Ibuot 7

Nso ke N̄kpanam Edieke Mmemmaha Nte Ntiede?

Ndi umaha nte etiede?

□ Ih □ Ihih

Ndi akanam emekere ke akpana aka usiakidem man ẹnam fi enen̄ede eye, mîdịghe ndi emekere ke akpana enen̄ede asasat udia sia mûmaha nte idem fo etiede?

□ Ih □ Ihih

Nso ke okpokpụhọde ke idem fo edieke ekpekemede? (Sịn idiọn̄ọ ke se mûmaha ke idem fo.)

Uniọn̄

Nte idem fo etiede

Uduot ikpọkidem

Ubom

Idet

Uyo

EDIEKE ọbọrọde ih ke akpa ye udiana mbụme oro onyụn̄ esịnde idiọn̄ọ ke n̄kpọ ita m̀mê akande oro ke ọyọhọ mbụme ita, kere n̄kpọ emi ise ke usụn̄ en̄wen: Akam etie nte afo udiọkke mbon en̄wen ke enyịn nte ekerede. Edieke mûkpemeke, emekeme ndinam n̄kpọ mbe ubọk onyụn̄ etịmede esịt aban̄a nte idem fo etiede. Ke nditịm ntịn̄, ndụn̄ọde kiet oro ẹkenamde ama owụt ke ndikpon ubom esinam ediwak n̄kaiferi ndịk akan ekọn̄ nuclear, kansa, m̀mê idem ete ye eka mmọ ndikpa!

Edi akpanikọ ke nte afo etiede ekeme ndinam ada idemfo ke n̄kpọ m̀mê ese idemfo ke usụhọde—onyụn̄ ekeme ndinam mbon en̄wen ẹda fi ke n̄kpọ m̀mê ẹse fi ke usụhọde. Maritza emi edide isua 19 ọdọhọ ete: “Mma n̄kpon ndikụt ke adiaha ye udun̄wan eka mi ẹnen̄ede ẹye, edi ami n̄kebiet aban̄. Ẹma ẹsisak mi etieti ke ufọkn̄wed. Nte n̄kpọ eke ẹdọhọde ke oro ikemke, eyeneka eka mi ekesikot mi Chubs, kpa enyịn̄ emi enye ekesinyụn̄ okotde ekpri ebua esie emi ekenen̄erede okpon ubom.” Ukem oro ke ekedi ye Julie emi edide isua 16. Enye ọdọhọ ete: “Eyen kiet ke ufọkn̄wed nnyịn ama esisak mi onyụn̄ ọdọhọ ke ntiai edet nte eku mbakara. Okposụkedi ikọ esie mîkenen̄ekede ifịna mi, se enye eketịn̄de ama anam mi bụt, ndien tutu esịm emi nsụk mmaha nte edet mi etiede!”

Ndi emekere n̄kpọ emi akan nte ekpekerede?

Idiọkke ndikere mban̄a nte afo etiede. Ke nditịm ntịn̄, Bible etịn̄ nti n̄kpọ aban̄a ediwak ndiye iban ye iren, esịnede Sarah, Rachel, Joseph, David, ye Abigail. Bible ọdọhọ ke n̄wan kiet emi ekekerede Abishag ama “eye ata etieti.”—1 Ndidem 1:4.

Edi ediwak uyen ẹsikere ẹban̄a nte mmọ ẹtiede ẹkan nte ẹkpekerede. Ke uwụtn̄kpọ, ndusụk nditọiban ẹkere ke uyai ọwọrọ owo ndinen̄ede n̄kpri idem, ndien iban emi ẹtiede esan̄ esan̄, oro isikụtde ke n̄wed usuanetop n̄kpọurua anam etie nte emi edi akpanikọ. Edi mmọ ẹkoi ẹfre ke enyene mme n̄kpọ oro ẹsinamde man ndise oro ẹnen̄ede ẹye ntre, utọ nte, ndida kọmputa nsion̄o ndo ekededi oro mmọ ẹnyenede ke ndise oro mfep ye nte ke ndiye iban oro ẹsidia ata esisịt udia kpukpru usen man ẹtie nte mmọ ẹtiede oro! Kpa ye oro, esịt ekeme nditịmede fi edieke emende idemfo okodomo ye mbon oro esikụtde ke n̄wed. Nso ke akpanam edieke edide enyene akpan n̄kpọ emi anamde okûma nte etiede? Akpa kan̄a, ọfọn etịm ese nte afo etiede.

