February

Ini Edidem Hezekiah ọkọdọn̄ọde n̄kpa n̄kpa, enye ama ekpe Jehovah ubọk ete anam idem ọsọn̄ imọ. Jehovah ama onyụn̄ anam. (2 Ndi. 20:1-6) Edi ini apostle Paul ekpede Jehovah ubọk ete osio imọ “n̄kukịm ke obụkidem,” Jehovah ikosioho. (2 Cor. 12:7-9) Edidem Herod okoyom ndiwot apostle James ye Peter. Ẹma ẹwot James, edi Abasi ama anam utịben̄kpọ Peter ọbọhọ. (Utom 12:1-11) Imekeme ndikere ete, ‘Ntak emi Jehovah akanyan̄ade Peter edi inyan̄ake James?’ Bible itịn̄ke ntak. Imenịm ke kpukpru se Jehovah anamde ẹnen. (Deut. 32:4) Ndusụk ini, ibọrọ akam nnyịn ekeme ndidi ke usụn̄ emi nnyịn mîkekereke. Edi imenịm ke usụn̄ ekededi emi Jehovah emekde ndibọrọ akam nnyịn enen onyụn̄ ọfọn. Ntre nnyịn isitọhọke ke usụn̄ ekededi emi enye emekde ndibọrọ.​—Job 33:13. w23.11 21 ¶6

James emi Abasi ọkọnọde spirit etiene ewet Bible ọkọdọhọ ke mbon emi ẹnyenede ọniọn̄ ‘ẹsinyịme ndikop item.’ Kere se oro ọwọrọde. Akpana ọdọdọn̄ nnyịn ndikop uyo mbon emi Jehovah ayakde odudu esịn ke ubọk, iyakke ẹkpakpak nnyịn. Edi odudu mmọ enyene adan̄a. Kpa ye oro, iwọrọke ke Jehovah oyom ikop uyo owo emi ọdọhọde ibiat ibet Esie. (Utom 4:18-20) Imekeme ndikere ke enen̄ede emem utom ndikop uyo Jehovah n̄kan eke owo. Idem n̄kpọ, n̄kọ kpukpru se Jehovah ọdọhọde inam ọfọn, ndudue ndomokiet idụhe ke esịt. (Ps. 19:7) Edi mbon emi enye ayakde odudu esịn ke ubọk ifọnke ima. Kpa ye oro, Ete nnyịn emi odude ke heaven ọnọ mme ete ye eka, mbon ukara, ye mbiowo odudu. Edi odudu mmọ enyene adan̄a. (N̄ke 6:20; 1 Thess. 5:12; 1 Pet. 2:13, 14) Ikpokop uyo mmọ, uyo Jehovah ke ikop oro. w23.10 6 ¶2-3

N̄kpọ kiet emi idinamde man itetịm inyene mbuọtidem edi nnyịn nditie n̄kere utọ odudu emi Jehovah enyenede. Jehovah enyene odudu ndinam kpukpru se enye ọkọn̄wọn̄ọde. Enye ekeme ndinam mmọ sia enye edi Ata Ọkpọsọn̄ Abasi. (Job 42:2; Mark 10:27; Eph. 3:20) Jehovah ama ọdọhọ Abraham ye Sarah emi ẹma ẹkesọn̄ ẹma ke mmọ ẹyenyene eyen. (Gen. 17:15-17) Jehovah ama onyụn̄ ọdọhọ Abraham ke nditọ nditọ esie ẹdinyene Canaan. Ofụri isua emi nditọ Israel emi ẹkedide nditọ nditọ Abraham ẹkedide ifịn ke Egypt, anaedi ama etie nte ke se Abasi ọkọn̄wọn̄ọde oro iditịbeke tutu amama. Edi ama etịbe. Jehovah ama ọdọhọ Mary emi mîkọfiọkke erenowo akanam ke enye ediman Eyen imọ. Eyen oro ke Jehovah eketịn̄ aban̄a ata ediwak tọsịn isua ke In̄wan̄ Eden mbemiso eyo mme Mary. Enye oro n̄ko ama etịbe! (Gen. 3:15) Ima ikere iban̄a kpukpru se Jehovah ọkọn̄wọn̄ọde ye nte enye akanamde mme n̄kpọ oro ẹsu, imesikụt ke odudu esie idịghe mben̄e. Oro esinam inen̄ede inịm ke obufa ererimbot emi enye ọn̄wọn̄ọde ke edi.​—Josh. 23:14; Isa. 55:10, 11. w23.04 28 ¶10-12

Jehovah ama ọbọrọ akam David onyụn̄ anyan̄a enye. (1 Sam. 19:10, 18-20; 2 Sam. 5:17-25) Imenịm ke ntre n̄ko ke edidi ye nnyịn. (Ps. 145:18) Jehovah ekeme nditre ndibọrọ akam nnyịn ke usụn̄ emi ikekerede. Paul ama eben̄e Abasi osio imọ “n̄kukịm ke obụkidem.” Ikedịghe ekpri mfịna ekedi oro. Paul ama ọbọn̄ akam utịm ikata aban̄a mfịna oro. Ndi Jehovah ama ọbọrọ akam esie? Ama ọbọrọ, edi ikedịghe nte Paul ekekerede. Utu ke Jehovah ndiketre mfịna oro, Enye akakam ọnọ Paul odudu aka iso ọsọn̄ọ ada anam n̄kpọ ọnọ imọ. (2 Cor. 12:7-10) Ndusụk ini, Jehovah ekeme ndibọrọ akam nnyịn ke usụn̄ emi nnyịn mîkekereke. Edi yak inen̄ede inịm ke enye ọdiọn̄ọ mfọnn̄kan usụn̄ emi enye edin̄wamde nnyịn. Enye akam ekeme “ndinam n̄kpọ etịm awak akan kpukpru se nnyịn iben̄ede m̀mê ikerede.” (Eph. 3:20) Ke ntak oro, enye ekeme ndibọrọ akam nnyịn ke ini m̀mê usụn̄ emi nnyịn mîkekereke. w23.05 8-9 ¶4-6

