Nso Kaban̄a “Mme Itien̄wed Oro Ẹsọn̄ọde” Abasi-Ita-ke-Kiet?
ẸDỌHỌ ẹte ke ndusụk itien̄wed Bible ẹnọ uyarade ndisọn̄ọ Abasi-Ita-ke-Kiet. Nte ededi, ke ini ikotde mme utọ itien̄wed oro nnyịn ikpenyene ndinyene ke ekikere nte ke uyarade eke Bible ye eke mbụk eset inọhọ Abasi-Ita-ke-Kiet ibetedem.
Itien̄wed Bible ekededi oro ẹnọde nte nsọn̄ọ enyene ndidi se ẹdiọn̄ọde oto ke udọn̄ikọ ukpepn̄kpọ eke ofụri Bible oro odude ke n̄kemuyo. Ata ediwak ini, ẹsinam se utọ ufan̄ikọ oro enen̄erede ọwọrọ an̄wan̄a ebe ke mme ufan̄ikọ oro ẹkande enye ẹkụk.
Ita ke Kiet
NEW Catholic Encyclopedia ọmọnọ ‘mme itien̄wed nsọn̄ọ’ ita edi onyịme n̄ko ete: “Owo ikpepke ukpepn̄kpọ Edisana Abasi-Ita-ke-Kiet ke A[kani] T[estament]. Ke O[bufa] T[estament] mbịghi n̄kan uyarade ẹdu ke mme uwetn̄kpọ Paul, akpan akpan 2 Cor 13.13 [ufan̄ikọ 14 ke ndusụk Bible], ye 1 Cor 12.4-6. Ke mme Gospel, ẹkụt uyarade aban̄ade Abasi-Ita-ke-Kiet in̄wan̄în̄wan̄ n̄kukụre ke ikọ baptism oro ke Mt 28.19.”
Ke mme ufan̄ikọ oro, ẹsiak “owo” ita oro ke usụn̄ etienede mi ke The New Jerusalem Bible. Udiana N̄wed Corinth 13:13 (14) esịn owo ita oro ọtọkiet ke usụn̄ emi ete: “Mfọn Ọbọn̄ Jesus Christ, ima Abasi ye ebuana Edisana Spirit akpakam odu ye kpukpru mbufo.” Akpa N̄wed Corinth 12:4-6 ọdọhọ ete: “Ediwak nsio nsio enọ ẹdu, edi Spirit kiet odu kpukpru ini; ediwak nsio nsio usụn̄ unam n̄kpọ ẹdu, edi Ọbọn̄ kiet odu kpukpru ini. Ediwak nsio nsio orụk utom ẹdu, edi Abasi kiet esịne kpukpru owo ke idem anam n̄kpọ.” Ndien Matthew 28:19 okot ete: “Ẹka, ke ntre, ẹkenam mme mbet ke kpukpru idụt; ẹnịm mmọ baptism ẹsịn ke enyịn̄ Ete ye Eyen ye Edisana Spirit.”
Ndi ufan̄ikọ ẹmi ẹdọhọ ke Abasi, Christ, ye edisana spirit ẹnam Ibuot Abasi kiet eke Abasi-Ita-ke-Kiet, nte ke mmọ mbita ẹdi n̄ka ke idem, odudu, ye ke nsinsi? Baba, mmọ idọhọke, kpasụk nte ediwet enyịn̄ owo ita, utọ nte Etim, Bassey, ye Edet, mîwọrọke ite ke mmọ ẹdi owo ita ke kiet.
Utọ editịn̄ ntụk emi, nte Cyclopedia of Biblical, Theological, and Ecclesiastical Literature McClintock ye Strong onyịmede, “akam owụt nte ke n̄kpọ ita ke ẹsiak enyịn̄, . . . edi enye iwụtke, ke idemesie, nte ke kpukpru mmọ mbita oro ẹnyene uduot Abasi, ẹnyụn̄ ẹnyene ukem uten̄e Abasi.”
Okposụkedi edide andinọ ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet ibetedem, n̄wed oro etịn̄ aban̄a 2 Corinth 13:13 (14) ete: “Nnyịn ikemeke ndibiere nte enende nte ke mmọ ẹnyene ukem odudu, m̀mê ukem uduot.” Ndien kaban̄a Matthew 28:18-20 enye ọdọhọ ete: “Itien̄wed emi, nte ededi, ke ẹdade ke idemesie, idiyarakede ọyọhọ ọyọhọ idaha n̄kpọ ita ẹsiakde do, m̀mê ndiwụt ukem idaha m̀mê edisana idaha mmọ.”
Ke ini Jesus akanade baptism, ẹma ẹsiak Abasi, Jesus ye edisana spirit n̄ko ke ukem udọn̄ikọ oro. Jesus ama “okụt spirit Abasi osụhọrede nte ibiom edidoro Enye ke idem.” (Matthew 3:16) Nte ededi, itie emi idọhọke ite ke mbita ẹmi ẹdi kiet. Ẹsiak enyịn̄ Abraham, Isaac, ye Jacob ọtọkiet ke ata ediwak ini, edi oro inamke mmọ ẹdi kiet. Ẹsiak enyịn̄ Peter, James, ye John ọtọkiet, edi oro inamke mmọ ẹdi kiet n̄ko. Akande oro, spirit Abasi ama osụhọde edidoro Jesus ke idem ke baptism esie, owụtde ke owo ikeyetke Jesus aran ke spirit tutu osịm ini oro. Sia emi edide ntre, enye akpasan̄a didie edi ubak Abasi-Ita-ke-Kiet ke ebiet enye ke kpukpru ini esidide owo kiet ye edisana spirit oro.
