Mme N̄wed Emi Ẹsiakde ke N̄wed Mbono Esop Uwem ye Utom Nnyịn
JANUARY 1-7
(Matthew 3:1, 2) Ke mme usen oro John Andinịm Owo Baptism edi edikwọrọ ikọ ke wilderness Judea, 2 ete: “Ẹkabade esịt, koro obio ubọn̄ heaven ke asan̄a ekpere.”
nwtsty se ẹwetde ẹban̄a Mt 3:1, 2
edikwọrọ ikọ: Ikọ Greek oro ẹkabarede ‘ndikwọrọ ikọ’ ọwọrọ ‘nditan̄a etop nnọ kpukpru owo.’ Ikọ emi aban̄a nte ẹsitan̄ade etop ke an̄wa man kpukpru owo ẹkop, utu ke ndikwọrọ ikọ nnọ otuowo emi ẹbonode ọtọkiet.
obio ubọn̄: Ikọ Greek emi ẹkabarede “obio ubọn̄” edi ba·si·leiʹa, ndien akpa itie emi enye odude ke Bible edi emi. Ikọ emi ọwọrọ ukara edidem ye obio ye mme owo emi edidem akarade. Ke otu itie 162 emi ikọ Greek emi odude ke N̄wed Abasi Usem Greek, enye odu ke itie 55 ke Gospel Matthew kpọt, ndien ediwak ke otu oro aban̄a ukara Abasi ke heaven. Matthew ewet ikọ emi ediwak ini ke n̄wed esie tutu edi se ndusụk owo ẹkotde enye Gospel Obio Ubọn̄.
obio ubọn̄ heaven: Ikọ emi odu ke Gospel Matthew kpọt, ndien enye odu n̄kpọ nte itie 30. Edi Mark ye Luke ẹwet “obio ubọn̄ Abasi” ke Gospel mmọ ke mme itie emi Matthew ewetde “obio ubọn̄ heaven.” Emi owụt ke Obio Ubọn̄ Abasi odu ke heaven, do ke ẹnyụn̄ ẹtie ẹkara.—Mt 21:43; Mr 1:15; Lu 4:43; Da 2:44; 2Ti 4:18.
ke asan̄a ekpere: Mi ikọ emi ọwọrọ ke owo emi edidide Edidem Obio Ubọn̄ heaven ọmọn̄ edisesịm.
(Matthew 3:4) Edi kpa John emi ekesịne edisịnen̄kpọ idet camel onyụn̄ ọbọbọ mbọbọ ikpa ke isịn; udia esie ekedi n̄kukun̄kpọyọriyọ ye aranọkwọk ikọt.
nwtsty ndise
Nte John Andinịm Owo Baptism Ekesisịnede N̄kpọ Onyụn̄ Akamade Idem
John ekesisịne ọfọn̄ emi ẹdade idet camel ẹdọk. Enye ama esibọbọ mbọbọ ikpa m̀mê n̄kpahaisịn emi enyenede itie emi ẹkemede ndisịn ekpri n̄kpọ. Prọfet Elijah ama esisịne utọ ọfọn̄ emi n̄ko. (2Nd 1:8) Mme ubuene ẹkesisịne ọfọn̄ emi ẹdade idet camel ẹdọk. Edi mme imọ owo ẹkesisịne ndọdọbọde ọfọn̄ emi ẹdade silk m̀mê linen ẹnam. (Mt 11:7-9) Etie nte owo ikafatke John idet toto ke emana sia enye ekedi Nazirite. Anaedi nte John ekesisịnede n̄kpọ onyụn̄ akamade idem ama owụt ke enye ikoyomke ikpọ n̄kpọ, edi ekenen̄ede esịn idem anam n̄kpọ Abasi.
