Abasi-ita-ke-kiet—Ndi Ẹkpep Enye ke Bible?

“Mbuọtidem Mbon Catholic edi emi, nte ke nnyịn ikpono Abasi kiet ke Abasi-Ita-ke-Kiet ndien Abasi-Ita-ke-Kiet ke Edidianakiet. . . . Ntre Ete edi Abasi, Eyen edi Abasi, Edisana Spirit onyụn̄ edi Abasi. Ndien kpa ye oro mmọ idịghe Abasi Ita, edi ẹdi Abasi Kiet.”

KE MME ikọ ẹmi Ikọ Mbuọtidem Athanasius anam akpan ukpepn̄kpọ Christendom—kpa Abasi-Ita-ke-Kiet an̄wan̄a.a Edieke afo edide andibuana ke ufọkabasi, edide Catholic m̀mê Protestant, ekeme ndidi ẹma ẹsian fi ẹte ke emi edi ata akpan ukpepn̄kpọ emi afo enyenede ndinịm ke akpanikọ. Edi nte afo emekeme ndinam ukpepn̄kpọ emi an̄wan̄a? Ndusụk mme ata ọfiọkn̄kpọ owo ke Christendom ẹmenyịme unana ukeme mmọ ndifiọk se Abasi-Ita-ke-Kiet ọwọrọde.

Ntak, ndien, emi mmọ ẹnịmde enye ke akpanikọ? Ndi edi koro Bible ekpepde ukpepn̄kpọ emi? John Robinson, bishop Anglican oro ama akakpa, ama ọnọ ibọrọ oro anamde owo ekere n̄kpọ ke mbụme emi ke nnyama-n̄kan n̄wed esie oro Honest to God. Enye ekewet ete:

“Ke ata edinanam ukwọrọikọ ye ukpepn̄kpọ ẹwụt ekikere aban̄ade Christ emi akande ifiọk owo oro owo mîkemeke ndisọn̄ọ ke Obufa Testament. Enye ọdọhọ mmemmem mmemmem ete ke Jesus ekedi Abasi, ke utọ usụn̄ oro anamde ẹda mme ikọ oro ‘Christ’ ye ‘Abasi’ ndikpụhọ ke itie kiet eken. Edi idụhe ebiet ndomokiet emi ẹdade enye ntre ke Bible. Obufa Testament ọdọhọ ke Jesus ekedi Ikọ Abasi, enye ọdọhọ ete ke Abasi okodu ke Christ, enye ọdọhọ ete ke Jesus edi Eyen Abasi; edi enye idọhọke ite ke Jesus ekedi Abasi, mmemmem mmemmem ntre.”

John Robinson ekedi owo eneni ke Ufọkabasi Anglican. Edi, ndi enye ama enen ke ndidọhọ nte ke “Obufa Testament” itịn̄ke ke ebiet ndomokiet ite ke “Jesus ekedi Abasi, mmemmem mmemmem ntre”?

Se Bible Akam Ọdọhọde

Ndusụk owo ẹkeme ndibọrọ mbụme oro ke ndikot nto ufan̄ikọ oro ọtọn̄ọde Gospel John: “Ikọ okodu ke editọn̄ọ, Ikọ okonyụn̄ odu ye Abasi, Ikọ okonyụn̄ edi Abasi.” (John 1:1, King James Version) Ndi oro ituahake ye se bishop Anglican oro ọkọdọhọde? Inen̄ekede idi ntre. Nte John Robinson ye unana eyịghe ọkọfiọkde, ndusụk mme akabade n̄wed eyomfịn inyịmeke ye nte King James Version esịnde itien̄wed oro. Ntak-a? Koro ikọ oro “Iko okonyụn̄ edi Abasi” ke akpasarade usem Greek, ikọ oro adade ọnọ “Abasi” inyeneke ikọ oro asiakde ataata n̄kpọ “oro.” Ke akpa ikọ oro “Ikọ okonyụn̄ odu ye Abasi,” ikọ oro adade ọnọ “Abasi” edi se in̄wan̄ade, oro edi, enye enyene ikọ oro asiakde ataata n̄kpọ. Emi anam enye itiehe nte ke ikọ mbiba ẹmi ẹwọrọ ukem n̄kpọ.

