Ibuot 7

Ndidiọn̄ọ Messiah, Edidem

1. Nte odotde, ntak emi Jehovah akadade Daniel nditịn̄ ntịn̄nịmikọ mban̄a edinịm ini mme n̄kpọntịbe?

PRỌFET Daniel eyedu ke otu mbon oro ẹdinamde ẹset ẹdibuana ke ndutịm Obio Ubọn̄ Abasi ke isọn̄. Nte enye okosịmde utịt anyan isua uwem esie ke utom Jehovah, ẹma ẹdọhọ enye ẹte: “Ndien afo eyeduọk odudu, onyụn̄ ada ke udeme fo ke utịt mme usen.” Daniel ama enyene ntotụn̄ọ udọn̄ aban̄a “utịt mme usen” ye “mme utịben̄kpọ” oro ẹditịbede inioro, kpasụk nte nnyịn mfịn inyenede udọn̄. Mmọdo, ama odot nte Akwa Ekpeme-ini oro, Jehovah Abasi, ada Daniel nte prọfet esie ke se iban̄ade enye ndinịm ini nnọ ‘edidi’ Obio Ubọn̄ oro.—Daniel 12:4, 6, 13; 11:27, 35; men N̄wed Amos 3:7; Isaiah 46:9-11 domo.

“N̄WỤRE JERUSALEM”

2. (a) Nso ntịn̄nịmikọ Isaiah okosu ke mbuari ke 539 B.C.E., ndien didie? (b) Nso utịben̄kpọ ke okoyom man N̄wed Jeremiah 25:11, 12 osu ke ini?

² Nte ekemde ye ntịn̄nịmikọ Jehovah emi enye ọkọnọde ediwak isua ikie ke mbemiso, Ukara Babylon ama ọduọ odụk ubọk udịmekọn̄ Cyrus owo Persia ye Darius owo Media. (Isaiah 44:24, 27, 28; 45:1, 2) Darius ama akabade edi edidem obio ubọn̄ emi ke akpa ekenyenede Babylon. Oro ekedi ke isua 539 B.C.E. Isua ata ye itiaita ama ebe idahaemi tọn̄ọ nte Nebuchadnezzar eke Babylon okosobo Jerusalem ye temple esie, onịmde isọn̄ Judah ke ndon onyụn̄ atan̄de mme Jew oro ẹkebọhọde ọnyọn̄ ke Babylon. Ke ntre ekedi ye ọkpọsọn̄ udọn̄ ke akanieren Daniel ekewet, ke akpa isua ukara Darius, ete: “Ami Daniel nda n̄wed ntịm mfiọk ibat isua emi uyo Jehovah okosịmde Jeremiah prọfet aban̄a, ete ke n̄wụre Jerusalem eyeyọhọ isua ata ye duop.” (Daniel 9:2; Jeremiah 25:11, 12) Otode ke nso utịben̄kpọ ke mme Jew mbon ntan̄mfep oro, ke isua iba ẹmi ẹdide, ẹdinyọn̄ ẹnyụn̄ ẹkefiak ẹwụk utuakibuot Jehovah ke Jerusalem?

3. Mmọdo, nso akam ofụri esịt ke Daniel ọkọbọn̄?

³ Daniel ama ekpe Jehovah ubọk ke ofụri esịt aban̄a ikọt esie, etịn̄de aban̄a idiọkn̄kpọ mmọ onyụn̄ eben̄ede Jehovah ete owụt mbọm. Akande kpukpru, enye ama eben̄e Jehovah ete emen esuene emi mme idụt ẹmi ẹdụn̄de ẹdiana Israel ẹdoride ke enyịn̄ esie efep. Enye ama ekpe Abasi esie ubọk ete: “O Ọbọn̄, kop; O Ọbọn̄, dahado; O Ọbọn̄, kpan̄ utọn̄, nyụn̄ nam, kûbịghi, ban̄a idemfo, O Abasi mi: koro obio fo ye ikọt fo ẹkerede enyịn̄ fo.”—Daniel 9:4-19.

