Anie Ekedi Theophilus eke Antioch?

“AFO okot mi Christian, nte n̄kpọ eke emi edide enyịn̄ isụn̄i owo ndikere, ami, ke n̄kan̄ mi, mmọsọn̄ọ ndọhọ nte ke ami ndi Christian, nnyụn̄ n̄kere enyịn̄ emi man ndi owo emi Abasi amade, ndoride enyịn ndinam n̄kpọ Abasi.”

Ntem ke Theophilus ọtọn̄ọ n̄wed esie emi enyenede ikpehe ita oro ẹkotde Theophilus to Autolycus. Emi edi ntọn̄ọ en̄wan esie ndibiọn̄ọ nsọn̄ibuot eke ọyọhọ isua ikie iba. Theophilus owụt idemesie uko uko nte anditiene Christ. Etie nte enye ama ebiere ndise mban̄a mbubehe esie man edi owo emi “Abasi amade,” ke n̄kemuyo ye se enyịn̄ oro ọwọrọde ke usem Greek. Theophilus akakam edi anie? Ini ewe ke enye okodu uwem? Ndien nso ke enye akanam?

Ọkpọkpọ Mbụk Uwem

Ẹfiọk esisịt n̄kpọ ẹban̄a ọkpọkpọ mbụk uwem Theophilus. Ete ye eka ẹmi mîkedịghe Christian ẹkebọk enye. Ke ukperedem, Theophilus ama akabarede esịt odụk Ido Ukpono Christ edi n̄kukụre ke ama okotịm odụn̄ọde N̄wed Abasi. Enye ama akabade edi bishop esop Antioch eke Syria, emi ẹdiọn̄ọde mfịn nte Antakya, ke Turkey.

Ke n̄kemuyo ye ewụhọ Jesus, mme Christian akpa isua ikie ẹma ẹkwọrọ ikọ ẹnọ mbon Antioch. Luke ama ewet unen mmọ ẹkekụtde onịm, ọdọhọde ete: “Ndien ubọk Ọbọn̄ odu ye mmọ: ediwak owo ẹmi ẹnịmde ke akpanikọ ẹnyụn̄ ẹkabade ẹtiene Ọbọn̄.” (Utom 11:20, 21) Kpa nte Abasi ọkọnọde ndausụn̄, ẹkedidiọn̄ọ mme anditiene Jesus Christ nte mme Christian. Ẹkebem iso ẹda ikọ emi ke Antioch eke Syria. (Utom 11:26) Ke akpa isua ikie E.N., apostle Paul ama anam isan̄ aka Antioch eke Syria, ndien emi ama akabade edi ufọk esie. Barnabas ye Paul, ẹsan̄ade ye John Mark, ẹketọn̄ọ akpa isan̄ isụn̄utom mmọ ke Antioch.

Anaedi mme akpa Christian ke Antioch ẹma ẹbọ nsịnudọn̄ akamba akamba ke mme apostle ndikaka n̄kese mmọ ke obio mmọ. Mmọ ndikanam n̄kpọ ifịk ifịk mban̄a akpanikọ Ikọ Abasi nte eyịghe mîdụhe ke ubak ubak okoto edika n̄kese oro mme andida ke ibuot otu ukara eke akpa isua ikie ẹkesinamde. (Utom 11:22, 23) Ekesidi n̄kpọ nsịnudọn̄ didie ntem ọnọ mmọ ndikụt ata ediwak mme andidụn̄ Antioch nte ẹyakde uwem mmọ ẹnọ Jehovah Abasi! Nte ededi, ekedi ke se ikande isua 100 ke ukperedem ke Theophilus okodụn̄ ke Antioch.

Ewetmbụk oro Eusebius ọkọdọhọ ke Theophilus ekedi ọyọhọ bishop Antioch itiokiet, ẹtọn̄ọde ke ini mme apostle Christ ẹbat. Theophilus ama ewet ediwak nneme ye eneni ẹban̄ade isio ukpepn̄kpọ. Ẹsịn enye ke otu owo 12 m̀mê ẹwakde ẹkan oro ẹmi ẹkedide mme andida nnọ mme Christian eke eyo esie.

Ndidụn̄ọde Mme Uwetn̄kpọ Esie

Ke nditịn̄ n̄kpọ mban̄a akpa nneme, Theophilus ewet n̄wed ọnọ Autolycus edide okpono ndem ye mme ntọn̄ọikọ ẹmi: “Mme ikọ nneminua ẹsinem owo ndikop ndien utọ itoro ikpîkpu ubọn̄ oro esisịn mme owo oro esịt mmọ ama akabiara ke nditaha.” Theophilus anam an̄wan̄a, ọdọhọde ete: “Owo emi amade akpanikọ isikpan̄ke utọn̄ inọ udọn ikọ, edi esidụn̄ọde ata se ikọ oro ọwọrọde . . . Afo omoyom mi ikọ ke nditịn̄ ikpîkpu ikọ, anamde inua aban̄a mme abasi eto ye itiat fo, eke ẹdomde ẹnyụn̄ ẹbotde, eke ẹkapde ẹnyụn̄ ẹtarade, ẹmi mîkwe usụn̄ mînyụn̄ ikopke n̄kpọ, sia mmọ ẹdide ndisọi n̄kpọ, ye utom ubọk owo.”—Men Psalm 115:4-8 domo.