Ndi Emetịm Ese?

Ndi akanam emese idemfo ke ukụtiso emi mîfọnke? Se edikụtde oyokpon m̀mê ekpri akan nte afo akam etiede. Edi idịghe nte afo etiede edi oro.

Kpasụk ntre, idịghe nte ediwak uyen ẹsede idemmọ ke mmọ ẹtie. Kere ban̄a emi: Ke ndụn̄ọde kiet oro ẹkenamde, n̄kpọ nte owo itiokiet ke otu nditọiban duop, ke ẹbaharede ukem ukem, ẹkedọhọ ke imokpon ubom ikaha, ke ini edide n̄kpọ nte owo iba kpọt ke otu mmọ, ke ẹbaharede ukem ukem, ẹkenen̄ede ẹkpon ubom. Ke ndụn̄ọde en̄wen, n̄kpọ nte owo ition ke otu iban duop, ke ẹbaharede ukem ukem, ẹkekere ke imokpon ubom ikaha, ke ini mmọ mîkakam idianake obụk ke idem!

Ndusụk mme anam-ndụn̄ọde ẹdọhọ ke ata ediwak nditọiban emi ẹsitịmerede esịt ẹkere ke imokpon ubom ikaha ikam ikponke nte mmọ ẹkerede. Nte ededi, ekeme ndidi se itịn̄de emi isụk in̄wamke fi edieke edide omokpon ubom ke akpanikọ. Edieke edide ntre, nso ikeme ndidi ntak?

Ekeme ndidi nsenubon edi ntak. Obot ndusụk owo anam mmọ ẹtie esan̄ esan̄. Edi edieke nsenubon fo anamde okpon ubom, ọwọrọ owo ikanamke fi man enyene esan̄ esan̄ idem. Idem ke ini okponde ke nnennen udomo, ekeme ndisụk ntie fi nte omokpon akaha. Ndisisịn̄ede idem nnyụn̄ ndia nti udia ekeme ndinam fi etek, edi idụhe se ekemede ndinam man okpụhọde obot fo.

N̄kpọ en̄wen ekeme ndidi mme ukpụhọde oro ẹsikụtde ke ini eyenọwọn̄ ọtọn̄ọde ndikọri n̄kabade akwa owo. Ke ini ekpri eyenan̄wan ọtọn̄ọde ndikọri n̄kabade akwa an̄wan, enye esitọn̄ọ ndikpon idem n̄kan nte ekesidide. Ke ediwak idaha, emi esikpụhọde nte ini akade, ndien eyenan̄wan isua 11 m̀mê 12 emi enyenede idem esịt ekeme ndinen̄ede nye ke ini enye ọwọrọde n̄kaiferi. Ke n̄kan̄ eken, nso ke akpanam edieke orụk udia oro adiade m̀mê unana edisịn̄ede idem anamde ekpri m̀mê okpon idem? Nso ke akpanam edieke okụtde ke ọfọn etek mbak ududọn̄ọ?

Kûnam N̄kpọ Ube Ubọk

Bible enen̄ede esịn udọn̄ ọnọ nnyịn ete ‘ifara ke idem.’ (1 Timothy 3:11) Mmọdo, kûma nditie biọn̄ m̀mê ndisasat udia n̄kaha. Etie nte mfọnn̄kan usụn̄ nditek ubom edi ndisidia nti udia ke nnennen ini ndisinyụn̄ nsịn̄ede idem ke udomo oro ọfọnde.

