Mme Brọda Emi Ẹdide N̄kparawa​—Ẹkpebe Mark ye Timothy

1-2. Nso ye nso ikpakakpan Mark ye Timothy ndinam n̄kpọ nnọ mbon en̄wen n̄kan nte ẹkesinamde?

MME brọda emi ẹdide n̄kparawa, ndi ọdọn̄ mbufo ndinam n̄kpọ nnọ Jehovah nnyụn̄ n̄n̄wam nditọ-ete ke esop mbufo n̄kan nte ẹn̄wamde idaha-emi? Imenịm ke ọdọn̄. Esinem nnyịn ndikụt adan̄a ibat ediwak n̄kparawa emi ẹben̄ede idem ndinam n̄kpọ nnọ mbon en̄wen! (Ps. 110:3) Edi enyene mme n̄kpọ emi ẹkemede ndinam ọsọn̄ mbufo ndinam oro. Ndi ẹmesimen̄e ndinam n̄kpọ nnọ Jehovah n̄kan nte ẹnamde idaha-emi ke ntak emi mbufo mîdiọn̄ọke nte n̄kpọ editiede ye mbufo mîdịghe mbufo idiọn̄ọke m̀mê Jehovah oyom ndidọn̄ mbufo ẹkedu ke m̀mọ̀n̄ ẹnam n̄kpọ ẹnọ enye? Ndi akanam ẹmesịn utom emi ẹnọde mbufo ke esop ke ntak emi ẹkerede ke mbufo idikemeke ndinam ọfọn? Ekpedi ntre, idịghe mbufo ẹdi akpa.

² Ama etie Mark ye Timothy ntre n̄ko. Edi mmọ iketreke ndinam n̄kpọ nnọ mbon en̄wen ke ntak emi mmọ mîkọdiọn̄ọke m̀mê iyekeme ndinam se ẹdọn̄de mmimọ, m̀mê n̄kpọ editie didie ye mmimọ n̄kpọn̄, m̀mê Jehovah ediyom mmimọ ikodu ke m̀mọ̀n̄ inam n̄kpọ inọ enye. Ini apostle Paul ye Barnabas ẹkedọhọde Mark etiene mmimọ asan̄a akpa ini emi mmọ ẹkesan̄ade ke nsio nsio itie ẹkwọrọ ikọ, etie nte Mark okodụn̄ ye eka esie ke ata ediye ufọk. (Utom 12:12, 13, 25) Utọ itie oro ke Mark ọkọkpọn̄ man ekeme ndikanam n̄kpọ nnọ Jehovah n̄kan nte ekesinamde. Enye ekebem iso okodu ke Antioch. Ekem enye ama etiene Paul ye Barnabas aka mme ebiet en̄wen emi okoyomde usụn̄ n̄ko. (Utom 13:1-5) Okonyụn̄ ekedi ntre ye Timothy. Etie nte enye okodụn̄ ye ete ye eka esie ini Paul ọkọdọhọde enye editiene imọ asan̄a ọkwọrọ ikọ. Sia Timothy ekedide akparawa, enye ekpeketre nditiene Paul n̄ka ke ntak emi enye ekekerede ke imọ idotke. (Men 1 Corinth 16:10, 11 ye 1 Timothy 4:12 domo.) Edi enye ama enyịme. Edidiọn̄ emi enye ekenyenede ke ntak oro ama awak eti-eti.​—Utom 16:3-5.

3. (a) Inam didie idiọn̄ọ ke Paul ama ama Mark ye Timothy eti-eti? (2 Timothy 4:6, 9, 11) (Se mme ndise n̄ko.) (b) Mme mbụme ewe ke idineme ke ibuotikọ emi?

³ Se Mark ye Timothy ẹkekpepde ndinam ama awak. Mmọ ẹma ẹnyụn̄ ẹkpep nte ẹkpenamde ediwak utom ke esop ini mmọ ẹkedide n̄kparawa. Paul ama ama n̄kparawa iba emi eti-eti tutu ini enye ọdiọn̄ọde ke ibịghike ẹmọn̄ ẹwot imọ, enye ama oyom mmọ ẹdi ẹbịne imọ. (Kot 2 Timothy 4:6, 9, 11.) Mme edu ewe ẹkenam Paul ama Mark ye Timothy ntre? Didie ke mme brọda emi ẹdide n̄kparawa ẹkeme ndikpebe mmọ? Didie ke n̄kparawa ẹkeme ndidia ufọn nto item Paul emi eketiede nte ete ọnọ eyen item?

