Ibuot Iba

Nditịm Idem nnọ Ndọ Oro Okụtde Unen

1, 2. (a) Didie ke Jesus ọkọsọn̄ọ etịn̄ nte ntịmidem edide akpan n̄kpọ? (b) Ke ewe ikpehe akpan akpan ke ntịmidem edi akpan n̄kpọ?

EDIBỌP ufọk oyom ntịmidem oro ẹtịn̄de enyịn. Mbemiso ẹsịnde itiat idakisọn̄, ana ẹdep isọn̄ ẹnyụn̄ ẹwet mbuwed ufọk. Nte ededi, n̄kpọ efen edi akpan n̄kpọ. Jesus ọkọdọhọ ete: “Anie owo ke otu mbufo, emi oyomde ndikọn̄ tower, idibemke iso itie ibat se iditakde enye, man enye ọfiọk m̀mê emenyene okụk nte edikemde ndida nnam utom mma?”​—⁠Luke 14:⁠28.

² Se iban̄ade edibọp ufọk enyene n̄kpọ ndinam n̄ko ye edibọp ndọ oro okụtde unen. Ediwak owo ẹsidọhọ ẹte: “Nyom ndidọ ndọ.” Edi owo ifan̄ ẹsituak ẹda ẹkere se iditakde? Ke adan̄aemi Bible ọdọhọde ke ndọ ọfọn, enye odụri ntịn̄enyịn n̄ko owụt mme n̄kpọ-ata oro ndọ adade edi. (Mme N̄ke 18:22; 1 Corinth 7:28) Ke ntre, oyom mbon oro ẹyomde ndidọ ndọ ẹnen̄ede ẹkere ẹban̄a mme edidiọn̄ ye se iditakde ke ndidọ ndọ.

3. Ntak emi Bible edide ọsọn̄urua n̄kpọ un̄wam ọnọ mbon oro ẹben̄ede idem ẹnọ ndọ, ndien ewe mbụme ita ke enye edin̄wam nnyịn ibọrọ?

³ Bible ekeme ndin̄wam. Anditọn̄ọ ndọ, Jehovah Abasi, ọkọnọ odudu spirit man ẹda ẹwet item oro ọdọn̄ọde ke enye. (Ephesus 3:​14, 15; 2 Timothy 3:16) Ke idade mme edumbet ẹmi ẹdọn̄ọde ke n̄weditem eset emi enen̄erede ekem ye idahaemi mi, ẹyak nnyịn ibiere (1) Didie ke owo ekeme ndifiọk m̀mê imọ imeben̄e idem ndidọ ndọ? (2) Nso ke ẹkpeyom ẹto nsan̄a? ye (3) Didie ke ẹkeme ndinam uyomima edi se ẹkponode?

NTE AFO EMEBEN̄E IDEM NDIDỌ NDỌ?

4. Nso idi akpan n̄kpọ kiet ke ndisọn̄ọ mmụm ndọ oro okụtde unen n̄kama, ndien ntak-⁠a?

⁴ Ndibọp ufọk ekeme ndisọn̄ urua, edi ndise mban̄a anyanini edinịm enye ke eti idaha ọsọn̄ urua n̄ko. Ukem oro ke edi ye ndọ. Ndidọ ndọ etie nte enen̄ede edi ata n̄kpọ-ata; nte ededi, ana ẹkere n̄ko ẹban̄a edisọn̄ọ mmụm itie ebuana ndọ n̄kama ke anyanini. Nso ke edisọn̄ọ mmụm utọ itie ebuana oro n̄kama abuana? Akpan n̄kpọ kiet edi ediyak idem nnọ ke ofụri esịt. Se nte Bible etịn̄de aban̄a itie ebuana ndọ mi: “Owo [eyekpọn̄] ete esie ye eka esie, edinyụn̄ adiana ye n̄wan esiemmọ; ndien mmọ ẹyekabade obụk kiet.” (Genesis 2:24) Jesus Christ ama ọnọ n̄kukụre isọn̄ N̄wed Abasi kaban̄a usiondọ ye idotenyịn edifiak ndọ ndọ​—⁠“use,” oro edi, oburobụt ebuana idan̄ oro ọwọrọde ọkpọn̄ ndọ. (Matthew 19:9) Edieke edide afo omoyom ndidọ ndọ, nyene mme idaha N̄wed Abasi ẹmi ke ekikere. Edieke afo mûben̄eke kan̄a idem unọ uku uku ediyak idem nnọ emi, do afo uben̄eke kan̄a idem unọ ndọ.​—⁠Deuteronomy 23:21; Ecclesiastes 5:​4, 5.