4. Didie ke Jehovah ọkọbọrọ akam oro?

⁴ Nte Jehovah ama ọbọrọ akam emi? Enye ama ọbọrọ! Ndien ke ndinam ntre, enye n̄ko ama osu ntịn̄nịmikọ esie. Enye ama anam andida itie Darius, Cyrus owo Persia, ọnọ ewụhọ oro okonyịmede nsụhọ nditọ Israel ẹdọk ẹka Jerusalem ẹkefiak ẹbọp temple Jehovah. Nte “isua ata ye duop” oro osịmde utịt, ke 537 B.C.E., mme Jew oro ẹkefiakde ẹtan̄ ẹbok do ẹma ẹfiak ẹtọn̄ọ ndiwa mme uwa nnọ Jehovah ke itie uwa esie oro ẹkefiakde ẹbọp ke Jerusalem.—2 Chronicles 36:17-23; Ezra 3:1; Isaiah 44:28; 45:1.

NDINỊM INI AKPA EDIDI MESSIAH

5. (a) Nso usọp usọp n̄kpọ eketịbe adiana ke ndondo oro? (b) Nso iduọkini ke ẹsio ẹwụt ke N̄wed Daniel 9:24-27?

⁵ Usọp usọp n̄kpọ odu oro eketịbede etiene akam Daniel oro. Angel Gabriel ama okpụhọde idem esịn ke owo ke iso esie onyụn̄ ọtọn̄ọ nditịn̄ ikọ nnọ enye. Enye ama etịn̄ aban̄a Daniel nte ‘enyeemi enemde Jehovah esịt’ onyụn̄ akaiso ndinam enye ‘otịm ọfiọk n̄kpọ onyụn̄ ekere n̄kukụt.’ (Daniel 9:20-23) Se enye ekenyenede nditịn̄ nnọ Daniel ekedi obufa n̄kpọ ofụri ofụri, ata ata obufa ediyarade. Enye ekedi akama-n̄kpaidem ntịn̄nịmikọ, enyenede n̄kpọ ndinam ye mme n̄kpọntịbe oro ẹdidade itie, idịghe ke “isua ata ye duop.” Mbọk kot enye ọyọhọ ọyọhọ ke N̄wed Daniel 9:24-27. Nso ke ntịn̄nịmikọ oro ọwọrọ?

6. “Urua ata ye duop” oro ọkọniọn̄ adan̄a didie?

⁶ Enye ọdọhọ nte ke ẹma ẹdori “urua ata ye duop” ẹnọ ini emi “Messiah Ọbọn̄” ediwụtde idem, kpa Edidem emi ẹken̄wọn̄ọde ke udịm ubon David. Nte emi ekpekeme ndidi ata ata mme urua? Baba, koro ekpedi ọkpọsọn̄ n̄kpọ kpukpru se ẹketịn̄de ẹnịm oro ndida itie ke ufọt isua kiet ye ubak. Mmọ ẹkedi mme “urua” ẹmi usen kiet ke esịt esie edide isua kiet. (Men N̄wed Leviticus 25:8 domo.) Ke akpanikọ, uwak edikabade Bible ẹda mme ikọ nte “urua ata ye duop eke mme isua” ke Daniel 9:24. (An American Translation, Moffatt, Today’s English Version; n̄ko se ikọ idakisọn̄ eke Rotherham, The New American Bible, The Jerusalem Bible.) Mme “urua ata ye duop” oro in̄wan̄în̄wan̄ ẹdi ata ata mme isua 490.

7, 8. (a) Ntak emi owo mîkọtọn̄ọke ndibat “urua ata ye duop” oro ọtọn̄ọde ke ewụhọ Cyrus? (b) Didie ke ẹkebọrọ akam Nehemiah? (c) Didie ke mme Jew ẹkenam n̄kpọ ẹban̄a “ikọ” edidem oro? (d) Ini ewe ke emi akada itie?

⁷ Ini ewe ke ẹtọn̄ọ ndibat mme “urua ata ye duop” oro? N̄wed Daniel 9:25 etịn̄ ọnọ nnyịn ete: “Ọtọn̄ọde ke ini emi uyo ọwọrọde, ẹte ẹtọn̄ọ ntak ẹdiọn̄ ẹnyụn̄ ẹbọp Jerusalem.” Nte ededi, ewụhọ emi Cyrus ọkọnọde ikesịneke edinọ utọ “uyo” ntre. Enye eketre ke ‘edifiak mbọp ufọk Jehovah’ kpọt, emi edibuanade itie ufọp uwa. (Ezra 1:1-4) Tutu ke se iwakde ikan isua 80 ke oro ebede, obio oro ke okosụk ana ke “n̄wụre,” ye mme ibibene esie ẹbiarade. Ke ini oro ẹma ẹda Nehemiah, anam-akpanikọ owo Jew, ke utom ukama cup nnọ Edidem Artaxerxes eke Persia, ke okụre edidem ke Shushan. Ke okopde aban̄a ukụt mme Jew ke Jerusalem, enye ama ọbọn̄ akam ete ẹmen “esuene” emi ẹfep ke enyịn̄ Jehovah.—Nehemiah 1:3, 11; 2:17.