Editịn̄ ntụk efen oro ẹtịn̄de n̄kpọ ẹban̄a n̄kpọ ita ọtọkiet edi se ẹkụtde ke ndusụk n̄kani edikabade Bible ke 1 John 5:7. Nte ededi, nditọ ukpepn̄kpọ ẹnyịme ẹte ke mme ikọ ẹmi ke akpa ikodụhe ke Bible, edi ke ẹkedadian ke ata ukperedem. Ata ekese edikabade eke eyomfịn nte odotde ẹmesio abian̄a abian̄a ufan̄ikọ ẹmi ẹfep.
‘Mme itien̄wed nsọn̄ọ’ eken ẹnyene n̄kpọ ndinam kpọt ye itie ebuana ke ufọt owo iba—Ete ye Jesus. Ẹyak ikere iban̄a ndusụk mmọ.
“Ami ye Ete Mi Idi Kiet”
ẸSISIAK itien̄wed oro, kpukpru ini ke John 10:30, man ẹda ẹsọn̄ọ ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet, idem okposụkedi owo mîsiakke ọyọhọ owo ita do. Edi Jesus ke idemesie ama owụt se ikọ esie ọkọwọrọde ke enye ndidi “kiet” ye Ete. Ke John 17:21, 22, enye ama ọbọn̄ akam ọnọ Abasi ete mbet imọ “kpukpru ẹkpekam ẹdi kiet, nte Afo, Ete, odude Mi ke idem, Ami nnyụn̄ ndude ke Afo; man mmọ ẹnyụn̄ ẹdu ke nnyịn: . . . man mmọ ẹdi kiet, kpa nte nnyịn idide kiet.” Ndi Jesus ọkọbọn̄ akam ete kpukpru mbet esie ẹkabade ẹdi n̄kpasịp owo kiet? Baba, ke akpanikọ Jesus ọkọbọn̄ akam ete mmọ ẹkpekam ẹdiana kiet ke ekikere ye uduak, nte enye ye Abasi ẹkedianade.—Se n̄ko 1 Corinth 1:10.
Ke 1 Corinth 3:6, 8, Paul ọdọhọ ete: “Ami n̄kọtọ, Apollos ọkọbọk ke mmọn̄ . . . Anditọ ye andibọk ke mmọn̄ ẹdi ukem ukem.” Ikọ Paul ikọwọrọke ite ke enye ye Apollos ẹkedi owo iba ke kiet; se ikọ esie ọkọwọrọde ekedi nte ke mmọ ẹma ẹdiana kiet ke uduak. Ikọ Greek oro Paul akadade mi ọnọ “ukem ukem” (hen) edi ikọ oro mîwụtke eren m̀mê n̄wan, ata ata “(n̄kpọ) kiet,” oro owụtde edidianakiet. Edi ukem ikọ oro ke Jesus akada ke John 10:30 etịn̄ aban̄a itie ebuana esie ye Ete esie. Edi ukem ikọ oro n̄ko ke Jesus akada ke John 17:21, 22. Ntre ke ini enye akadade ikọ oro “kiet” (hen) ke nde emi, enye eketịn̄ aban̄a edidianakiet ke ekikere ye uduak.
Kaban̄a John 10:30, John Calvin (emi ekedide andinịm Abasi-Ita-ke-Kiet ke akpanikọ) ọkọdọhọ ke n̄wed oro Commentary on the Gospel According to John ete: “Mbon eset ẹkekama itien̄wed oro ke ukwan̄ usụn̄ ndiwụt nte ke Christ edi . . . ukem n̄kpọ ye Ete. Koro Christ iketịn̄ke iban̄a n̄kpọ ndidiana kiet, edi eketịn̄ aban̄a n̄kemuyo oro enye odude ye Ete.”
Tutu ke udọn̄ikọ oro etienede ufan̄ikọ eke John 10:30, Jesus ama afan̄a ọkpọsọn̄ ọkpọsọn̄ ete ke ikọ imọ ikọwọrọke ite ke imọ idi Abasi. Enye ama obụp mme Jew oro ke ukwan̄ usụn̄ ẹkesịmde ubiere oro, ẹkenyụn̄ ẹyomde nditọn̄ọ enye ke itiat ete: “Ntak emi mbufo ẹdọhọde ẹte ke nsuene Abasi koro ami, emi Ete ọkọdiọn̄de okonyụn̄ osiode ọdọn̄ ke ererimbot, ndọhọde nte, ‘Ndi eyen Abasi’?” (John 10:31-36, NE) Baba, Jesus ọkọdọhọ ke imọ idịghe Abasi Eyen, edi ke idi Eyen Abasi.
“Anam Idem Ukem ye Abasi”?
ITIEN̄WED Abasi efen oro ẹsidade ẹnọ ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet ibetedem esidi John 5:18. Enye ọdọhọ ke mme Jew (kpa nte ekedide ke John 10:31-36) ẹma ẹyom ndiwot Jesus ke ntak “Enye okotde Abasi, ete, Ete Imọ, anam idem ukem ye Abasi.”