5. Okposụkedi uku uku ediyak idem nnọ ke ndọ anamde ndusụk owo ndịk, ntak emi mbon oro ẹyomde ndidọ ndọ ẹkpedade enye ke ata ọsọn̄urua n̄kpọ?

⁵ Ekikere uku uku ediyak idem nnọ anam ediwak owo ndịk. “Ndifiọk nte ke nnyịn mbiba ikadiana kiet ke ofụri eyouwem ama anam etie mi ke idem ukpan ukpan, nte ẹbọbọp ẹtem, nte ẹkọkọbi mi ofụri ofụri ẹtem,” ntem ke akparawa eren kiet ọkọdọhọ. Edi edieke afo enen̄erede ama owo oro afo oyomde ndidọ, ediyak idem nnọ iditiehe nte mbiomo. Utu ke oro, edise enye nte n̄kpọ oro adade ifụre edi. Ekikere ediyak idem nnọ oro abuanade ke ndọ eyenam ebe ye n̄wan ẹyom ndidu ọtọkiet ke ini n̄kpọ ọfọnde ye ke ini n̄kpọ ọdiọkde nnyụn̄ nnọ kiet eken ibetedem inamke n̄kpọ m̀mê nso itịbe. Christian apostle Paul ekewet ete ke ata ima “ememe kpukpru n̄kpọ” onyụn̄ “ememe ime ke kpukpru n̄kpọ.” (1 Corinth 13:​4, 7) “Ediyak idem nnọ ke ndọ anam mi ntịm nnyene ifụre,” ntre ke n̄wan kiet ọdọhọ. “Mmama ndọn̄esịt oro nte ke nnyịn ima inyịme inọ idem nnyịn ye ererimbot nte ke nnyịn iyom ndidiana kiet.”​—⁠Ecclesiastes 4:​9-⁠12.

6. Ntak emi mîdịghe mfọnn̄kan n̄kpọ ndifefehe ndụk ndọ ke ini uyen?

⁶ Ndidu uwem ekekem ye utọ ediyak idem nnọ oro oyom edikọri nsịm ọyọhọ idaha. Ntem, Paul ọnọ item ete ke mme Christian ẹnam ọfọn akan nditre ndidọ ndọ tutu mmọ “ẹbe nsehe uyen,” kpa ini emi ntụk idan̄ enen̄erede ọsọn̄ ubọk onyụn̄ ekemede nditụhọ ubiere owo. (1 Corinth 7:36, NW) N̄kparawa owo ẹsikpụhọde usọp usọp nte mmọ ẹkọride. Ediwak owo oro ẹkedọde ndọ ke ini mmọ ẹkedide ata n̄kpri owo ẹkụt ẹte ke n̄kpasịp isua ifan̄ ẹbede ke se mmimọ iyomde ye udọn̄ mmimọ, ọkọrọ ye eke nsan̄a mmimọ, ẹmekpụhọde. Ibat owụt ete ke mme uyen oro ẹdọde ndọ ẹnen̄ede ẹkeme nditre ndikop inemesịt ẹnyụn̄ ẹyom ndisio ndọ ẹkan mbon oro ẹbetde ebịghi esisịt. Ntre kûfefehe udụk ndọ. Ndusụk isua oro adade odu uwem nte akparawa oro mîdọhọ ndọ ẹkeme ndinọ fi ọsọn̄urua ifiọk oro edinamde fi enen̄ede ọkọri osịm ọyọhọ idaha onyụn̄ otịm odot ndidi nsan̄a oro odotde. Ndibet kan̄a mbemiso ọdọde ndọ ekeme n̄ko ndin̄wam fi ndinen̄ede mfiọk idemfo​—⁠kpa se oyomde edieke anade afo ọkọri itie ebuana oro okụtde unen ke ndọ fo.