N̄kukun̄kpọyọriyọ
“N̄kukun̄kpọyọriyọ” oro ẹtịn̄de ẹban̄a ke Bible ekeme ndidi ataktak ekededi emi enyenede ibio ibio n̄kam ke ibuot, emi ẹsinyụn̄ ẹsan̄ade ke udịm. Ndụn̄ọde oro ẹkenamde ke Jerusalem owụt ke n̄kukun̄kpọyọriyọ emi odude ke desat esinen̄ede ọnọ owo n̄kpọ ke idem. Mfịn, mbemiso ẹtade ataktak emi, ẹsisịbe enye ibuot, ukot, ye mba, ẹnyụn̄ ẹsion̄o enye n̄kpọ ke idịbi. Ẹsita enye ndisi mîdịghe ẹtetem ẹta. Ẹdọhọ ke ataktak emi esitie owo ke inua nte ikpọ obu m̀mê isobo.
Aranọkwọk Ikọt
Efọk emi ọkwọk ikọt ẹbọpde (1) ye mbukpa ọkwọk emi aranọkwọk ọyọhọde (2). Etie nte ọkwọk emi ẹkotde Apis mellifera syriaca, emi ẹsidude ke wilderness Judea, ẹkesio aranọkwọk emi John ekesidiade. Kpa ye oro wilderness emi esinen̄erede ofiop, ọkwọk ikọt ẹsikeme ndidu do, edi owo ikemeke ndibọk ọkwọk emi. Edi mme owo ke Israel ẹma ẹsibọk ọkwọk ke otumbat toto ke n̄kpọ nte isua 2,900 emi ekebede. Ẹkụt ediwak n̄kani efọk ọkwọk ke ebiet emi ẹkotde Tel Rehov, emi odude ke Itịghede Jordan. Etie nte ọkwọk oro ẹkemende ẹto ebiet oro ẹkotde Turkey mfịn ẹkesision̄o aranọkwọk oro okodude ke efọk ọkwọk oro ẹkekụtde do.
(Matthew 1:3) Judah obon Perez ye Zerah emi Tamar amande; Perez obon Hezron; Hezron obon Ram;
nwtsty se ẹwetde ẹban̄a Mt 1:3
Tamar: Akpa an̄wan ke otu iban ition emi Matthew asiakde ke udịm ubon Messiah. Iban inan̄ eken ẹdi Rahab ye Ruth, emi mîkedịghe nditọ Israel (ufan̄ikọ 5); Bath-sheba, “n̄wan Uriah” (ufan̄ikọ 6); ye Mary (ufan̄ikọ 16). Anaedi nte iban emi ẹkesan̄ade ẹdi eka-ete Messiah akanam ẹsiak mmọ ẹsịn ke udịm ubon Messiah emi ẹsiakde irenowo irenowo.
(Matthew 3:11) Ami nnịm mbufo baptism ke mmọn̄ ke ntak emi mbufo ẹkabarede esịt; edi enye emi etienede mi ke edem enyene odudu akan mi, ami nnyụn̄ ndotke ndisio enye ikpaukot ke ukot. Enye oro eyenịm mbufo baptism ke edisana spirit ye ikan̄.
nwtsty se ẹwetde ẹban̄a Mt 3:11
nnịm mbufo baptism: Ikọ Greek oro ba·ptiʹzo ọwọrọ “ndibụk; ndinyịni.” Mme itie N̄wed Abasi en̄wen oro ẹtịn̄de ẹban̄a baptism ẹwụt ke ndinịm owo baptism ọwọrọ ndinyịni owo ofụri ofụri ke mmọn̄. Ini kiet ntem, John ekenịm mme owo baptism ke Itịghede Jordan emi ekperede Salim sia “akamba mmọn̄ ama odu do.” (Joh 3:23) Ke ini Philip okoyomde ndinịm owo Ethiopia baptism, mmọ mbiba ẹma “ẹsụhọde ẹdụk mmọn̄.” (Ut 8:38) Ke Septuagint, ukem ikọ Greek oro ẹkabarede “baptism” odu ke 2Nd 5:14 emi ọdọhọde ke Naaman ama “osụhọde aka ọkọduọ ke mmọn̄ Jordan utịm ikatiaba.”