Ntre, ndusụk edikabade ẹsio usụn̄ oro ọfọnde akan ẹwụt ke mme edikabade mmọ. Ke uwụtn̄kpọ, ndusụk ẹkabade ikọ oro ntem “Ikọ ekedi eke abasi.” (An American Translation, Schonfield) Moffatt esịn enye “Logos ekedi eke abasi.” Nte ededi, ke owụtde nte ke “eke abasi” ididịghe edikabade oro enende akan mi, John Robinson ye Sir Frederick Kenyon, owo Britain emi esidụn̄ọrede uwetn̄kpọ oyom ndudue ẹma ẹwụt ẹte ke edieke oro ekedide se John okoyomde ndidori nsọn̄uyo, enye akpakada theiʹos, kpe ikọ Greek oro adade ọnọ “eke abasi.” New World Translation, ke nnennen usụn̄ adade ikọ oro “Abasi” nte ikọ oro mîsiakke ataata n̄kpọ, ọkọrọ ye edisio usụn̄ oro ọfọnde akan n̄wụt nte ido oro ẹtịn̄de ikọ ke usem Greek owụtde, ada ikọ oro mîsiakke ataata n̄kpọ ke Ikọmbakara: “Ikọ ekedi abasi.”

Prọfesọ C. H. Dodd, adaibuot ke utom ukabade The New English Bible, etịn̄ aban̄a ukabade emi ete: “Usụn̄ edikabade kiet oro odude . . . ekpedi, ‘Ikọ ekedi abasi’. Nte edikabade oro ẹkabarede ikọ kiet kiet n̄kpọ ndomokiet ikwan̄ake do.” Nte ededi, The New English Bible ikabakede ufan̄ikọ oro ntre. Utu ke oro, John 1:1 ke edikabade enyeoro okot ntem: “Ke ini kpukpru n̄kpọ ẹketọn̄ọde, Ikọ ama ododu. Ikọ okodụn̄ ye Abasi, ndien se Abasi ekedide, oro ke Ikọ ekedi.” Ntak emi kọmiti ukabade n̄wed mîkemekke ukabade oro ememde akan? Prọfesọ Dodd ọbọrọ ete: “Ntak emi owo mînyịmeke edi nte ke enye atuaha ye ekikere John, ndien ke akpanikọ ye ekikere Christian ke ofụri ofụri.”—Technical Papers for the Bible Translator, Eboho 28, January 1977.

Nnennen Ifiọk N̄wed Abasi

Nte nnyịn imekeme ndidọhọ ke ekikere oro nte ke Jesus ekedi abasi ndien ke idịghe ukem nte Abasi kpa Andibot atuaha ye ekikere John (oro edi, eke apostle John), ọkọrọ ye ekikere Christian ke ofụri ofụri? Ẹyak nnyịn idụn̄ọde ndusụk itien̄wed Bible oro ẹtịn̄de n̄kpọ ẹban̄a Jesus ye Abasi, ndien nnyịn iyekụt se ndusụk mme etịn̄ikọ oro ẹkedude uwem mbemiso ẹkesiode Ikọ Mbuọtidem Athanasius ẹdi ẹkekerede ẹban̄a mme itien̄wed oro.

“Ami ye Ete Mi idi kiet.”—JOHN 10:30.

Novatian (n̄kpọ nte 200-258 E.N) eketịn̄ ete: “Sia Enye ọkọdọhọde n̄kpọ ‘kiet,’[b] yak mme ekpep isio ukpepn̄kpọ ẹfiọk ẹte ke Enye ikọdọhọke owo ‘kiet.’ Koro kiet ke ini odude ke idaha oro mîsiakke se n̄kpọ edide, owụt ebuana oro odude ke n̄kemuyo, idịghe ọkpọkpọ edidianakiet. . . . Akan oro, nte ke Enye ọkọdọhọ kiet, etịn̄ aban̄a edidu ke n̄kemuyo, ye ukem ubiere, ye ima ima ebuana ke idemesie, nte Ete ye Eyen nte owụtde eti ibuot ẹdide kiet ke n̄kemuyo, ke ima, ye ke ntụk.”—Treatise Concerning the Trinity, ibuot 27.