Edi anie ọkọdọhọ ke Jesus akanam idem ukem ye Abasi? Idịghe Jesus. Enye ama anyan̄a idemesie osio ke nsunsu edori ikọ emi ke udiana ufan̄ikọ oro etienede mi (Joh 5:19) ete: “Kaban̄a edori ikọ emi Jesus ọkọbọrọ ete: . . . ‘Eyen ikemeke ndinam n̄kpọ baba kiet ke idemesie; enye ekeme n̄kukụre ndinam se enye okụtde nte Ete anamde.’”—JB.
Ebede ke emi, Jesus ama owụt mme Jew ete ke imọ ikedịghe ukem ye Abasi ndien ke ntre ikekemeke ndinam n̄kpọ ke odudu idem imọ. Nte nnyịn imekeme ndikere nte ke owo emi edide n̄ka ye Ata Ọkpọsọn̄ Abasi ọkpọdọhọ ke imọ ikemeke “ndinam n̄kpọ baba kiet ke idem [imọ]”? (Men Daniel 4:34, 35 domo.) Nte owụtde udọn̄, mme udọn̄ikọ John 5:18 ye Joh 10:30 ẹwụt ẹte ke Jesus ama anyan̄a idemesie osio ke nsunsu edori ikọ mme Jew ẹmi, ukem nte mme ekpep ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet, ẹkesịmde ukwan̄ ubiere!
“N̄ka Ye Abasi”?
KE N̄WED Mbon Philippi 2:6 Douay Version (Dy) mbon Catholic eke 1609 etịn̄ aban̄a Jesus ete: “Okposụkedi odude ke mbiet Abasi, enye ikekereke ke edi n̄kanubọk ndidi n̄ka ye Abasi.” King James Version (KJ) eke 1611 okot ata ukem ntre. Ndusụk owo ke ẹsụk ẹdada ediwak edikabade ntre ndisọn̄ọ ekikere oro nte ke Jesus ekedi n̄ka ye Abasi. Edi tịmfiọk nte mme edikabade eken ẹsịnde ufan̄ikọ emi:
1869: “emi, okposụkedi ekedide mbiet Abasi, enye ikadaha edidi n̄ka ye Abasi nte n̄kpọ oro enye akpanyanarede ebịne.” The New Testament, eke G. R. Noyes.
1965: “Enye—ke akpanikọ enyene uduot Abasi!—akananam enye idaha ikpọn̄ inam idemesie n̄ka n̄ka ye Abasi.” Das Neue Testament, nsiondi oro ẹkefiakde ẹtịm, eke Friedrich Pfäfflin.
1968: “emi, okposụkedi ekedide mbiet Abasi, ikadaha edida n̄ka n̄ka ye Abasi nte n̄kpọ eke akpadade enye ke idiọkitọn̄ ọnọ idemesie.” La Bibbia Concordata.
1976: “Enye kpukpru ini ekenyene uduot Abasi, edi enye ikekereke ite ke ndida odudu ke imọ ikpodomo ndikabade ndi n̄ka n̄ka ye Abasi.” Today’s English Version.
1984: “emi, okposụkedi enye okodude ke mbiet Abasi, ikekereke ndiwamade itie ke odudu mbọ, oro edi, nte ke imọ ikpedi n̄ka ye Abasi.” New World Translation of the Holy Scriptures.
1985: “Emi, okposụkedi okodude ke mbiet Abasi, ikabatke edida n̄ka n̄ka ye Abasi nte n̄kpọ oro akpanyanarede ebịne.” The New Jerusalem Bible.
Nte ededi, ndusụk owo ẹdọhọ ẹte ke idem nnennen edikabade emi ọwọrọ nte ke (1) Jesus ama enyenyene ukem idaha oro edi enye ikoyomke ndisọn̄ọ mmụm n̄kama m̀mê nte ke (2) enye ikoyomke ndinyanade mbịne oro sia edide enye ama enyenyene emi.
Ke nde emi, Ralph Martin, ke The Epistle of Paul to the Philippians, etịn̄ aban̄a akpa uwetn̄kpọ Greek ete: “Nte ededi, edi n̄kpọ mfan̄a m̀mê ifiọk ikọedinam oro ekeme ndikpụhọde n̄kpọn̄ ata n̄kpọ oro enye ọwọrọde, emi edide ‘edibọ nnyene,’ ‘ediwamade mbọ ke odudu’ ye eke ‘edimụm n̄kama.’” The Expositor’s Greek Testament ọdọhọ n̄ko ete: “Nnyịn ikemeke ndikụt ufan̄ikọ ndomokiet emi ρπάζω [har·paʹzo] m̀mê mbiet esie ekededi ẹmi ẹnyenede ekikere ‘edida nnyene,’ ‘edimụm n̄kama’. Etie nte mîkpụhọkede ndiwọrọ ‘edibọ nnyene,’ ‘ediwabade mbọ ke odudu’. Ke ntem, owo inyịmeke ẹkpụhọde ẹkpọn̄ ata usụn̄ ifiọk edide ‘edibọ nnyene’ ẹbịne enyeoro edide ata isio isio, kpa ‘edimụm n̄kama.’”
Ebede ke se ẹnemede emi, ana in̄wan̄în̄wan̄ nte ke mme andikabade mme utọ Bible nte Douay ye King James ẹmekwan̄a edumbet uwetn̄kpọ man ẹsọn̄ọ uduak mme andinịm Abasi-Ita-ke-Kiet ke akpanikọ. Utu ke ndidọhọ nte ke Jesus ama ekere ke odot ndidi n̄ka ye Abasi, ikọ Greek eke Philippi 2:6, ke ini owo okotde ye akpan uduak, akam owụt se idide isio isio, nte ke Jesus ikekereke ite ke enen.