JANUARY 8-14
(Matthew 5:3) “Mmọ oro ẹkerede ẹban̄a unana mmọ ke n̄kan̄ eke spirit ẹkop inemesịt, koro obio ubọn̄ heaven enyenede mmọ.
nwtsty se ẹwetde ẹban̄a Mt 5:3
inemesịt: Ikọ Greek oro ẹkabarede “inemesịt” mi idịghe inemesịt emi owo esikopde ke ini enye adiade uwem, edi aban̄a owo emi Abasi ọdiọn̄de onyụn̄ ọfọnde enye mfọn. Ẹda ikọ emi n̄ko ẹtịn̄ ẹban̄a Abasi ye Jesus emi ẹnọde ubọn̄ ke heaven.—1Ti 1:11; 6:15.
Mmọ oro ẹkerede ẹban̄a unana mmọ ke n̄kan̄ eke spirit: Ikọ Greek emi ẹkabarede “mmọ oro ẹkerede ẹban̄a” ọwọrọ mbon emi ẹdiọn̄ọde ke mmimọ idi ọkpọikpọi ubuene m̀mê mme eben̄e eben̄e. Ke itien̄wed emi, ikọ emi aban̄a mbon emi ẹdiọn̄ọde ke enyene se mmimọ inanade. Ke Lu 16:20, 22, ukem ikọ Greek oro ke ẹkabade “eben̄e eben̄e,” emi ekekerede Lazarus. Ikọ Greek oro ndusụk mme akabade Bible ẹsikabarede nte “mmọ eke ẹbuenede ke spirit” aban̄a mbon oro ẹdiọn̄ọde ke mmimọ inyeneke ifiọk Abasi, ke imonyụn̄ inen̄ede iyom Abasi ke uwem mmimọ.
(Matthew 5:7) “Mme atua owo mbọm ẹkop inemesịt, koro ẹyetua mmọ mbọm.
nwtsty se ẹwetde ẹban̄a Mt 5:7
Mme atua owo mbọm: Ikọ Bible oro “mme atua owo mbọm” ye “mbọm” esiwak ndiwọrọ owo ndinyene esịtmbọm m̀mê ndinen̄ede n̄kere mban̄a mbon oro ẹyomde un̄wam nnyụn̄ nnam n̄kpọ ndin̄wam mmọ. Edi enye ọwọrọ n̄ko ndifen nnọ owo m̀mê nditua owo mbọm ke ini ẹbierede ikpe esie.
(Matthew 5:9) “Mme anam emem ẹkop inemesịt, koro ẹyekot mmọ ‘nditọ Abasi.’
nwtsty se ẹwetde ẹban̄a Mt 5:9
Mme anam emem: Mbon emi ẹsinamde emem aka iso odu, ẹnyụn̄ ẹnamde emem odu ke ebiet emi emem mîkodụhe.
(Matthew 4:9) ndien ọdọhọ enye ete: “Nyọnọ fi kpukpru n̄kpọ emi edieke afo ọduọde ke isọn̄ atuak ibuot ọnọ mi.”
nwtsty se ẹwetde ẹban̄a Mt 4:9
atuak ibuot: Mîdịghe, “atuak ibuot ini kiet.” Ikọ Greek emi ẹkabarede “atuak ibuot” owụt n̄kpọ emi ẹnamde ini kiet. Emi owụt ke Devil ikọdọhọke Jesus esituak ibuot ọnọ imọ m̀mê aka iso atuak ibuot ọnọ imọ; enye ọkọdọhọ Jesus “atuak ibuot ini kiet” kpọt ọnọ imọ.
(Matthew 4:23) Ndien enye asan̄a akanade ofụri Galilee, ekpep n̄kpọ ke mme synagogue mmọ onyụn̄ ọkwọrọ eti mbụk obio ubọn̄ onyụn̄ ọkọk kpukpru orụk udọn̄ọ ye kpukpru orụk ndiọkidem ke otu mme owo.
nwtsty se ẹwetde ẹban̄a Mt 4:23
ekpep n̄kpọ . . . ọkwọrọ [ikọ]: Ndikpep owo n̄kpọ ọkpụhọde ye ndikwọrọ ikọ sia ndikpep owo n̄kpọ ikụreke ke ndinọ owo etop; enye esịne nditeme owo se akpanamde, ndinam n̄kpọ an̄wan̄a owo, ndinam owo ọkọk ibuot ke n̄kpọ, nnyụn̄ nnọ uwụtn̄kpọ emi edinamde owo enịm se ẹtịn̄de.
