Ntak Emi Ọsọn̄de Ndifiọk Abasi ke Enyịn̄
ODU owo emi mîyomke fi ọfiọk enyịn̄ Jehovah onyụn̄ enen̄ede edi ufan Esie. Anie edi idiọk asua emi? Bible ọdọhọ ete: “Abasi editịm n̄kpọ emi ama [esịri] enyịn ikike mbon oro mînịmke ke akpanikọ.” Abasi ererimbot unana uten̄e Abasi emi odude ke emi edi Satan kpa Devil. Enye oyom fi odu ke ekịm mbak un̄wana “ubọn̄ ubọn̄ ifiọk Abasi” ediyama ke esịt fo. Satan iyomke fi ọfiọk Jehovah ke enyịn̄. Edi didie ke Satan esịri mme owo enyịn ikike?—2 Corinth 4:4-6.
Satan amada nsunsu ido ukpono ọbiọn̄ọ mme owo ndifiọk Abasi ke enyịn̄. Ke uwụtn̄kpọ, ke eset, ndusụk mme Jew ẹma ẹkpọn̄ N̄wed Abasi oro ẹkedade odudu spirit ẹwet ke ntak ido eset emi mîkayakke ẹkot enyịn̄ Abasi. Ke eyo mme apostle, etie nte ẹma ẹwụk mme Jew oro ẹkesikotde n̄wed ẹnọ otuowo ke synagogue ẹte ẹkûkot enyịn̄ Abasi emi okodude ke Edisana N̄wed Abasi, edi ẹkot ʼAdho·naiʹ, emi ọwọrọde “Ọbọn̄,” ke itie esie. Eyịghe idụhe ke emi ama anam mme owo ẹdian̄arede ẹkpọn̄ Abasi. Ediwak owo ibọhọ ufọn edidi ufan ye Abasi. Edi nso kaban̄a Jesus? Enye akanam n̄kpọ didie aban̄a enyịn̄ Jehovah?
Jesus ye Mme Anditiene Enye Ẹma Ẹnam Ẹfiọk Enyịn̄ Abasi
Jesus ama anam ẹfiọk ke akam oro enye ọkọbọn̄de ọnọ Ete esie ete: “Ami mmonyụn̄ nnam . . . ẹfiọk enyịn̄ fo nyonyụn̄ nnam . . . ẹfiọk.” (John 17:26) Eyịghe idụhe ke Jesus ama esikot enyịn̄ Abasi ke ata ediwak idaha ke ini enye okotde, etịn̄de aban̄a, m̀mê atatde itie N̄wed Abasi Usem Hebrew oro esịnede akpan enyịn̄ oro. Jesus ama esikot enyịn̄ Abasi kpukpru ini ukem nte mme prọfet oro ẹkebemde enye iso ẹdu. Edieke edide ndusụk mme Jew ẹma ẹtetre ndikot enyịn̄ Abasi ke ini utom ukwọrọikọ Jesus, Jesus iketieneke ido eset oro. Enye ama enen̄ede asua ọnọ mme adaiso ido ukpono oro ke ini enye ọkọdọhọde mmọ ete: “Mbufo ẹmenam ikọ Abasi akabade edi ikpîkpu ke ntak ido eset mbufo.”—Matthew 15:6.
Mme anam-akpanikọ anditiene Jesus ẹma ẹka iso ẹnam ẹfiọk enyịn̄ Abasi ke Jesus ama akakpa onyụn̄ eset. (Se ekebe oro “Ndi Mme Christian Eyo Mme Apostle Ẹma Ẹsikot Enyịn̄ Abasi?”) Ke Pentecost 33 E.N., ke usen emi ẹketọn̄ọde esop Christian, apostle Peter ama okot oto ntịn̄nnịm ikọ Joel, onyụn̄ ọdọhọ otuowo emi ẹkesịnede mme Jew ye mme okpono Abasi ke ido mme Jew ete: “Ẹyenyan̄a owo ekededi eke esemede okot enyịn̄ Jehovah.” (Utom 2:21; Joel 2:32) Mme Christian eyo mme apostle ẹma ẹn̄wam mme owo emi ẹtode ediwak idụt ẹdi ẹdifiọk Jehovah ke enyịn̄. Ke ntak emi, ke mbono mme apostle ye mbiowo ke Jerusalem, James mbet ama ọdọhọ ete: “Abasi [ọmọwọn̄ọde] ntịn̄enyịn esie ọnọ mme idụt ndisio mme owo ke otu mmọ nnọ enyịn̄ esie.”—Utom 15:14.
