Mfara ke Idem—Ntak Edide Akpan N̄kpọ Ntre?
“Mbufo ke n̄kan̄ mbufo ẹsịn ifịk ke ofụri ukeme ẹdian eti ido ke mbuọtidem mbufo, ẹnyụn̄ ẹdian ifiọk ke eti ido, ẹnyụn̄ ẹdian edifara ke idem ke ifiọk.”—2 PETER 1:5, 6.
1. Nso n̄wọrọnda edinam uwụt mfara ke idem ikpọkidem okotịbe ke ọyọhọ isua ikie-19?
NTE eyịghe mîdụhe Charles Blondin ama owụt kiet ke otu ata akpa owo idem mfaraidem ikpọkidem ke utịt ubak ọyọhọ isua ikie 19. Nte mbụk kiet ọdọhọde, enye ama asan̄a ebe Idon̄ode Mmọn̄ Niagara ediwak ini, akpa ke 1859, ke urụk oro ọniọn̄de ke ikpat 1,100 onyụn̄ okon̄de ke ikpat 160 ọkpọn̄ mmọn̄ oro. Ke oro ebede, enye ama anam ntre ke ini kiet kiet ye nsio nsio uwụt ukeme esie: ọbọp enyịn, esịne ke ekpat, onụk ukpatn̄kpọ, ọbọbọ obioọkpọ, onyụn̄ ọkpọ owo ke edem. Ke edinam efen, enye ọbọbọ obioọkpọ esịn mfiak n̄kabade ke urụk oro okon̄de ọkpọn̄ isọn̄ ke ikpat 170. Oyom ata ọkpọsọn̄ mfara ke idem ikpọkidem man ẹmụm mme utọ edida ukem ukem oro ẹkama. Ke ntak mme ukeme esie, ẹma ẹnọ Blondin utịp ke etop ye inyene.
2. Nso orụk edinam efen odu oro oyomde mfara ke idem ikpọkidem?
2 Ke adan̄aemi ibat ibat owo ẹkemede ndikam n̄kpebe mme utọ edinam oro, akpan n̄kpọ oro odude ke mfara ke idem ikpọkidem ke ndiwụt usọ usọ ubọkọkọ m̀mê ke mme mbre an̄wan̄a kpukpru nnyịn. Ke uwụtn̄kpọ, ke etịn̄de aban̄a usọ Vladimir Horowitz, kpa akani ọwọrọetop ebre piano, ebre ikwọ kiet ọkọdọhọ ete: “Se ikedide n̄kpọ n̄kpaidem inọ mi ekedi ukeme edinyene ọyọhọ odudu mfaraidem . . . , ukeme edinyene odudu oro ẹdade ẹnam n̄kpọ oro owo mîkemeke ndinịm ke akpanikọ.” Ntọt efen aban̄ade Horowitz ama etịn̄ aban̄a “usọp emi mme nnuenubọk ẹkesisọpde ke mfọnmma odudu mfaraidem ke isua anan̄.”
3. (a) Nso idi orụk mfara ke idem oro ẹyomde ẹkan, ndien didie ke ẹkabade enye? (b) Ikọ Greek oro ẹkabarede “mfara ke idem” ke Bible ọwọrọ nso?
3 Esida akwa ukeme ndikọri utọ usọ oro. Nte ededi, se ikam idide akpan n̄kpọ ye n̄kpọ-ata ikan edi mfara ke idem. Ẹkabade enye nte “ukpan oro owo akpande mme ntụk, ekikere, m̀mê udọn̄ esie.” Ke N̄wed Abasi usem Greek, ikọ oro ẹkabarede “edifara ke idem” ke 2 Peter 1:6 ye ke ebiet efen, edi se ẹkabarede nte “ukeme owo oro akarade mme udọn̄ ye ntụk esie, akpan akpan mme udọn̄ idemesie.” Ẹkam ẹsikot mfara ke idem oro owo enyenede “n̄kon̄n̄kan inyene owo.”
