Mbụk Eyouwem

Nnyịn Ima Ibiere Ndinam Utom Nnyịn Mma

Nte Lena Davison obụkde

Awat ubomofụm oro ikodụkde ama etịn̄ ikọ nte owo emi idap anamde, ete: “Enyịn ke ekịm mi! N̄kwe aba usụn̄!” Ikebịghike, ubọk esie ama ọfiọnọde ọkpọn̄ ubọi ekpri ubomofụm, enye onyụn̄ osụhọ ke n̄kpọitie oro enye eketiede. Ebe mi emi akanam mîwatke ubomofụm ama an̄wana ke mbrenyịn ndinam enye eset. Mbemiso ntịn̄de nte ikọbọhọde afanikọn̄ oro ke ikwa ifụhi, yak ntịn̄ se ikanamde idụk ubomofụm oro ke Papua New Guinea, emi odude ke ata nsannsan ebiet ke isọn̄.

N̄KAMANA ke Australia ke 1929, ẹkenyụn̄ ẹbọk mi ke Sydney, oro edi, ibuot obio New South Wales. Ete mi emi ekekerede Bill Muscat ekedi owo Communist, edi ama akpa owo idem ke enye ama enịm n̄ko ke Abasi odu. Ke 1938, enye ama akam enyịme nditiene nsịn ubọk ke n̄wed oro ẹkenọde ẹsọk ukara ẹte ẹyak Joseph F. Rutherford oto ibuot itieutom ofụri ererimbot Mme Ntiense Jehovah, edikwọrọ ikọ ke Efe Obio Sydney.

Papa ọkọdọhọ nnyịn ini oro ete ke “anaedi enye enyene akpan n̄kpọ nditịn̄ nnọ nnyịn.” Ikọ esie ama edin̄wan̄a nnyịn ke isua itiaita ẹma ẹkebe. Papa ama okot Norman Bellotti, asan̄autom uyọhọ ini Mme Ntiense Jehovah, edi ufọk nnyịn edineme Bible ye nnyịn. Ima isọsọp inyịme akpanikọ Bible ndien ikebịghike, ima inen̄ede isịn idem ke utom ukwọrọikọ.

Ke ufọt iduọk isua 1940, mma n̄kpọn̄ ufọkn̄wed man n̄kan̄wam eka mi emi ọkọdọn̄ọde uyịre uyịre udọn̄ọ. Mma nsikịm ọfọn̄ man nnyene se ndade ndu uwem. Ke mbubịteyo Saturday, ami ye Rose eyeneka mi ima isitiene mme asiakusụn̄ inọ ikọ ntiense ke efak ke mbọhọ Efe Obio Sydney. Ke 1952, John akpaneka mi ama okụre ukpep ke ufọkn̄wed isụn̄utom Gilead ke United States ndien ẹma ẹnọ enye aka Pakistan. Ami n̄ko mma mma utom ukwọrọikọ nnyụn̄ nyom nditiene uwụtn̄kpọ esie. Ntre mma n̄kabade ndi asiakusụn̄ uyọhọ ini ke 1953.

Ndọ ye Utom Isụn̄utom

Esisịt ini ke oro ebede, mma nsobo ye John Davison emi akanamde utom ke n̄kọk itieutom Mme Ntiense Jehovah ke Australia. Mma nnen̄ede mma nsụhọdeidem, nsọn̄ọnda, ye nti edu esie eken. Ẹma ẹkọbi enye utịm ikata ke ntak emi ọkọsọn̄ọde ada san̄asan̄a nte Christian ke ini ọyọhọ ekọn̄ ererimbot iba. Nnyịn ima ibiere ndidiana kiet nnam utom ukwọrọikọ ke ofụri eyouwem nnyịn.

Ami ye John ikọdọ ndọ ke June 1955. Ima idep bọs man ida inam ufọkisan̄. Uduak nnyịn ekedi ndida enye nnam utom ukwọrọikọ ke mme nsannsan ebiet ke Australia. Ke 1956, ẹma ẹnọ Mme Ntiense ikot ndika New Guinea, emi edide edere n̄kan̄ usiahautịn akamba isuo edem edere Australia.a Owo ikọkwọrọke etop Obio Ubọn̄ kan̄a ke ebiet emi. Nnyịn ima isọsọp inyịme ndika.