Edi asua enyịn̄ Abasi ikakpaha mba. Ke ndondo oro mme apostle ẹma ẹkekpan̄a, Satan ama ọsọsọp ọtọ n̄kpasịp mfiakedem. (Matthew 13:38, 39; 2 Peter 2:1) Ke uwụtn̄kpọ, Justin Martyr, inua-okot ewetn̄wed Christian akamana ke n̄kpọ nte ini oro John, akpatre ke otu mme apostle, akakpade. Edi, Justin ama etịn̄ ndien ndien ke mme n̄wed esie ete ke Andinọ kpukpru n̄kpọ edi “Abasi emi mînyeneke ọkpọkpọ enyịn̄.”
Ke ini mme nsunsu Christian ẹkefiakde ẹsion̄o N̄wed Abasi Christian Usem Greek ẹwet, ana in̄wan̄-in̄wan̄ ke mmọ ẹma ẹsio ọkpọkpọ enyịn̄ Jehovah ẹfep ke se mmọ ẹkewetde ẹnyụn̄ ẹsịn Kyʹri·os, kpa ikọ Greek emi ọwọrọde “Ọbọn̄” ke itie esie. Ekedi kpa ntre ye N̄wed Abasi Usem Hebrew. Sia mme ewetn̄wed emi ẹkedide mme Jew mbon mfiakedem mîkesikotke aba enyịn̄ Abasi uyo ọwọrọ, mmọ ẹma ẹwet ʼAdho·naiʹ ẹbe utịm ike 130 ke N̄wed Abasi mmọ, utu ke ndiwet enyịn̄ Abasi. Jerome ama okụre n̄wọrọnda edikabade Bible oro ẹkekabarede ẹsịn ke usem Latin ke isua 405 E.N., ndien ẹkekot enye Vulgate; enye n̄ko ama osio ọkpọkpọ enyịn̄ Abasi efep.
Ukeme Oro Ẹsịnde ke Eyomfịn Ndisio Enyịn̄ Abasi Mfep
Mfịn, nditọ ukpepn̄kpọ ẹfiọk ke ọkpọkpọ enyịn̄ Jehovah odu n̄kpọ nte utịm ike 7,000 ke Bible. Ke ntem, ọkpọkpọ enyịn̄ Abasi ọdọn̄ọ awak ke mme edikabade Bible oro mme owo ẹkamade ẹkan, utọ nte Catholic Jerusalem Bible, Bible Catholic ke usem Spanish La Biblia Latinoamérica, ye ọwọrọetop nsiondi Reina-Valera, ke usem Spanish n̄ko. Ndusụk mme edikabade ẹwet enyịn̄ Abasi nte “Yahweh.”
Ọdiọk etieti sia ediwak ufọkabasi oro ẹdọhọde mme owo ẹkabade Bible ẹnyịk nditọ ukpepn̄kpọ ẹte ẹsion̄o enyịn̄ Abasi ẹfep ke mme edikabade Bible mmọ. Ke uwụtn̄kpọ, leta oro usenọfiọn̄ esie edide June 29, 2008, emi Obio Ukara Pope ọkọnọde ẹsọk mme etieibuot otu mme bishop Catholic ọkọdọhọ ete: “Ke mme isua ndondo emi ẹmetọn̄ọ nsịtnsịt ndikot ata enyịn̄ Abasi Israel.” Leta oro ama ọnọ in̄wan̄-in̄wan̄ item emi ete: “Owo inyeneke ndisiak m̀mê ndikot enyịn̄ Abasi.” Akan oro, “ke Bible oro ẹkabarede ke mme usem eyomfịn, . . . ẹnyene ndida Adonai/Kyrios emi ọwọrọde ‘Ọbọn̄’ n̄kabade tetragrammaton enyịn̄ Abasi.” Ana in̄wan̄-in̄wan̄ ke item Obio Ukara Pope emi edi man ẹtre mme owo ndikot enyịn̄ Abasi.
Mbon Protestant n̄ko ikponoke enyịn̄ Jehovah. Etịn̄ikọ ke ibuot mme andikabade New International Version mbon Protestant, emi ẹkesiode ke Ikọmbakara ke 1978, ekewet ete: “Jehovah edi san̄asan̄a enyịn̄ Abasi ndien nnennen n̄kpọ ekpekedi nnyịn ndiwet enye ntre. Edi nnyịn ikabiat dollar 2,250,000 ikabade Bible emi, ndien ke uwụtn̄kpọ, ndikabade Psalm 23 nte, ‘Yahweh edi andibọk mi,’ ọkpọwọrọ ndiyak ofụri okụk oro atak. Ọkpọwọrọ ke ikakabade ke ikpîkpu. Owo ndomokiet ikpokotke Bible oro.”