BEM ISO DIỌN̄Ọ IDEMFO

7. Ntak emi mbon oro ẹdiomide ndidọ ndọ ẹkpebemde iso ẹdụn̄ọde idemmọ?

⁷ Ndi esimem fi utom ndibat mme edu oro afo oyomde oto nsan̄a? Esimem ata ediwak owo. Nte ededi, nso kaban̄a mme edu okwommọ? Mme edu ewe ke afo enyene ẹmi ẹdin̄wamde fi otịp n̄kpọ esịn ke ndọ oro okụtde unen? Nso orụk ebe m̀mê n̄wan ke afo edidi? Ke uwụtn̄kpọ, nte afo emesinyịme ndudue fo onyụn̄ ọbọ item ifụre ifụre, mîdịghe ndi afo kpukpru ini emesifan̄a ke ini ẹnen̄ede fi? Nte afo ke ofụri ofụri emesikop idatesịt onyụn̄ enyene idotenyịn, mîdịghe nte afo esitie mfụhọ mfụhọ, awakde ndikụni n̄kụni? (Mme N̄ke 8:33; 15:15) Ti ete, ndọ idikpụhọkede edu fo. Edieke afo edide owo n̄kohodeidem, oro n̄kpọ esisọpde otụk, m̀mê esinyenede ekikere ndiọkiso akaha ke ini mûdọhọ ndọ, afo edisụk etie ntre ke ini ọdọde ndọ. Sia edide ọkpọsọn̄ n̄kpọ ndikụt idem nnyịn ke usụn̄ oro mbon en̄wen ẹkụtde nnyịn, ntak mûdọhọke ete m̀mê eka m̀mê ufan oro ọbuọtde idem etịn̄ ikọ esịt akpanikọ onyụn̄ ọnọ mme ekikere? Edieke afo okopde mme ukpụhọde oro ekemede ndinam, nam n̄kpọ ban̄a ẹmi mbemiso anamde mme usio-ukot ndidọ ndọ.

8-10. Nso item ke Bible ọnọ oro edin̄wamde owo otịm idem ọnọ ndọ?

⁸ Bible esịn udọn̄ ọnọ nnyịn ete iyak edisana spirit Abasi anam utom ke idem nnyịn, osion̄ode mme utọ edu nte “ima, ye idatesịt, ye emem, ye ime, ye mfọnido, ye eti ido, ye edinam akpanikọ, ye ifụre ifụre ido, ye mfara ke idem.” Enye asian nnyịn n̄ko ete ‘ikabade idi obufa ke spirit eke odude ke esịt nnyịn,’ inyụn̄ imen “obufa owo [isịne], emi ẹbotde ebiet Abasi ke edinen ido ye edisana ido akpanikọ.” (Galatia 5:​22, 23; Ephesus 4:​23, 24) Ndida item emi nsịn ke edinam ke adan̄aemi mûdọhọ ndọ kan̄a editie nte ndisịn okụk ke ban̄k​—⁠n̄kpọ emi edinyenede ufọn etieti ke ini iso, ke ini afo ọdọde ndọ.

⁹ Ke uwụtn̄kpọ, edieke afo edide n̄wan, kpep ndinọ ntịn̄enyịn ke “esịt-esịt uwem” kan nte ọnọde ke nte afo etiede ke enyọn̄ enyọn̄ idem. (1 Peter 3:​3, 4) Iso o-⁠bụt ye eti ibuot ẹyen̄wam fi man enyene ọniọn̄, kpa “anyanya eke enyenede uyai.” (Mme N̄ke 4:9; 31:​10, 30; 1 Timothy 2:​9, 10) Edieke afo edide erenowo, kpep ndinam n̄kpọ ye iban ke mfọnido ye ukpono ukpono usụn̄. (1 Timothy 5:​1, 2) Ke adan̄aemi ekpepde ndinam ubiere nnyụn̄ mbiom mme mbiomo, kpep n̄ko ndinam n̄kpọ ke ufat nnyụn̄ nsụhọde idem. Edu editie ukara ukara edida ikosịm mfịna ke ndọ.​—⁠Mme N̄ke 29:23; Micah 6:8; Ephesus 5:​28, 29.

¹⁰ Okposụkedi ndikpụhọde ke mme afan̄ ẹmi mîmemke utom, enye edi n̄kpọ oro anade kpukpru Christian ẹnam n̄kpọ ẹban̄a. Ndien enye eyen̄wam fi man edi eti nsan̄andọ.

SE ẸNYENEDE NDIYOM NTO NSAN̄A

11, 12. Didie ke owo iba ẹkeme ndidiọn̄ọ m̀mê mmimọ imekem kiet ye eken m̀mê ikemke?