ẸKPEBE MARK​—ẸBEN̄E IDEM NDINAM N̄KPỌ NNỌ MBON EN̄WEN

4-5. Didie ke Mark okowụt ke imoyom ndinam n̄kpọ nnọ mbon en̄wen?

⁴ N̄wed kiet emi etịn̄de n̄kpọ aban̄a Bible ọdọhọ ke ndinam n̄kpọ m̀mê ndisan̄a utom nnọ mbon en̄wen owụt ke owo enen̄ede esịn idem an̄wam mmọ onyụn̄ aka iso anam ntre idem ke ini mîmemke. Se Mark akanamde edi oro. Ọyọhọ ikaba emi Paul okoyomde ndisan̄a ke nsio nsio itie n̄kwọrọ ikọ, enye ikamaha ndimen Mark. Ana-edi ama abiak Mark onyụn̄ etie enye nte ke n̄kpọ ọbọhọ enye abiara. (Utom 15:37, 38) Edi oro ikakpanke enye ndinam n̄kpọ nnọ nditọ-ete esie.

⁵ Mark ama enyịme nditiene Barnabas eyen eyeneka ete esie n̄kọkwọrọ ikọ ke ebiet en̄wen. Ke n̄kpọ nte isua 11 ama ekebe, Mark ama esịne ke otu mbon emi ẹken̄wamde Paul akpa ini emi ẹkekọbide enye ke Rome. (Philem. 23, 24) Nte Mark akan̄wamde Paul ama enem Paul tutu enye ọdọhọ ke Mark edi ‘andin̄wam emi ọsọn̄ọde imọ idem.’​—Col. 4:10, 11.

6. Didie ke Mark akadia ufọn ke nte enye ekesidiande idem ye nditọ-ete emi ẹkesọn̄de idem ke esop ẹnyụn̄ ẹnamde n̄kpọ ẹnọ Jehovah ke ediwak isua? (Se ikọ idakisọn̄.)

⁶ Mark ama adia ufọn oto nte enye akadiande idem ye nditọ-ete emi ẹkesọn̄de idem ke esop, emi ẹkenyụn̄ ẹnamde n̄kpọ ẹnọ Jehovah ke ediwak isua. Ke enye ama okodu ekpri ye Paul ke Rome, enye ama okodu ye apostle Peter ke Babylon. Mmọ mbiba ẹma ẹkpere tutu Peter okot enye “Mark, eyen mi.” (1 Pet. 5:13) Nte mmọ ẹsụk ẹdiande ubọk ẹnam n̄kpọ Abasi, ana-edi Peter ama ọnọ ufan esie emi ekedide akparawa do ediwak mbụk aban̄a uwem ye utom ukwọrọ-ikọ Jesus, emi Mark ekewetde ke Gospel esie nte ini akakade.a

7. Didie ke Brọda Seung-Woo emi edide akparawa ekekpebe Mark? (Se ndise n̄ko.)

⁷ Mark iketreke ndisịn idem nnam n̄kpọ nnọ Jehovah, enye ama onyụn̄ aka iso ekpere nditọ-ete emi ẹkesọn̄de idem ke esop, emi ẹma ẹkenyụn̄ ẹnam n̄kpọ ẹnọ Jehovah ke ediwak isua. Didie ke ẹkeme ndikpebe Mark? Ekpenyene utom ke esop Abasi emi mîsịmke mbufo ubọk kan̄a, ẹnyene ime, ẹka iso ẹyom mme usụn̄ en̄wen emi ẹkpenamde n̄kpọ ẹnọ Jehovah ẹnyụn̄ ẹn̄wam esop. Ẹkop uwụtn̄kpọ Seung-Woo emi edide ebiowo idaha-emi. Mbemiso ini emi, enye ama esimen idemesie odomo ye n̄kparawa eken. Ndusụk mmọ ẹma ẹnyene utom ke esop mbemiso enye. Seung-Woo ekekere ke owo idaha imọ ke n̄kpọ, ekem enye ama ekeneme nte etiede enye ke idem ọnọ mbiowo. Ebiowo kiet ama ọdọhọ yak enye odomo nte enye ekekeme ndinam n̄kpọ nnọ mbon en̄wen, ekpededi ndusụk ini owo idikwe. Item oro ama anam Seung-Woo ebiere ndisin̄wam nditọ-ete oro ẹsọn̄de, nditọ-ete ẹkpenyụn̄ ẹyom un̄wam ndika mbono esop, enye ama esin̄wam. Ke Seung-Woo ama eketie ekere nte n̄kpọ eketiede ini oro, enye ọdọhọ ete: “Ama edin̄wan̄a mi se owo ndinen̄ede nnam n̄kpọ nnọ mbon en̄wen ọkọwọrọde. Mma ndikụt utọ idatesịt emi owo esinyenede enye ama anam n̄kpọ an̄wam mbon en̄wen.”