⁸ Ye iso mfụhọ, Nehemiah ama emen wine ọsọk edidem. Artaxerxes obụp enye ete: “Nsinam iso ofụhọde fi, ke afo mûdọn̄ọke? Emi idịghe n̄kpọ ke mîbọhọke ndutụhọ esịt.” Ke okopde ntak, edidem ama ọnọ Nehemiah uyo inikiet ete ọnyọn̄ ke Jerusalem, man ọkọbọp “mme ibibene” ye “mme itịm” obio oro. Ke ini Nehemiah osịmde do nditọt mban̄a mfọn oro Abasi okowụtde, ndinyụn̄ nsian mmọ ‘ikọ edidem nte ẹtọn̄ọ ntak ẹdiọn̄ ẹnyụn̄ ẹbọp Jerusalem,’ nso ke mme owo oro ẹkebọrọ? “Ndien mmọ ẹdọhọ, ẹte, Yak nnyịn idaha ke enyọn̄ inyụn̄ idiọn̄. Ndien mmọ ẹsọn̄ọ ubọk ẹnam eti n̄kpọ.” Kpukpru ẹmi akada itie “ke ọyọhọ isua Artaxerxes edidem edịp.”—Nehemiah 2:1-18.

9. Nnyịn ikeme ndisan̄a didie ndiọn̄ọ ọyọhọ isua ubọn̄ 20 eke Artaxerxes?

⁹ Ewe isua ekedi emi? Ọkpọsọn̄ uyarade emi odude edi nte ke Artaxerxes (emi n̄ko ẹkotde “Longimanus” ke ntak emi ubọk nnasia esie ọkọniọn̄de) eketie ke ebekpo ke Persia ke ete esie Xerxes ama akakpa. Akpa isua ubọn̄ Artaxerxes ke ntre edidi ke 474 B.C.E. Ntem ọyọhọ isua ubọn̄ edịp esie edidi 455 B.C.E.a

10. Didie ke ntịn̄nịmikọ aban̄ade akpa “urua itiaba” oro okosu?

¹⁰ Mmọdo, ndien, mme “urua” eke N̄wed Daniel 9:25 ẹditọn̄ọ ke 455 B.C.E. Nnyịn ikot:

“Fiọk, ndien, nyụn̄ tịm nịm ke ibuot, ete, ke ọtọn̄ọde ke ini emi uyo ọwọrọde, ẹte ẹtọn̄ọ ntak ẹdiọn̄ ẹnyụn̄ ẹbọp Jerusalem, tutu osịm ke ini Messiah Ọbọn̄, eyedi urua itiaba ye urua ata ye iba: ẹyetọn̄ọ ntak ẹdiọn̄ an̄wa ye ukpe, kpa ke ini nnanenyịn.”

Nte an̄wan̄ade, akpa mme “urua itiaba” oro, m̀mê mme isua 49 oro ekedi ini edifiak mbọp obio oro, tutu osịm ke 406 B.C.E. “Ini nnanenyịn” enyene n̄kpọ ndinam ye ndotndot ubiọn̄ọ emi utom edibọp oro okosobode oto mme andidụn̄ n̄kann̄kụk oro. (Nehemiah 4:6-20) Nte ededi, nte mbụk owụtde, Jerusalem ekedi akamba ye enyene uforo obio ke utịt isua ikie oro.b

