti owo Samaria emi Jesus okobụkde. Mme inọ ẹma ẹmia eyen Jew kiet ẹbọ kpukpru se enye ekenyenede, edi owo Samaria emi ekedide owo esenidụt do ama ‘atua enye mbọm.’ Ini enye okụtde eyen Jew emi ẹkemiade ẹnọ unan, ‘mbọm ama anam enye.’ Ke ntak ima, enye ama ekpe owo ete ese aban̄a eyen Jew oro. (Luke 10:29-37) Mbụk oro ekpep nnyịn n̄kpọ aban̄a edu mbọm emi Abasi nnyịn enyenede. Ima esinam Abasi atua nnyịn mbọm. Awak usụn̄ emi enye esituade nnyịn mbọm kpukpru usen. N̄kpọ efen emi ẹkemede ndinam n̄wụt ke ẹtua owo mbọm edi nditre ndinọ owo ufen kpa ye emi edide owo oro odot se ẹnọde ufen. Se mbọm esinamde Jehovah anam ọnọ nnyịn edi oro. Andiwet psalm ọkọdọhọ ete: “Enye inamke ye nnyịn nte idiọkn̄kpọ nnyịn edide.” (Ps. 103:10) Edi ndusụk ini, Jehovah ekeme ndinen̄ede ntụnọ owo emi anamde idiọkn̄kpọ. w21.10 8 ¶1-2

Mme asan̄autom Jehovah emi ẹnen̄erede ẹkpere enye kpọt ke enye ama nsinsi ima. Se Edidem David ye prọfet Daniel ẹketịn̄de ẹnam idọhọ ntre. Ke uwụtn̄kpọ, David ọkọdọhọ ete: “Ka iso wụt mmọ eke ẹfiọkde fi ima-mfọnido fo,” afiak ọdọhọ: “Ima-mfọnido Jehovah ododu ke nsinsi nsinsi ọnọ mmọ eke ẹbakde enye.” Daniel ọkọdọhọ ete: “Jehovah ata Abasi, . . . Enye emi enyenede . . . ima-mfọnido ọnọ mbon oro ẹmade enye ye mbon oro ẹnịmde mme ewụhọ esie.” (Ps. 36:10; 103:17; Dan. 9:4) Mme ikọ itie N̄wed Abasi oro ẹwụt ke Jehovah esima mme asan̄autom esie nsinsi ima sia mmọ ẹdiọn̄ọ enye, ẹbak enye, ẹma enye, ẹnyụn̄ ẹnịm mme ewụhọ esie. Mbon emi ẹtuakde ibuot ẹnọ enye nte enye oyomde kpọt ke enye esima nsinsi ima. Ini emi nnyịn mîkọtọn̄ọke kan̄a ndinam n̄kpọ Jehovah, ima emi enye amade kpukpru owo ke enye akama nnyịn. (Ps. 104:14) Edi idahaemi ituakde ibuot inọ enye mi, enye ama nnyịn nsinsi ima adian do. w21.11 4 ¶8-9

Ekpedi mme owo ẹnam se ẹnanam, imebiere ndinam se Jesus ọkọdọhọde ke itie N̄wed Abasi usen mfịn. Ediwak owo mfịn ẹsima ndikpan̄ utọn̄ nnọ mme adaiso ido ukpono emi ẹnen̄erede ẹwọrọ etop. Mmọ ẹsinen̄ede ẹma utọ mme adaiso ido ukpono oro tutu ẹkpere ndituak ibuot nnọ mmọ. Mme owo ẹsiwak ke ufọkabasi mmọ nte urua, ẹdep mme n̄wed emi mmọ ẹsion̄ode, ẹsinyụn̄ ẹnọ mmọ ediwak okụk mîdịghe ẹtịp okụk ẹda ẹn̄wam mme n̄ka emi mmọ ẹnyenede ubọk. Se mme adaiso ido ukpono oro ẹkpetetịn̄, ndusụk mmọ ẹnam. Mme aka ido ukpono oro ẹma ẹkụt mmọ, esitie nte ẹkụt Jesus! Ata ikọt Abasi itiehe ntre, mmọ isitieneke owo ndomokiet. Kpa ye emi isikponode mbon emi ẹdade usụn̄, isinam se Jesus eketịn̄de emi ete: “Kpukpru mbufo ẹdi nditọete.” (Matt. 23:8-10) Nnyịn isituakke ibuot inọ owo ndomokiet, m̀mê enye edi adaiso ido ukpono m̀mê edi owo ukara. Nnyịn isinyụn̄ itịpke okụk ẹda ẹn̄wam ke se mmọ ẹnamde. Edi isida ata san̄asan̄a inyụn̄ isịnke ubọk ke n̄kpọ ererimbot ndomokiet. Mme n̄kpọ emi ke inen̄ede ida ikpụhọde ye mme ido ukpono eken emi ẹdọhọde ke idi mme Christian.​—John 18:36. w21.10 20 ¶6-7