Udọnikọ oro akanarede mme ufan̄ikọ oro ẹkụk (Php 2:3-5, 7, 8, Dy) amanam ana in̄wan̄în̄wan̄ nte Php 2 ufan̄ikọ 6 akpan̄wan̄ade owo. Ẹkekpak mbon Philippi ẹte: “Ke nsụhọdeidem, yak owo kiet kiet ada ete ke mbon en̄wen ẹfọn ẹkan imo.” Ekem Paul ada Christ nte n̄wọrọnda uwụtn̄kpọ kaban̄a edu emi: “Mbufo ẹnyene ekikere emi, oro Christ Jesus n̄ko ekenyenede.” Nso “ekikere”? ‘Ndikere ke idịghe n̄kanubọk ndidi n̄ka n̄ka ye Abasi’? Baba, oro ekpedi ata isio isio ye akpan n̄kpọ oro ẹwụtde mi! Utu ke oro, Jesus, emi ‘ekekerede ke Abasi ọfọn akan imọ,’ tutu amama ikpedehedei ‘iyom ukem ukem idaha ye Abasi,’ edi utu ke oro enye ama “osụhọde idemesie, akabade osụk ibuot tutu osụn̄ọ ke n̄kpa.”
Ke akpanikọ, oro ikpetịn̄ke iban̄a ubak Ata Ọkpọsọn̄ Abasi ekededi. Eketịn̄ aban̄a Jesus Christ, emi ke mfọnmma usụn̄ akanamde ikọ Paul mi an̄wan̄a—oro edi nte edide akpan n̄kpọ owo ndisụhọde idem nnyụn̄ nsụk ibuot nnọ Andikon̄ n̄kan ye Andibot owo, kpa Jehovah Abasi.
“Ami Ndodu”
KE JOHN 8:58 ediwak edikabade, ke uwụtn̄kpọ The Jerusalem Bible, owụt nte Jesus ọdọhọde ete: “Ami Ndodu, mbemiso Abraham akamanade.” Do nte Jesus ekekpep, nte mme ekpep ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet ẹdọhọde, nte ke ẹkeda udorienyịn̄ oro “Ami Ndodu” ẹdiọn̄ọ enye? N̄ko, nte mmọ ẹdọhọde, nte emi ọwọrọ ke enye ekedi Jehovah eke N̄wed Abasi eke Usem Hebrew, sia King James Version owụtde ke Exodus 3:14 ete: “Abasi ọdọhọ Moses ete, AMI NDODU EMI NDODU”?
Ke Exodus 3:14 (KJ) ẹda ikọ oro “AMI NDODU” nte udori-enyịn̄ ẹnọ Abasi ndiwụt nte ke enye ama enen̄ede odu n̄ko ke eyenam se enye ọkọn̄wọn̄ọde ndinam. The Pentateuch and Haftorahs, oro Dr. J. H. Hertz ekewetde, etịn̄ aban̄a ikọ oro ete: “Kaban̄a nditọ Israel oro ẹkedude ke ufụn, se ikọ oro ọwọrọde ekpedi, ‘Okposụkedi Enye mîkowụtke mbufo odudu Esie kan̄a, Enye eyenam ntre; Enye odu ke nsinsi ndien ke akpanikọ eyefak mbufo.’ Ekese Bible eke eyomfịn ẹdi se ẹkabarede ẹtiene Rashi [Bible usem French ye mme ewet ido edinam mme Jew] ke ndikabade [Exodus 3:14] ‘Ami nyedi se ami ndidide.’”
Utịn̄ikọ oro ke John 8:58 edi ata isio isio ye enyeoro ẹdade ke Exodus 3:14. Jesus ikadaha enye nte enyịn̄ m̀mê udori-enyịn̄, edi akada enye nte usụn̄ ndinam edidu oro enye okodude mbemiso edide owo an̄wan̄a. Ntre, tịmfiọk nte ndusụk edikabade Bible eken ẹsịnde John 8:58:
1869: “Mbemiso Abraham okodude, ami mma ndodu.” The New Testament, eke G. R. Noyes.
1935: “Ami ndodu mbemiso Abraham akamanade!” The Bible—An American Translation, eke J. M. P. Smith ye E. J. Goodspeed.
1965: “Mbemiso Abraham akamanade, ami mma ndedi enyeemi ami ndide.” Das Neue Testament, eke Jörg Zink.
1981: “Ami mma ndodu uwem mbemiso Abraham akamanade!” The Simple English Bible.
1984: “Mbemiso Abraham ekedide edidu uwem, ami mma ndodu.” New World Translation of the Holy Scriptures.
Ntre, ata ekikere usem Greek oro ẹdade ẹtịn̄ ikọ mi edi nte ke Jesus, “akpan” emi Abasi okobotde, ama ododu ke ata anyanini mbemiso Abraham akamanade.—Colossae 1:15; Mme N̄ke 8:22, 23, 30; Ediyarade 3:14.