11. Didie ke “Messiah Ọbọn̄” okowụt idem ke nnennen ini?

¹¹ Edi, ke ebede emi, “urua ata ye iba” ẹkenyene ndidu—anamde ofụri ibat ẹdi urua 69 eke isua, m̀mê mme isua 483, ọtọn̄ọde ke 455 B.C.E. “tutu osịm ke ini Messiah Ọbọn̄.” Mme isua 483 ẹmi, ẹsịnede ubak 455 B.C.E. kpọt, ye ubak akpatre isua oro, ẹyeda osịm 29 C.E. Nte Messiah ama owụt idem inioro? N̄wed Luke 3:1-3 ọdọhọ ete “ke ọyọhọ isua efụt emi Tiberius Caesar adade ubọn̄,” John Baptist “asan̄a ke ofụri n̄kann̄kụk Jordan edikwọrọ baptism.” Sia mme ọkọ mbụkeset ẹbierede nte ke Tiberius akakabade edi andikara Rome ke August 17, 14 C.E. [ubat ọfiọn̄ eke Gregory], enyene ndidi nte ke ukwọrọikọ ye unịm owo baptism John ọkọtọn̄ọ ke ọyọhọ isua ubọn̄ efụt eke Tiberius—ke ini utọ eke 29 C.E. Ke ntọn̄ọ ndaeyo eke ukem isua oro—29 C.E.—ẹma ẹnịm Jesus baptism, ndien edisana spirit oto ke heaven osụhọde ediyet enye aran nte Messiah. Ke akpanikọ, ekedi ke ata nnennen ini, ke edisu ntịn̄nịmikọ Abasi!—Luke 3:21, 22.

12. (a) Nso ke ediwak mme Jew ẹkedori enyịn ẹban̄a inioro? (b) Ntak emi mmọ ẹketabade se ntịn̄nịmikọ oro ọkọwọrọde? (c) Edi didie ke nnyịn ikeme ndida ufọn nto oro?

¹² Ke mme usen oro, ediwak mme Jew ke ẹketie ẹbet edidi Messiah, ndusụk, nte eyịghe mîdụhe, ke ntak emi mmọ ẹma ẹkediọn̄ọ ẹban̄a mme “urua ata ye duop” oro. (Luke 3:15; John 1:19, 20) Edi sia mmọ ẹkedide mbon nsọn̄esịt, ediwak mmọ ẹma ẹtaba se ntịn̄nịmikọ oro akadade aban̄a. (Matthew 15:7-9) Nte ededi, nnyịn mfịn imekeme ndisọn̄ọ mbuọtidem nnyịn oto ke ndibiọn̄ utọn̄ ke se “ikọ mme prọfet” etịn̄de. (2 Peter 1:19-21) Idịghe n̄kukụre “ikọ” oro ndiwụt enyeemi Messiah edide, nte ẹnamde an̄wan̄a ke chart emi odude ke page 67; enye nde anyan ubọk owụt nnyịn mme uṭibe edidiọn̄ oro ẹdidarade ke idak ukara “Messiah Ọbọn̄.”—Isaiah 9:6, 7.

MESSIAH EDIDEM ‘ẸSỊBEDE ẸFEP’

13, 14. Didie ke edidi Messiah ye usụn̄uwem esie okotịm okpụhọde ọkpọn̄ se mme Jew oro ẹkedoride enyịn ẹban̄a?

¹³ Nte edidi “Messiah Ọbọn̄” ama osụn̄ọ ke usọp usọp edifak ọnọ mme Jew? Idotenyịn mmọ ekedi enye ndidi ataekọn̄, ọkpọsọn̄ owo emi edinyan̄ade mmọ osio ke ufụn ọsọn̄ido Ukara Rome. (John 6:14, 15) Edi, Ete esie, Jehovah, ekenyene isio isio orụk edinyan̄a ke uduak esie.

¹⁴ Ke ntịn̄nịmikọ eke mme “urua ata ye duop” oro, Gabriel ama anam an̄wan̄a nte, utu ke Messiah ndikabade ndi akwa andikara ukara ukaraidem, “ẹyesịbe Messiah ẹfep, ye unana enye ndinyene n̄kpọ baba kiet.” Enye ekenyene ndikpa n̄kpa esuene ye unana enyịn̄ m̀mê inyene obụkidem nte n̄kpọ akpa. Ntịn̄nịmikọ oro okosu kpasụk ntre didie ntem! Ke ini ẹkesion̄ode Jesus ọfọn̄ ndida n̄kowot, mbonekọn̄ ẹkekam ẹsesịn afia ẹban̄a ukụre se enye ekenyenede—edisịne n̄kpọ esie.—Daniel 9:26a, NW; Matthew 27:35.

15. (a) Ini ewe ke ‘ẹkesịbe’ Messiah ‘ẹfep’? (b) Didie ke ẹsọn̄ọ nte ubatini emi enende?