Ọfọn yak edi anam anam kpukpru nnyịn itie ikere se Bible ọn̄wọn̄ọde ete ke mme akpan̄kpa ẹyeset. Ntak idọhọde ntre edi ke owo isidọn̄ke akpan iben̄e nnanenyịn. Nnyịn idiọn̄ọke usen emi udọn̄ọ-ada-owo-ibuot ediwatde idibehe ke edem nnyịn, m̀mê usen emi owo nnyịn edikpade ini nnyịn mîdorike enyịn. (Eccl. 9:11; Jas. 4:13, 14) Ikpenịm ke mme akpan̄kpa ẹyeset, oro ekeme ndin̄wam nnyịn iyọ mme n̄kpọ ntre. (1 Thess. 4:13) Se ikụtde ke Bible anam inen̄ede inịm ke Ete nnyịn eke heaven enen̄ede ọdiọn̄ọ nnyịn onyụn̄ ama nnyịn. (Luke 12:7) Jehovah Abasi ọdiọn̄ọ nnyịn utọ oro idụhe. Ke ntak oro enye ekeme ndinam iset ifiak itie nte iketiede, inyụn̄ iti mme n̄kpọ emi ima ikọdọdiọn̄ọ. Jehovah ama nnyịn tutu, enye onyụn̄ anam idori enyịn ndidu uwem ke nsinsi ke Paradise, edide ibọhọ nsobo ererimbot emi idụk m̀mê idiseset ididụk! Ntak emi ikemede ndinịm ke mme akpan̄kpa ẹyeset? Ntak edi ke imọdiọn̄ọ Enye emi ọn̄wọn̄ọde ndinam mme akpan̄kpa ẹset, imenịm ke ọdọn̄ enye ndinam oro, ke enye oyonyụn̄ ekeme ndinam. w23.04 8 ¶2-4

Joseph ye Mary ẹma ẹdian ubọk ẹnam se idin̄wamde mmọ ẹtetịm ẹkpere Jehovah. Mmọ ẹma ẹdiọn̄ọ ke ọfọn ofụri ubon ẹdiana kiet ẹtuak ibuot ẹnọ Jehovah. (Luke 2:22-24; 4:16) Ata eti uwụtn̄kpọ emi mme ebe ye iban mfịn ẹkemede ndikpebe edi oro! Ekpedi ẹmenyene nditọ ukem nte Joseph ye Mary, ekeme ndisọn̄ mbufo ndisidụk mbono esop m̀mê ndinyene ini nnịm Utuakibuot Ubon. Ekeme ndikam ntetịm nsọn̄ mbufo mbiba ndinyene ini ntie kiet n̄kpep Ikọ Abasi, m̀mê nditie kiet mbọn̄ akam. Edi ẹti ke edieke ẹdianade kiet ẹtuak ibuot ẹnọ Jehovah, ke ẹyetetịm ẹkpere enye ẹnyụn̄ ẹkpere kiet eken. Ntre, ẹkûyak n̄kpọ ndomokiet ọbọ mbufo ini n̄kpọ Abasi. Ekpedi ẹmenyene mfịna ke ndọ mbufo, ekeme ndinam idọn̄ke mbufo nditie kiet nnịm Utuakibuot Ubon. Ekpedi ntre, ẹtọn̄ọ nditie kiet nneme n̄kpri n̄kpri n̄kpọ emi ẹdinemde mbufo mbiba. Ẹkpenam ntre, oro ekeme ndin̄wam mbufo ẹtetịm ẹkpere kiet eken, ẹnyụn̄ ẹma ndidiana kiet nnam n̄kpọ Abasi. w23.05 22 ¶7-8

Didie ke mbak Abasi akan̄wam Obadiah? Oro ama anam enye esitịn̄ afiak anam akpanikọ, onyụn̄ edi se ẹkemede ndiberi edem; ntre edidem ama ọdọhọ enye ese aban̄a kpukpru n̄kpọ ye kpukpru owo ke ufọk imọ. (Men Nehemiah 7:2 domo.) Mbak Abasi ama onyụn̄ anam Obadiah enen̄ede enyene uko. Nte n̄kpọ eketiede ke eyo esie ama enen̄ede oyom enye enyene utọ uko oro. Ini oro, Edidem Ahab ibak akakara. (1 Ndi. 16:30) Efen edi ke Jezebel an̄wan Ahab emi ekesikponode Baal ama asua Jehovah tutu enye odomo nte ekekeme man owo ndomokiet ke obio ubọn̄ esien duop oro idikpono Jehovah. Enye ama akam owot ediwak prọfet Jehovah. (1 Ndi. 18:4) Ini Jezebel ọtọn̄ọde ndiyom mme prọfet Jehovah se omụmde okowot, Obadiah ama emen prọfet 100, edịp mmọ owo ‘aba ye duop, aba ye duop, ke mme abaitiat esinyụn̄ ada uyo ye mmọn̄ ọsọk mmọ.’ (1 Ndi. 18:13, 14) Ekpedi se Obadiah emi ekenyenede uko akanamde ama ayarade, owo ikpeketreke ndiwot enye. Obadiah ekedi owo, ikonyụn̄ iyomke ndikpa. Edi enye ama ama Jehovah ye mbon emi ẹnamde n̄kpọ ẹnọ Jehovah akan uwem esie. w23.06 15-16 ¶9-10