N̄ko, udọn̄ikọ oro owụt ke emi edi nnennen. Idahaemi mme Jew ẹkeyom nditọn̄ọ Jesus ke itiat ke ndikọdọhọ ke imọ ‘ima ikụt Abraham,’ okposụkedi, nte mmọ ẹkedọhọde, ke enye ikosịmke kan̄a isua 50 ke ẹmana. (Joh 8 Ufan̄ikọ 57) Ndammana ido ubọrọ mbụme Jesus ekedi nditịn̄ akpanikọ mban̄a isua emana esie. Ntre enye ke ndammana usụn̄ ọkọdọhọ mmọ ete ke imọ ‘ima idodu uwem mbemiso Abraham akamanade!’—The Simple English Bible.
“Ikọ Onyụn̄ Edi Abasi”
KE JOHN 1:1 King James Version okot ete: “Ikọ okodu ke editọn̄ọ, Ikọ okonyụn̄ odu ye Abasi, Ikọ onyụn̄ edi Abasi.” Mme andinịm Abasi-Ita-ke-Kiet ke akpanikọ ẹdọhọ ke emi ọwọrọ nte ke “Ikọ” (Greek, ho loʹgos) emi ekedide isọn̄ nte Jesus Christ ekedi Ata Ọkpọsọn̄ Abasi ke idemesie.
Nte ededi, tịmfiọk ete ke udọn̄ikọ emi n̄ko esịn itiat idakisọn̄ ọnọ ata nnennen ifiọk. King James Version ke idemesie ọdọhọ ete, “Ikọ okonyụn̄ odu ye Abasi.” (Sịghisịghi ubọkn̄wed edi eke nnyịn.) Owo oro odude “ye” owo efen ikemeke ndidi ukem ye owo efen oro. Ke n̄kemuyo ye emi Journal of Biblical Literature, oro Jesuit Joseph A. Fitzmyer, ekewetde, owụt nte ke edieke ẹkpekabade ukperedem ikọ eke John 1:1 nte ke ọwọrọ “Abasi,” emi ndien “akpatuaha ye mbemiso ikọ oro,” emi ọdọhọde ete ke Ikọ okonyụn̄ odu ye Abasi.
Tịmfiọk, n̄ko, nte edikabade eken ẹsịnde ubak ufan̄ikọ enyeemi ẹte:
1808: “ndien ikọ ekedi abasi.” The New Testament in an Improved Version, Upon the Basis of Archbishop Newcome’s New Translation: With a Corrected Text.
1864: “ndien abasi ekedi ikọ oro.” The Emphatic Diaglott, edikot nto se ẹwetde ke idak udọn̄ikọ, eke Benjamin Wilson.
1928: “ndien Ikọ ekedi edisana owo.” La Bible du Centenaire, L’Evangile selon Jean, eke Maurice Goguel.
1935: “ndien Ikọ ekedi edisana.” The Bible—An American Translation, eke J. M. P. Smith ye E. J. Goodspeed.
1946: “ndien Ikọ ekenyene edisana uduot.” Das Neue Testament, eke Ludwig Thimme.
1950: “ndien Ikọ ekedi abasi.” New World Translation of the Christian Greek Scriptures.
1958: “ndien Ikọ oro ekedi Abasi.”The New Testament, eke James L. Tomanek.
1975: “ndien abasi (m̀mê, eke edisana uduot) ke Ikọ oro ekedi.” Das Evangelium nach Johannes, eke Siegfried Schulz.
1978: “ndien Logos ekedi mbiet Abasi.” Das Evangelium nach Johannes, eke Johannes Schneider.
Ke John 1:1 ikọenyịn̄ Greek oro the·osʹ (abasi) odu utịm ikaba. Akpa itie oro enye odude ada aban̄a Ata Ọkpọsọn̄ Abasi, kpa enyeemi Ikọ okodude ye enye (“ndien Ikọ [loʹgos] oro okonyụn̄ odu ye Abasi [mbiet the·osʹ]”). Ikọ emi ton (oro) ebem akpa the·osʹ oro iso, kpa orụk ikọ Greek emi owụtde ata isio isio n̄kpọ mi, ke nde emi enye edi Ata Ọkpọsọn̄ Abasi (“ndien Ikọ okodu ye Abasi [oro]”).
Ke n̄kan̄ eken, ikọ oro asiakde n̄kpọ idụhe mbemiso the·osʹ ọyọhọ iba ke John 1:1. Ntre ata ata edikabade okpokot ete, “ndien abasi ekedi Ikọ oro.” Edi, nnyịn imokụt nte ediwak edikabade ẹsịnde the·osʹ ọyọhọ iba emi, kpa (ikọenyịn̄ emi asiakde edu) nte “edisana,” “mbiet Abasi,” m̀mê “abasi.” Anie ọnọ mmọ odudu ndinam emi?
Ọsọ Usem Greek ama enyene ikọ oro asiakde ata ata n̄kpọ (“oro”), edi ikenyeneke ikọ oro mîsiakke ata ata n̄kpọ (“a” m̀mê “an”). Ntre ke ini ikọ oro asiakde ata ata n̄kpọ mîbemke ikọenyịn̄ emi asiakde edu iso, enye ekeme ndidi ikọ oro mîsiakke ata ata n̄kpọ, ọkọn̄ọde ke udọn̄ọikọ oro.