Ini oro, n̄kukụre usụn̄ oro owo ekekemede ndidụk New Guinea ekedi edieke enyenede utom ndinam do, ntre John ebe mi ama ọtọn̄ọ ndiyom utom. Enye ama edinyene utom ke itie usiaketo ke New Britain emi edide ata ekpri isuo ke New Guinea. Ke ediwak urua ẹma ẹkebe, nnyịn ima idaha ika obufa efakutom nnyịn inyụn̄ ikesịm Rabaul ke New Britain ke July 1956. Ima ibet do ke usen itiokiet man ẹdimen nnyịn ke ubom ẹka Waterfall Bay.

Ndinam Utom Ukwọrọikọ ke Waterfall Bay

Ke ima ikawat ediwak usen ke akpa emi akadahade, ima idisịm Waterfall Bay, kpa ekpri edịk emi edide n̄kpọ nte kilomita 240 ọtọn̄ọde ke edem usụk Rabaul. Mi ke ẹketem itie ke akai ẹsiak akamba itie usiaketo. Ke mbonutom ẹma ẹketie ẹkanade okpokoro udia mbubịteyo oro, etubom utom ama ọdọhọ ete, “Idem n̄kpọ, Ete ye Mma Davison, edi ido usiakifia emi kpukpru mme anamutom nditịn̄ ido ukpono mmọ.”

Ima inen̄ede ifiọk ke mmọ ikesinamke oro, edi sia nnyịn mîkamaha nditiene n̄n̄wọn̄ sika, mmọ ẹma ẹtọn̄ọ ndikere m̀mê nso utọ owo ke idi. Nte ededi, John ama ọbọrọ ete, “Nnyịn idi Mme Ntiense Jehovah.” Kpukpru owo ẹma ẹdobo yat. Irenowo oro ẹkedude do ẹkedi n̄kani mbonekọn̄ ọyọhọ ekọn̄ ererimbot iba, ẹma ẹnyụn̄ ẹsua Mme Ntiense ke ntak emi mmọ ẹkedade san̄asan̄a ke ini ekọn̄ oro. Ọtọn̄ọde ke ini oro, mmọ ẹkeyoyom nte ẹkpenamde n̄kpọ ọsọn̄ ye nnyịn.

Akpa, etubom utom oro ama esịn ndinọ nnyịn ekebe ntụhube ye mfiọk mbakara okposụkedi akpakanade ẹnọ nnyịn. N̄kpọudia nnyịn ẹma ẹbiara, ndien n̄kukụre se ikenyenede ndida ntem n̄kpọ ekedi ntaha mfiọk mbakara oro ikosiode ke akai oro. Ekem ẹma ẹkpan mbon obio oro ndinyam n̄kpọ in̄wan̄ nnọ nnyịn, ntre ikodu uwem ke ikọn̄udia ekededi oro ikokụtde. Ẹkeda nnyịn n̄ko nte mbon uyep ẹnyụn̄ ẹnen̄ede ẹse m̀mê iyekpep owo ndomokiet Bible. Ekem mma ndọn̄ọ utoenyịn.

Kpa ye oro, nnyịn ima ibiere ndinam utom nnyịn mma. Ntre ima idọhọ n̄kparawa iba ke obio oro, emi ẹnamde utom do ẹnyụn̄ ẹfiọkde Ikọmbakara, ẹkpep nnyịn usem Melanesian Pidgin emi ekedide usem idụt oro. Ndien ima ikpep mmọ Bible. Ke utịturua, ima isinam nte isan̄a ise n̄kpọ ke nsio nsio ebiet. Ima isida mbufiọk inọ mbon obio oro ikokụtde ke usụn̄ ikọ ntiense; ndien nditọ ukpepn̄kpọ nnyịn ẹkesikabade se iketịn̄de. Ima ibe mme akpa oro mmọn̄ ọkọsọpde etieti, ndien ata ikpọ fiom ẹsiwọrọ ẹdiwebe eyo ke mben akpa. Mme fiom emi ikawakke ndifịna nnyịn ke mîbọhọke ini kiet kpọt.

Nditịm Se Ẹdade Ẹnọ Ukpep

Nte utom nnyịn akatarade, ima ibiere nditaip mmemmem etop Bible ndeme mbon oro ẹkenyenede udọn̄. Nditọ ukpepn̄kpọ nnyịn emi ikanamde utom kiet ẹken̄wam nnyịn ndikabade akpa etop emi ikewetde. Nnyịn ima itaip ata ediwak tract ke okoneyo inyụn̄ ideme inọ mbon obio oro ye mbon oro ẹkewatde ubom ẹbe.