Ke adianade do, mme ufọkabasi iyakke mbon Latin America ẹfiọk Abasi ke enyịn̄. Steven Voth, ata akabade n̄wed United Bible Societies (UBS), ewet ete: “Kiet ke otu eneni emi akade iso ke otu mbon Protestant ke Latin America aban̄a edikot enyịn̄ Jehová . . . Edi enen̄ede akpa owo idem ndikop ke ata ediwak ufọkabasi pentecostal eyomfịn . . . ẹdọhọ ke mmimọ iyom nsiondi Reina-Valera eke 1960, edi owo okûsịn enyịn̄ oro Jehová. Utu ke oro, mmọ ẹyom ẹsịn Señor [Ọbọn̄].” Voth ọdọhọ ke United Bible Societies ikenyịmeke eben̄e emi ke akpa, edi ekem mmọ ẹma ẹnyịme ẹnyụn̄ ẹmịn̄ nsiondi Bible Reina-Valera “emi owo mîsịnke Jehová.”
Ndisio enyịn̄ Abasi ke Ikọ esie mfep nnyụn̄ n̄wet “Ọbọn̄” ke itie esie iyakke mme andikot ẹnen̄ede ẹfiọk enye emi Abasi edide. Utọ ukpụhọde oro etetịmede mme owo. Ke uwụtn̄kpọ, ekeme ndisọn̄ andikot ndifiọk m̀mê “Ọbọn̄” emi ẹtịn̄de ẹban̄a edi Jehovah m̀mê Jesus Eyen esie. Ntem, ke itien̄wed emi apostle Peter ewetde ikọ emi David eketịn̄de ete: “Jehovah ọkọdọhọ Ọbọn̄ mi [Jesus oro ẹkenamde eset] ete: ‘Tie mi ke ubọk nnasia,’” ediwak edikabade Bible ọdọhọ ete: “Ọbọn̄ ọkọdọhọ Ọbọn̄ mi ete.” (Utom 2:34, NIV) Ke adianade do, David Clines, ekewet ke n̄wed esie oro “Yahweh and the God of Christian Theology,” ete: “N̄kpọ kiet emi mme Christian nditre ndifiọk Yahweh anamde edi ndinam mmọ ẹwụk ntịn̄enyịn ke Christ.” Ke ntem, ediwak mme aka ufọkabasi ifiọkke ke ata Abasi emi Jesus ọkọbọn̄de akam ọnọ edi ata Owo emi enyenede enyịn̄, oro edi, Jehovah.
Satan emenen̄ede esịn ifịk man ekịm mme owo enyịn aban̄a Abasi. Kpa ye oro, afo emekeme ndinen̄ede mfiọk Jehovah.
Afo Emekeme Ndifiọk Jehovah ke Enyịn̄
Ke nditịm ntịn̄, Satan enen̄ede esịn ukeme ndinam mme owo ẹtre ndifiọk enyịn̄ Abasi, ndien enye ada nsunsu ido ukpono anam emi. Edi se idude edi ke idụhe odudu baba kiet ke enyọn̄ m̀mê ke isọn̄ emi ekemede ndibiọn̄ọ Jehovah Akakan Ọbọn̄ Andikara ndinam mbon oro ẹyomde ndifiọk akpanikọ mban̄a enye ẹkûfiọk enyịn̄ esie ye ubọn̄ ubọn̄ n̄kpọ oro enye aduakde aban̄a anam-akpanikọ ubonowo.
Mme Ntiense Jehovah ẹyema ndin̄wam fi ekpep nte akpasan̄ade ekpere Abasi ebe ke ndikpep Bible. Mmọ ẹtiene uwụtn̄kpọ Jesus, emi ọkọdọhọde Abasi ete: “Ami mmonyụn̄ nnam mmọ ẹfiọk enyịn̄ fo.” (John 17:26) Nte etiede ekere mme itie N̄wed Abasi oro ẹwụtde nsio nsio n̄kpọ oro Jehovah anamde man ọdiọn̄ ubonowo, emi ayanam fi ọfiọk ediwak nti edu esie.
Anam-akpanikọ ete ekpụk oro Job ama ekpere Abasi nte n̄kpọ eke ‘odụkde odu ye Abasi,’ afo nde emekeme ndikpere enye ntre. (Job 29:4) Afo ama ọfiọk Ikọ Abasi, emekeme ndifiọk Jehovah ke enyịn̄. Utọ ifiọk oro ayanam fi enịm ke Jehovah ayanam n̄kpọ nte ekemde ye se enye ọkọdọhọde ke edi se enyịn̄ imọ ọwọrọde—‘Ami Nyakabade Ndi se ededi eke mmade.’ (Exodus 3:14) Ntem, enye iditreke ndisu kpukpru nti n̄kpọ oro enye ọn̄wọn̄ọde ọnọ ubonowo.