Ufọn idụhe nditiene mbon en̄wen nsat udia. Ke uwụtn̄kpọ, mme ibọk ẹdu emi ẹkemede ndinam biọn̄ okûsọp ọdọn̄ fi, edi idibịghike idem fo eyemehe ye mme ibọk emi, onyụn̄ afiak eketie nte ekesitiede. Mîdịghe, ibọk ekeme ndinam udia okûsọp ataha fi ke idem, ndien oro ekeme ndinam enen̄ede okpon, owo itịn̄ke-tịn̄ mme mfịna eken oro ndusụk owo ẹsisobode utọ nte isiọn̄, udọn̄ọ n̄kon̄n̄kon̄ iyịp, ọkpọsọn̄ editịmede esịt, ye mbumehe. Ẹkeme nditịn̄ ukem emi n̄ko mban̄a mme ibọk oro ẹsision̄ode owo mmọn̄ ke idem m̀mê mme ibọk emi ẹsinamde udia ọsọp ataha owo ke idem.

Edi ndisidia nti udia ke nnennen ini, ndisinyụn̄ nsịn̄ede idem ke usụn̄ oro ọfọnde ayanam eye onyụn̄ okop idem inem. Ndisisịn̄ede idem ke nnennen udomo kpukpru urua eyenen̄ede enyene ufọn ọnọ fi onyụn̄ anam idem ọsọn̄ fi. Ọkpọkọm ekeme ndisan̄a nto efak kiet nsịm en̄wen m̀mê ndidọk nnyụn̄ nsụhọde obot, oro ekem.

Kpeme Mbak Ududọn̄ọ Anorexia!

Ndusụk uyen ẹsisịn ibuot ẹsịn itọn̄ ẹyom nditek ubom, ndien oro esinam mmọ ẹdọn̄ọ udọn̄ọ emi ẹkotde anorexia, kpa udọn̄ọ emi esinamde owo ekere ke imokpon ubom ikaha, ke ntem imaha ndidia udia. Masami ama enyene udọn̄ọ emi, ndien ke ẹma ẹkesọbọ enye idem ke ọfiọn̄ inan̄, enye ọkọdọhọ ete: “Ke ini mme owo ẹdọhọde ke idem ọsọn̄ mi, nsikere ke mmafiak ntọn̄ọ ndikpon ubom. Ke mme ini ntre, mmesitua nnyụn̄ ndọhọ ke esịt mi nte, ‘Ubaha nte n̄kpekemede ndifiak ntie nte n̄kesitiede—ndifiak nnyene idem oro n̄kenyenede ke ọfiọn̄ inan̄ emi ẹkebede!’”

Anorexia ekeme nditọn̄ọ owo, edi enye ifiọkke. Ke uwụtn̄kpọ, ekpri eyenan̄wan ekeme nditọn̄ọ ndisasat udia man etek esisịt. Edi, ke enye ama eketek esịm idaha idem oro enye okpoyomde, enye ekere ke akpana ifiak itek. Eyen mbon ese idem ke ukụtiso onyụn̄ okpụk afara ete, “Nsụk n̄kpokpon ubom!” Ntre, enye ebiere ndifiak ntek esisịt. Ekem afiak anam. Amana anam. Nte anorexia esitọn̄ọde edi oro.

Edieke okụtde mme n̄kpọ emi ẹwụtde ke emenyene udọn̄ọ emi m̀mê mfịna en̄wen emi aban̄ade udia, ọkpọfọn oyom un̄wam. Tịn̄ se ifịnade fi nọ ete m̀mê eka fo m̀mê akwa owo en̄wen emi afo ekemede ndiberi edem. N̄ke Bible kiet ọdọhọ ete: “Ata ufan amama ufan kpukpru ini, onyụn̄ edi eyeneka emi amanade ọnọ ini nnanenyịn.”—Mme N̄ke 17:17.

Se Ata Uyai Edide

Edieke etịmde ese, oyokụt ke Bible inen̄ekede itịn̄ n̄kpọ iban̄a uyai ye nte owo etiede ke enyọn̄ idem. Utu ke oro, nte owo etiede ke esịtidem anam owo eye m̀mê okûye ke enyịn Abasi.—Mme N̄ke 11:20, 22.