¹⁵ Ini ewe ke ẹkewot enye? Gabriel ọkọdọhọ ke edidi “ke ufọt [akpatre] urua” eke mme isua, oro edi, ke ntọn̄ọ ndaeyo eke isua 33 C.E., isua ita ye ubak ke ẹma ẹkenịm Jesus baptism ẹnyụn̄ ẹyet aran. Nte uyarade kaban̄a nte ntịn̄nịmikọ oro enende, N̄wed John owụt nte ke Jesus inioro ke okodụk ọyọhọ usọrọ Passover inan̄ tọn̄ọ nte enye akana baptism.—Daniel 9:27b; John 2:13; 5:1; 6:4; 13:1.

16, 17. (a) Didie ke n̄kaiso mme ikọ eke N̄wed Daniel 9:26 ẹkenyene mfụhọ mfụhọ edisu? (b) Didie ke ata mme anditiene Messiah ke inioro ẹdi uwụtn̄kpọ ẹnọ nnyịn?

¹⁶ Ih, ẹma ‘ẹsịbe Messiah Ọbọn̄ ẹfep.’ Ekedi n̄kpọ mmọn̄eyet ntem didie nte ke mme Jew ikọdiọn̄ọke edidem mmọ! Edi se ikponde ikan oro ekenyene nditịbe. Ẹkenyene ndifiak nnịm Jerusalem ke ndon. Nte ntịn̄nịmikọ Daniel ekebemde iso etịn̄:

“Ndien ikọt ọbọn̄ ẹmi ẹdidide ẹyebiat obio ye edisana ebiet; ndien utịt esie eyedi ke mmọn̄ukwọ; ndien ẹwụk ẹte nsobo odu tutu osịm ke utịt ekọn̄.”—Daniel 9:26b.

¹⁷ Kpa nte ntịn̄nịmikọ ọkọdọhọde, ini emi eketienede ‘edisịbe’ Messiah ‘mfep’ edi se ekọn̄ okonịmde idiọn̄ọ “tutu osịm utịt.” Ke akpatre, ke 70 C.E., udịmekọn̄ mbon Rome ẹma ẹbụn̄ọ nte mmọn̄ukwọ ẹdụk Jerusalem emi mbonekọn̄ ẹkekụkde. Ẹma ẹsobo obio ye temple esie, ‘ẹbiat mmọ ofụri ofụri.’ Nte ọkọ mbụkeset oro, Josephus ọdọhọde, mme Jew 1,100,000 ẹketak ke afanikọn̄ oro. Ke idara, mme anam-akpanikọ mme anditiene Messiah ẹma ẹkop uyo ẹnọ ntọt “idiọn̄ọ” oro ẹnyụn̄ ẹfen̄e ẹyom ubọhọ ke mme obot ẹdude ke edem Jordan. (Matthew 24:3-16) Emi ọsọn̄ọ owụt nnyịn mfịn nde nte edide akpan n̄kpọ nnyịn nditịn̄ enyịn ke ntịn̄nịm “idiọn̄ọ” oro mbemiso Obio Ubọn̄ ‘edide’ ndisobo idiọk editịm n̄kpọ ererimbot emi odude ke emi.—Luke 21:34-36.

MESSIAH ADA MME UFỌN EDI

18. Nso n̄kpọ emi enyenede ufọn ke akpa edidi Messiah ọkọyọhọ?

¹⁸ Nso, ndien, ke akpa edidi eke Messiah ediyọhọ? Gabriel ama asian Daniel ete:

“Ẹdori urua ata ye duop ẹban̄a orụk fo, ye edisana obio fo, eke ẹdinamde ndudue okụre, ẹdinyụn̄ ẹnam idiọk ido, ẹnyụn̄ ẹsiode isop ukwan̄kpọ ẹfep, eke ẹnyụn̄ ẹdade nsinsi edinen ido ẹdụk.” (Daniel 9:24a)

Mbemiso ye ke ini n̄kpa esie “Messiah Ọbọn̄” eyesu kpukpru ẹmi! Emi ididịghe ufak eke ukaraidem edi edidi utịbe ufak eke spirit. Ebede ke odudu usio isop eke mfọnmma uwem esie nte owo, emi ẹkenọde ke uwa, Jesus eyesọhi ntọi idiọkn̄kpọ ye ndudue efep ke idem mbon oro ẹdinyịmede enye nte Messiah, onyụn̄ ada mmọ edisịn ke “obufa ediomi” nte “Israel Abasi” eke spirit.—Galatia 6:16; Jeremiah 31:31, 33, 34.