Ntak Emi Mfara ke Idem Edide Akpan N̄kpọ Ntre
4. Unana mfara ke idem osion̄o nso idiọk mbun̄wụm edi?
4 Nso idọk ke unana mfara ke idem esidọk ntem! Ediwak mfịna ke ererimbot mfịn ẹto unana mfara ke idem akpan akpan. Ke akpanikọ, nnyịn idu ke “ukperedem ini,” emi ‘ndiọkeyo ẹdude.’ Mme owo “ẹyak idiọkitọn̄ ẹkan mmọ ubọk [“ẹnana mfara ke idem,” NW]” emi ntak esiwakde ndidi idiọkitọn̄, emi usụn̄ kiet edide ‘edima mbre n̄kan Abasi.’ (2 Timothy 3:1-5) Ẹma ẹnam akpanikọ oro anamde owo ekere n̄kpọ mi an̄wan̄a nnyịn ke usụn̄ oro okopde odudu ebe ke edisio se ibede owo 40,000 ẹmi ẹnamde idiọkn̄kpọ mfep ke ebuana ye esop Christian ke isua utom emi ekebede, n̄wakn̄kan ke ntak akwa idiọkido. Ana ẹdian ediwak mbon oro ẹkenọde nsuannọ ke ibat emi, n̄wakn̄kan edide ke ntak oburobụt ido idan̄ edi kpukpru edide ke ntak ẹkpude ndiwụt mfara ke idem. Se inamde owo ekere n̄kpọ n̄ko edi akpanikọ oro nte ke ndusụk mbiowo oro ẹma ẹkenam utom ke anyanini ẹma ẹtaba kpukpru ifetutom mmọ nte mme esenyịn ke ukem ntak emi.
5. Didie ke ẹkeme ndinam nte mfara ke idem edide akpan n̄kpọ an̄wan̄a?
5 Ẹkeme ndida n̄kpọisan̄ nnam nte mfara ke idem edide akpan n̄kpọ an̄wan̄a. Enye enyene ikpat inan̄ ẹmi ẹnamde enye asan̄a, okopodudu engine oro ekemede ndinam ikpat oro ẹyụt ata usọp usọp ye brek oro ekemede ndinam mmọ ẹtuak ẹda. Nte ededi, afanikọn̄ ekeme nditịbe ibọhọke odu owo emi etiede ke n̄kpọitie andiwat ndibiere ebiet emi ikpat ẹmi ẹdikade, usọp mmọ, ye ini oro mmọ ẹtuakde ẹda, ebe ke ndikama ufiahade, n̄kpọ unam moto ọsọp, ye brek n̄kpeme.
6. (a) Nso edumbet aban̄ade ima ke ẹkeme ndibuan mfọn mfọn ye mfara ke idem? (b) Nso n̄kaiso item ke ana nnyịn inyene ke ekikere?
6 Ekpedi ọkpọsọn̄ n̄kpọ nditịn̄ nte mfara ke idem edide akpan n̄kpọ mbe ubọk. Se apostle Paul eketịn̄de ke 1 Corinth 13:1-3 aban̄a nte ima edide akpan n̄kpọ edi se ẹkemede nditịn̄ n̄ko mban̄a mfara ke idem. Inamke n̄kpọ adan̄a nte nnyịn itịn̄de ikọ udọn udọn nte mme etịn̄ikọ an̄wa, inamke n̄kpọ adan̄a uwak ifiọk ye mbuọtidem oro ikemede ndinyene nto eti edu ukpepn̄kpọ, inamke n̄kpọ se utom oro ikemede ndinam ndin̄wam mbon en̄wen, ibọhọke nnyịn iwụt mfara ke idem, kpukpru emi edi ikpîkpu. Nnyịn ikpenyene ikọ Paul ẹmi ke ekikere: “Nte mbufo ifiọkke ite edi kpukpru mbonitọk ẹfehe mbuba, edi edi owo kiet ọbọ utịp. Ẹfehe ndien ke usụn̄ nte ẹdibọde utịp. Owo ekededi eke onyụn̄ an̄wanade mbọk akama idem ke ufat ke kpukpru edem.” (1 Corinth 9:24, 25) Ndin̄wam nnyịn ndiwụt mfara ke idem ke kpukpru n̄kpọ edi ntọt Paul ke 1 Corinth 10:12: “Yak owo eke esede ete imọ imọsọn̄ọ ida ekpeme mbak enye ediduọ.”