ẸKPEBE TIMOTHY​—ẸWỤT KE ẸMENEN̄EDE ẸKERE ẸBAN̄A MBON EN̄WEN

8. Nso ikanam Paul emek Timothy esisan̄a ye enye ọkwọrọ ikọ? (Philippi 2:19-22)

⁸ Ini Paul okoyomde ndifiak n̄ka mme obio emi ẹkekọbọde enye, enye okoyom nditọ-ete emi ẹnyenede uko ẹsan̄a ye imọ ẹka. Enye ekebem iso emek Christian emi ekekerede Silas, emi ama okonyụn̄ anam n̄kpọ ọnọ Jehovah ke ediwak isua. (Utom 15:22, 40) Nte ini akakade, Paul ama emek Timothy n̄ko. Nso ikanam Paul oyom ndisan̄a ye Timothy? Ntak kiet edi ke Timothy ama ọwọrọ eti etop. (Utom 16:1, 2) Efen edi ke enye ama enen̄ede ekere aban̄a mme owo.​—Kot Philippi 2:19-22.

9. Didie ke Timothy okowụt ke imenen̄ede ikere iban̄a nditọ-ete imọ?

⁹ Toto ke akpa ini emi Timothy ọkọtọn̄ọde ndisan̄a ye Paul n̄kwọrọ ikọ, Timothy ama owụt ke imekere iban̄a mbon en̄wen ikan idem imọ. Oro akanam Paul ekeme ndikpọn̄ enye ke Beroea yak enye ọsọn̄ọ mbufa mbet do idem, idem inyụn̄ inyekke Paul m̀mê enye eyekeme ndinam. (Utom 17:13, 14) Ana-edi ini oro Timothy ama ekpep ediwak n̄kpọ oto Silas emi eketienede odu ke Beroea. Aka ko, Paul ama ọdọn̄ Timothy asan̄a ikpọn̄ aka Thessalonica ọkọsọn̄ọ mme Christian do idem. (1 Thess. 3:2) Ọtọn̄ọde ke ini oro tutu n̄kpọ nte isua 15, Timothy ama ekpep “[nditua] ye mmọ emi ẹtuan̄ade”; owo ọkpọbọ ufen, enye ama esiwụt ke mbọm owo oro anam imọ. (Rome 12:15; 2 Tim. 1:4) Didie ke mme brọda emi ẹdide n̄kparawa ẹkeme ndikpebe Timothy?

10. Didie ke Brọda Woo Jae ekekpep ndinen̄ede n̄kere mban̄a mbon en̄wen?

¹⁰ Brọda Woo Jae ama ekpep ndikere mban̄a mbon en̄wen n̄kan nte enye ekerede aban̄a idemesie. Ini enye ekedide ekpri akparawa, ama esisọn̄ enye ndineme nneme ye nditọ-ete emi ẹkesọn̄ọde enye. Ke Ufọkmbono Obio Ubọn̄, enye ama esikọm mmọ asan̄a ebe, idaha ineme nneme ye mmọ. Ebiowo kiet ama ọdọhọ Woo Jae ke nte enye edikemede nditọn̄ọ nneme ye nditọ-ete edi enye ndidọhọ mmọ se mmọ ẹnamde emi enye amade. Ebiowo oro ama ọdọhọ enye n̄ko yak enye esikere m̀mê nso ke owo enye eken ekeme ndima. Woo Jae ama anam item oro. Mfịn emi Woo Jae edi ebiowo, enye onyụn̄ ọdọhọ ete: “Isọn̄ke mi aba ndineme nneme ye mme owo, edide mmọ ẹsọn̄ọ mi, ẹdi ubọkn̄ka mi, m̀mê ami nsọn̄ọ mmọ. Enen̄ede enem mi nte n̄kemede ndidiọn̄ọ nte n̄kpọ etiede ye mbon en̄wen. Oro enen̄ede an̄wam mi ndiọn̄ọ nte n̄kemede ndin̄wam nditọ-ete mi.”