Theophilus ayarade abian̄a oro odude ke ukpono ndem. Ke ọsọ ido uwet n̄kpọ esie, enye odomo ndiwụt ata uduot Abasi akpanikọ ke okopodudu usụn̄, okposụkedi awakde ikọ akaha. Enye anam an̄wan̄a ete: “Mbiet Abasi edi se inua mîkemeke nditịn̄ ye se owo mîkemeke ndinam an̄wan̄a, enyịn ikpọkidem inyụn̄ ikemeke ndikụt. Koro Enye ayan̄a owo ifiọk ke ubọn̄, inyeneke mbiet ke ubom, akak owo uyo ke uniọn̄, inyeneke udomo ke odudu, inyeneke n̄ka ke ọniọn̄, anana mbiet ke eti ido, inua ikemeke nditịn̄ mfọnido.”

Ke adianade ye se etịn̄de aban̄a Abasi mi, Theophilus akaiso ete: “Edi enye edi Ọbọn̄, koro Enye akara ekondo; Ete, koro enye ebem kpukpru n̄kpọ iso; Ọdiọn̄ Ndudiọn̄ ye Andinam; koro Enye edide andibot ye andinam ekondo; N̄kon̄n̄kan, koro Enye okon̄ akan kpukpru owo; ye Ata Ọkpọsọn̄, koro Enye ke Idemesie akara onyụn̄ ama kpukpru owo.”

Ekem, ke owụkde ntịn̄enyịn ke mme akpan edinam Abasi, Theophilus akaiso ke usụn̄ emi enye esiwakde ndida emi edide ido editịm ntịn̄ n̄kpọ nnyụn̄ mfiak ntịn̄, ọdọhọde ete: “Koro mme heaven ẹdide utom Esie, isọn̄ edi utom obot Esie, inyan̄ edi utom ubọk Esie; owo edi se Enye obotde ye mbiet Esie; utịn, ọfiọn̄, ye mme ntantaọfiọn̄ ẹdi mme utom obot Esie, ẹmi ẹbotde kaban̄a mme idiọn̄ọ, ye mme eyo, ye mme usen, ye mme isua, man mmọ ẹnam n̄kpọ ẹnọ ẹnyụn̄ ẹdi ofụn ẹnọ owo; ye kpukpru n̄kpọ oro Abasi anamde oto mme n̄kpọ ẹmi mîkodụhe esịn ke mme n̄kpọ ẹmi ẹdude, man ẹfiọk ẹnyụn̄ ẹdiọn̄ọ ubom Esie ebe ke mme utom Esie.”

Ẹkụt n̄kaiso uwụtn̄kpọ en̄wan oro Theophilus akan̄wanade ye mme nsunsu abasi eke eyo esie ke mme ikọ ẹtienede mi ẹmi ẹkewetde ẹnọ Autolycus ete: “Enyịn̄ mbon ẹmi afo ọdọhọde nte ituakde ibuot inọ, ẹdi enyịn̄ mbon ẹmi ẹma ẹkekpan̄a. . . . Ndien nso orụk owo ke mmọ ẹkedi? Nte idịghe Saturn emi ekesitade owo, osobode onyụn̄ atade nditọ esiemmọ? Ndien edieke asiakde Jupiter eyen esie, . . . nte enye ekesiwapde eba ebot . . . Ye mme edinam esie eken,—idan̄ iman, ye efịbe, ye idiọkitọn̄ esie.”

Ke ndikaiso ke eneni esie, Theophilus afiak ọsọn̄ọ idaha esie ke ndibiọn̄ọ ukpono ndem. Enye ewet ete: “Nte n̄kpenyene ndifiak mbat akpakịp unam emi nditọ Egypt ẹkesituakde ibuot ẹnọ, mme ọnyọni, enan̄, ye mme unam ikọt, ye inuen, ye mme iyak akpa . . . Mbon Greek ye idụt eken, mmọ ẹtuak ibuot ẹnọ mme itiat ye mme eto, ye mme orụk n̄kpọ eken.” “Edi Abasi, oduuwem ye Abasi akpanikọ, ke ntuak ibuot nnọ,” ntre ke Theophilus ọdọhọ.—Men 2 Samuel 22:47; Utom 14:15; Rome 1:22, 23 domo.