Mme Ntọt Uwụtn̄kpọ
7. (a) Didie ke unana mfara ke idem ọkọtọn̄ọ ke ekpụk ubonowo ke ntọn̄ọ mbụk esie? (b) Mme ewe uwụtn̄kpọ eset efen ẹban̄ade unana mfara ke idem ke N̄wed Abasi ọnọ nnyịn?
7 Ke ndiyak ntụk utu ke n̄kọkibuot akara mme edinam esie, Adam ama okpu ndiwụt mfara ke idem. Nte utịp, ‘idiọkn̄kpọ ama odụk ke ererimbot, ndien n̄kpa onyụn̄ oto ke idiọkn̄kpọ oro odụk.’ (Rome 5:12) Akpa uwọt owo n̄ko okoto ke ntak unana mfara ke idem, koro Jehovah Abasi ama odụri Cain utọn̄ ete: ‘Ke didie ke afo ofụt esịt? Ke didie ke iso onyụn̄ okpụhọde fi? Idiọkn̄kpọ ke ana ke enyịnusụn̄. Afo eyekan enye.’ Ke ntak emi Cain mîkakanke idiọkn̄kpọ, enye ama owot Abel eyeneka esie. (Genesis 4:6-12) N̄wan Lot n̄ko ama okpu ndiwụt mfara ke idem. Enye ikakam ikemeke ndibiọn̄ọ idomo ediwọn̄ọde nse edem. Nso ke unana mfara ke idem esie akakpa enye? Kamse, ata uwem esie!—Genesis 19:17, 26.
8. Ewe ifiọk n̄kpọntịbe irenowo ita eke eset ẹnọ nnyịn ntọt kaban̄a ufọn edinyene mfara ke idem?
8 Reuben, akpan Jacob, ama ọduọk itie akpan ke ntak unana mfara ke idem esie. Enye ama asabade bed ete esie ke ndinyene ebuana idan̄ ye kiet ke otu ibanesa Jacob. (Genesis 35:22; 49:3, 4; 1 Chronicles 5:1) Ke ntak Moses akayatde esịt ke usụn̄ nte nditọ Israel ẹkedomode enye ye nsụkuyo, n̄kụni, ye nsọn̄ibuot mmọ, owo ikọnọhọ enye akwa ifet edidụk Isọn̄ Un̄wọn̄ọ oro enye ekenyenede udọn̄ aban̄a. (Numbers 20:1-13; Deuteronomy 32:50-52) Idem anam-akpanikọ Edidem David, ‘kpa owo emi ekemde esịt ye Abasi,’ ama odụk akamba mfịna ke ntak unana mfara ke idem esie ke idaha kiet. (1 Samuel 13:14; 2 Samuel 12:7-14) Ofụri utọ uwụtn̄kpọ oro ẹnọ nnyịn nti ntọt nte ke nnyịn inyene ndiwụt mfara ke idem.