11. Didie ke mme brọda emi ẹdide n̄kparawa ẹkeme ndiwụt ke imenen̄ede ikere iban̄a mbon en̄wen ke esop mmimọ? (Se ndise n̄ko.)

¹¹ Mme brọda emi ẹdide n̄kparawa, mbufo n̄ko ẹmekeme ndikpep ndiwụt ke ẹmekere ẹban̄a mbon en̄wen. Ẹma ẹka mbono esop, ẹneme nneme ye kpukpru owo​—iban, irenowo, n̄kpri, ye ikpọ. Ẹbụp mmọ nte n̄kpọ etiede ye mmọ ẹnyụn̄ ẹkpan̄ utọn̄ ẹkop se mmọ ẹbọrọde mbufo. Nte ini akade, ẹyedikụt nte ẹkemede ndin̄wam mmọ. Ekeme ndidi ẹyedikụt ke enyene ebe ye n̄wan ke esop mbufo emi ẹma ẹkekpon owo, emi mîdiọn̄ọke nte ẹkpekụtde se mmọ ẹyomde ke JW Library^®. Mîdịghe mbufo ẹdikop ke mmọ inyeneke eke mmọ ẹdisan̄ade kiet ikwọrọ ikọ. Ndi ẹmekeme ndin̄wam mmọ ẹkụt se mmọ ẹyomde ke JW Library ke fon m̀mê tablet mmọ? Ndi ẹmenyụn̄ ẹkeme ndidiomi ye mmọ ndisan̄a kiet n̄kwọrọ ikọ? Edieke ẹn̄wamde mbon en̄wen, ibetke-bet ẹdikpe mbufo ubọk kan̄a, ẹyenịm eti uwụtn̄kpọ ẹnọ kpukpru owo.

ẸKPEP N̄KPỌ ẸTO ITEM PAUL EMI EKETIEDE NTE ETE ỌNỌ EYEN ITEM

12. Didie ke n̄kparawa ẹkeme ndidia ufọn nto item emi Paul ọkọnọde Timothy?

¹² Paul ama ọnọ Timothy nti item emi ẹken̄wamde enye okụt ibuot ke uwem ye utom Abasi emi enye akanamde. (1 Tim. 1:18; 2 Tim. 4:5) Mme brọda emi ẹdide n̄kparawa, mbufo n̄ko ẹmekeme ndidia ufọn nto item Paul emi eketiede nte ete ọnọ eyen item. Ẹdinam didie ẹdia ufọn? Ẹkot leta mbiba emi Paul ekewetde ọnọ Timothy nte enye ekewet ọnọ mbufo, ẹnyụn̄ ẹse m̀mê ewe item do ke ẹkeme ndida n̄n̄wam idem mbufo. Ẹse uwụtn̄kpọ ifan̄ mi.

13. Ndikpep ndinen̄ede n̄kpere Jehovah esịne nso ye nso?

¹³ “Nọ idemfo ukpep ye uduak edinyene uten̄e Abasi.” (1 Tim. 4:7b) Ndinyene uten̄e Abasi ọwọrọ nso? Owo emi enen̄erede ekpere Jehovah, emi onyụn̄ ọdọn̄de enye ndinam se inemde Jehovah esịt enyene uten̄e Abasi. Sia nnyịn mîdaha-da uten̄e Abasi imana, ana ikpekpep ndinyene enye. Didie? Ikọ Greek emi ẹkabarede nte “nọ idemfo ukpep” edi ikọ emi ẹkesiwakde ndida ntịn̄ mban̄a ọkpọsọn̄ ukpep emi mbon mbuba ẹkesinọde idem mmọ ini ẹtịmde idem ẹnọ mbuba. Akana mmọ ẹkpep ndisịn mme n̄kpọ emi ẹkemede ndisio mmọ esịt ye ekikere n̄kpọn̄ se inade mmọ ke iso, emi edide ndikan mbuba oro. Ana nnyịn n̄ko ikpep ndisịn mme n̄kpọ emi ẹkemede ndinam ikûnyene mme edu emi ẹdinamde itetịm ikpere Jehovah.