Da Absalom eyen Edidem David ke uwụtn̄kpọ. Bible ọdọhọ ete: “Baba owo eke eyede nte Absalom ikodụhe ke ofụri Israel, eke ẹtorode etieti. Enye inyeneke baba ndo kiet ọtọn̄ọde ke ikpat tutu esịm etịn̄ibuot esie.” (2 Samuel 14:25) Kpa ye oro, akparawa emi ekedi owo abian̄a. Ntan̄idem ye uyom ikpọ n̄kpọ ẹma ẹnam enye oyom ndibọ edidem emi Jehovah ekemekde itie. Ke ntem, Bible itịn̄ke eti n̄kpọ iban̄a Absalom, edi ọdọhọ ke enye ikanamke akpanikọ ye nte ke enye akasasua ete esie tutu oyom ndiwot enye.

Akpan n̄kpọ akam edi nte ke “Jehovah odomo esịt”—idomoke nte etak isịn eyenan̄wan okponde m̀mê nte afara eyeneren atarade. (Mme N̄ke 21:2) Ntre, kpa ye oro mîdiọkke ndinam se ekemede man eye, se ikam idide akpan n̄kpọ ikan edi edu fo. Ke nditịm ntịn̄, ndinyene mme edu emi Jehovah amade edinam fi enen̄ede eye ke enyịn mbon en̄wen, idịghe ndikpon etak afara m̀mê ndikpon etak isịn!

KOT N̄KPỌ EFEN EFEN BAN̄A IBUOTIKỌ EMI KE IBUOT 10 KE EBOHO 1

AKPAN ITIE N̄WED ABASI

“Owo ese se enye okụtde ke enyịn; edi Jehovah ese esịt.”—1 Samuel 16:7.

ITEM

Ke ini odomode nditek ubom . . .

● Kûtre ndisidia udia usenubọk. Edieke etrede, biọn̄ emi edidọn̄de fi ekeme ndinam akam adia n̄kpọ akan nte akpadiade.

● N̄wọn̄ ọyọhọ akrasi mmọn̄ kiet mbemiso adiade udia. Emi ayanam biọn̄ okûnen̄ede ọdọn̄ fi onyụn̄ anam okûnen̄ede udia n̄kpọ.

NDI AMA ỌFIỌK . . . ?

Ndusụk ntaifiọk ẹdọhọ ke edieke etiede biọn̄ man etek ubom ke idem fo ọyọfiọk ke udiaha aba udia nte ekesidiade, ndien ke ekeme ndidi idiyakke ekpri udia oro adiade ọsọp ataha. Emi ayanam afiak ọtọn̄ọ ndikpon ubom.

SE NDINAMDE

Nyenen̄ede nse mban̄a nsọn̄idem mi edieke nnamde mme n̄kpọ emi ․․․․․

Nte ndisisịn̄erede idem kpukpru urua edi emi ․․․․․

Se ndibụpde ete ye eka mi mban̄a n̄kpọ emi edi ․․․․․

AFO EKERE DIDIE?

● Ndi amama nte idem fo etiede?

● Nso idi ndusụk n̄kpri n̄kpọ oro afo ekemede ndinam man amana eye?

● Nso ke ekpetịn̄ ye ufan fo emi mîsimaha ndidia udia m̀mê emi esidiade udia akaha?

● Didie ke akpan̄wam ekpri eyenuka enyene nnennen ekikere aban̄a nte enye etiede?

[Se ẹwetde ke ikpọ abisi ke page 69]

“Ke anyan ini, ẹma ẹsisak mi ẹte ke enyịn mi ẹkpokponi. Mma n̄kpep ndisitiene nsak, mma nsinyụn̄ nsọn̄ọ idem mi esịt sia mfiọkde ke mmenyene ndusụk nti edu. Mmekpep ndima nte ntiede. Mmama orụk owo oro ndide.”—Amber

[Ndise ke page 68]

Nte afo adade idemfo ekeme nditie nte emi owo ekpesede idemesie ke ukụtiso oro mîfọnke