“Ete omokpon akan Mi.” —JOHN 14:28.

Irenaeus (n̄kpọ nte 130-200 E.N.): “Nnyịn imekeme ndikpep nto Enye [Christ] nte ke Ete okpon akan kpukpu n̄kpọ. Koro Enye ọdọhọde ete ‘Ete omokpon akan Mi.’ Ke ntre, Ọbọn̄ nnyịn ọdọhọ ke amaedi n̄kpọ aban̄ade ifiọk Ete amakan.”—Against Heresies, Ọyọhọ II, ibuot 28.8.

“Ndien nsinsi uwem oro edi ndifiọk Fi, ata Abasi kierakiet, ye Enyeemi Afo ọkọdọn̄de, kpa Jesus Christ.”—JOHN 17:3.

Clement eke Alexandria (n̄kpọ nte 150-215 E.N.): “Man owo ọfiọk nsinsi Abasi, kpa andinọ se idide nsinsi, onyụn̄ ebe ke ifiọk ye ke ukeme ndifiọk Abasi, emi edide akpa, ye n̄kon̄n̄kan, ye kierakiet, ye eti. . . . Enye ndien emi edidude ata uwem ebemiso adara ndifiọk Enye ‘emi baba owo kiet mîfiọkke, ibọhọke Eyen ayarade (Enye).’ (Matt. 11:27) Udiana edi ndikpep mban̄a ubom Andinyan̄a oro etienede Enye.”—Who Is the Rich Man That Shall Be Saved? VII, VIII.

“Abasi kiet odu, kpa Ete kpukpru owo, emi akarade kpukpru owo, onyụn̄ ọyọhọde ke kpukpru owo, onyụn̄ odu ke esịt kpukpru owo.”—EPHESUS 4:6.

Irenaeus: “Ndien ke ntem Abasi kiet kpa Ete ke ẹtan̄a, emi akarade kpukpru owo, onyụn̄ ọyọhọde ke kpukpru owo, onyụn̄ odu ke esịt kpukpru owo. Ke akpanikọ Ete akara kpukpru owo, Enye onyụn̄ edi Ibuot ọnọ Christ.”—Against Heresies, Ọyọhọ V, ibuot 18.2.

Mme akpa ewetn̄wed ẹmi ẹma ẹdiọn̄ọ n̄wan̄an̄wan̄a nte ke mme ufan̄ikọ ẹmi ẹtịn̄ ẹban̄a Ete nte akakan, akarade kpukpru n̄kpọ ye kpukpru owo esịnede Jesus Christ. Ikọ mmọ inọhọ ekikere ndomokiet nte ke mmọ ẹma ẹnịm Abasi-Ita-ke-Kiet ke akpanikọ.

Edisana Spirit Ayarade Ofụri Akpanikọ

Jesus ama ọn̄wọn̄ọ ọnọ mme mbet esie ete ke n̄kpa ye ediset ke n̄kpa imọ ebede, ke ẹyenọ mmọ edisana spirit nte ibetedem. Enye ọkọn̄wọn̄ọ ete: “Ke adan̄aemi Enyeoro edidide, kpa spirit akpanikọ, Enye eyeda mbufo odụk ke ofụri akpanikọ: . . . Enye eyenyụn̄ emen se iditịbede ayarade ọnọ mbufo.”—John 14:16, 17; 15:26; 16:13.

Ke Jesus ama akakpa, ẹma ẹsu en̄wọn̄ọ oro. Bible ewet nte ẹkeyararede m̀mê ẹkenamde mbufa ukpepn̄kpọ ẹn̄wan̄a esop Christian ebe ke un̄wam edisana spirit. Ẹkewet mbufa ukpepn̄kpọ ẹmi ẹdọn̄ ke mme n̄wed oro ke ukperedem ẹkekabarede ẹdi udiana ikpehe Bible, kpa N̄wed Abasi Christian Usem Greek, m̀mê “Obufa Testament.” Ke ekese un̄wana emi, nte akananam ẹyarade ẹte ke Abasi-Ita-ke-Kiet odu? Baba. Edisana spirit ayarade ata isio isio n̄kpọ aban̄a Abasi ye Jesus.