14. Ima ikot Bible, iyom se ikotde anam nso ọnọ nnyịn? Nọ uwụtn̄kpọ.

¹⁴ Nte ẹsụk ẹdomode ndinam emehe mbufo ndisikot Bible kpukpru usen, ẹti ke ẹyom se ẹkotde anam mbufo ẹtetịm ẹkpere Jehovah. Se uwụtn̄kpọ mi. Nso ke mbufo ẹkeme ndikpep nto nneme Jesus ye akparawa emi ekedide andikara afiak edi imọ owo? (Mark 10:17-22) Akparawa oro ama enịm ke Jesus edi Messiah, edi enye ikenyeneke mbuọtidem ikem nditiene Jesus. Kpa ye oro, Jesus ama “ama enye.” Ndi mbufo imaha nte Jesus eketịn̄de ikọ ye akparawa oro? Imenen̄ede ikụt ke Jesus okoyom enye emek nnennen n̄kpọ. Edinam Jesus ama owụt n̄ko ke Jehovah ama akparawa oro. (John 14:9) Nte ẹsụk ẹkerede ẹban̄a mbụk oro ye nte n̄kpọ etiede ye mbufo, ẹbụp idem mbufo ẹte, ‘Nso ke ana nnam man nnen̄ede n̄kpere Jehovah nnyụn̄ nnam n̄kpọ nnọ mbon en̄wen n̄kan nte nnamde idaha-emi?’

15. Ntak emi akpanade brọda emi edide akparawa ekpekpeme utọ uwụtn̄kpọ emi enye enịmde? Nọ uwụtn̄kpọ. (1 Timothy 4:12, 13)

¹⁵ “Di uwụtn̄kpọ nọ mbon oro ẹnamde akpanikọ.” (Kot 1 Timothy 4:12, 13.) Ndikot n̄wed ọfọn ndinyụn̄ n̄kpep owo n̄kpọ ọfọn idịghe n̄kukụre se Paul ọkọdọhọde Timothy anam. Enye ama ọdọhọ n̄ko yak enye enyene utọ edu nte ima, mbuọtidem, ye edisana ido. Ntak-a? Se owo anamde enen̄ede edi akpan n̄kpọ akan se owo etịn̄de. Yak idọhọ ke ẹnọ mbufo utịn̄ikọ emi aban̄ade nte owo ekemede ndisịn idem n̄kwọrọ ikọ n̄kan nte enye esikwọrọde. Ekpedi ẹmesisesịn idem ẹkwọrọ, bụt idinamke mbufo ndinọ utịn̄ikọ oro. Uwụtn̄kpọ mbufo ayanam ikọ mbufo enen̄ede odobi.​—1 Tim. 3:13.

16. (a) Ewe n̄kpọ ition ke mme Christian emi ẹdide n̄kparawa ẹkeme ndiwụt ke idi eti uwụtn̄kpọ? (b) Didie ke brọda emi edide akparawa ekeme ndidi uwụtn̄kpọ ke “ke ikọ”?

¹⁶ Se ikụtde ke 1 Timothy 4:12 owụt n̄kpọ ition emi Paul akasiakde, emi brọda emi edide akparawa ekemede ndinịm eti uwụtn̄kpọ. Ẹma ẹtie ke idem mbufo ẹkpep Ikọ Abasi, ẹkere ẹban̄a mme n̄kpọ oro kiet kiet. Ẹda enye emi itie Bible oro ọdọhọde “ke ikọ” ke uwụtn̄kpọ. Yak idọhọ ke ẹyom ndinen̄ede nnịm eti uwụtn̄kpọ ke nte ẹsitịn̄de ikọ. Ẹkere mme usụn̄ emi ẹkemede ndida se ẹtịn̄de nsọn̄ọ mbon en̄wen idem. Ekpedi ke ẹdodụn̄ ye ete ye eka mbufo, ndi ẹmekeme ndisikọm mmọ ke se mmọ ẹnamde ẹnọ mbufo n̄kan nte ẹkọmde idaha-emi? Mbono esop ama asuana, ndi ẹmekeme ndidọhọ owo kiet emi akanamde n̄kpọ se mbufo ẹkemade ke ikpehe emi enye akanamde n̄kpọ? N̄kpọ en̄wen emi ẹkemede ndidomo ndinam edi ndisibọrọ mbụme ke ikọ idem mbufo. Nte mbufo ẹsịnde idem ẹnam n̄kpọ man ẹkeme ndinịm eti uwụtn̄kpọ ke nte ẹtịn̄de ikọ oyowụt ke mbufo ke ẹdomo ndidi nti ikọt Jehovah.​—1 Tim. 4:15.