19. Didie ke Messiah ‘akanam uwa ye inuakudia ẹtre’?

¹⁹ Ntem se Ibet ediomi oro Moses ekedide esịne ufọt mîkekemeke ndinam, ọkọn̄ọde ke mme uwa unam esie, obufa ediomi emi Messiah edide esịne ufọt eyenam idahaemi, ebe ke mfọnmma uwa eke owo kiet oro, emi ẹkenamde “ke ufọt urua.” Ntre enye “eyenam uwa ye inuakudia ẹtre,” sia mme uwa eke Ibet oro mîdinyeneke aba ufọn. (Daniel 9:27) Nte apostle Paul eketịn̄de ke ukperedem: “N̄kani n̄kpọ ẹma ẹbe ẹfep: sese, ẹmekabade ẹdi mbufa. Edi kpukpru n̄kpọ ẹto Abasi, emi akanamde nnyịn itie ke emem ye Enye ke Christ, okonyụn̄ ọnọ nnyịn utom, ete nnyịn inam owo etie ke emem ye Enye.”—2 Corinth 5:17, 18.

20. Afo ekeme ndidara mban̄a nso idotenyịn emi ubonowo ẹnyenede?

²⁰ Nte ini akade, mme ufọn uwa ufak Jesus ẹyetara ẹbe Israel eke spirit emi Paul akakabarede edi andibuana ke esịt, koro enye ama akaiso ndidọhọ, nte, ke ebede ke Christ, Abasi ke anam “ererimbot ẹtie ke emem ye Enye, ke mîbatke ndudue owo inọ owo.” (2 Corinth 5:19) Nte ubak ererimbot ubonowo, nte afo udarake nte ke ẹmekeme ndifen mme ndudue oro anamde ke ntak unana mfọnmma owo ke isọn̄ uwa Owo emi anamde fi etie ke emem ye Abasi?

21, 22. (a) Didie ke ọyọhọ urua 70 oro ‘okonịm seal ke n̄kukụt ye prophecy’? (Daniel 9:24) (b) Didie ke ẹkeyet “Ata Edisana” aran?

²¹ Nte ededi, ‘ọyọhọ urua ata ye duop’ ididaha “nsinsi edinen ido” odụk edi kpọt. Enye n̄ko ‘eyenịm seal ke n̄kukụt ye prophecy.’ Nte N̄wed Eriyarare 19:10 ọdọhọde, “ikọ ntiense Jesus edi spirit prophecy.” Ndien Jesus, ke akpa edidi esie nte Messiah, ama enen̄ede osu mme ikọ ntịn̄nịmikọ ke ediwak itie ikie oto ke se enye akanamde onyụn̄ etịn̄de. Emi eketie nte edifịk seal (ufịkn̄kpọ) emi owo mîkemeke ndisọhi mfep ke mme ntịn̄nịmikọ oro, owụtde mmọ nte ẹdide akpanikọ, ẹnende ẹnyụn̄ ẹtode Ọbọn̄ Jehovah Andikara. Ke emi, ebede ke Messiah, kpukpru un̄wọn̄ọ Abasi ndidiọn̄ ikọt esie ẹyesu. “Mme un̄wọn̄ọ Abasi ẹnyụn̄ ẹwak nte ẹwewak, ke Enye [Messiah, kpa Jesus] ‘Edi ntre.’”—Daniel 9:24b; 2 Corinth 1:20.