Ke uwụtn̄kpọ, ke Pentecost 33 E.N., ke edisana spirit ama ekedi edidoro mme mbet oro ẹkesopde idem ke Jerusalem, apostle Peter ama ọnọ otuowo oro ẹkebonode ke an̄wa ikọ ntiense aban̄ade Jesus. Ndi enye ama eneme aban̄a Abasi-Ita-ke-Kiet? Kere ban̄a ndusụk ikọ esie, nyụn̄ biere ke idemfo: “Jesus . . . , owo emi Abasi onyịmede ke otu mbufo ke n̄kpọsọn̄ utom ye mme utịben̄kpọ ye mme idiọn̄ọ eke Abasi adade ubọk Esie anam ke otu mbufo.” “Abasi akanam Jesus emi eset ke n̄kpa, nte nnyịn kpukpru idide mme ntiense.” “Abasi ama anam Enye edi Ọbọn̄ ye Christ, kpa Jesus emi mbufo ẹkewotde ke [eto, NW].” (Utom 2:22, 32, 36) Ke enen̄erede okpụhọde ye edikpep Abasi-Ita-ke-Kiet, mme utịn̄ikọ Peter emi ọkọyọhọde ye spirit mi ẹwụt nte Jesus edide usụhọde ọnọ Ete esie, nte ke enye edi n̄kpọutom ndida nyọhọ uduak Abasi.

Ikebịghike ke oro ebede, anam-akpanikọ Christian efen ama etịn̄ n̄kpọ aban̄a Jesus. Ẹma ẹda Stephen ẹdi ke iso Sanhedrin man edibọrọ mme ikọ oro ẹkedoride. Utu ke oro, Stephen ama etịn̄ ikọ aban̄a mme andidori enye ikọ, ọdọhọde ete ke mme andidori imọ ikọ ẹketie nte mme ọsọn̄ibuot eteete mmọ. Ke akpatre, n̄wetnnịm n̄kpọ oro ọdọhọ ete: “Edi Stephen ye uyọhọ edisana spirit owụk enyịn ese enyọn̄, okụt ubọn̄ Abasi, ye Jesus nte adade ke ubọk nnasia Abasi, onyụn̄ ọdọhọ ete, Sese, mmokụt heaven nte anade in̄wan̄, mmonyụn̄ n̄kụt Eyen Owo nte adade ke ubọk nnasia Abasi.” (Utom 7:55, 56) Ntak emi edisana spirit ayarade Jesus nte edide sụk “Eyen Owo” emi adade ke ubọk nnasia Abasi mînyụn̄ idịghe ubak ibuotabasi emi edide n̄ka ye Ete esie? Nte an̄wan̄ade, Stephen ikenyeneke ekikere Abasi-Ita-ke-Kiet.

Ke ini Peter akadade eti mbụk aban̄ade Jesus ọsọk Cornelius, n̄kaiso ifet ama odu ndikpayarade ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet. Nso ikotịbe? Peter ama anam an̄wan̄a nte ke Jesus edi “Ọbọn̄ kpukpru owo.” Edi enye ama akaiso ndinam an̄wan̄a nte ke itie ọbọn̄ emi oto ebiet oro okon̄de akan. Jesus ekedi “Enyeemi Abasi okonịmde ete edi Ebiereikpe ọnọ mme oduuwem ye mme akpan̄kpa.” Ke Jesus ama ekeset ke n̄kpa, Ete esie “onyụn̄ ọnọ Enye [ọnọ enye unyịme] ete owụt” mme anditiene enye “idem.” Nso kaban̄a edisana spirit? Enye odu ke nneme emi edi idịghe nte ọyọhọ owo ita ke Abasi-Ita-ke-Kiet. Utu ke oro, “Abasi okonịm [Jesus] . . . ke edisana spirit ye odudu.” Ntem, ẹwụt edisana spirit, emi mîdịghe owo ndomo ata esisịt, nte n̄kpọ oro mîdịghe owo, nte “odudu” oro ẹsiakde ke ufan̄ikọ oro n̄ko. (Utom 10:36, 38, 40, 42) Dụn̄ọde Bible ye ntịn̄enyịn, ndien afo eyekụt n̄kaiso uyarade nte ke edisana spirit idịghe owo edi edi anamutom odudu oro ekemede ndiyọhọ mme owo, nnụk mmọ, nnam mmọ ẹnyene ifiopesịt, nnyụn̄ ndi se ẹn̄wan̄ade ẹduọk mmọ.