Ana kpukpru Christian emi oyomde ndisana okụt ete ke idụhe n̄kpọ ndomokiet m̀mê owo ndomokiet emi imọ idade ke akpan n̄kpọ ikan Abasi. N̄kpọ efen edi ke sia nnyịn ikerede Mme Ntiense Jehovah, imenen̄ede ibiere ke nnyịn idinamke n̄kpọ ndomokiet emi edisuenede enyịn̄ oro. (Lev. 19:12; Isa. 57:15) Nditọ Israel ndikenịm mme ibet emi Abasi ọkọnọde mmọ okowụt ke mmọ ẹnyịme ke Jehovah edi Abasi mmọ. Leviticus 18:4 ọdọhọ: “Mbufo ẹnyene ndinịm mme ubiereikpe mi, nnyụn̄ n̄kpeme mme ewụhọ mi, man mbufo ẹsan̄a ke mmọ. Ami ndi Jehovah Abasi mbufo.” Ndusụk “mme ewụhọ” emi ẹkenọde nditọ Israel ẹdu ke Leviticus ibuot 19. Ke uwụtn̄kpọ, ke ufan̄ikọ 5-8, 21, 22 ẹtịn̄ ẹban̄a nte ẹkpewade unam. Akana ẹwa mme unam oro ke usụn̄ emi ‘mîdisabakede edisana n̄kpọ Jehovah.’ Se ikotde ke mme ufan̄ikọ oro akpana anam nnyịn idomo nte ikekeme ndinam se inemde Jehovah esịt, onyụn̄ anam itoro emi itorode enye etie nte uwa emi enye ekesimade ndibọ, ukem nte Mme Hebrew 13:15 ọdọhọde yak inam. w21.12 5 ¶14-15

Mbon emi ẹdọde ndọ obufa ẹkeme ndikpep n̄kpọ nto mbon emi ẹsibuọtde idem ye Jehovah. Enyene mme ebe ye n̄wan emi ẹma ẹkenam utom usiakusụn̄ ke ediwak isua. Ẹmekeme ndibụp mmọ se mbufo ẹkpenamde edieke ẹsụk ẹkerede se ẹkpemekde ndinam nnọ Abasi. Usụn̄ kiet emi mbufo ẹkemede ndiwụt ke ẹmebuọt idem ke Jehovah edi oro. (N̄ke 22:17, 19) Ẹti ke ndọ edi enọ Abasi. (Matt. 19:5, 6) Enye oyom ebe ye n̄wan ẹkop inem ndọ mmọ. Mbon emi ẹdọde ndọ obufa, ẹfiak ẹse se ẹdade uwem mbufo ẹnam. Ndi ẹmenam kpukpru se ẹkekeme man ẹwụt Jehovah ke ẹmenen̄ede ẹma ẹnọ emi enye ọnọde mbufo do? Ẹbọn̄ akam ẹnọ Jehovah. Ẹkot Ikọ Esie man ẹkụt item emi ekemede ndin̄wam mbufo. Ẹnam item emi Jehovah ọnọde mbufo. Ẹnen̄ede ẹnịm ke uwem eyenen̄ede enem mbufo edieke ẹdade uwem mbufo ẹnam n̄kpọ Jehovah! w21.11 18 ¶16; 19 ¶18