²² Enyenede ndisu n̄ko ke ‘ọyọhọ urua ata ye duop’ oro ekedi ediyet “Ata Edisana” aran. “Edisana ebiet eke ẹdade ubọk ẹnam,” ke temple ke Jerusalem ikọfọnke aba se ẹdade ẹnam uduak Abasi ke ebuana ye edifen mme idiọkn̄kpọ. Enye n̄kukụre ekedi mbiet ata idem n̄kpọ eke akwa ndutịm temple eke spirit oro ekedidude ke edinam ke ini ediyet Messiah aran ke 29 C.E. Do, etienede n̄kpa ye ediset ke n̄kpa esie, Christ ama ọdọk odụk ke heaven ndinọ ekọmurua uwa ufak eke owo esie ke Iso Abasi “ini kiet kpọt.” (Mme Hebrew 9:23-26) Ebietidụn̄ Abasi ke heaven ke ntre ama enyene obufa ikpehe efen. Ẹma ẹyet enye aran nte “Ata Edisana,” akabarede edi ata idem n̄kpọ eke spirit oro Ata Edisana Ebiet eke temple ke Jerusalem akadade aban̄a. Ntem, ọtọn̄ọde ke usen Pentecost eke 33 C.E. oro, onyụn̄ ebe tutu osịm ke utịt ‘ọyọhọ urua ata ye duop’ oro, mme Jew oro ẹkenyịmede ndutịm Abasi ẹma ẹnyene akwa ifet. Ọkọn̄ọde ke uwa Christ oro ẹkenọde ke “Ata Edisana” oro, ẹma ẹyet mmọ, nde, aran ndinam utom nte udiana mme oku ke temple eke spirit emi Abasi enyenede.

23. (a) Didie ke ẹkewụt mme Jew oro akpan mfọn ke ọyọhọ urua 70 oro? (b) Didie ke ẹkewụt mbon en̄wen mfọn ke “urua ata ye duop” oro ama eketre?

²³ Kaban̄a utọ mme Jew oro ẹdidade ẹdisịn ke otu Israel eke spirit do, ntịn̄nịmikọ oro ọdọhọ ete: “Enye eyenyụn̄ ọsọn̄ọ onịm ediomi ọnọ ediwak owo ke urua kiet.” Emi edi ‘urua eke mme isua’ eke 29-36 C.E., ke ini emi mme Jew eke obụk ẹkenyenede akpan mfọn ẹdidi se ẹdade ẹsịn nte ubak ‘mfri Abraham’ eke spirit. (Daniel 9:27a) Edi ekem, ye Peter ndikwọrọ ikọ nnọ Cornelius, kpa owo Gentile emi mînaha mbobi, ẹma ẹberede usụn̄ ẹnọ mme Gentile ẹmi mînaha mbobi ndidi se ẹdade ẹdisịn ke ediomi eke Abraham. Kaban̄a emi, Paul ewet ete: “Koro kpukpru mbufo ẹdi nditọ Abasi oto ke mbuọtidem mbufo ke Christ Jesus. Koro kpukpru mbufo ẹmi ẹkenade baptism ẹbe ẹdụk ke Christ ẹmemen Christ ẹsịne. Jew ye Greek ikemeke ndidu, ofụn ye eyenisọn̄ ikemeke ndidu, erenowo ye n̄wan ikemeke ndidu; koro kpukpru mbufo ẹdi kiet ke Christ Jesus. Edi edieke mbufo ẹdide eke Christ, mbufo ẹnyụn̄ ẹdi nditọ Abraham; nte un̄wọn̄ọ edide, mbufo ẹdi mme adaudeme ẹnyene.”—Galatia 3:26-29; Utom Mme Apostle 10:30-35, 44-48.

24. (a) Nso utịbe nsọn̄ọikọ ke un̄wọn̄ọ Abraham oro ọsụk akama ọnọ mbon en̄wen? (b) Nte N̄wed Luke 9:23 owụtde, didie ke afo ekeme ndibuana?

²⁴ Nte ededi, nso kaban̄a mbon eken ke otu ubonowo—ediwak billion mbon oro owo mîtan̄ke ibok ndikabade ndi ubak “ekpri otu erọn̄” ye edida udeme eke heaven nnyene? Ah, un̄wọn̄ọ Abraham emenyene utịbe nsọn̄ọ ọnọ mmọemi nde, ke emi Abasi ọdọhọde do ete: “Kpukpru mme idụt ke ererimbot ẹyenyụn̄ ẹkụt mfọn eke otode ke ubon [Abraham].” (Genesis 22:18) Nte ọdọn̄ fi ndibuana ke edidiọn̄ oro? Afo emekeme, ndien kaban̄a emi afo ekpenyene ndibọn̄ akam nte ‘obio ubọn̄ Abasi edi.’ N̄ko, nte afo akade iso ndidụn̄ọde Ikọ Abasi, afo eyekpep nte ekpekemede ‘nditụk’ idemfo ke ediyak idem nnọ Abasi nnyụn̄ ntiene Messiah Ọbọn̄ “ke usen ke usen.”—Luke 9:23.