Se Inyenede Ndikpeme
9. Nso idi ndusụk itien̄wed Abasi oro ẹwụtde nte mfara ke idem edide akpan n̄kpọ?
9 Akpa kan̄a, mfara ke idem esịne mme ekikere ye ntụk nnyịn. Ẹsiwak nditịn̄ mban̄a mmọemi ke N̄wed Abasi ebe ke edikama mme utọ ndamban̄a ikọ nte “esịt” ye “ekpụt.” Se nnyịn iyakde esịt nnyịn ekere an̄wan̄wam nnyịn mîdịghe ọbọbiọn̄ọ nnyịn ke ukeme nnyịn ndinem Jehovah esịt. Oyom mfara ke idem edieke anade inam item N̄wed Abasi oro ẹkụtde ke Philippi 4:8, ndikaiso n̄kere mme n̄kpọ oro ẹdide akpanikọ, ẹsanade, ẹnyụn̄ ẹnyenede eti ido. David andiwet psalm ama etịn̄ mme ukem ekikere oro ke akam, ọdọhọde ete: “Ndien . . . ekikere esịt mi eyenem fi esịt, O Jehovah, akwa itiat mi, ye andifak mi.” (Psalm 19:14) Ọyọhọ ibet duop—nditre ndiyom n̄kpọ mbọhọidụn̄ ekededi—ama oyom owo akara mme ekikere esie. (Exodus 20:17) Jesus ama anam an̄wan̄a nte edikara mme ekikere ye ntụk nnyịn edide akpan n̄kpọ ke ini enye ọkọdọhọde ete: “Owo ekededi eke esede n̄wan ke enyịn use ama esịn efịbe ye enye ama ke esịt esie.”—Matthew 5:28.
10. Ewe itien̄wed Bible isọn̄ọ itịn̄ ufọn edikpeme ikọ nnyịn?
10 Mfara ke idem n̄ko abuana mme ikọ nnyịn, kpa utịn̄ikọ nnyịn. Ke akpanikọ ediwak itien̄wed ẹdu ẹmi ẹnọde nnyịn item ndikara edeme nnyịn. Ke uwụtn̄kpọ: “Koro Abasi odude ke heaven, ndien afo odu ke isọn̄: yak ikọ fo edi esisịt ndien.” (Ecclesiastes 5:2) “Awak ikọinua itreke ndidue: edi owo eke omụmde n̄kpọkinua esie akama edi ọniọn̄.” (Mme N̄ke 10:19) “Ẹkûyak ndek ndek ikọ ọwọrọ mbufo ke inua, edi ẹtịn̄ se in̄wamde owo ndikọri ke mfọn, nte unana owo edide . . . Ẹsion̄o kpukpru . . . utọk ye isụn̄i ẹfep ke otu mbufo, ye kpukpru orụk udu.” Ndien Paul akaiso ndinọ item ete ision̄o ndisịme ikọ ye ikọ idiọk mbubru ifep ke otu nnyịn.—Ephesus 4:29, 31; 5:3, 4.
11. Didie ke James etịn̄ n̄kpọ aban̄a mfịna edikara edeme?
11 James, eyeneka Jesus, ama eneme aban̄a mfịna edikara edeme. Enye ama obiom ikọ oro owo mîwụtke ukpeme ikpe onyụn̄ owụt nte ọsọn̄de ndikara edeme, ọdọhọde ete: “Edeme edi ekpri ndido, edi enye obụre ata akamba mbụre. Se nte ata ekpri ikan̄ obụberede ata akwa akai. Ndien edeme edi ikan̄: ẹkenịm edeme ke otu ndido nnyịn nte uyọhọ ukwan̄ido; enye asabade ofụri ikpọkidem, onyụn̄ okịm ikan̄ ke ofụri ererimbot eke oborode; ikan̄ esie onyụn̄ oto ke hell [“Gehenna,” NW]. Koro kpukpru orụk unam ye inuen, ye se inyọnide ye se idude ke inyan̄; edi se ẹkemede ndisụk mmọ nnịm; owo okonyụn̄ osụk mmọ onịm: edi amaedi edeme, baba owo kiet ikemeke ndisụk enye nnịm; edeme edi idiọkn̄kpọ eke esịnde ndutịme, onyụn̄ ọyọhọde ye idiọk ibọk eke abiatde uwem. Nnyịn ida edeme itoro Ọbọn̄ ye Ete nnyịn; inyụn̄ ida enye isụn̄i owo, emi ẹbotde ke mbiet Abasi: kpa ke inua kiet oro ke edidiọn̄ ye isụn̄i ẹwọn̄ọ. Nditọete mi, n̄kpọ ikpobonoke ntem.”—James 3:5-11a.