¹¹ Ndi edi ido ke n̄kan̄ emi afo odụn̄de owo ndimek nsan̄andọ esiemmọ? Ke edide ntre, didie ke afo ọkpọtọn̄ọ edieke afo okụtde owo isio uduot emi eyede? Akpa, bụp idemfo ete, ‘Nte ndọ enen̄ede edi uduak mi?’ Edi ibak ndida mme ntụk owo efen nnam mbubru ebe ke ndidemede mme ukwan̄ idotenyịn. (Mme N̄ke 13:12) Ekem, bụp idemfo ete, ‘Ndi ami mmodu ke idaha ndidọ ndọ?’ Edieke ibọrọ ke mbụme iba ẹmi ẹdide ih, mme usio-ukot oro afo anamde ke oro ebede ẹyekpụhọde ọkọn̄ọde ke ido edinam n̄kann̄kụk. Ke ndusụk idụt, ke ama ekese owo emi ke ndusụk ini, afo emekeme ndika mbịne owo oro onyụn̄ etịn̄ udọn̄ fo nditịm mmehe. Edieke ibọrọ ẹdide baba, kûsọn̄ọ uyịre tutu okosịm idaha oro mîfọnke. Ti ete, owo enye eken n̄ko enyene unen ndinam ubiere ke n̄kpọ emi. Nte ededi, edieke ibọrọ edide ih, mbufo ẹmekeme ndidiomi ndisibiat ini ọtọkiet ke nti edinam. Emi eyenọ fi ifet ndise m̀mê edidọ utọ owo oro eyewụt eti ibuot.a Nso ke afo okpoyom ke utọ idaha emi?

¹² Man ibọrọ mbụme oro, kere ban̄a ukwak ikwọ iba, iso-ọfọn piano ye guitar. Edieke ẹmiade mmọ nte enende, ekededi ke otu mmọ ekeme ndibre inem inem ikwọ ikpọn̄. Edi, nso itịbe ke ini ẹbrede ukwak ikwọ ẹmi ọtọkiet? Kemi ana mmọ ẹdu ke n̄kemuyo ye kiet eken. Ukem ntre ke edi ye afo ye nsan̄a ini iso fo. Ekeme ndidi mbufo mbiba ẹma ẹnam utom ọkpọsọn̄ man ‘ẹnen̄ede’ edu mbufo nte owo kiet kiet. Edi mbụme emi odude idahaemi edi: Nte mbufo ẹmedu ke n̄kemuyo ye kiet eken? Ke ikọ efen, nte mbufo ẹmekem kiet ye eken?

13. Ntak emi edide ata unana ibuot ndiyom ima ye owo emi mînyeneke ukem mbuọtidem oro afo enyenede?

¹³ Edi akpan n̄kpọ nte mbufo mbiba ẹnyene ukem edinịm ke akpanikọ ye mme edumbet. Apostle Paul ekewet ete: “Ẹkûbọp idem utịn̄e-utịn̄e ye mmọ eke mînịmke ke akpanikọ.” (2 Corinth 6:14; 1 Corinth 7:39) Ndidọ owo oro mînyeneke ukem mbuọtidem oro afo enyenede ke Abasi anam enen̄ede etie nte ke unana n̄kemuyo eyenen̄ede odu. Ke n̄kan̄ eken, uten̄e Jehovah Abasi edem mbiba edi isọn̄ oro ọsọn̄de idem akan kaban̄a edidianakiet. Jehovah oyom fi okop inemesịt onyụn̄ adara n̄kpet n̄kpet mbọbọ oro ekemede ndinyene ye owo oro afo ọdọde. Enye oyom mbọbọ ima eke adianade ita-ita ọbọp mbufo adian ye Enye ye kiet eken.​—⁠Ecclesiastes 4:⁠12.

14, 15. Ndi ndinyene ukem mbuọtidem edi n̄kukụre ikpehe edidianakiet ke ndọ? Nam an̄wan̄a.