Ke 1957, John Cutforth, asan̄autom oro asan̄ade-san̄a emi enyenede mbufiọk, ama edisịn udọn̄ ọnọ nnyịn.b Enye ama ọdọhọ nnyịn ke ndise ekeme ndinen̄ede mfọn ndida n̄kpep Bible ye mbon oro mîkemeke ndikot n̄wed. Enye ye ebe mi ẹma ẹtọn̄ọ ndiwet ndise oro mîwakke n̄kukọhọ man ẹda ẹkpep mme akpan ukpepn̄kpọ Bible. Ekem, ima ida ediwak hour ision̄o mme ndise emi iwet ke mme n̄wed uwet n̄kpọ ufọkn̄wed. Ima inọ nditọ ukpepn̄kpọ Bible nnyịn kiet kiet n̄wed emi, ndien mmọ ẹma ẹda ẹkwọrọ ikọ ẹnọ mbon en̄wen. Usụn̄ emi ke ẹkedida ẹkpep mme owo n̄kpọ ke ofụri idụt oro.

Ke ima ikodu ke Waterfall Bay ke isua iba ye ubak, utom nnyịn ke itie usiaketo oro ama okụre, ndien ukara ẹma ẹnyịme nnyịn ika iso idu ke idụt oro. Ntre ima inyịme ndinam utom nte mme akpan asiakusụn̄ do.

Ndifiak N̄ka Rabaul

Nte ikosiode ke ubom ika Rabaul ke edem edere, ima iwaha ina ke in̄wan̄ isịp mbakara ye cocoa ke Wide Bay. Ebe ye n̄wan oro ẹma ẹkesọn̄, emi ẹkeyomde ndikpọn̄ utom nnyọn̄ n̄ka Australia, ẹkenyene in̄wan̄ oro, ndien mmọ ẹma ẹdọhọ ebe mi edise aban̄a in̄wan̄ oro. Ama ọdọn̄ nnyịn ndinyịme, edi ke ima ikeneme emi okoneyo oro, nnyịn ima iditi ke nnyịn ikedịghe ndikọ inyene ke New Guinea. Nnyịn ima ibiere ndinam utom nnyịn mma nte mme asiakusụn̄. Ntre, ke edem usen, ima itịn̄ ubiere nnyịn inọ mmọ inyụn̄ idụk ubom idaha.

Ke ima ikesịm Rabaul, ima ikadiana kiet ye ekpri otu Mme Ntiense emi ẹketode mme idụt en̄wen ẹkedụn̄ọ do. Mme owo ẹma ẹnen̄ede ẹnyene udọn̄ ke etop Obio Ubọn̄, ndien ima itọn̄ọ ediwak ukpepn̄kpọ Bible. Kan̄a ke emi, ima ibọ efe obio isida inịm mbono esop, ndien mme owo oro ẹkewakde ẹsịm 150 ẹma ẹsidụk. Ediwak owo ke otu emi ẹma ẹbọ akpanikọ ẹnyụn̄ ẹn̄wam ẹsuan eti mbụk Obio Ubọn̄ Abasi ke mme ikpehe en̄wen ke idụt oro.—Matthew 24:14.

Nnyịn ima ika Vunabal n̄ko, kpa obio-in̄wan̄ emi edide n̄kpọ nte kilomita 50 ọtọn̄ọde ke Rabaul, ndien mme owo do ẹma ẹnen̄ede ẹnyene udọn̄ ke akpanikọ Bible. Ikebịghike akwa owo Catholic ama ọtọn̄ọ usua. Enye ye mbon ufọkabasi esie ẹma ẹbụn̄ọ ẹdụk ebiet oro ikenịmde mbono esop ẹma ẹnyụn̄ ẹbịn nnyịn ẹsio ke obio oro. Ke ima ikọfiọk ke ntịme eyenen̄ede odu ke urua oro editienede, ima idọhọ mbon bodisi ẹtiene nnyịn.

Usen oro mbon Catholic ẹma ẹda ẹyọhọ usụn̄ ke ediwak kilomita, ẹyomo nnyịn. Ediwak mmọ ẹma ẹben̄e idem nditọn̄ọ nnyịn ke itiat. Ofụri emi, oku kiet ama obon ata ediwak nditọ edem mmọ ke obio. Mme bodisi ẹma ẹdọhọ nnyịn ke imenyene unen ndinịm mbono nnyịn, ntre mmọ ẹma ẹbahade otuowo oro man ufan̄ odu se ibede. Nte ededi, ndondo oro ikọtọn̄ọde mbono nnyịn, oku oro ama anam otu mbon ntịme ẹtọn̄ọ ntịme. Mme bodisi ikekemeke ndikpan akwa udịm mbon ntịme oro; ntre, akwa owo bodisi ama ọdọhọ nnyịn inyọn̄ọ onyụn̄ ọsọsọp ada nnyịn aka ubomisọn̄ nnyịn.