17. Nso idin̄wam brọda emi edide akparawa ekeme ndinam mme n̄kpọ emi enye ekebierede ndida uwem esie nnam nnọ Jehovah? (2 Timothy 2:22)

¹⁷ “Fehe kpọn̄ mme udọn̄ ini uyen, edi bịne edinen ido.” (Kot 2 Timothy 2:22.) Enyene mme n̄kpọ emi ẹkekemede ndikpan Timothy ndinam se enye ekebierede ndida uwem esie nnam nnọ Jehovah, emi okonyụn̄ ekemede ndinam enye okûkpere Jehovah aba. Paul ama ọdọhọ enye an̄wana akan mme n̄kpọ oro ubọk. Mbufo ẹmekeme ndikụt ke ndusụk n̄kpọ emi mîkam idịghe ndiọi n̄kpọ ẹkeme ndinam mbufo inen̄ekede inyene ini inam n̄kpọ Abasi aba. Ke uwụtn̄kpọ, ẹkere adan̄a ini emi mbufo ẹsidade ẹbre mbre mbuba, ẹse n̄kpọ ke Intanet, mîdịghe ẹbre vidio game. Ndi ẹmekeme ndida ndusụk ini oro nnam n̄kpọ nnọ Jehovah ye nditọ-ete mbufo n̄kan akpa? Ẹmekeme ndidọhọ ke iyan̄wam ise iban̄a Ufọkmbono Obio Ubon̄ mbufo mîdịghe ke iyesitiene inịm ukpatn̄kpọ ikwọrọ ikọ. Edieke mbufo ẹnamde mme n̄kpọ eke ẹtiede ntre, ẹmekeme ndinyene mbufa ufan emi ẹdin̄wamde mbufo ẹbiere se ẹkemede ndida uwem mbufo nnam nnọ Jehovah ẹnyụn̄ ẹnam se ẹbierede oro.

NDINAM N̄KPỌ NNỌ MBON EN̄WEN ESIDA EDIWAK EDIDIỌN̄ EDI

18. Nso ikeme ndinam idọhọ ke uwem ama enem Mark ye Timothy eti-eti, ke mmọ ikonyụn̄ ituaha n̄kpọfiọk?

¹⁸ Mark ye Timothy ẹma ẹyak nsio nsio n̄kpọ atak mmọ man ẹkeme ndida ofụri ini mmọ n̄n̄wam mbon en̄wen. Uwem ama enem mmọ eti-eti, mmọ ikonyụn̄ ituaha n̄kpọfiọk. (Utom 20:35) Akana Mark aka nsio nsio itie ke ererimbot man ekeme ndinam n̄kpọ nnọ nditọ-ete. Mbụk uwem ye utom ukwọrọ-ikọ Jesus emi enye ekewetde ekedi ata edinem mbụk. Timothy ama an̄wam Paul asiak mme esop onyụn̄ ọsọn̄ọ nditọ-ete idem. Imenịm ke Jehovah ama enem esịt ye Mark ye Timothy nte mmọ ẹkeyakde n̄kpọ atak mmọ man ẹkeme ndinam n̄kpọ nnọ enye n̄kan nte mmọ ẹkesinamde.

19. Ntak emi mme brọda emi ẹdide n̄kparawa ẹkpedade item emi Paul ọkọnọde Timothy ke akpan n̄kpọ? Nso ufọn ke mmọ ẹdidia mmọ ẹkpenam ntre?

¹⁹ Kpa ye edide Paul ama ọsọn̄ọ Timothy eti-eti, imenen̄ede ikụt nte enye akamade Timothy ke mme leta emi enye ekewetde ọnọ ufan esie oro. Mme leta emi Abasi ọkọnọde Paul spirit Esie ewet do ẹnam ikụt n̄ko ke Jehovah ama mbufo mme brọda emi ẹdide n̄kparawa ata eti-eti. Enye oyom uwem enem mbufo nte ẹsụk ẹnamde n̄kpọ ẹnọ enye. Ntre, ẹnen̄ede ẹda item emi Paul ọkọnọde nte ete ọnọ eyen item do ke akpan n̄kpọ, ẹnyụn̄ ẹnam mme n̄kpọ emi ẹdinamde ọdọdọn̄ mbufo ndinam n̄kpọ nnọ mbon en̄wen n̄kan nte ẹnamde idaha-emi. Ẹkpenam ntre, uwem eyenen̄ede enem mbufo idaha-emi, mbufo ẹyenyụn̄ “[ẹsọn̄ọ] ẹmụm ata uwem” emi edide ke iso “ẹkama.”​—1 Tim. 6:18, 19.