Journal of Biblical Literature ọdọhọ ete ke mme utịn̄ikọ oro “mîsan̄ake ye ikọ oro asiakde ata ata n̄kpọ mi, kpa ikọ usiak edu oro ebemde ikọedinam iso, enen̄ede edi eti ke se enye ọwọrọde.” Nte Journal oro ọdọhọde, emi owụt nte ke ẹkeme ndidọhọ ke loʹgos ebiet abasi. Enye n̄ko etịn̄ aban̄a John 1:1 ete: “Eti odudu ikọ oro asiakde edu mi okpon ata etieti tutu eyedi se owo mîkemeke ndida ikọenyịn̄ oro [the·osʹ] nte ikọ oro asiakde ata ata n̄kpọ.”
Ntre John 1:1 osio eti idaha eke Ikọ oro owụt, nte ke enye ekedi “edisana,” “mbiet Abasi,” “abasi,” edi idịghe Ata Ọkpọsọn̄ Abasi. Emi odu ke n̄kemuyo ye Bible eken, emi owụtde ete ke Jesus, emi ẹkotde “Ikọ” mi ke idaha esie nte Anditịn̄ ikọ ke ibuot Abasi, ekedi okopitem usụhọde owo emi Andikon̄ n̄kan enye, kpa Ata Ọkpọsọn̄ Abasi ọkọnọde edi isọn̄.
Ediwak ufan̄ikọ Bible eken ẹdu ẹmi ayakde esisịt ndidi kpukpru mme andikabade n̄wed ke mme usem eken ẹwak ndisịn leta oro “a” ke ẹkabarede mme ikọ Greek oro ẹnyenede ukem uduot oro. Ke uwụtn̄kpọ, ke Mark 6:49, ke ini mme mbet ẹkekụtde nte Jesus asan̄ade ke enyọn̄ mmọn̄, King James Version ọdọhọ ete: “Mmọ ẹkekere ẹte ke enye edi a-spirit.” Ke Ọsọ Usem Greek oro, “a” ndomokiet idụhe mbemiso “spirit.” Edi ayak esisịt ndidi kpukpru edikabade ke mme usem eken ẹmedian “a” man ẹnam usụn̄ nte ẹsịnde ikọ asan̄a ekekem ye udọn̄ikọ oro. Ke ukem usụn̄ oro, sia John 1:1 owụtde nte ke Ikọ okodu ye Abasi, enye ikpekemeke ndidi Abasi edi ekedi “abasi,” m̀mê “edisana.”
Joseph Henry Thayer, ekpep ukpepn̄kpọ ido ukpono ye eyen ukpepn̄kpọ emi akakabarede American Standard Version, ekewet mmemmem mmemmem ete: “Logos oro ekedi abasi, edi idịghe ata Abasi ke idemesie.” Ndien Jesuit John L. McKenzie ekewet ke n̄wed esie oro Dictionary of the Bible ete: “Ẹkpenyene ndikabade Jn 1:1 ọkpọsọn̄ ọkpọsọn̄ nte . . . ‘ikọ oro ekedi edisana owo.’”
Ndibiat Mbet?
NTE ededi, ndusụk owo ẹdọhọ ẹte ke mme utọ uwetn̄kpọ oro amabiat mbet usem Ọsọ Usem Greek emi eyen ukpepn̄kpọ Greek oro, E. C. Colwell ekewetde ke edem edem ko ke 1933. Enye ama osio owụt ete ke usem Greek, ikọenyịn̄ emi asiakde edu esinyene “[ikọ oro asiakde ata ata n̄kpọ] ke ini enye etienede ikọedinam; enye isinyeneke [ikọ oro asiakde ata ata n̄kpọ] ke ini enye ebemde ikọedinam iso.” Ke emi, ikọ esie ọkọwọrọ nte ke ikọenyịn̄ emi asiakde edu, oro ebemde ikọedinam iso ekpenyene ndidi se ẹdiọn̄ọde nte n̄kpọ eke enye enyenede ikọ oro asiakde ata ata n̄kpọ (“oro”) ke iso esie. Ke John 1:1 udiana ikọenyịn̄ oro (the·osʹ), ikọ emi asiakde edu, ebem ikọedinam oro iso—“ndien [the·osʹ] ekedi Ikọ oro.” Ntre, Colwell ọkọdọhọ, ke John 1:1 okpokot ete “ndien Abasi [oro] ekedi Ikọ oro.”
Edi kere ban̄a n̄kpasịp uwụtn̄kpọ iba oro ẹkụtde ke John 8:44. Do Jesus etịn̄ aban̄a Devil ete: “Enye edi owotowo” ye “enye edi osu nsu.” Ukem nte John 1:1, mme ikọenyịn̄ oro ẹsiakde edu mi (“owotowo” ye “osu nsu”) ebem mme ikọedinam oro (“ekedi” ye “edi”) iso ke usem Greek. Ikọ oro mîsiakke ata ata n̄kpọ idụhe ke iso ikọenyịn̄ emi ndomokiet koro ikọ oro mîsiakke ata ata n̄kpọ mîkodụhe ke Ọsọ Usem Greek. Edi ata ediwak edikabade ẹsịn ikọ oro “a” koro ido usem usem ye udọn̄ikọ usem Greek oyomde emi.—Se n̄ko Mark 11:32; John 4:19; 6:70; 9:17; 10:1; 12:6.