JANUARY 15-21
(Matthew 6:24) “Baba owo kiet ikemeke ndidụk ufụn nnọ eteufọk iba; koro eyedi enye ayasua kiet onyụn̄ ama enye eken, mîdịghe enye ayadiana ye kiet onyụn̄ esịn enye eken ke ndek. Mbufo ikemeke ndidụk ufụn nnọ Abasi ye Inyene.
nwtsty se ẹwetde ẹban̄a Mt 6:24
ufụn: Ikọ Greek oro ẹkabarede ‘ndidụk ufụn’ ọwọrọ ndinam utom nte ofụn nnọ eteufọk kiet kpọt. Ikọ Jesus ọkọwọrọ ke Christian ikemeke ndidi anam n̄kpọ Abasi ke ofụri esịt, esịn ibuot esịn itọn̄ oyom inyene.
(Matthew 6:33) “Ẹka iso, ndien, ndibem iso nyom obio ubọn̄ ye edinen ido esie, ndien ẹyedian kpukpru n̄kpọ emi ẹnọ mbufo.
nwtsty se ẹwetde ẹban̄a Mt 6:33
Ẹka iso . . . ndibem iso nyom: Ikọ Greek oro ẹkabarede “ẹka iso” owụt n̄kpọ emi ẹkade-ka iso ẹnam. Ntre ẹkeme n̄ko ndikabade ikọ emi nte “Ẹyom kpukpru ini.” Ata mme anditiene Jesus ẹkpenyene ndiyom Obio Ubọn̄ Abasi kpukpru ini, idịghe ndiyom ini kiet ekem ẹtọn̄ọ ndiyom n̄kpọ en̄wen. Akpana Obio Ubọn̄ Abasi edi akpa n̄kpọ ke uwem mmọ.
obio ubọn̄: Ndusụk n̄kani ikpan̄wed Greek ẹdọhọ “Obio Ubọn̄ Abasi.”
esie: Oro edi, Abasi, kpa ‘Ete nnyịn eke heaven’ oro ẹsiakde ke Mt 6:32.
edinen ido: Mbon oro ẹyomde edinen ido Abasi ẹsinam uduak Abasi; mmọ ẹsima se Abasi amade ẹnyụn̄ ẹsua se enye asuade. Idịghe se mme Pharisee ẹkesikpepde mme owo edi emi, mmọ ẹkesikam ẹnanam n̄kpọ man mme owo ẹkụt edinen ido mmọ.—Mt 5:20.
(Matthew 7:28, 29) Ke adan̄aemi Jesus ama eketịn̄ ikọ emi ama, idem akpa otuowo aban̄a usụn̄ nte enye ekpepde owo n̄kpọ; 29 sia enye ekekpepde mmọ nte owo emi Abasi ọnọde odudu, inyụn̄ ikpepke nte mme scribe mmọ.
nwtsty se ẹwetde ẹban̄a Mt 7:28, 29
idem akpa otuowo: Ikọ Greek oro ẹkabarede “idem akpa” ke itien̄wed emi owụt ke se Jesus ekekpepde ama enen̄ede otụk mmọ tutu mmọ isọpke ifre.
nte enye ekpepde owo n̄kpọ: Ikọ emi aban̄a nte Jesus ekesikpepde mme owo n̄kpọ, nte enye ekesinamde se enye etịn̄de an̄wan̄a owo, ye se enye ekesikpepde mme owo, esịnede ofụri se enye ekekpepde ke ini enye ọkọkwọrọde ikọ ke obot.
ikpepke nte mme scribe mmọ: Jesus ekesida se enye ekpepde mme owo oto N̄wed Abasi. Ntak edi oro enye eketịn̄de ikọ nte owo emi Abasi ọnọde odudu. Edi mme scribe ẹkesida se mmọ ẹkpepde mme owo ẹto mme rabbi oro mme owo ẹkenen̄erede ẹkpono.—Joh 7:16.