Jehovah ke adada ikọt esie usụn̄ mfịn ukem nte enye akadade ke eset. Enye ada Bible ye Eyen esie emi edide ibuot esop anam ntre. Ndi imokụt mme n̄kpọ emi ẹwụtde ke enye ke osụk ada mme owo ke isọn̄ emi ada ikọt esie usụn̄? Imokụt. Kere ise mme n̄kpọ emi ẹketịbede ke isua 1870 ama ekebe. Ini oro ke ọkọtọn̄ọ ndin̄wan̄a Charles Taze Russell ye mbon emi ẹketienede enye ẹdụn̄ọde Bible ke isua 1914 edidi akpan isua, ke isua oro ke prọfesi Bible emi aban̄ade Obio Ubọn̄ Abasi nditọn̄ọ ukara edisu. (Dan. 4:25, 26) Se ikan̄wamde mmọ ẹdiọn̄ọ oro edi ke mmọ ẹma ẹdụn̄ọde Bible ẹnyụn̄ enịm ke mmimọ iyokụt nte prọfesi oro osude. Ndi Jehovah akada mmọ usụn̄ ke ndụn̄ọde oro? Imenen̄ede ikụt ke enye akada mmọ usụn̄. Nsio nsio n̄kpọ emi ẹketịbede ke ererimbot ke 1914 ẹma ẹsọn̄ọ ke Obio Ubọn̄ Abasi ọtọn̄ọ ukara. Akpa ekọn̄ ererimbot ama ọtọn̄ọ, ndiọi udọn̄ọ, unyekisọn̄, ye akan̄ ẹnyụn̄ ẹdiana. (Luke 21:10, 11) Jehovah akada irenowo emi ẹkesiode ofụri esịt mmọ ẹkpep Bible do an̄wam ikọt esie. w24.02 22 ¶11

Sia idide ikọt Jehovah, imọdiọn̄ọ ke enye ama nnyịn, ke kpa ye emi uwem enyenede nte etiede, ke enye oyom uwem nnyịn enyene ibuot. (Rome 8:35-39) Imonyụn̄ inịm ke inyeneke nte idinamde item Bible yak ikûdia ufọn. (Isa. 48:17, 18) Edi ikpanam n̄kpọ didie edieke mfịna emi nnyịn mîkodorike enyịn esịmde nnyịn? Ke uwụtn̄kpọ, owo ke ubon nnyịn ekeme nditọ nnyịn edem ke isọn̄, imekeme ndidọn̄ọ idiọk udọn̄ọ emi mîyakke inen̄ede isịn idem inam n̄kpọ Abasi, ẹkeme ndikọbọ nnyịn ke ntak emi idide Ntiense Jehovah, mîdịghe ikan̄, oyobio, m̀mê mmọn̄ ekeme ndibiat n̄kpọ nnyịn. Utọ n̄kpọ emi ama etịbe, imekeme ndikere: ‘Nso inam utọ n̄kpọ emi ọwọrọ mi? Okûdi enyene se nnamde ndue? Ndi ọwọrọ ke Jehovah osion̄o ubọk ọkpọn̄ mi?’ Ndi akanam etie fi ntre? Ekpedi etie, kûyak idem emem fi. Etie ediwak nti ikọt Jehovah ntre n̄ko.​—Ps. 22:1, 2; Hab. 1:2, 3. w23.04 14 ¶1-2

Idomo ama esịm nnyịn, imesisọsọp isịn ndikere m̀mê ndinam n̄kpọ ekededi emi ekemede ndidian̄ade nnyịn n̄kpọn̄ Abasi. Jehovah oyom ‘ikop item ke ofụri esịt.’ (Rome 6:17) Item esie ọfọn akan, onyụn̄ edi ke ufọn nnyịn. Nnyịn ikemeke ndikpụhọ mme ibet emi enye ama ekenenịm. (Isa. 48:17, 18; 1 Cor. 6:9, 10) Devil esinam mme owo ẹnam nnyịn ibak, mîdịghe ẹtịn̄ ikọ emi enyekde nnyịn idem m̀mê abiakde nnyịn man itre ndisọn̄ọ nda. Uduakesịt esie edi enye ‘ndita’ nnyin, oro edi, ndinam ikûdi ufan Jehovah aba. (1 Pet. 5:8) Ke ntak emi mme Christian eyo mme apostle ẹkebierede ndisọn̄ọ nda, ẹma ẹsitịm mmọ, ẹwot mmọ, ẹnyụn̄ ẹdọhọ ke ẹyenam mmọ n̄kpọ. (Utom 5:27, 28, 40; 7:54-60) Satan ke adada ukọbọ anam ubi esie mfịn. Ikụt oro ke ibak ibak usụn̄ emi ẹnamde n̄kpọ ye nditọete nnyịn ke Russia ye ke mme idụt efen, ye ke mme usụn̄ en̄wen emi mme asua ẹnamde mmọ n̄kpọ. N̄kpọ efen emi Satan esidiande ke ukọbọ ada esịn mfịna ye nnyịn edi “n̄kari.”​—Eph. 6:11. w23.07 15-16 ¶6-9

Nte esịnde idem ekpep Ikọ Abasi, ntre ke editetịm ama Jehovah. Ima oro anam anam mme n̄kpọ emi ekekpepde. Amada mme item emi ẹdude ke Bible ebiere se akpanamde, se ebierede onyụn̄ ọfọn akan nte ekesidide. Ọmọtọn̄ọ ndikere nnyụn̄ nnam nnennen n̄kpọ sia oyomde ndinem Abasi esịt. Ukem nte eyenọwọn̄ esikpebede ete m̀mê eka esie emi amade enye, omodomo ndikpebe Ete fo emi odude ke heaven. (Eph. 5:1, 2) Imekeme ndibụp idem nnyịn ite: ‘Ndi mmama Jehovah idahaemi n̄kan ini n̄kedide Christian obufa? Tọn̄ọ n̄kana baptism, ndi nte n̄kerede n̄kpọ ye nte nnamde n̄kpọ ẹnen̄ede ẹbiet nte Jehovah ekpekerede onyụn̄ anamde, akpan akpan ke usụn̄ emi n̄wụtde ke mmama nditọete?’ Ekpedi “akpa ima emi afo ekenyenede” ifiopke aba nte ekesifiopde, kûyak idem emem fi. Mbiet n̄kpọ oro ama etịbe ọnọ mme Christian eyo mme apostle. Jesus ikeyetke ubọk ikpọn̄ mmọ ke ntak oro, enye idinyụn̄ iyetke ubọk ikpọn̄ nnyịn. (Edi. 2:4, 7) Enye ọdiọn̄ọ ke ima nnyịn ekeme ndifiak mfiop nte ekedide nsonso oro ikedide Christian. w23.07 8 ¶2-3