James ikadaha idem ke n̄kpọ ikaha. James ikekereke ke imọ ndidi eyeneka Jesus m̀mê imọ ndikama ikpọ utom ke esop anam imọ idi n̄kpọ ikan nditọete eken. Enye ekesikot mme Christian eken “ndima nditọete mi.” (Jas. 1:16, 19; 2:5) Enye ikanamke mme owo ẹkere ke imọ imọfọn ima. Se ikpepde: Ti ke kpukpru nnyịn idi mme anam idiọkn̄kpọ. Ikpanaha ikere ke imọfọn ikan mbon emi ikpepde n̄kpọ. Ntak-a? Edieke inamde mbon emi isikpepde n̄kpọ ẹkere ke nnyịn isinamke ndudue, emi ekeme ndinam mmọ ẹkere ke tutu amama mmimọ idikemeke ndinam se Abasi ọdọhọde. Ikpanam mmọ ẹdiọn̄ọ ke enyene ndusụk n̄kpọ emi Bible ọdọhọde emi ẹsisọn̄de nnyịn ndinam, inyụn̄ itịn̄ inọ mmọ nte Jehovah an̄wamde nnyịn inam se enye ọdọhọde, oro ayan̄wam mmọ ẹkụt ke mmọ n̄ko ẹkeme ndinam n̄kpọ Jehovah. w22.01 11 ¶13-14

Nte isịnde idem ikere n̄kpọ nte Jesus, ntre ke idinen̄ede inam n̄kpọ nte enye, iyonyụn̄ inyene ukem nti edu emi enye ekenyenede. (Heb. 1:3) Imekeme ndidọhọ ete: ‘Jesus ọfọn ama. Idụhe nte ndikemede ndikpebe enye ata ukem ukem!’ Ekpetie fi ntre, se se mîkpanaha efre mi. Akpa, ẹkebot fi ke mbiet Jehovah ye Jesus. Ntre emekeme ndimek ndikpebe mmọ, oyonyụn̄ ekeme ndikpebe mmọ nte ukeme fo emende. (Gen. 1:26) Ọyọhọ iba, idụhe odudu ndomokiet ke enyọn̄ ye ke isọn̄ emi akande odudu edisana spirit Abasi. Spirit oro ekeme ndin̄wam fi anam mme n̄kpọ emi mûkpekemeke ndinam tutu amama. Ọyọhọ ita, Jehovah iyomke fi enyene mme edu emi spirit esie esin̄wamde owo enyene nte ọmọfọn ama idahaemi. Edima Ete nnyịn akam enịm isua 1,000 ọnọ mbon emi ẹdidude uwem ke isọn̄ emi ndida mfọn mma. (Edi. 20:1-3) Idahaemi, enye oyom nnyịn inam ofụri se ikemede inyụn̄ iberi edem ke imọ. w22.03 9 ¶5-6

Idịghe akam kpọt esin̄wam nnyịn inen̄ede ikpere Jehovah. Nnyịn nditie ke idem nnyịn n̄kpep Ikọ Abasi nnyụn̄ ndụk mbono esop ẹsin̄wam n̄ko. Ndi enyene se ekemede ndinam man enen̄ede ọbọ ufọn ini ekpepde n̄kpọ m̀mê ini odụkde mbono esop? Bụp idemfo ete, ‘Nso isinam n̄kûnen̄ede nsịn esịt ke se ẹnamde ke mbono esop m̀mê ke se n̄kpepde?’ Okûdi esidi ẹma ẹkot fi ke fon ke mme ini oro afo ọbọrọ, mîdịghe afo ọnọ owo etop? Edieke edide ke ekpep n̄kpọ mîdịghe odu ke mbono esop ndien afo okụt ete ke ekikere fo ọkpọn̄ do aka n̄kpọ en̄wen, dọhọ Jehovah an̄wam fi yak esịn ekikere ke se anamde. Ekeme ndisọn̄ fi ndinụk se ifịnade fi nnịm n̄kan̄ kiet nnyụn̄ nsịn ekikere ke se anamde. Edi enen̄ede ọfọn anam ntre. Bọn̄ akam dọhọ Abasi ọnọ fi emem emi edikpemede fi esịt ye “ekikere.”​—Phil. 4:6, 7. w22.01 29-30 ¶12-14