JANUARY 22-28
(Matthew 8:1-3) Ke enye ama okoto ke obot osụhọde edi, akwa otuowo ẹtiene enye. 2 Ndien, sese! owo akpamfia kiet asan̄a ekpere onyụn̄ edinụhọ ọnọ enye, ete: “Ọbọn̄, edieke afo akam amade, emekeme ndinam mi nsana.” 3 Ndien enye anyanade ubọk otụk enye, ete: “Mmama. Sana.” Ndien kpa idaha oro enye asana ke akpamfia esie.
nwtsty se ẹwetde ẹban̄a Mt 8:3
enye . . . otụk enye: Ibet Moses ọkọdọhọ ẹsinịm owo akpamfia nsannsan man udọn̄ọ esie edibe mbon en̄wen. (Le 13:45, 46; Nu 5:1-4) Edi mme adaiso ido ukpono mme Jew ẹma ẹbọp ediwak ibet en̄wen ẹdian ke Ibet Moses. Ke uwụtn̄kpọ, mmọ ẹkedọhọ ke ana owo odu cubit inan̄, oro edi, ikpat itiokiet ọkpọn̄ ebiet emi owo akpamfia odude, edi edieke ofụm ofụmede, ke ana owo odu cubit 100, oro edi, ikpat 150 ọkpọn̄ ebiet emi owo akpamfia odude. Utọ ibet oro ama anam mme owo ẹsọn̄ ido ye mbon akpamfia. N̄wed kiet ọdọhọ ke enyene rabbi emi ekesidịbede ke ini okụtde owo akpamfia ye rabbi en̄wen emi ekesitopde owo akpamfia itiat man edisan̄a ekpere enye. Mme owo ikekwe se idiọkde ye se mmọ ẹkenamde emi. Edi mbọm owo akpamfia ama anam Jesus tutu enye anam n̄kpọ emi mme Jew mîkpekekereke ke owo akpanam. Jesus ama otụk owo akpamfia oro, kpa ye oro edide enye ekpekekeme nditịn̄ ikọ kpọt ndien idem ọsọn̄ owo oro.—Mt 8:5-12.
Mmama: Ikọ emi owụt ke Jesus ama okop se owo akpamfia oro ekeben̄ede enye onyụn̄ owụt ke enye ama enen̄ede oyom ndikọk enye udọn̄ọ. Enye ikanamke oro sia enyenede odudu ndisikọk udọn̄ọ, edi mbọm akanam enye anam.
(Matthew 9:9-13) Ekem, nte Jesus asan̄ade do ebe, enye okụt owo emi ekerede Matthew nte etiede ke itie ubọ tax, ndien enye ọdọhọ enye ete: “Tiene mi.” Ndien enye adaha ke enyọn̄ etiene enye. 10 Edikem, ke ini enye etiede ke okpokoro ke ufọk, sese! ediwak mme ọbọ a-tax ye mme anamidiọk ẹdi ẹditie ye Jesus ye mme mbet esie. 11 Edi ke ini mme Pharisee ẹkụtde emi, mmọ ẹbụp mme mbet esie ẹte: “Ntak emi andikpep mbufo adiade n̄kpọ ye mme ọbọ a-tax ye mme anamidiọk?” 12 Ke ini enye okopde emi, enye ọdọhọ mmọ ete: “Mbon emi idem ọsọn̄de isiyomke abiausọbọ, edi mbon oro idem mîsọn̄ke ẹsiyom. 13 Ẹka, ndien, ẹkekpep se emi ọwọrọde, ‘Nyom mbọm, idịghe uwa.’ Koro n̄kedịghe ndikot ndinen owo, edi n̄kedi ndikot mme anamidiọk.”
nwtsty se ẹwetde ẹban̄a Mt 9:10
etiede ke okpokoro: Ke eyo Bible, nditie ke okpokoro ye owo ndia udia okowụt ke owo oro edi ufan fo. Oro anam mme Jew eyo Jesus mîkesitiehe ye mbon oro mîdịghe mme Jew idia udia.