Ọsọn̄urua Ikọ Ntiense

Mme item ẹmi ẹdude ke n̄wed Theophilus emi enyenede ikpehe ita oro ẹfan̄ade ye Autolycus ẹnyene ediwak ikpehe ẹnyụn̄ ẹdọn̄ọ ọyọhọ ntọt. Mme uwetn̄kpọ Theophilus eken ẹban̄a Hermogenes ye Marcion. Enye n̄ko ama ewet mme n̄wed item ye nsịnudọn̄, esịnde mme n̄kpọ ẹtịn̄de ẹban̄a Gospel. Nte ededi, edi n̄wed ita oro ekewetde ọnọ ẹsọk Autolycus kpọt, emi ekedide uwetn̄kpọ kiet, ke ẹketịm ẹnịm.

Akpa n̄wed edi n̄wed ukan̄idem ewetde ọnọ ẹsọk Autolycus ke ndin̄wana nnọ ido ukpono mme Christian. Ọyọhọ n̄wed iba emi ekewetde ọnọ ẹsọk Autolycus afan̄a aban̄a ọwọrọetop ido ukpono mme okpono ibọk, ekikere owo, mbon akwaifiọk, ye mme ewet uto. Ẹmen mme n̄wed mme okpono ibọk ẹdomo ye N̄wed Abasi ke ọyọhọ n̄wed Theophilus ita.

Ke ntọn̄ọ ọyọhọ n̄wed Theophilus ita, Autolycus nte an̄wan̄ade okosụk enyene ekikere nte ke Ikọ akpanikọ ekedi ikpîkpu n̄ke. Theophilus asua ọnọ Autolycus, ọdọhọde ete: “Afo emesima ndiyọ mbon ndisịme. Mîkpedịghe ntre ukpuyakke mme anana ibuot owo ẹnam fi akpan̄ utọn̄ ọnọ ikpîkpu ikọ, onyụn̄ onịm ufụmikọ oro asuanade ke akpanikọ.”

Nso idi “ufụmikọ oro asuanade”? Theophilus ama ayarade ebiet emi enye otode. Mme ọdọk edidọk “ye n̄kpọkinua unana uten̄e Abasi ẹdori nnyịn ikọ ke nsu, [nnyịn] ẹmi idide mme andituak ibuot nnọ Abasi, ẹnyụn̄ ẹkotde mme Christian, ẹdọhọde ke nnyịn isibabuana iban nnyịn; ndien ke nnyịn imesinam idan̄ iman ye nditọeka nnyịn iban, ndien, se inanade ukpono inyụn̄ idiọkde ikan kpukpru, edi nte ke nnyịn imesita owo.” Theophilus ama odomo ọkpọsọn̄ ndin̄wana ye ata idiọk ukwan̄ ekikere mme okpono ndem oro ẹkenyenede ẹban̄a mbon oro ẹkedọhọde nte idide mme Christian ọyọhọ isua ikie iba. Enye akada un̄wana akpanikọ emi odude ke Ikọ eke odudu spirit Abasi.—Matthew 5:11, 12.

Ndisọn̄ọ nte Theophilus ekemehede ye Ikọ Abasi edi oro enye esikamade onyụn̄ etịn̄de n̄kpọ ndien ndien otụk mme itien̄wed Bible usem Hebrew ye Greek. Enye ekedi kiet ke otu akpa mbon ẹmi ẹketịn̄de n̄kpọ ẹban̄a mme Gospel. Ediwak n̄kpọ oro Theophilus etịn̄de otụk N̄wed Abasi anam ẹnyene ekese ifiọk ẹban̄a ekikere oro okodude ke eyo esie. Enye ama ada edimehe oro enye emehede ye n̄wed eke odudu spirit ndiwụt nte mmọ ẹtịmde ẹfọn ẹkan ekikere akwaifiọk mme okpono ndem.

Nte ẹtịmde uwetn̄kpọ Theophilus, edu utịn̄ikọ ye ido edifiak ntịn̄ esie ẹkeme ndidi se ndusụk owo mîmaha. Nnyịn ikemeke nditịn̄ idahaemi udomo emi nsọn̄ibuot oro ẹkebemde iso ẹtịn̄ ẹban̄a okotụkde edinen idaha ekikere esie. (2 Thessalonica 2:3-12) Edi, etisịm ini n̄kpa esie, n̄kpọ nte 182 E.N., Theophilus nte an̄wan̄ade ama akabade edi andida nnọ emi mîkpaha mba, emi mme uwetn̄kpọ esie ẹdide n̄kpọ udọn̄ ẹnọ mme ata Christian ke eyo nnyịn.

[Ndise ke page 30]

Theophilus ama afan̄a ye eneni Autolycus uko uko

Ebiet Ẹdade Ndise Ẹto ke page 28]

Ẹfiak ẹsion̄o mme ndise ẹdude ke page 28 ye 30 ẹto Illustrirte Pracht - Bibel/Heilige Schrift des Alten und Neuen Testaments, nach der deutschen Uebersetzung D. Martin Luther’s