¹⁴ Ke adan̄aemi edituak ibuot nnọ Abasi ọtọkiet edide ata akpan ikpehe edidianakiet, n̄kpọ efen efen abuana. Man ẹkem ye kiet eken, ana afo ye nsan̄a ini iso fo ẹnyene mme ukem utịtmbuba. Nso idi mme utịtmbuba fo? Ke uwụtn̄kpọ, didie ke mbufo mbiba ẹse edinyene nditọ? Mme n̄kpọ ewe ẹda akpa itie ke uwem mbufo?b (Matthew 6:33) Ke ndọ oro enen̄erede okụt unen, ebe ye n̄wan ẹdi ata nti ufan ẹnyụn̄ ẹma ndidu ye kiet eken. (Mme N̄ke 17:17) Kaban̄a emi, oyom udọn̄ mmọ mbiba ẹdi ukem. Edi ọkpọsọn̄ n̄kpọ ndisọn̄ọ mmụm n̄kpet n̄kpet itie ufan n̄kama​—⁠otịm ọsọn̄ akan ke ndọ⁠—​ke ini mme udọn̄ mîdịghe ukem. Edi, edieke nsan̄a ini iso fo amade akpan edinam kiet, utọ nte isan̄ ubọ ofụm, ndien afo mûmaha, ndi oro ọwọrọ ete ke ikpanaha mbufo mbiba ẹdọ ndọ? Inen̄ekede idi ntre. Eyedi mbufo ẹmebuana udọn̄ efen ẹmi ẹdide akpan n̄kpọ ẹkan. Akan oro, afo emekeme ndinọ nsan̄a ini iso fo inemesịt ebe ke ndibuana ke nti edinam sia owo enye eken amade mmọ.​—⁠Utom 20:⁠35.

¹⁵ Ke akpanikọ, ke akamba udomo, nte mbufo mbiba ẹkpụhọde ẹda ekekem utu ke nte mbufo ẹdide ukem ebiere edikem edu ye kiet eken. Utu ke ndibụp, “Nte nnyịn imekem uyo ke kpukpru n̄kpọ?” ndusụk mbụme ẹmi ẹfọnde ẹkan ẹkeme ndidi: “Nso isitịbe ke ini nnyịn mîkemke uyo? Nte nnyịn imekeme ndineme mme n̄kpọ ke sụn̄sụn̄ edu, inọde kiet eken ukpono ye uku? Mîdịg̣he nte nneme ẹsiwak ndikabade ndi n̄kpọsọn̄ eneni?” (Ephesus 4:​29, 31) Edieke afo oyomde ndidọ ndọ, kpeme idem ye owo oro edide owo n̄kohodeidem onyụn̄ esisọn̄ọde eyịre ke ekikere idemesie, mîdehede inyịme inọ owo, m̀mê owo emi kpukpru ini oyomde onyụn̄ osiode usụn̄ unam n̄kpọ esiemmọ edi.

BEM ISO DỤN̄ỌDE FIỌK

16, 17. Nso ke erenowo m̀mê n̄wan okpoyom ke ini ekerede aban̄a nsan̄andọ ini iso?

¹⁶ Ke esop Christian, ẹnyene ‘ndibem iso ndomo mfiọk m̀mê mmọ ẹdot’ mbemiso ẹnọde mme owo mbiomo. (1 Timothy 3:10) Afo n̄ko emekeme ndida ukem edumbet emi nnam n̄kpọ. Ke uwụtn̄kpọ, n̄wan ekeme ndibụp ete, “Nso orụk etop ke eren emi enyene? Mmanie ẹdi ufan esie? Nte enye enyene mfara ke idem? Enye esinam n̄kpọ didie ye mbonusọn̄? Nso orụk ubon ke enye oto? Enye esinam n̄kpọ didie ye mmọ? Nso idi edu esie kaban̄a okụk? Nte enye esida n̄kpọsọn̄ mmịn ke idiọk usụn̄? Ndi enye esisọp ayat esịt, idem ọduọde obom? Nso mbiomo ke enye enyene ke esop, ndien enye ese aban̄a mmọ didie? Nte ami mmekeme ndinyene ntotụn̄ọ ukpono nnọ enye?”​—⁠Leviticus 19:32; Mme N̄ke 22:29; 31:23; Ephesus 5:​3-5, 33; 1 Timothy 5:8; 6:10; Titus 2:​6, 7.

¹⁷ Erenowo ekeme ndibụp, “Ndi n̄wan emi enyene ima ye ukpono ọnọ Abasi? Nte enye enyene ukeme ndise mban̄a ufọk? Nso ke ubon esie ẹdiyom ẹto nnyịn? Nte enye enyene eti ibuot, ama utom, ọdiọn̄ọ ndifam n̄kpọ? Nso ke enye esineme aban̄a? Nte enye esinen̄ede ekere aban̄a mfọnọn̄kpọ mbon en̄wen, mîdịghe nte enye esikere aban̄a idemesie, ọnọhọ ke mbubehe owo? Ndi enye edi se ẹberide edem? Nte enye onyịme ndisụk ibuot nnọ itieibuot, mîdịghe ndi enye edi owo ntụtutọn̄, ndusụk akam edide owo nsọn̄ibuot?”​—⁠Mme N̄ke 31:​10-31; Luke 6:45; Ephesus 5:​22, 23; 1 Timothy 5:13; 1 Peter 4:⁠15.