Oku oro ama ọbọp ubọk ada ese onyụn̄ atuak inua imam ke ini mbon ntịme oro ẹkekande nnyịn ẹkụk, ẹsụn̄i, ẹfiari nnyịn etap, ẹnyụn̄ ẹnyen̄e ubọk nte ẹyom ndimamia nnyịn. Ke ima ikọbọhọ, akwa owo bodisi ama ọdọhọ ke akanam imọ ikwe n̄kpọ eke etiede ntre. Eyen ukpepn̄kpọ Bible kiet ama ọsọn̄ọ ada ọnọ akpanikọ uko uko okposụkedi ndịk ntịme oro mîkayakke ata ediwak owo ke Vunabal ẹnam ntre. Toto ke ini oro, ata ediwak owo ke New Britain ẹsọn̄ọ ẹda ẹnọ akpanikọ.

Eti Mbụk Asuana ke New Guinea

Ke November 1960, ẹma ẹfiak ẹnọ nnyịn ika Madang, kpa akamba obio ke edem edere mbenesụk New Guinea, emi onyụn̄ edide akpan isuo. Do ke ami ye ebe mi ikokụt ediwak itie oro ẹkeyịrede nnyịn ẹte idinam utom. Usiakifia kiet ẹma ẹdọhọ mi ndise mban̄a itie unyam ọfọn̄ mmimọ. Usiakifia en̄wen ẹma ẹdọhọ mi ndi ndidiọn̄ mme ọfọn̄ oro ẹma ẹkekekịm. Ndusụk iban oro ẹketode obio en̄wen ẹdidụn̄ do ẹkịm ọfọn̄ ẹma ẹkam ẹdọhọ yak isiak itie ukịmọfọn̄ inọ mi. Edi ima isịn kpukpru emi ye mmọ eken ukpono ukpono man itịn̄ enyịn ke se ikadade nnyịn ika do.—2 Timothy 2:4.

N̄kọri ama enen̄ede okpon ke Madang, ndien ikebịghike ẹma ẹsiak esop do. Nnyịn ima isisan̄a ke ukot isinyụn̄ idọk ọkpọkkpọk moto nte ikakade ikọkwọrọ ikọ ke ediwak usen ke mme obio-in̄wan̄ oro ẹdude nsannsan. Ima ida mbiet ibri ina ke mme efe oro ẹma ẹkekpọn̄ ke anyan ini. N̄kukụre se ikakamade ekedi udia atian, inịn̄e inịn̄e uyo, ye ufọkọbọn̄.

Isan̄ kiet, ima ikese otu mbon oro ẹnyenede udọn̄ ke Talidig, kpa obio-in̄wan̄ emi edide n̄kpọ nte kilomita 50 ọtọn̄ọde ke edem edere Madang. Nte mmọ ẹkenamde n̄kọri ke n̄kan̄ eke spirit, akamba etubom ufọkn̄wed n̄kann̄kụk oro ama akpan mmọ ndikpep Bible ke an̄wa obio. Ekem, enye ama anam mme bodisi ẹbiat mme ufọk mmọ ẹnyụn̄ ẹbịn mmọ ẹdọn̄ ke ikọt. Nte ededi, ọbọn̄ obio mbọhọ oro ama enyịme mmọ ẹdidụn̄ ke obio esie. Nte ini akakade, ọbọn̄ emi enyenede eti esịt mi ama ọbọ akpanikọ, ndien ẹma ẹbọp obufa Ufọkmbono Obio Ubọn̄ ke obio oro.

Ndikabade N̄wed Nnyụn̄ Nnam Utom Emi Ẹsan̄ade-San̄a

Ke isua iba kpọt ẹma ẹkebe tọn̄ọ ikesịm New Britain ke 1956, ẹma ẹdọhọ mi ye ebe mi ikabade nsio nsio n̄wed ukpep Bible isịn ke usem Melanesian Pidgin. Utom emi ama aka iso ke ediwak isua. Ekem ke 1970, ẹma ẹkot nnyịn idinam utom nte mme akabade n̄wed ke n̄kọk itieutom ke Port Moresby, kpa ibuot obio Papua New Guinea. Nnyịn ima ikpep mme owo usem oro n̄ko.