Apostle Peter ama anam nsio nsio ndudue. Akpa, enye eketịn̄ ikọ nte ke inyeneke se ikemede ndiberi enye nduọk. Enye akanam inua ete ke kpukpru mme apostle eken ẹkpefehe ẹkpọn̄ Jesus, ke imọ idikpọn̄ke Jesus. (Mark 14:27-29) Ọyọhọ iba, Peter ikatabake idap ibọn̄ akam idọhọ Abasi okûyak imọ idụk idomo, kpa ye emi edide ẹma ẹdọhọ enye anam ntre ediwak ini. (Mark 14:32, 37-41) Ekem ini mme owo ẹkamade akan̄kan̄ ye okpoyon̄ ẹyịre udịm ẹdi ndimụm Jesus, Peter ama asiak itọk. (Mark 14:50) Utịt utịt, Peter ama akan̄ Jesus ikata; enye ama akam ọn̄wọn̄ọ n̄kpọ ete ekpedi imosụk idiọn̄ọ Jesus. (Mark 14:66-71) Peter akanam nso ke enyịn ama ekeditara enye yak enye okụt utọ idiọkn̄kpọ emi enye akanamde? Peter ama obom eyet, atua n̄kpa n̄kpa. (Mark 14:72) Utu ke Jesus ndikasua nnọ enye ke nsio nsio ndudue esie, enye ọkọdọhọ ufan esie oro ke iyọnọ enye utom emi okponde akan se enye osụk anamde. (John 21:15-17) Peter ama ọdiọn̄ọ ke se imọ ikanamde ama ọdiọk enyene ndịk, edi enye ikadaha nte ke eke imọ okụre. Ntak-a? Sia enye ama enịm ke Jesus Eteufọk imọ ikeyetke ubọk ikpọn̄ imọ. Nso ke ikpep? Jehovah oyom inen̄ede inịm ke imama nnyịn, ke imonyụn̄ iyom ndifen nnyịn.​—Rome 8:38, 39. w24.03 18-19 ¶13-15

Oburobụt idan̄ ekeme ndinam owo edi owo ndọk, ekere ke imọ iwọrọke n̄kpọ, asuan ufọk, n̄wan onyụn̄ ekeme ndimen idịbi mîdịghe erenowo esịn n̄wan idịbi ke ini enye mîkeben̄eke idem. Omokụt do ke ọfọn ikọhọde “ufọk” ndisịme an̄wan oro? Oro oyowụt ke imenyene ọniọn̄. Mbon emi ẹnamde oburobụt ido isidịghe ufan Jehovah aba. N̄kpọ en̄wen edi ke ediwak mmọ ẹsimen udọn̄ọ emi esinamde mmọ ẹkpa n̄kpa nsek. (N̄ke 7:23) Mme N̄ke ibuot 9 ufan̄ikọ 18 emen ikọ ekesịn ke ufọk ntem: “Mbon oro enye okotde ẹdu ke mme usụhọde ebiet Udi.” Nso inam ndien ediwak owo ẹsinyịme ikot n̄wan oro ke ini edide utịt utịt esisịn owo ke afanikọn̄? (N̄ke 9:13-18) Afia kiet emi anamde ata ediwak owo ẹnyịme ikot esie edi ndise idan̄. Ndusụk owo ẹkere ke ndise ndise idan̄ ikemeke ndinam owo n̄kpọ. Edi idịghe ntre ke edi-o. Ndise idan̄ esinam owo ibak, esisọn̄ owo nditre ndise utọ ndise oro, owo emi esede esida ke imọ iwọrọke n̄kpọ, nte enye onyụn̄ adade idemesie ye mbon en̄wen edi n̄kpọ itekesịt. Ndise idan̄ ama odụk owo ibuot, esisọn̄ ndiwọrọ. N̄kpọ en̄wen edi ke ndise idan̄ isinamke oburobụt n̄kpọ etre ndidọn̄ owo. Akam etie nte owo ndisịn petrol ke ikan̄. (Col. 3:5; Jas. 1:14, 15) Ediwak mbon emi ẹsisede ndise idan̄ ẹsinam oburobụt n̄kpọ ke akpatre. w23.06 23 ¶10-11