18. Edieke ẹkụtde n̄kpri mmeme ke ini uyomima, nso ke ẹkpenyene ke ekikere?

¹⁸ Kûfre ete ke imọ inam n̄kpọ ye anana mfọnmma andito ubon Adam, idịghe ndusụk utịbe utịbe eren m̀mê n̄wan emi ẹkotde ke n̄wed ima. Kpukpru owo ẹnyene ndudue, ndien ẹnyene ndifụmi ndusụk mmọemi​—⁠okwo ye eke nsan̄a ini iso fo. (Rome 3:23; James 3:⁠2) Ke adianade do, mmeme oro ẹkụtde ekeme ndinọ ifet ndinam n̄kọri. Ke uwụtn̄kpọ, yak idọhọ ke enyene se mbufo ẹfan̄ade ke ini uyomima mbufo. Kere ban̄a emi: Idem mme owo oro ẹmade ẹnyụn̄ ẹkponode kiet eken ẹsifan̄a n̄kpọ ndusụk ini. (Men Genesis 30:2; Utom 15:39 domo.) Ndi ekeme ndidi nte ke oyom mbufo mbiba n̄kukụre ‘ẹmụm esịt mbufo ẹkama’ esisịt ẹnyụn̄ ẹkpep nte ẹbierede mme n̄kpọ ke emem emem usụn̄? (Mme N̄ke 25:28) Nte nsan̄a ini iso fo owụt udọn̄ ndinam n̄kọri? Nte afo omowụt? Ndi afo emekeme ndikpep nditre ndidi se n̄kpọ ọsọpde otụk, ndisọp nyat esịt? (Ecclesiastes 7:⁠9) Ndikpep nte ẹkọkde mfịna ekeme ndinịm uwụtn̄kpọ nneme esịt akpanikọ oro edide akpan n̄kpọ edieke mbufo mbiba ẹdọde ndọ.​—⁠Colossae 3:⁠13.

19. Nso ikpedi edinam oro owụtde eti ibuot edieke ikpọ mfịna ẹdemerede ke ini uyomima?

¹⁹ Nte ededi, nso edieke afo okụtde n̄kpọ oro ẹnen̄erede ẹfịna fi? Ekpenyene ndikere mban̄a mme utọ eyịghe oro ye ntịn̄enyịn. Ekpededi ima edemede fi didie m̀mê ekpededi afo enyene ọkpọsọn̄ udọn̄ didie ndidọ ndọ, kûfụmi ikpọ ndudue. (Mme N̄ke 22:3; Ecclesiastes 2:14) Edieke afo enyenede itie ebuana ye owo emi afo enyenede mme akpan eyịghe aban̄a, owụt eti ibuot nditre itie ebuana oro nnyụn̄ ntre ndinam ediyak idem oro ebịghide nnọ utọ owo oro.

YAK UYOMIMA MBUFO EDI SE ẸKPONODE

20. Didie ke eren ye n̄wan oro ẹyomde ima ẹkeme ndinam eduuwem mmọ edi se owo mîkemeke ndiduọhọ?

²⁰ Didie ke mbufo ẹkeme ndinam uyomima mbufo edi se ẹkponode? Akpa, ẹkụt ẹte ke eduuwem mbufo edi se owo mîkemeke ndiduọhọ. Ke ebiet emi mbufo ẹdụn̄de, nte ẹda edimụm ubọk, editịm inua, m̀mê mfari nte eduuwem oro odotde ye iren ye iban oro mîdọhọ ndọ? Idem edieke ẹnyịmede mme utọ edinam uwụt ima oro, ẹkpenyene ndiwụt mmọ n̄kukụre ke ini itie ebuana osịmde idaha oro ẹma ẹkediomi ndọ mfọn mfọn. Kpeme idem mbak ediwụt ima edika anyan okosịm mbubiam ido m̀mê idem use. (Ephesus 4:​18, 19; men Ikwọ Solomon 1:2; 2:6; 8:​5, 9, 10 domo.) Sia esịt esibian̄ade owo, eyewụt eti ibuot mbufo mbiba ndisitre ndidu ikpọn̄ ke ufọk, ubet, moto oro ẹnịmde ebiet kiet, m̀mê ebiet efen ekededi oro ọkpọnọde ifet ndinam ukwan̄ido. (Jeremiah 17:⁠9) Ndiyak uyomima fo edi edisana ke n̄kan̄ ido uwem ọnọ in̄wan̄în̄wan̄ uyarade nte ke afo emenyene mfara ke idem ye nte ke afo onịm edikere mban̄a oro mîsan̄ake ye ibụk kaban̄a mfọnọn̄kpọ owo enye eken mbemiso mme udọn̄ fo. Ke edide akpan n̄kpọ akan, edisana uyomima eyenem Jehovah Abasi esịt, emi owụkde mme asan̄autom esie ete ẹfep ndek ndek ido ye use.​—⁠Galatia 5:​19-21.