[Ekebe/Mme ndise ke page 6]
Ndi Mme Christian Eyo Mme Apostle Ẹma Ẹsikot Enyịn̄ Abasi?
Ke eyo mme apostle Jesus ke n̄kpọ nte tọsịn isua iba emi ẹkebede, mme Christian ẹma ẹsiak mme esop ke ediwak idụt. Mme andibuana ke mme esop oro ẹma ẹsisop idem kpukpru ini man ẹkpep N̄wed Abasi. Ndi mme Christian eyo mme apostle oro ẹma ẹkụt enyịn̄ Jehovah ke N̄wed Abasi mmọ?
Sia Greek ama akakabade edi usem ofụri ererimbot, ediwak esop ẹkesikot Septuagint usem Greek, kpa N̄wed Abasi Usem Hebrew oro ẹkekabarede ẹsịn ke usem Greek ke n̄kpọ nte isua 2,200 emi ẹkebede. Ndusụk nditọ ukpepn̄kpọ ẹdọhọ ke ẹkesio enyịn̄ Abasi ẹfep ọtọn̄ọde ke akpasarade edikabade Septuagint, ẹsịn udorienyịn̄ oro Kyʹri·os, kpa ikọ Greek oro ọwọrọde “Ọbọn̄.” Edi uyarade ẹdu ndiwụt ke oro idịghe akpanikọ.
Mbai ikpan̄wed emi iwụtde mi ẹdi ndusụk itien̄wed ke Septuagint usem Greek emi ẹbịghide n̄kpọ nte isua 2,100. Mmọ ẹwụt enyịn̄ Jehovah in̄wan̄-in̄wan̄, ndien ẹkeda mme abisi usem Hebrew inan̄ emi יהוה (YHWH), m̀mê Tetragrammaton, ẹwet enye ẹsịn ke eke usem Greek. Prọfesọ George Howard ekewet ete: “Nnyịn imenyene nsio nsio Bible Septuagint usem Greek ita oro ẹkewetde mbemiso eyo mme Christian, ndien idụhe ebiet emi ẹkabarede Tetragrammaton nte kyrios m̀mê ndikam n̄kakabade enye. Nnyịn imekeme nditịn̄ ke ekedi ido mme Jew oro ẹkedude uwem mbemiso eyo oro ẹkewetde Obufa Testament, mbon oro ẹkedude ke eyo oro ẹkewetde enye, ye mbon oro ẹkedude ke oro ebede, ndiwet enyịn̄ Abasi . . . nnennen ntre nsịn ke N̄wed Abasi usem Greek.”—Biblical Archaeology Review.
Ndi mme apostle ye mme mbet Jesus ẹma ẹsiwet enyịn̄ Abasi ke mme n̄wed oro mmọ ẹkedade odudu spirit Abasi ẹwet? Prọfesọ Howard ọdọhọ ete: “Ke ini enyịn̄ Abasi ke usem Hebrew okodude ke Septuagint emi [ufọkabasi] Obufa Testament akakamade onyụn̄ okotde, mme andiwet Obufa Testament nte eyịghe mîdụhe ẹma ẹsisịn Tetragrammaton oro ke mme itie oro mmọ ẹkesikotde.”
Mmọdo, nnyịn imekeme ndidọhọ ke mme Christian eyo mme apostle ẹma ẹsikot enyịn̄ Abasi ke edikabade N̄wed Abasi Usem Hebrew mmọ ye N̄wed Abasi Christian Usem Greek oro mmọ ẹkekamade.
[Ebiet ẹdade n̄kpọ ẹto]
Ebọ kpukpru ndise ẹto: Société Royale de Papyrologie du Caire
[Ndise ke page 4, 5]
Ikpehe N̄wed Isaiah ke Ikpan̄wed Inyan̄ Inụn̄, ẹwet ẹkpọ ẹkanade enyịn̄ Abasi
[Ebiet ẹdade n̄kpọ ẹto]
Shrine of the Book, Photo © The Israel Museum, Jerusalem
[Ndise ke page 7]
Mme ufọkabasi iwetke enyịn̄ Abasi ke Bible ke ntak ido edinam mme Jew m̀mê ke ntak okụk
[Ndise ke page 8]
Jesus ama enịm uwụtn̄kpọ edinam ẹfiọk enyịn̄ Abasi