Kpa ye edide ndusụk ini, mme idụt en̄wen ẹkeme ndisio odudu ye ukara Britain ye America nte ẹyom ndikan enye, mmọ idikanke ukara oro ida itie esie. Se inamde itịn̄ ntre edi ke “itiat” emi adade aban̄a Obio Ubọn̄ Abasi ayanuak ikpat mbiet oro. Ndien ikpat mbiet oro ada aban̄a ukara Britain ye America. (Dan. 2:34, 35, 44, 45) Ndi emenen̄ede enịm ke prọfesi Daniel emi aban̄ade ikpat emi edide ukwak emi abuahade ye mbateso edi akpanikọ? Ekpedi emenịm, ọyọdiọn̄ọ nte odude uwem fo. Udûdaha ofụri ini ye odudu fo un̄wana okụk, m̀mê ndiyom enyọn̄ ye isọn̄ ke ererimbot emi edide ẹmọn̄ ẹsosobo ẹfep. (Luke 12:16-21; 1 John 2:15-17) Prọfesi oro ndin̄wan̄a fi ayan̄wam fi okụt ke ndikwọrọ ikọ nnyụn̄ n̄kpep mme owo Ikọ Abasi edi ata akpan utom emi anade inam. (Matt. 6:33; 28:18-20) Ke emi ima ikeneme prọfesi emi ekpri, bụp idemfo ete, ‘Ndi mme n̄kpọ emi mbierede ẹwụt ke mmenen̄ede nnịm ke ibịghike ke Obio Ubọn̄ Abasi ọmọn̄ osobo kpukpru ukara owo efep?’ w23.08 11 ¶13-14

Sụhọde idem nyụn̄ diọn̄ọ ete ke udûkemeke ndinam ndusụk n̄kpọ emi akpamade ndinam ke ntak isua emana fo, nte idem fo etiede, ye nte n̄kpọ etiede ye afo idahaemi. Kpebe Barzillai; ẹkpenọ fi utom emi ọdiọn̄ọde ke isua emana fo m̀mê nte idem fo etiede idiyakke anam, mbọk kûbọ. (2 Sam. 19:35, 36) Kpebe Moses; nyịme mbon en̄wen ẹn̄wam fi. Ama onyụn̄ edi se ọkpọn̄de ndusụk utom ọnọ mbon en̄wen, kpọn̄ nọ mmọ. (Ex. 18:21, 22) Edieke osụhọrede idem, udûyomke ndinam se ikponde ikan fi yak okoto do afo obiom idem mbiomo emi edibọde fi ibifịk. N̄kpọ en̄wen edi ke inaha iduọhọ idem ke ndiọi n̄kpọ emi mbon en̄wen ẹbierede. Nnyịn ikemeke ndibiere n̄kpọ nnọ mbon en̄wen, inyụn̄ ifọnke yak edi kpukpru ini emi utịp idiọkn̄kpọ emi mmọ ẹkebierede edide, nnyịn iyakke mmọ ẹbọ ufen oro. Ke uwụtn̄kpọ, eyen ekeme ndibiere ke imọ idinamke n̄kpọ Jehovah aba. Se enye ebierede oro ekeme ndibiak ete ye eka esie ke usụn̄ emi inua mîkemeke nditịn̄. Edi mme ete ye eka emi ẹduọhọde idem ke idiọkn̄kpọ emi eyen mmọ ebierede ẹmen ndodobi mbiomo ẹfịk idem. Jehovah iyomke mmọ ẹbiom idem utọ mbiomo oro. w23.08 29 ¶11-12

Samson ikọfọnke ima nte nnyịn mînyụn̄ ifọnke ima. Ntre, se enye ekesibierede ndusụk ini ikesifọnke. N̄kpọ kiet emi enye ekebierede ama anam ediwak afanikọn̄ ẹsịm enye. Ke Samson ama ekedi ebiereikpe, nte ini akade “enye ama [akama] n̄wan kiet ke itịghede mmọn̄ Sorek, n̄wan oro ekekere Delilah.” Mbemiso emi, enyene eyenan̄wan Philistia kiet emi Samson okodiomide ndidọ, edi enye oro “[okoto] Jehovah” sia Jehovah “okoyom ifet ndida n̄n̄wana ye mbon Philistia.” Aka ko, Samson ama okodu ke ufọk n̄wan akpara kiet ke obio mbon Philistia emi ekekerede Gaza. Jehovah ama ọnọ Samson odudu yak owụbede usụn̄ inuaotop obio oro emen adaha, anam obio oro edi se mme asua ẹkemede ndidụk ndinam mmọ n̄kpọ. (Judg. 14:1-4; 16:1-3) Etie nte Delilah ekedi eyen Israel. Ntre, itiehe nte Samson ndidi ufan Delilah ekedi ifet Jehovah ndida enye nnam mbon Philistia n̄kpọ. Delilah ama ọbọ mbon Philistia ata ediwak okụk man ada Samson ọnọ. w23.09 5 ¶12-13

Ikike ekeme ndin̄wam nnyịn itie ifụre ifụre. Owo emi enyenede ikike esimụm idem akama owo akpafan̄a se enye enịmde. Mme owo ẹma ẹbụp nnyịn mbụme, ediwak ini mmọ isitịn̄ke se inamde mmọ ẹbụp. Ke uwụtn̄kpọ, owo okpobụp nnyịn mbụme, ekeme ndidi enye oyom ndibọ nnyịn ikọ ke inua mîdịghe enyene se ifịnade enye. Ntre mbemiso ibọrọde, ọfọn iti ke ekeme ndinam nnyịn idiọn̄ọke se inamde enye obụp se enye obụpde. (N̄ke 16:23) Kere se Gideon ọkọbọrọde mbon Ephraim. Mmọ ẹma ẹbọp ikọ ẹbịne enye, ẹbụp enye ntak emi enye mîkokotke mmimọ nsonso emi enye akakade ndin̄wana ye mme asua Israel. Nso ikededi akpan ntak iyatesịt mmọ? Okûdi ekedi ke ntak emi mmọ ẹkekụtde idem? M̀mê enye oro ekedi mfịna mmọ, nnyịn idiọn̄ọke. Edi Gideon ama owụt ke imenyene ikike, odomo ndidiọn̄ọ se ikedide ntak iyatesịt mmọ, onyụn̄ ọbọrọ mmọ ifụre ifụre. Utịp ekedi nso? Sia mmọ mîkekwe se ẹdade ẹtọhọ ye enye aba, “do ke esịt okosụhọ mmọ.”​—Judg. 8:1-3. w23.09 16 ¶8-9