21. Nso nneme esịt akpanikọ ke ekeme ndiyom man ẹnam uyomima edi se ẹkponode?

²¹ Ọyọhọ iba, uyomima oro ẹkponode esịne n̄ko nneme esịt akpanikọ. Nte uyomima mbufo asan̄ade ebịne ndọ, eyeyom ẹneme ndusụk n̄kpọ in̄wan̄în̄wan̄. Mbufo ẹdidụn̄ ke m̀mọ̀n̄? Nte mbufo mbiba ẹyenam utom idịbi udia? Nte mbufo ẹmeyom ndinyene nditọ? N̄ko, otịm ọfọn ẹyarade mme n̄kpọ, ekeme ndidi edinam owo ke ini edem, ẹmi ẹkemede nditụk ndọ. Mmọemi ẹkeme ndisịne mme akpan isọn m̀mê mbiomo m̀mê n̄kpọ ẹban̄ade nsọn̄idem, utọ nte akwa udọn̄ọ m̀mê idaha ekededi oro afo ekemede ndinyene. Sia ediwak owo ẹmi ẹnyenede HIV (ifọt udọn̄ọ oro adade AIDS edi) mîsisọpke iwụt idiọn̄ọ udọn̄ọ, ikpakwan̄ake owo m̀mê ete ye eka oro ẹkerede ẹban̄a ndidọhọ ẹka ẹkese iyịp owo emi ke ini edem ekesịnde idem ke oburobụt ido idan̄ m̀mê oro ekesikịmde n̄kpọsọn̄ ibọk esịn ke osịp m̀mê enye enyene AIDS. Edieke use idem oro owụtde ke enyene, owo oro enyenede udọn̄ọ oro ikpenyeneke ndinyịk nsan̄a oro ẹkedoride enyịn ete aka iso ke itie ebuana oro edieke owo oro kemi oyomde nditre ebuana emi. Ke akpanikọ, owo ekededi emi ekesịnde idem ke usụn̄uwem oro enen̄erede akama n̄kpọndịk akpanam ọfọn ndika ke idemesie n̄kese iyịp m̀mê enye enyene AIDS mbemiso ọtọn̄ọde uyomima.

NDISE MBE UDIAN NDỌ

22, 23. (a) Didie ke ẹkeme ndifụmi edida ukem ukem ke ini ẹtịmde idem ẹnọ udian ndọ? (b) Nso ekikere oro adade ukem ukem ke ẹkpenyene ndisọn̄ọ mmụm n̄kama ke ini ẹkerede ẹban̄a udian ndọ ye ndọ?

²² Ke mme akpatre ọfiọn̄ mbemiso ndọ, eyedi mbufo mbiba ẹyenen̄ede ẹsịn idem ke ndinam ndutịm nnọ udian ndọ. Mbufo ẹmekeme ndisụhọde ndusụk nsịn̄ede ebe ke ndisịn ufat. Akamba udian ndọ ekeme ndinem mme iman ye mbọhọ esịt, edi enye ekeme ndinam mbon oro ẹdọde ndọ obufa do ye ubon mmọ ẹkpa mba onyụn̄ ọbọ mmọ ofụri okụk ke ubọk. Ndusụk edisọn̄ọ nyịre ye ido edinam n̄kann̄kụk owụt eti ibuot, edi edidụk ufụn nnọ ndien ndusụk edu mbuba edida ekekem ekeme ndifụk se edinam oro ọwọrọde ndien ekeme ndibọ mbufo idatesịt oro mbufo ẹkpenyenede ọduọk. Ke adan̄aemi anade ẹkere ẹban̄a ekikere mbon en̄wen, ebendọ edi akpan owo emi enyenede mbiomo ndibiere se anade ẹnam ke usọrọ ndọ.​—⁠John 2:⁠9.