Ke akpatre, apostle Paul ama enyene eti ifet ndikpanam Abasi-Ita-ke-Kiet an̄wan̄a—edieke enye ekpekedide ukpepn̄kpọ akpanikọ—ke ini enye ọkọkwọrọde ikọ ọnọ mbon Athens. Ke utịn̄ikọ esie, enye ama eneme aban̄a itieuwa mmọ, “Emi Enyene Abasi Emi Owo Mîfiọkke” onyụn̄ ọdọhọ ete: “Se mbufo ẹtuakde ibuot ẹnọ ke unana ifiọk, kpa oro ke ami n̄kwọrọ nnọ mbufo.” Nte enye ama ọkwọrọ Abasi-Ita-ke-Kiet? Baba. Enye eketịn̄ aban̄a “Abasi, emi okobotde ererimbot ye kpukpru se idude ke esịt, sia Enye edide Ọbọn̄ enyọn̄ ye isọn̄.” Edi nso kaban̄a Jesus? “[Abasi] omonịm usen eke Enye edikpede ikpe ọnọ ererimbot ke edinen ido, ke ubọk Owo emi Enye ekemekde.” (Utom 17:23, 24, 31) Ekikere Abasi-Ita-ke-Kiet idụhe do!

Ke akpanikọ, Paul ama anam n̄kpọ oro aban̄ade mme uduak Abasi an̄wan̄a oro anamde Jesus ye Ete esie mîkemeke ndidi ukem mbak ke Abasi-Ita-ke-Kiet. Enye ekewet ete: “Abasi akada kpukpru n̄kpọ esịn Enye [Jesus] ke idak ikpat. Edi ke ini ẹdọhọde ẹte, Ẹkeda kpukpru n̄kpọ ẹsịn Enye ke idak, ikọ owụt idem an̄wan̄wa ete, Enyeemi adade kpukpru n̄kpọ esịn Enye ke idak itieneke isan̄a do. Ndien ke ini kpukpru n̄kpọ ẹdisụhọde ẹsịne Enye ke idak ikpat, adan̄aoro ndien ke Eyen ke Idemesie edisụhọ ọnọ Enyeemi akadade kpukpru n̄kpọ adak Enye ke ikpat; man ke usụn̄ ekededi Abasi ekpedi kpukpru n̄kpọ.” (1 Corinth 15:27, 28) Ntem, Abasi edisụk akara kpukpru owo, esịnede Jesus.

Do, ndi ẹkpep Abasi-Ita-ke-Kiet ke Bible? Baba. John Robinson ama enen. Enye idụhe ke Bible, m̀mê enye ndidi ubak “ekikere Christian.” Ndi afo amada emi nte akpan n̄kpọ ke utuakibuot fo? Afo ekpenyene ndida. Jesus ọkọdọhọ ete: “Ndien nsinsi uwem oro edi ndifiọk Fi, ata Abasi kierakiet, ye Enyeemi Afo ọkọdọn̄de, kpa Jesus Christ.” (John 17:3) Edieke nnyịn idade utuakibuot nnyịn nnọ Abasi ke akpan n̄kpọ, edi akpan n̄kpọ nte nnyịn ifiọk enye nte enye enen̄erede edi, nte enye ayararede idemesie ọnọ nnyịn. Adan̄aoro kpọt ke nnyịn ikeme ndidọhọ ke akpanikọ nte ke isịne ke otu “ata mme andituak ibuot” ẹmi “ẹtuakde ibuot ẹnọ Ete ke spirit ye ke akpanikọ.”—John 4:23.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Se Ẹwetde ke Ikpọ Abisi ke page 28]

Nnennen ifiọk N̄wed Abasi owụt nte an̄wan̄ade ete ke Jesus ye Ete esie idịghe Abasi kiet

[Se Ẹwetde ke Ikpọ Abisi ke page 29]

Ntak emi edisana spirit mîkayarakede ite ke Jesus ekedi Abasi ke Pentecost eke 33 E.N. ama ekebe?