Jehovah ye Jesus ẹkpere etieti. Idụhe kan̄a ete ye eyen emi ẹkperede ntre, idinyụn̄ idụhe tutu amama. Imenịm ke ama abiak Jehovah tutu ndikụt nte ẹfiomode Eyen esie, ẹsịnde enye, idomo ẹnyụn̄ ẹtode nnasia ye ufien ẹsịm enye. Ete m̀mê eka ekededi emi eyen ọbọhọde akpa ọdiọn̄ọ nte utọ n̄kpọ oro esibiakde owo eketre. Imenen̄ede inịm ke mme akpan̄kpa ẹyeset, edi oro ikpanke n̄kpa owo nnyịn ndibiak nnyịn. Uwụtn̄kpọ oro anam an̄wan̄a nnyịn nte eketiede Jehovah ke idem ndikụt nte edima Eyen esie ọbọde ufen onyụn̄ akpade ke Nisan 14, isua 33 C.E. (Matt. 3:17) Ọtọn̄ọde idahaemi tutu esịm usen Editi, domo ndinen̄ede n̄kpep n̄kpọ mban̄a ufak ke ini Utuakibuot Ubon m̀mê ke ini etiede ke idemfo ekpep n̄kpọ. Ke usen Editi, kûfre ndise san̄asan̄a Akam Usenubọk emi ẹdinịmde usen oro. Ima inam mme n̄kpọ emi ẹdin̄wamde nnyịn ikeme ndida Editi nte akpanade ida, iyekeme ndin̄wam mbon emi ẹmade ukwọrọikọ nnyịn ẹdia ufọn ẹto Editi.​—Ezra 7:10. w24.01 11 ¶10-12

N̄kpọ kiet emi ikemede ndinam man Jehovah ọsọn̄ọ nnyịn idem edi nnyịn ndibọn̄ akam nnọ enye. Nte enye edibọrọde akam oro edidi enye ndinọ nnyịn “odudu eke ebede ukeme owo.” (2 Cor. 4:7) N̄kpọ efen emi ikemede ndinam man Abasi ọsọn̄ọ nnyịn idem edi ndikot Ikọ esie nnyụn̄ ntie n̄kere se ikotde. (Ps. 86:11) Etop emi Jehovah ọdọn̄de ke Bible ọnọ nnyịn “enyene odudu.” (Heb. 4:12) Ama ọbọn̄ akam ọnọ Jehovah onyụn̄ okot Ikọ esie, enye ọyọsọn̄ọ fi idem yak ọyọ, aka iso okop idatesịt, mîdịghe ekeme ndinam utom emi ẹnọde fi, emi ọsọn̄de fi do. Yak ise nte Jehovah ọkọsọn̄ọde prọfet Jonah idem. Jehovah ama ọdọn̄ Jonah utom emi ọkọsọn̄de, edi enye ama odụk ubom efehe ọkpọn̄ utom oro. Ke ntak oro, ayak nsịn̄ enye ye mbon emi ẹkedọn̄ọde ye enye ke ubom ẹkpekekpan̄a ini akamba oyobio ọkọwọrọde. Ini ẹkesiode Jonah ẹtop ẹsịn ke inyan̄, ata akamba iyak ama emen enye, enye onyụn̄ okụt idemesie ke ebiet emi enye mîkpenịmke. Ini Jonah esịnede ikpọn̄ do ke idịbi iyak, nso ke enye akanam man Jehovah ekeme ndisọn̄ọ enye idem? Enye ama ọbọn̄ akam.​—Jonah 2:1, 2, 7. w23.10 13 ¶4-6

Kpa ye emi apostle Peter ekewetde mme leta oro ọnọ mme Christian eyo mme apostle, Jehovah ama anam ẹsịn mmọ ke Ikọ esie. Imekeme ndidia ufọn nto mmọ. (Rome 15:4) Mbon emi mînịmke prọfesi Bible emi aban̄ade ini iso ẹyọyọhọ nnyịn idem. Mbon emi ẹsuade Mme Ntiense Jehovah ẹkeme ndisak nnyịn sia ediwak isua ebe ikọdọhọ ke utịt ke edi, edi tutu emi idịghe kan̄a. Ndusụk owo ẹdọhọ ke utịt ididịghe tutu amama. (2 Pet. 3:3, 4) Owo emi ikwọrọde ikọ inọ, owo itieutom nnyịn, m̀mê owo ke ubon nnyịn ekpetịn̄ utọ ikọ oro, oro ekeme ndinam nnyịn inen̄ekede ibuọt idem ye Abasi aba. Peter ama etịn̄ se ikemede ndin̄wam nnyịn. Ekeme nditie ndusụk owo nte ke Jehovah ebịghi akaha ndisobo idiọk ererimbot emi. Mme ikọ Peter ẹkeme ndin̄wam nnyịn ika iso inyene ime ibet, sia ẹti nnyịn ke nte ini n̄kpọ etiede ke enyịn nnyịn, itiehe ntre ke enyịn Jehovah. (2 Pet. 3:8, 9) Ke enyịn Jehovah, isua tọsịn kiet etie nte usen kiet. Jehovah enyene ime, enye iyomke ndisobo owo ndomokiet. Edi usen Jehovah ama edi, idụhe se idikpande enye ndisobo ererimbot emi. w23.09 26-27 ¶2-5