mme ọbọ a-tax: Ediwak mme Jew ẹma ẹsibọ tax ẹnọ mbon Rome emi ẹkekarade mmọ. Mme owo ẹma ẹsisua mme Jew emi sia mmọ ẹkenam n̄kpọ ẹnọ ukara esenidụt emi mme Jew ẹkesuade-sua. N̄ko, mme Jew emi ẹma ẹsibọ tax ẹkan se ẹkedọhọde ẹbọ. Mme Jew ikesimaha ekemmọ mme Jew emi ẹkesibọde tax; ẹkesise mmọ nte ẹsede mme anamidiọk ye mme akpara.—Mt 11:19; 21:32.
(Matthew 9:35-38) Ndien Jesus asan̄a akanade kpukpru obio ye mme obio-in̄wan̄, ekpep n̄kpọ ke mme synagogue mmọ onyụn̄ ọkwọrọ eti mbụk obio ubọn̄ onyụn̄ ọkọk kpukpru orụk udọn̄ọ ye kpukpru orụk ndiọkidem. 36 Ke ini enye okụtde otuowo mbọm mmọ anam enye, koro ẹfiomode ẹnyụn̄ ẹsuande mmọ nte erọn̄ eke mînyeneke andikpeme. 37 Ekem enye ọdọhọ mme mbet esie ete: “Ke akpanikọ, idọk okpon, edi mme anamutom iwakke. 38 Mmọdo, ẹben̄e Enyene-idọk ẹte enye osio mme anamutom ọnọ ẹdi ke idọk esie.”
nwtsty se ẹwetde ẹban̄a Mt 9:36
mbọm . . . anam enye: Ẹkabade ikọ emi “mbọm . . . anam enye” ẹto ikọ Greek emi splag·khniʹzo·mai. Ẹda ikọ emi ẹto ikọ Greek emi splagʹkhna, emi ọwọrọde “nsia.” Ẹsiwak nditịn̄ ikọ emi man ẹwụt nte etiede owo ke idem m̀mê nte n̄kpọ enen̄erede otụk owo. Ẹdọhọ ke ikọ emi edi kiet ke otu ikọ Greek oro otụkde owo ke idem akan ke ini ẹtịn̄de ẹban̄a nte owo okopde mbọm aban̄a owo.
JANUARY 29–FEBRUARY 4
(Matthew 10:29, 30) Nte owo inyamke akadan̄abasi iba ke okudọk okụk kiet? Edi baba kiet ke otu mmọ iduọhọ ke isọn̄ ke Ete mbufo mîfiọkke. 30 Edi ẹbat kpa kpukpru idet ibuot mbufo.
nwtsty se ẹwetde ẹban̄a Mt 10:29, 30
akadan̄abasi: Ẹsiwak ndikabade ikọ Greek emi strou·thiʹon nte “akadan̄abasi,” edi enye ọwọrọ ata ekpri inuen ekededi. Akadan̄abasi ekesimem urua akan ke otu inuen oro ẹkesitade.
okudọk okụk kiet: Okụk utom minit 45. Ke ini Jesus akakade ndikwọrọ ikọ ke Galilee ọyọhọ utịm ikata, enye ọkọdọhọ ke akadan̄abasi iba akpa okudọk okụk kiet. Ke n̄kpọ nte isua kiet ama ekebe, ke ini enye ọkọkwọrọde ikọ ke Judea, enye ọkọdọhọ ke akadan̄abasi ition akpa okudọk okụk iba. (Lu 12:6) Edieke imende Mt 10:29 idomo ye Lu 12:6, iyokụt ke sia akadan̄abasi mîkọsọn̄ke urua, ke ekesidi owo ama edep akadan̄abasi inan̄, ẹnọ enye kiet nte udori.