Colwell ekenyene nditịn̄ emi mban̄a ikọenyịn̄ oro asiakde edu, koro enye ọdọhọde ete: “Enye edi ikọ oro mîsiakke ata ata n̄kpọ [“a” m̀mê “an”] ke ebiet emi, n̄kukụre ke ini udọn̄ikọ oyomde enye.” Ntre enye ke idemesie onyịme ete ke ini udọn̄ikọ oyomde emi, mme akabade n̄wed ẹkeme ndisịn ikọ oro mîsiakke ata ata n̄kpọ ke iso ikọenyịn̄ oro ke utọ ido ubọpikọ enyeemi.
Nte udọn̄ikọ emi oyom ikọ oro mîsiakke ata ata n̄kpọ ke John 1:1? Ih, koro uyarade eke ofụri Bible owụt nte ke Jesus idịghe Ata Ọkpọsọn̄ Abasi. Ntre, idịghe mfan̄a mfan̄a edumbet usem usem eke Colwell, edi udọn̄ikọ ekpenyene ndida mme akabade n̄wed usụn̄ ke mme utọ idaha nte. Ndien ana in̄wan̄în̄wan̄ oto ediwak edikabade ẹmi ẹsịnde ikọ oro mîsiakke ata ata n̄kpọ “a” ke John 1:1 ye ke mme ebiet en̄wen oro ediwak nditọ ukpepn̄kpọ mînyịmeke ye utọ esen esen edumbet oro, ntre ke edi n̄ko ye Ikọ Abasi.
Ntuaha Idụhe
NTE edidọhọ oro ẹdọhọde ke Jesus Christ edi “abasi” atuaha ye ukpepn̄kpọ a-Bible oro nte ke Abasi kiet kpọt odu? Baba, koro ndusụk ini Bible esida ikọ oro etịn̄ aban̄a mme okopodudu edibotn̄kpọ. Psalm 8:5 okot ete: “Afo n̄ko ama ọtọn̄ọ ndinam enye [owo] ekpri esisịt akan mbon oro ẹdude ke mbiet Abasi [Hebrew, ʼelo·himʹ],” oro edi, mme angel. Ke ikọ unyan̄a idem oro Jesus eketịn̄de aban̄a edori ikọ mme Jew, oro nte ke enye ọdọhọ ke idi Abasi, enye ọkọdọhọ ete, “Ibet ada ikọ oro mme abasi okot mbon oro ẹketịn̄de Ikọ Abasi ẹnọ,” oro edi, mme ebiereikpe ẹdide owo. (John 10:34, 35, JB; Psalm 82:1-6) Ẹkam ẹkot Satan “abasi eyo emi” ke 2 Corinth 4:4.
Jesus enyene idaha oro otịmde okon̄ akan eke mme angel, mme anana mfọnmma owo, m̀mê Satan. Sia ẹtịn̄de ẹban̄a mmọemi nte “mme abasi,” n̄kpọsọn̄ owo, ke akpanikọ Jesus ekeme ndidi onyụn̄ edi “abasi.” Ke ntak anana-mbiet idaha esie ke ebuana ye Jehovah, Jesus edi “Ọkpọsọn̄ Abasi.”—John 1:1; Isaiah 9:6.
Edi nte “Ọkpọsọn̄ Abasi” ye ikpọ abc esie iwụtke ite ke Jesus ke ndusụk usụn̄ edi n̄ka ye Jehovah Abasi? Iwụtke. Isaiah n̄kukụre eketịn̄ prọfesi emi edide kiet ke otu enyịn̄ inan̄ oro ẹdikotde Jesus, ndien ke Ikọmbakara ẹsiwet mme utọ enyịn̄ oro ke ikpọ abc. N̄ko, idem okposụkedi ẹkekotde Jesus “Ọkpọsọn̄,” owo kiet kpọt emi ẹkotde “Ata Ọkpọsọn̄” ekeme ndidu. Ndikot Jehovah Abasi “Ata Ọkpọsọn̄” ekpenyene esisịt ufọn ibọhọke mbon en̄wen ẹdu ẹmi ẹkotde n̄ko mme abasi, ẹmi ẹdude ke usụhọde m̀mê n̄kpri n̄kan idaha.
Bulletin of the John Rylands Library ke England ọdọhọ ete ke nte ekemde ye se ekpep ukpepn̄kpọ ido ukpono owo Catholic oro, Karl Rahner ọkọdọhọde, ke adan̄aemi ẹdade the·osʹ ke n̄wed Abasi, utọ nte John 1:1 ke nditịn̄ mban̄a Christ, “owo idaha ‘theos’ ndomokiet ke otu mme idaha ẹmi ke utọ ido oro ẹsiode Jesus ẹwụt nte edide ukem ye enye, emi ke ebiet efen Obufa Testament owụtde enye nte ‘ho Theos,’ oro edi, Akakan Abasi.” Ndien Bulletin oro adian do ete: “Edieke mme andiwet Obufa Testament ẹnịmde ke akpanikọ ẹte ke edi akpan n̄kpọ nte ke akpana mbon mbuọtidem ẹyarade Jesus nte ‘Abasi’, nte ẹkeme ndinam utọ uyarade emi odude ekperede nditre ndidu ofụri ofụri ke Obufa Testament mi an̄wan̄a?”
