Se N̄wed Oro Ọdọn̄ọde
Owo emi odụkde itie ubonn̄wed ke akpa ini ekeme ndikop n̄kpaidem mban̄a udịm udịm n̄wed. Edi ye esisịt edinam an̄wan̄a nte ẹbonde n̄wed, enye ke mîbịghike ekpep nte ẹkemede ndifiọk ebiet akpan n̄wed odude. Ukem ntre, ndiyom n̄kpọ ke Bible etịm emem utom ke ini afo ọfiọkde nte ẹtịmde se isịnede ke enye.
ẸDA ikọ oro “Bible” ẹto ikọ Greek oro bi·bliʹa, emi ọkọwọrọde “ikpan̄wed n̄kukịp” m̀mê “mme n̄wed.”1 Bible enen̄ede edi otu n̄wed—itie ubonn̄wed—eke ọkpọkpọ n̄wed 66, ẹmi ẹkedade n̄kpọ nte isua 1,600 ndiwet, ọtọn̄ọde ke 1513 M.E.N. tutu esịm n̄kpọ nte 98 E.N.
Ẹdiọn̄ọ akpa n̄wed 39, n̄kpọ nte mbahade ita ke itie inan̄ ke se isịnede ke Bible, nte N̄wed Abasi Usem Hebrew, sia ẹkewetde mmọ akpan akpan ke usem oro. Nte ido edide ẹkeme ndibahade mme n̄wed ẹmi nsịn ke otu ita: (1) Mbụkeset, Genesis esịm Esther, n̄wed 17; (2) Uto, Job esịm Ikwọ Solomon, n̄wed 5; ye (3) Ntịn̄nnịm Ikọ, Isaiah esịm Malachi, n̄wed 17. N̄wed Abasi Usem Hebrew eneme ntọn̄ọ ntọn̄ọ mbụk isọn̄ ye eke ubonowo ọkọrọ ye mbụk idụt Israel eset ọtọn̄ọde ke ntọn̄ọ esie tutu esịm ọyọhọ isua ikie ition M.E.N.
Ẹdiọn̄ọ n̄wed 27 ẹsụhọde nte N̄wed Abasi Christian Usem Greek, koro ẹkeda Greek, usem ofụri ererimbot ini oro, ẹwet mmọ. Ẹtịm mmọ akpan akpan ẹtiene se mmọ ẹnemede: (1) n̄wed mbụkeset 5—mme Gospel ye Utom, (2) leta 21, ye (3) Ediyarade. N̄wed Abasi Christian Usem Greek owụk ntịn̄enyịn ke mme ukpepn̄kpọ ye mme utom Jesus Christ ye mme mbet esie ke akpa isua ikie E.N.