12, 13. Nso idi ndusụk itien̄wed ẹmi ẹwụtde ufọn edikara mme edinam ye edu nnyịn?
12 Ke akpanikọ, mfara ke idem abuana mme edinam nnyịn. Ikpehe kiet emi ẹyomde ọkpọsọn̄ mfara ke idem enyene n̄kpọ ndinam ye itie ebuana nnyịn ye owo isio uduot. Ẹwụk mme Christian ẹte: “Ẹfehe ẹbọhọ oburobụt ido idan̄.” (1 Corinth 6:18, New International Version) Ẹnọ mme ebendọ item ẹte yak udọn̄ idan̄ oro mmọ ẹnyenede edi sụk ye iban mmọ, ẹsiande mmọ ke ubak ubak ẹte: “N̄wọn̄ mmọn̄ ke obube mmọn̄ fo, ye mbịtmbịt mmọn̄ ke idịm fo.” (Mme N̄ke 5:15-20) Ẹsian nnyịn in̄wan̄în̄wan̄ ẹte ke “Abasi eyekpe ikpe ye mbon use ye mme ẹsịn efịbe.” (Mme Hebrew 13:4) Mfara ke idem edi se mbon oro ẹnyenede enọ itie unana ndọ ẹyomde akpan akpan.—Matthew 19:11, 12; 1 Corinth 7:37.
13 Jesus ama ada ofụri nneme aban̄ade edinam nnyịn ye ekemmọ owo osịm utịt ke ini enye ọkọnọde se ẹdiọn̄ọde nte “Mfọnmma Ibet,” ọdọhọde ete: “Sededi mbufo ẹyomde owo ẹnam ye mbufo, ẹnam kpa ntre ye mmọ; koro emi edi ibet ye mme prọfet.” (Matthew 7:12) Ke akpanikọ, oyom mfara ke idem man idiyak ibụk ibụk ntụhọ m̀mê mme mfịghe ẹtode an̄wa m̀mê mme idomo ẹnam nnyịn inam n̄kpọ ye mmọ en̄wen ke isio isio usụn̄ nte nnyịn ikpoyomde mmọ ẹnam ye nnyịn.
14. Nso item ke Ikọ Abasi ọnọ kaban̄a udia ye edin̄wọn̄ n̄kpọ?
14 Ekem n̄kpọ aban̄ade mfara ke idem odu kaban̄a udia ye edin̄wọn̄ n̄kpọ. Ikọ Abasi ọnọ ọniọn̄ ọniọn̄ item ete: “Kûda ke otu mme ofobo wine, ẹmi ẹtade unam ke en̄weme.” (Mme N̄ke 23:20) Akpan akpan kaban̄a usen nnyịn, Jesus ama odụri owo utọn̄ ete: “Ẹkpeme idem mbufo, mbak uyụhọ udia ye mmịn ye ekikere uwem emi edinam esịt mbufo odobi, ndien usen oro edibuat mbufo nte ekpọ.” (Luke 21:34, 35) Ih, mfara ke idem abuana mme ekikere ye mme ntụk nnyịn, ọkọrọ ye mme ikọ nnyịn ye mme edinam nnyịn.
Ntak Emi Mfara ke Idem Edide N̄kpọ-ata Ntre
15. Didie ke N̄wed Abasi owụt ubiọn̄ọ oro Satan ọbiọn̄ọde Christian ndiwụt mfara ke idem nte ata idem n̄kpọ?
15 Mfara ke idem isidịghe mmemmem mmemmem koro, nte kpukpru mme Christian ẹdiọn̄ọde, nnyịn imenyene n̄kpọsọn̄ odudu ita oro ẹn̄wanade man ẹbiọn̄ọ mfara ke idem oro nnyịn iwụtde. Ke nditọn̄ọ, Satan ye mme demon esie ẹdu. N̄wed Abasi ikpọn̄ke nnyịn ye eyịghe iban̄a ata edidu mmọ. Ntem, nnyịn ikot ite ke “Satan [ama] odụk” Judas esịt esisịt ini mbemiso enye ọkọwọrọde aka ndida Jesus nnọ. (John 13:27) Apostle Peter ama obụp Ananias ete: “Nsinam Satan ọyọhọde fi esịt, esịn osu nsu ọnọ edisana spirit?” (Utom 5:3) Nte otịmde odot, Peter n̄ko ama odụri owo utọn̄ ete: “Ẹfara ke idem ẹnyụn̄ ẹkpeme; asua mbufo, kpa Satan, ke oyoyo nte lion eke okụnide, oyom se editade.”—1 Peter 5:8.
