Ndi Ama Ọfiọk?
Mme oku ke temple ke eyo Jesus ye ke eyo mme apostle ẹkesinam didie ye iyịp mme unam emi mmọ ẹkesiwade?
KPUKPRU isua, mme oku ke Israel eset ẹma ẹsiwa unam ke tọsịn ke tọsịn ke itie-uwa emi okodude ke temple. Josephus eyen Jew emi ekesiwetde mbụkeset ke eyo mme apostle ọdọhọ ke ‘usen Passover, ke ẹma ẹsiwa se ibede nditọ-erọn̄ 250,000, ndien ke ntak oro iyịp unam ke usen Passover ekesibiet mmọn̄.’ (Lev. 1:10, 11; Num. 28:16, 19) Ẹkesinam didie ye kpukpru iyịp oro?
Enyene nte mmọn̄ ye mme n̄kpọ ntre ẹkesisan̄ade ẹwet ẹwọrọ ke temple Herod tutu ẹwọrọ ke temple oro ofụri ofụri ẹken̄wan̄a ke itie en̄wen. Akaka iso ntre tutu ẹsobo temple oro ke isua 70 eyo mme apostle. Se mme ọdọkisọn̄ nyom n̄kpọ-eset ẹkekụtde edi oro ini mmọ ẹdọkde itie emi temple oro okodude. Imekere ke ntre n̄ko ke iyịp mme unam emi ẹkesiwade ke temple ẹkesisan̄a ẹwet ẹwọrọ.
Se n̄kpọ iba emi ẹken̄wamde mi:
Mme odudu ẹma ẹdu ke ukot itie-uwa: Ẹtịn̄ nte iyịp ye mmọn̄ ẹkesisan̄ade ẹkpọn̄ itie-uwa ke Mishnah. Mishnah edi n̄wed mme Jew emi ẹkewetde ibet mme Jew emi ẹkesitịn̄de-tịn̄ ke inua ke n̄kpọ nte isua 200 ama ekebe tọn̄ọ Jesus akamana. N̄wed oro ọdọhọ ke ‘odudu iba ẹma ẹdu ke nditụn̄ itie-uwa. Iyịp mme unam emi ẹkesiwade ye mmọn̄ emi ẹkesidade ẹyet itie-uwa oro ẹkesiwet ẹkedụk odudu iba oro, ndien ẹto do ẹkedọn̄ọ ke odudu en̄wen emi ekemende okobom ke itịghede Kidron.’
Mme ọdọkisọn̄ nyom n̄kpọ-eset ẹnyịme ye se ẹkewetde ke akani n̄wed oro. Ke itie emi ekperede temple oro, mme ọdọkisọn̄ nyom n̄kpọ-eset ẹkụt nte mmọn̄ ye mme n̄kpọ ntre ẹkesisan̄ade ẹwet ẹwọrọ ke temple ofụri ofụri ẹken̄wan̄a ke itie en̄wen. Nwed emi ekerede The Cambridge History of Judaism enyịme se mmọ ẹkekụtde oro. N̄wed oro ọdọhọ ke ‘ana-edi se mmọ ẹkekụtde oro edi nte mmọn̄ emi akabuahade ye iyịp unam emi ẹkesiwade ẹkesisan̄ade ẹkpọn̄ temple edi oro.’
Ata ediwak mmọn̄ ama esidu: Mmọn̄ emi akanade mme oku ẹda ẹyet isọn̄ itie-uwa ye mmọn̄ emi akadararede odudu emi ndedehe mmọn̄ oro ekesibede tutu emen akan̄wan̄a ke itịghede Kidron ikedịghe ekpri mmọn̄. Mmọn̄ emi ekesitode obio odụk edi temple oro ke mmọ ẹkesida ẹnam akpan utom oro. Mmọ ẹma ẹnyene nsio nsio afan̄ mmọn̄ emi ẹkesidade mmọn̄ ẹdụk esịt temple. Ẹkesidọn̄ mmọn̄ oro ke mme obube udọn̄ mmọn̄; mme n̄kpọdiọhọ mmọn̄ ẹma ẹnyụn̄ ẹdu do n̄ko. Joseph Patrich emi ekedide ọdọkisọn̄ nyom n̄kpọ-eset ọkọdọhọ ke ‘inyeneke temple en̄wen ke eset oro, emi ẹkesinamde utọ n̄kpọ oro man ẹnyene utọ ediwak mmọn̄ oro, ẹnam temple oro asana, ẹnyụn̄ ẹnam ndedehe mmọn̄ ewet ọwọrọ ke temple oro.’