Edi nso kaban̄a apostle Thomas ndidọhọ Jesus, “Ọbọn̄ mi ye Abasi mi” ke John 20:28? Ye Thomas, Jesus eketie nte “abasi,” akpan akpan ke mme utịbe utịbe idaha oro akanamde enye ofiori n̄kpo oro. Ndusụk nditọ ukpepn̄kpọ ẹnọ ekikere ẹte ke ekeme ndidi Thomas okofiori mfiori n̄kpaidem ke n̄kan̄ ntụk, etịn̄de ikọ ọnọ Jesus, edi ayakde se enye etịn̄de ebịne Abasi. Ke usụn̄ ekededi, Thomas ikekereke ite ke Jesus ekedi Ata Ọkpọsọn̄ Abasi, koro enye ye mme apostle eken ẹma ẹfiọk ẹte ke akananam Jesus idọhọke ke idi Abasi, edi ekekpep ete ke Jehovah ikpọn̄îkpọn̄ edi “ata Abasi kierakiet.”—John 17:3.
N̄ko, udọn̄ikọ aman̄wam nnyịn ndifiọk emi. Usen ifan̄ ke ukperedem, Jesus emi ẹkenamde eset mi ama ọdọhọ Mary Magdalene ete etịn̄ ọnọ mme mbet ete: “Mmọn̄ ndidọk ntiene Ete Mi ye Ete mbufo, Abasi Mi ye Abasi mbufo.” (John 20:17) Idem okposụkedi ẹma ẹkenam Jesus eset nte ọkpọsọn̄ spirit, Jehovah okosụk edi Abasi esie. Ndien Jesus ama akaiso nditịn̄ mban̄a Enye ntre idem ke akpatre n̄wed Bible, ke ẹma ẹkenọ enye ubọn̄.—Ediyarade 1:5, 6; 3:2, 12.
Ke n̄kpasịp ufan̄ikọ ita ke mfiori Thomas oro ebede, ke John 20:31, Bible akaiso anam n̄kpọ emi an̄wan̄a ke ndidọhọ: “Ẹwet mmọemi, man mbufo ẹnịm ke akpanikọ ẹte Jesus edi Christ, Eyen Abasi,” idịghe nte ke enye ekedi Ata Ọkpọsọn̄ Abasi. Ndien emi ọwọrọ “Eyen” ke ata ata usụn̄, nte ata ete ye eyen ẹdide, idịghe nte ubak ndịben̄kpọ eke Ibuot Abasi kiet ke Abasi-Ita-ke-Kiet.
Ana Odu ke N̄kemuyo Ye Bible
ẸDỌHỌ ẹte ke ediwak itien̄wed Abasi eken ẹsọn̄ọ Abasi-Ita-ke-Kiet. Edi mmọemi ẹdi ukem ukem ye mbon oro ikebemde iso ineme ke enyọn̄ emi koro, ke ini ẹdụn̄ọrede ye ntịn̄enyịn, mmọ inọhọ ata nsọn̄ọ ndomokiet. Mme utọ uwetn̄kpọ oro ẹkam ẹnanam an̄wan̄a nte ke ini ẹkerede ẹban̄a n̄kpọ ekededi oro ẹdọhọde ke ọsọn̄ọ Abasi-Ita-ke-Kiet, ana owo obụp ete: Nte edikabade oro odu ke n̄kemuyo ye ofụri ukpepn̄kpọ a-Bible oro enyenede iwụk—nte ke Jehovah Abasi ikpọn̄îkpọn̄ edi Akakan? Mîdịghe ntre, do anaedi edikabade oro anam ndudue.
Nnyịn n̄ko iyom ndinyene ke ekikere nte ke ‘mme itien̄wed nsọn̄ọ’ ndomokiet idụhe oro ọdọhọde ke Abasi, Jesus, ye edisana spirit ẹdi kiet ke ndịben̄kpọ eke Ibuot Abasi kiet. Itien̄wed Abasi ndomokiet idụhe ke ebiet ekededi ke Bible oro ọdọhọde ke kpukpru mmọ mbita ẹdi ukem ke idaha, odudu, ye ke nsinsi. Bible enyene iwụk ke ndiyarade Ata Ọkpọsọn̄ Abasi, Jehovah, nte n̄kukụre Akakan, Jesus nte Eyen emi enye obotde, ye edisana spirit nte anamutom odudu Abasi.
[Se ẹwetde ke ikpọ abisi ke page 24]
“Mbon eset ẹkekama [John 10:30] ke ukwan̄ usụn̄ ndiwụt nte ke Christ edi . . . ukem n̄kpọ ye Ete.”—Commentary on the Gospel According to John, eke John Calvin
[Se ẹwetde ke ikpọ abisi ke page 27]
Owo oro odude “ye” owo efen ikemeke ndidi owo efen oro
[Se ẹwetde ke ikpọ abisi ke page 28]
“Logos oro ekedi abasi, edi idịghe ata Abasi ke idemesie.”—Joseph Henry Thayer, eyen ukpepn̄kpọ Bible
[Mme Ndise ke page 24, 25]
Jesus ama ọbọn̄ akam ọnọ Abasi ete mbet imọ ẹkpekam “ẹdi kiet,” kpasụk nte enye ye Ete esie ‘ẹdide kiet’
[Ndise ke page 26]
Jesus ama owụt mme Jew ete ke imọ ikedịghe n̄ka ye Abasi, ọdọhọde ete ke imọ ikemeke ‘ndinam baba n̄kpọ kiet ke idem imọ ibọhọke se ikokụtde nte Ete anamde’
[Mme Ndise ke page 29]
Sia Bible okotde mme owo, mme angel, idem Satan, “mme abasi,” m̀mê mme enyene-odudu, ẹkeme ndikot akwa Jesus ke heaven “abasi” nte enende