Edidem Uzziah ikokopke item. Ama enyene itie ke temple Jehovah emi mme oku kpọt ẹkesidụkde, edi Uzziah ama aka okodụk itie oro onyụn̄ odomo ndifọp incense. Mme oku Jehovah ẹma ẹdọhọ enye ẹte: “Uzziah, idịghe utom fo ndifọp incense nnọ Jehovah, edi edi utom mme oku . . . ndifọp incense.” Nso ke Uzziah akanam aban̄a item oro? Ekpedi enye ama osụhọde idem enyịme item emi ẹkenọde enye do onyụn̄ ọkpọn̄ temple inikiet inikiet, ekeme ndidi Jehovah ekpekefen ọnọ enye. Edi “Uzziah [ama] ofụt esịt.” Nso ikanam enye esịn item emi ẹkenọde enye? Ekeme ndidi enye ekekere ke sia imọ idide edidem, ke imenyene unen ndinam se imọ imama. Edi ke enyịn Jehovah, enye ikenyeneke utọ unen oro. Ke ntak n̄kụtidem esie oro, Jehovah ama ọtọ enye akpamfia, enye onyụn̄ “edi owo akpamfia tutu esịm usen n̄kpa esie.” (2 Chron. 26:16-21) Mbụk Uzziah ekpep nnyịn ke ọkpọkọm nnyịn idi nso, ke Jehovah eyesịn nnyịn edieke nnyịn mîmaha ndinyịme item emi ẹdade Bible ẹnọ nnyịn. w22.02 9 ¶7

Owo emi mîsioho “akani owo” iduọk esikere n̄kpọ nte enye amade onyụn̄ anam n̄kpọ nte enye amade. (Col. 3:9) Enye ekeme ndibụk ibụk, ọsọp iyatesịt, owo akpanam n̄kpọ ọnọ enye ikọmke, onyụn̄ atan̄ idem. Enye ekeme ndima ndisise ndise idan̄, oburobụt fim, m̀mê fim afai. Utọ owo oro ekeme ndinyene nti edu uwem, onyụn̄ ekeme ndisifịna enye edieke enye etịn̄de mîdịghe anamde se mîfọnke. Edi enye inyeneke se inamde enen̄ede ọdọn̄ enye ndision̄o ubọk n̄kpọn̄ ndiọi n̄kpọ oro nnyụn̄ ntre ndisikere ndiọi n̄kpọ. (Gal. 5:19-21; 2 Tim. 3:2-5) Sia nnyịn mîfọnke ima, idụhe nte iditiede idiọkn̄kpọ ndomokiet idụkke nnyịn ekikere m̀mê ndidọn̄ nnyịn ndinam se mîfọnke. Ndusụk ini, imekeme nditịn̄ ikọ mîdịghe inam n̄kpọ emi ituade n̄kpọfiọk. (Jer. 17:9; Jas. 3:2) Edi edieke isiode akani owo ifep ke idem nnyịn, nnyịn ididụkke ufụn inọ idiọkn̄kpọ. Owo ididaha ndiọi n̄kpọ emi ikesinamde akpa idiọn̄ọ nnyịn aba.​—Isa. 55:7. w22.03 3 ¶4-5

Mbiowo, nditọete mbufo ẹnyene nti edu, ntre ẹyom nti edu oro. Mmọ ndomokiet ifọnke ima, edi inyụn̄ idụhe eke mînyeneke nti edu emi ikemede ndima. Imọdiọn̄ọ ke ndusụk ini, ekeme ndidi se mbiowo ẹkotde eyenete ẹnọ item. Edi ọfọn mmọ ẹkpebe apostle Paul, ẹnyụn̄ ẹdomo nditre ndisịn ekikere ke ikọ emi owo oro etịn̄de m̀mê ido esie emi ekemede ndibiak owo. Mmọ ẹkpekam ẹsịn ekikere ke nte owo oro amade Jehovah, nte enye ọsọn̄ọde ada anam n̄kpọ Abasi, ẹnyụn̄ ẹnịm ke enye ekeme ndikpụhọde. Mbiowo emi ẹsidade nditọete ntem ẹsinam nditọete ẹkụt ke ẹma mmimọ ẹnyụn̄ ẹkere ẹban̄a mmimọ. Ẹti ke Jehovah iyomke mbufo ẹfọn ẹma, ke enye oyom mbufo ẹsọn̄ọ ẹda ye imọ. (1 Cor. 4:2) Ntre ọfọn ẹdiọn̄ọ ke Jehovah ama n̄ko se mbufo ẹnamde ẹnọ enye. Tutu amama, Jehovah “[idifreke] utom mbufo ye ima eke mbufo ẹwụtde ẹban̄a enyịn̄ esie, ke emi mbufo ẹkenamde n̄kpọ ẹnọ ndisana owo ẹnyụn̄ ẹsụk ẹkade iso ẹnam.”​—Heb. 6:10. w22.03 31 ¶19, 21