Nso ikanam apostle Paul ewet leta ọnọ mme Christian ke Judea emi ẹkedide mme Hebrew? Anaedi akpan ntak iba emi akanam. Akpa, man enye ọsọn̄ọ mmọ idem. Mbemiso ediwak mmọ ẹkekabarede ẹdi mme Christian, mmọ ẹkesikpono Abasi ke ido mme Jew. Ekeme ndidi ikpọ owo ido ukpono mme Jew ẹma ẹsisak mmọ nte ẹkekabarede ẹdi mme Christian. Ntak-a? Mme Christian ikenyeneke temple emi mmọ ẹkpedude ẹtuak ibuot ẹnọ Abasi, inyeneke itieuwa emi ẹkpewade uwa ẹnọ Abasi, inyụn̄ inyeneke mme oku. Oro ekpekekeme ndinam idem emem mme mbet Christ onyụn̄ anam mmọ ẹkûnen̄ede ubuọt idem ye Abasi aba. (Heb. 3:12, 14) Ekeme ndidi ama ọdọn̄ ndusụk mmọ ndifiak n̄kokpono Abasi ke ido mme Jew. Ọyọhọ ntak iba edi ke Paul akanam mme Christian emi ẹkedide mme Hebrew ẹkụt ke mmọ ikesịnke idem idiọn̄ọ mbufa n̄kpọ m̀mê ntotụn̄ọ n̄kpọ emi Ikọ Abasi ekpepde, oro edi, “ọkpọsọn̄ udia” emi odude ke Ikọ Abasi. (Heb. 5:11-14) Oro okowụt ke ndusụk mmọ ẹkesụk ẹmomụm Ibet Moses ẹkama ubọk ọsọn̄. w23.10 24-25 ¶3-4

Ndusụk iban ẹbiere ke mmimọ ididọhọ ebe. (Matt. 19:10-12) Edi ẹdiọn̄ọ ke Jehovah ye Jesus idọhọke ke sia mbufo mîdọhọ ebe, ke mbufo inyeneke ufọn. Mme sista emi mîdọhọ ebe ke ẹn̄wam mme owo etieti ke nsio nsio esop ke ererimbot. Nte mmọ ẹmade ẹnyụn̄ ẹkerede ẹban̄a mbon en̄wen anam mmọ ẹkabade ẹdi nditọeka ye mme eka ẹnọ ediwak owo. (Mark 10:29, 30) Ndusụk mmọ ẹnam utom ofụri ini ẹnọ Abasi. Ke otu nditọete emi ẹkwọrọde ikọ ke ofụri ererimbot, iban ẹwak ẹkan. (Ps. 68:11) Ndi ẹmekeme nditọn̄ọ nditịm idem man ẹkeme ndinam utom ofụri ini nnọ Abasi? Ẹmekeme ndimek ndidi asiakusụn̄, ndibọp n̄kpọ nnọ esop Abasi, m̀mê ndika Bethel. Ẹsịn enye emi ẹmekde ke akam. Ekpedi ẹmediọn̄ọ mbon emi ẹnamde ukem se mbufo ẹmekde ndinam, ẹneme ye mmọ ẹnyụn̄ ẹbụp mmọ se ẹkpenamde. Ekem ẹbiere mme n̄kpọ emi ẹkemede ndinam, emi ẹdin̄wamde mbufo ẹnam se ẹkemekde. Edieke ẹnamde utom ofụri ini ẹnọ Abasi, oro ayanam ẹkeme ndinam ediwak nti n̄kpọ efen ẹnọ Jehovah. w23.12 22 ¶16-17

Nte akwa ukụt enen̄erede ekpere, imokụt ke ana ikwọrọ ikọ emi ẹdọn̄de nnyịn. Edi okụk ekpedi mfịna mîdịghe owo iyakke inyene ifụre ikwọrọ ikọ nte ikesikwọrọde, ekeme ndisọn̄ nnyịn ndisịn ofụri ekikere nnyịn ke utom ukwọrọikọ. Nso ikeme ndin̄wam nnyịn iyak n̄kpọ Abasi edi akpa? Edi nnyịn ndinịm ke “Jehovah mme udịm” ada ye nnyịn. Edieke iyakde n̄kpọ Abasi edi akpa, Jehovah ayan̄wam nnyịn. Ntre ufọn ndịk ndomokiet idụhe. (Hag. 2:4) Jehovah oyom iyak utom ukwọrọikọ emi edide utom unyan̄a uwem edi akpa ke uwem nnyịn. Haggai ama ọsọn̄ọ mme owo idem yak ẹfiak ẹtọn̄ọ ndibọp temple. Nte enye eketịn̄de ikọ oro eketie nte akpa ini mme Jew ẹkesịnde itiat idakisọn̄ temple oro ekedi oro, ke ini edide mmọ ẹma ẹnanam ntre isua 17 ke edem. Enyene se Jehovah akaduakde ndinam nnọ mmọ, edieke mmọ ẹnamde ntre. Enye ọkọdọhọ ete: “Nyọdiọn̄ mbufo.” (Hag. 2:18, 19) Edieke nnyịn n̄ko iyakde utom emi Jehovah ọnọde nnyịn edi akpa, enye iditreke ndidiọn̄ nnyịn. w23.11 16 ¶8; 17 ¶11

Ke leta emi apostle Paul ekewetde ọnọ mbon Rome, enye ọkọdọhọ ke kpukpru owo ẹdi mme anamidiọk. Anam didie ndien yak ẹkeme ndibat owo ekededi ke edinen, m̀mê ke enye inyeneke ndudue, ndien enye edi se Abasi amade? Paul akada uwụtn̄kpọ Abraham an̄wam kpukpru mme Christian emi ẹnen̄erede ẹyom ndinem Abasi esịt yak ẹbọrọ mbụme oro. Ini Abraham osụk odụn̄de ke Canaan ke Jehovah akabat enye ke edinen. Nso ikanam Jehovah abat enye ntre? Ndi ekedi ke Abraham ama enịm Ibet Moses ketket, iduehe ndomokiet? Ihih-o. (Rome 4:13) Ini ẹnọde idụt Israel Ibet Moses, n̄kpọ nte isua 400 ama ebe tọn̄ọ Abasi ọkọdọhọ ke Abraham edi edinen. Nso ndien ikanam Abasi abat Abraham ke edinen? Jehovah ọkọfọn Abraham mfọn oro owo mîdotke, onyụn̄ abat enye ke edinen ke ntak mbuọtidem esie.​—Rome 4:2-4. w23.12 3 ¶4-5