Ima ifiak ika New Britain ke 1975 ndikanam utom emi ẹsan̄ade-san̄a ẹse esop. Ke isua 13 oro ẹketienede, nnyịn ima isidụk ubomofụm, ubom, ubomisọn̄, m̀mê isan̄a ke ukot ke se ikperede ndidi kpukpru ikpehe idụt oro. Ediwak idaha ẹdu oro ikọbọhọde n̄kpa ke ikwa ifụhi nte ikakade isan̄, ndien emi esịne se n̄ketịn̄de ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ mbụk emi. Usen oro, idịbi ama enen̄ede abiak awat ubomofụm oro ikodụkde tutu enye osụhọ nte ikekperede an̄wa ubomofụm Kandrian ke New Britain. Ubomofụm oro ama ọtọn̄ọ ndiwat idem ikpọn̄, ndien nte enye okosụk ọkpọrọrede ntre ke enyọn̄ akai, ebe mi ama esịn ofụri ukeme ke mbrenyịn ndinam awat ubomofụm oro eset. Ke akpatre, enye ama eset, enyịn onyụn̄ an̄wan̄a enye ekem se awatde nnyịn ekebehe ke an̄wa ubomofụm odudu odudu. Ekem enye ama afiak osụhọ.

Efakutom En̄wen Eberede Ndinam Utom

Ke 1988, ẹma ẹfiak ẹnọ nnyịn ika Port Moresby ikese iban̄a ukabade n̄wed ke n̄kọk itieutom. Nnyịn emi ikedide n̄kpọ nte owo 50 ikodụn̄ kiet nte ubon ke n̄kọk itieutom oro, ima inyụn̄ inọ mbufa mme akabade n̄wed ukpep. Kpukpru nnyịn ikodụn̄ ke n̄kpri ubet kiet kiet. Ami ye ebe mi ima isiberede usụn̄ufọk nnyịn esisịt inịm man mbon ubon Bethel ye isenowo ẹkeme ndiwaha nse nnyịn. Emi ama anam isan̄a ikpere mmọ inyụn̄ ikeme ndinen̄ede mma nnyụn̄ nnọ kiet eken ibetedem.

Ekem ifehesịt ama owot ebe mi ke 1993. Eketie mi nte ke idem mi n̄kan̄ kiet akpa. Nnyịn ikọdọ ndọ isua 38 ndien ikada kpukpru isua oro inam utom ukwọrọikọ ọtọkiet. Kpa ye oro, mma mbiere ndika iso ye un̄wam Jehovah. (2 Corinth 4:7) Nsụk mbeberede usụn̄ufọk mi nnịm, ndien mme uyen ẹka iso ndidi ndise mi. Utọ inem inem itie ebuana oro anam mi n̄ka iso nnyene idotenyịn.

Unana nsọn̄idem ama anam ẹnọ mi mfiak n̄ka n̄kọk itieutom ke Sydney ke Australia ke isua 2003. Mfịn, idem ke emi ndide isua 77 mi, nsụk nnanam utom ke Itieutom Ukabade N̄wed, ndien ke n̄kọkwọrọ iko ediye ediye. Mme ufan mi, nditọ ye nditọ nditọ mi eke spirit ẹsinam mi n̄kop inemesịt kpukpru ini.

Nsụk mbeberede usụn̄ufọk mi ke Bethel nnịm, ndien isenowo ẹsidi ẹdise mi ediwak usen. Ke akpanikọ, edieke usụn̄ufọk mi eberede, mme owo ẹsiwak ndidi ndikọn̄ usụn̄ man ẹse m̀mê nso itịbe. Adan̄a nte nsụk ndude uwem, nsụk mbebiere ndinam utom mi mma nnyụn̄ nnam n̄kpọ Abasi mi, kpa Jehovah.—2 Timothy 4:5.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Mme ndise obio ke page 18]

(Ama oyom ndikụt nte enye enen̄erede etie, se n̄wed)

NEW GUINEA

AUSTRALIA

Sydney

INDONESIA

PAPUA NEW GUINEA

Talidig

Madang

PORT MORESBY

NEW BRITAIN

Rabaul

Vunabal

Wide Bay

Waterfall Bay

[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]

N̄wed ndise obio ye ekondo: Ẹda ẹto ndise NASA/Visible Earth

[Ndise ke page 17]

Ami ye John ebe mi ke mbono ke Lae ke New Guinea ke 1973

[Ndise ke page 20]

Ke n̄kọk itieutom ke Papua New Guinea ke 2002