[Mme Ikọ Idakisọn̄]

[Chart ke page 67]

MME NTỊN̄NỊMIKỌ ẸKESUDE KABAN̄A “MESSIAH ỌBỌN̄” KE EKPEREDE UTỊT “URUA ATA YE DUOP”

NTỊN̄NỊMIKỌ SE ENYE ABAN̄ADE EDISU

Isaiah 40:3 John Baptist ọdiọn̄ usụn̄ Matthew 3:1-3

Micah 5:2 Ẹman Jesus ke Bethlehem Matthew 2:1-6

Genesis 49:10 Oto esien Judah Luke 3:23-33

Isaiah 7:14 Oto eyenọwọn̄ an̄wan Matthew 1:23-25

Isaiah 9:7 Eyen, adia akpa David Matthew 1:1, 6-17

Jeremiah 31:15 Ẹwot nsek nditọ ke ini amanade Matthew 2:16-18

Daniel 9:25 Owụt idem ke utịt “mme urua” 69 Luke 3:1, 21, 22

Psalm 40:7, 8 Ọnọ idem ndinam uduak Abasi Matthew 3:13-15

Isaiah 61:1, 2 Spirit eyet aran ndikwọrọ ikọ Luke 4:16-21

Psalm 2:7 Jehovah ada Jesus ke “Eyen” Matthew 3:17

Isaiah 9:1, 2 Un̄wana ke Galilee Matthew 4:13-16

Psalm 40:9 Ọkwọrọ “eti mbụk” uko uko Matthew 4:17, 23

Psalm 69:9 Enyene ifịk ọnọ ufọk Jehovah John 2:13-17

Isaiah 53:1, 2 Mme Jew ibuọtke idem ke enye John 12:37, 38

Psalm 78:2 Etịn̄ ikọ ke n̄ke Matthew 13:34, 35

Zechariah 9:9 Awat ke abak ass odụk obio Matthew 21:1-9

Psalm 69:4 Ẹsua ke unana ntak John 15:24, 25

Isaiah 42:1-4 Idotenyịn mme idụt; utọk idụhe Matthew 12:14-21

Psalm 41:9 Anana mbuọtidem apostle atap John 13:18, 21-30

Zechariah 11:12 Ke mbak silver 30 Matthew 26:14-16

Psalm 2:1, 2 Mme andikara ẹn̄wana ye Messiah Matthew 27:1, 2

Psalm 118:22 Ẹsịn edi édí eti itiat idakisọn̄ Matthew 21:42, 43

Isaiah 8:14, 15 Akabade itiat utuaha Luke 20:18

Psalm 27:12 Ẹtie ntiense nsu ẹban̄a enye Matthew 26:59-61

Psalm 22:16 Ẹkọn̄ enye ke ubọk ye ukot John 20:25

Psalm 69:21 Ẹnọ enye wine emi ẹbuakde myrrh Mark 15:23, 36

Zechariah 12:10 Ẹkịm ke adan̄aemi ọkọn̄ọde ke eto John 19:34

Psalm 34:20 Owo ibụn̄ke baba ọkpọ esie John 19:33, 36

Psalm 22:1 Abasi ọkpọn̄ enye ọnọ mme asua Matthew 27:46

Daniel 9:26, 27 Ẹsịbe ẹfep ke isua 31/2 ẹbedec John 19:14-16

Zechariah 13:7 Ẹkpi ekpemerọn̄ mme erọn̄ ẹsuana Matthew 26:31, 56

Jeremiah 31:31 Obufa ediomi, ẹsio idiọkn̄kpọ ẹfep Luke 22:20

Isaiah 53:11 Obiom idiọkn̄kpọ ediwak owo Matthew 20:28

Isaiah 53:4 Obiom udọn̄ọ ubonowo Matthew 8:16, 17

Isaiah 53:9 Ẹnịm udi esie ye mbon inyene Matthew 27:57-60

Psalm 16:10 Ẹnam eset mbemiso okụtde mbiara Utom 2:24, 27

Jonah 1:17 Eset ke ọyọhọ usen ita Matthew 12:40

Psalm 110:1 Ẹmenede ẹtem ke ubọk nnasia Abasi Utom 7:56

[Mme Ikọ idakisọn̄]