Kpa ke okoneyo emi prọfet Nathan eketịn̄de ikọ itie N̄wed Abasi usen mfịn emi ye Edidem David ke Jehovah ọkọdọhọ Nathan ke idịghe David edibọp temple ọnọ imọ. (1 Chron. 17:3, 4, 11, 12) David akanam n̄kpọ didie ini enye okopde etop oro? Enye ama akabade obon okụk ye nsio nsio n̄kpọ emi Solomon edidade ibọp temple oro. (1 Chron. 29:1-5) Ndondo emi ẹkedọhọde David ke idịghe enye edibọp temple oro, Jehovah ama anam ediomi ye David. Enye ama ọn̄wọn̄ọ ọnọ David ke owo kiet emi editode ubon esie ayakara ke nsinsi. (2 Sam. 7:16) Ke isua tọsịn kiet emi Jesus edikarade, esịt eyenem David etieti enye ama ọdiọn̄ọ ke Jesus Christ emi okotode ubon imọ akara! Mbụk oro ekpep nnyịn ke ekpededi nnyịn ikemeke ndinam kpukpru se ikaduakde ndinam nnọ Abasi, ke Abasi nnyịn ekeme ndidiọn̄ nnyịn ke mme usụn̄ en̄wen emi nnyịn mîkekereke-kere. w23.04 16 ¶8-10

Emekeme ndikụt nte ndusụk itie ke Bible ẹnen̄erede ẹdọn̄ fi esịt ini ndịk anamde fi. Ke uwụtn̄kpọ, se idude ke n̄wed Job, Psalm, Mme N̄ke, ye ndusụk ikọ emi Jesus eketịn̄de ke Matthew ibuot 6 ẹkeme ndisọn̄ọ fi idem. Nte ọbọn̄de akam ọnọ Jehovah onyụn̄ okotde Ikọ esie, oyokop ke idemfo nte enye ọdọn̄de fi esịt. Imekeme ndinịm ke Jehovah idikpọn̄ke nnyịn ini ata ndiọi n̄kpọ ẹtịbede ẹnọ nnyịn. Nnyịn idinanake owo, Abasi oyonyụn̄ odu ye nnyịn. (Ps. 23:4) Jehovah ọn̄wọn̄ọ ndikpeme nnyịn, ndisọn̄ọ nnyịn idem, ndimụm nnyịn n̄kama, nnyụn̄ ndọn̄ nnyịn esịt. Kop se Isaiah 26:3 etịn̄de aban̄a Jehovah mi: “Afo ayada emem eke mîdikụreke ekpeme ekikere eke mîyokke, koro owo ọbuọtde idem ye afo.” Ntre, buọt idem ye Jehovah, nyịme kpukpru se enye adade an̄wam fi. Ama anam ntre, odudu ayafiak odụk fi idem, idem ke ini osụk enyenede ikpọ mfịna. w24.01 25 ¶16-17

Se Abasi ọkọnọde spirit esie ẹwet ke itie N̄wed Abasi usen mfịn emi ke osu mfịn. Kop ikọ ndọn̄esịt efen mi: “Kpukpru nditọ fo ẹdidi mbon oro Jehovah ọnọde ukpep, ndien emem nditọ fo oyokpon. Ẹyesọn̄ọ ẹwụk fi ke edinen ido. . . . Afo udufeheke baba n̄kpọ kiet​—ye n̄kpọndịk ekededi, koro enye idisan̄ake ikpere fi.” Enye oro n̄ko ke osu. (Isa. 54:13, 14) Idem Satan emi edide “abasi editịm n̄kpọ emi” ikemeke ndikpan ikọt Jehovah ndikpep mme owo mban̄a Jehovah. (2 Cor. 4:4) Ẹtuak ibuot idahaemi ẹnọ Jehovah nte enye oyomde, ndien ikọt Abasi idikpọn̄ke usụn̄ aba tutu amama. Ẹma ẹketọtọn̄ọ do, ẹtọn̄ọ; edidi n̄kpọ nsinsi. Se ededi emi ẹyomde ndida nsuan ikọt Abasi idikwe unen! w24.02 4 ¶10

Sia idide Christian, nnyịn idaha se ikọn̄wọn̄ọde inọ Jehovah ini ikayakde idem inọ enye efere efere-o. Se ikpebebiere m̀mê se ikpoyoyom ndinam ke ubon, ana ikụt ite ke ibiatke se ikọn̄wọn̄ọde inọ Jehovah. Imesitịm ise iban̄a ubon nnyịn nte Ikọ Abasi ọdọhọde. Edi tutu amama nnyịn idimenke se ubon nnyịn ẹyomde inịm ke iso, eke Abasi edi udiana. Ihih. (Matt. 10:35, 36; 1 Tim. 5:8) Oro ọwọrọ ke ndusụk ini se ibierede eyenem Jehovah esịt edi ayat mbonubon nnyịn. Jehovah ọkọtọn̄ọ ubon, enye onyụn̄ oyom ikop inemesịt ke ubon nnyịn. (Eph. 3:14, 15) Edieke iyomde ndinen̄ede n̄kop inemesịt, ana inam n̄kpọ nte Jehovah oyomde inam. Nịm ke Jehovah enen̄ede ama kpukpru se ayakde atak fi man ekeme ndinam n̄kpọ nnọ enye, ke enye enen̄ede ama n̄ko nte esede aban̄a mbonubon mbufo, amade mmọ, onyụn̄ okponode mmọ.​—Rome 12:10. w24.02 18 ¶11, 13