ẹbat . . . kpukpru idet ibuot mbufo: Ẹdọhọ ke idet ibuot owo awak ebe 100,000. Jehovah ndidiọn̄ọ ibat idet ibuot nnyịn owụt ke enye enen̄ede ekere aban̄a nnyịn owo kiet kiet.
nwtsty ndise
Akadan̄abasi
Akadan̄abasi ekemem urua akan ke otu inuen oro ẹkesitade. Ẹkesida okụk utom minit 45 ẹdep akadan̄abasi iba. Ikọ Greek oro ẹkabarede “akadan̄abasi” ekeme ndiwọrọ nsio nsio n̄kpri inuen, esịnede ata ekpri akadan̄abasi emi ẹkotde Passer domesticus biblicus ye enye emi ẹkotde Passer hispaniolensis, emi osụk awakde etieti ke Israel tutu mfịn.
(Matthew 11:28) Ẹtiene mi, kpukpru mbufo emi ẹkpade utom ẹnyụn̄ ẹbiomde ndodobi mbiomo, ndien nyọnọ mbufo nduọkodudu.
nwtsty se ẹwetde ẹban̄a Mt 11:28
ẹbiomde ndodobi mbiomo: Jesus okokot mbon emi editịmede esịt ye ọkpọsọn̄ utom ẹfịkde mmọ nte ndodobi mbiomo ete ẹtiene imọ. Nsio nsio ibet oro ẹkebọpde ẹdian ke Ibet Moses ama anam ndikpono Jehovah etie nte ndodobi mbiomo ọnọ mme owo. (Mt 23:4) Mme ibet emi ama anam mme owo ikopke aba inem Sabbath emi akakam edide usen nduọkodudu.—Ex 23:12; Mr 2:23-28; Lu 6:1-11.
nyọnọ mbufo nduọkodudu: Ikọ Greek oro ẹkabarede “nduọkodudu” ekeme ndiwọrọ ata ata nduọkodudu (Mt 26:45; Mr 6:31); ekeme n̄ko ndiwọrọ ndinam owo emi akpade mba afiak okop odudu m̀mê ndinam esịt ana owo sụn̄ (2Co 7:13; Phm 7). Se Jesus eketịn̄de ke itien̄wed emi owụt ke ndimen “ọkpọnọ” (Mt 11:29) esie n̄kọn̄ọ ọwọrọ ndinam utom, idịghe ndiduọk odudu. Ke usem Greek, se Jesus eketịn̄de emi ọwọrọ ke enye ọyọsọn̄ọ mbon oro ẹkpade mba idem man enenem mmọ ndimen ọkpọnọ esie emi eferede-fere n̄kọn̄ọ.
(Matthew 11:29, 30) Ẹmen ọkpọnọ mi ẹkọn̄ọ ke itọn̄ mbufo ẹnyụn̄ ẹkpebe mi, koro ami mmenyene ifụre ifụre ido nnyụn̄ nsụhọde idem, ndien mbufo ẹyekụt nduọkodudu ẹnọ ukpọn̄ mbufo. 30 Koro ọkpọnọ mi ememem, mbiomo mi onyụn̄ efefere.”
nwtsty se ẹwetde ẹban̄a Mt 11:29
Ẹmen ọkpọnọ mi ẹkọn̄ọ ke itọn̄ mbufo: “Ọkpọnọ” emi Jesus eketịn̄de aban̄a ada aban̄a owo ndisụk ibuot nnọ owo m̀mê ndinam se enye ọdọhọde. Edieke Jesus eketịn̄de aban̄a ọkpọnọ emi owo iba ẹkemede ndikọn̄ọ, utọ nte enye oro Abasi ọkọnọde enye ọkọn̄ọ, ọwọrọ enye ọkọdọhọ mbet esie ẹditiene imọ ẹkọn̄ọ ọkpọnọ imọ, ndien ke imọ iyan̄wam mmọ. Edieke edide ntre, ọwọrọ ẹkeme ndikabade ikọ Jesus emi ntem: “Ẹditiene ẹkọn̄ọ ọkpọnọ mi.” Edi edieke edide enye eketịn̄ aban̄a ọkpọnọ emi enye emende ọkọn̄ mme owo ke itọn̄, ikọ esie ọwọrọ ke ana nnyịn isụk ibuot inọ enye inyụn̄ inam se enye ọdọhọde nnyịn sia idide mbet esie.