²³ Ẹti ẹte ke udian ndọ mbufo edi usen kiet kpọt, edi ndọ mbufo ebịghi ke ofụri eyouwem. Ẹfep ọkpọsọn̄ ediwụk ntịn̄enyịn n̄kaha ke edinam edidọ ndọ. Utu ke oro, ẹse Jehovah Abasi kaban̄a ndausụn̄, ẹnyụn̄ ẹbem iso ẹnam ndutịm ẹnọ uwem edidi mme ọdọndọ. Adan̄aoro ke mbufo ẹditịm idem mfọn mfọn ẹnọ ndọ oro okụtde unen.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

DIDIE KE MME EDUMBET BIBLE ẸMI ẸKEME NDIN̄WAM . . . OWO NDITỊM IDEM NNỌ NDỌ ORO OKỤTDE UNEN?

Ana ebe ye n̄wan ẹyak idem ẹnọ kiet eken.​—⁠Genesis 2:⁠24.

Owo esịtidem enen̄ede edi akpan n̄kpọ akan nte ẹtiede ke enyọn̄ enyọn̄ idem.​—⁠1 Peter 3:​3, 4.

“Ẹkûbọp idem utịn̄e-utịn̄e.”​—⁠2 Corinth 6:⁠14.

Mme owo oro mîsanake ke ido uwem ẹdianarede ẹkpọn̄ Abasi.​—⁠Ephesus 4:​18, 19.

[Ekebe ke page 17]

MME IDO EDINAM YE BIBLE

Okụk Ibuot An̄wan ye Okụk Ibuot Ebe: Ke ndusụk idụt ẹdori enyịn ẹte ubon ebendọ ọnọ ubon n̄wanndọ okụk (okụk ibuot an̄wan). Ke mbon en̄wen, ubon an̄wanndọ ọnọ ubon ebendọ okụk (okụk ibuot ebe). Ekeme ndidi n̄kpọ ndomokiet ikwan̄ake ye mme ido edinam ẹmi ke adan̄a nte mmọ ẹkemde ye ibet. (Rome 13:⁠1) Nte ededi, ke ekededi ke mbiba ẹmi, ubon oro ọbọde n̄kpọ ekpenyene ndifep ndiyom okụk m̀mê n̄kpọ efen efen nte mîwụtke eti ibuot ke ntak idiọkitọn̄. (Mme N̄ke 20:21; 1 Corinth 6:10) Akan oro, owo ikpedehede ida ke edikpe okụk ibuot an̄wan ọwọrọ ke n̄wan edi n̄kpọ oro ẹdepde-dep; m̀mê ebe ndikere ke n̄kukụre mbiomo oro imọ inyenede kaban̄a n̄wan ye ukot imọ edi eke okụk.

Udọ Uwak Iban: Ndusụk ido ẹnyịme erenowo ọdọ se iwakde ikan n̄wan kiet. Ke utọ idaha oro, eren ekeme ndikabade ndi ọbọn̄ mbọn̄ utu ke ebe ye ete. N̄ko-n̄ko, ufọkndọ uwak iban esiwak ndida ndomoidem ndi ke otu ibanndọ. Ye mme Christian, Bible onyịme itie unana ndọ m̀mê udọ n̄wan kiet kpọt.​—⁠1 Corinth 7:⁠2.

Ndọ Ndomonse: Ediwak iren ye iban ẹdọhọ ke edidụn̄ ọtọkiet mbemiso ndọ eyen̄wam mmimọ idomo nte mmimọ ikemde kiet ye eken ise. Edi, ndọ ndomonse isidomoke kiet ke otu akpan n̄kpọ ke ndọ ise​—⁠ediyak idem nnọ. Idụhe ndutịm efen ke ẹsiode ndọ ẹfep emi ọnọde kpukpru mme andibuana ukem udomo ukpeme ye ifụre​—⁠esịnede nditọ ekededi ẹmi ẹkemede ndito mbọbọ emi. Ke enyịn Jehovah Abasi, ndidụn̄ ọtọkiet ke unyịme edem mbiba ye unana edidọ ndọ edi use.​—⁠1 Corinth 6:18; Mme Hebrew 13:⁠4.

[Mme ndise ke page 19]

Ke adan̄aemi mûdọhọ ndọ kan̄a, kọri mme edu, mme ido, ye mme ukeme oro ẹdifọnde ye afo ke ndọ