16. Ntak anade mme Christian ẹwụt mfara ke idem kaban̄a ererimbot emi-e?
16 Ke mme ukeme mmọ ndiwụt mfara ke idem, ana mme Christian n̄ko ẹn̄wana ye ererimbot emi esịnede “ke ubọk andidiọk,” Satan kpa Devil. Ke se iban̄ade emi, apostle John ekewet ete: “Ẹkûma ererimbot, ye se idude ke ererimbot. Edieke owo ekededi amade ererimbot, ima Ete idụhe enye ke esịt. Koro ofụri ofụri se idude ke ererimbot, mbumek obụkidem, ye mbumek enyịn, ye ikpîkpu ubọn̄ uwem emi, itoho Ete, edi oto ke ererimbot. Ndien ererimbot ke ebebe efep, ye mbumek esie; edi owo eke anamde se Abasi amade ododu ke nsinsi.” Ibọhọke nnyịn iwụt mfara ke idem inyụn̄ ibiọn̄ọ ntụhọ ekededi ndima ererimbot ọkpọsọn̄ ọkpọsọn̄, nnyịn iyeyak idem inọ odudu esie, nte Demas, oro ini kiet ekedide nsan̄autom Paul akanamde.—1 John 2:15-17; 5:19; 2 Timothy 4:10.
17. Nso mfịna aban̄ade mfara ke idem ke nnyịn ikamana ididụk?
17 Nte mme Christian, oyom nnyịn n̄ko ifara ke idem edieke anade nnyịn in̄wana uforo uforo ye ndammana mmeme ikpọkidem ye mme ndudue nnyịn. Nnyịn ikemeke ndifep akpanikọ oro nte ke “ekikere esịt owo [ọdiọk] toto ke uyen esie.” (Genesis 8:21) Ukem nte Edidem David, ‘ẹkeman nnyịn ke ukwan̄, eka nnyịn okonyụn̄ oyomo nnyịn ke idiọk.’ (Psalm 51:5) Obufa nsekeyen ifiọkke n̄kpọ ndomokiet iban̄a mfara ke idem. Ke ini enye oyomde n̄kpọ, enye akam esikaiso nditua tutu enye enyene enye. Ntọt kiet aban̄ade edinọ nditọ ukpep ọdọhọ ete: ‘Nditọn̄wọn̄ ẹkere n̄kpọ ke ata isio isio usụn̄ ye ikpọ owo. Nditọn̄wọn̄ ẹdi ibụk isinyụn̄ iwakke ndinam n̄kpọ mban̄a ata ọniọn̄ ọniọn̄ mbukpek koro mmọ mîkemeke “ndinịm idemmọ ke itie owo en̄wen.”’ Ke akpanikọ, “ndisịme ido ẹyịre ke esịt eyenọwọn̄.” Nte ededi, ke ndida “eto item,” nnam n̄kpọ, enye sụn̄sụn̄ eyekpep nte ke odu mme ewụhọ oro anade imọ inam ye nte ke ana itre ibụk.—Mme N̄ke 22:15.
18. (a) Nte ekemde ye Jesus, mme ntụhọ ewe ẹdu ke ndamban̄a esịt? (b) Mme ewe ikọ Paul ẹwụt ke enye ama ọdiọn̄ọ aban̄a mfịna ediwụt mfara ke idem?
18 Ih, ndammana ntụhọ ibụk nnyịn ẹnịm nnyịn n̄kpọ-ata ke iso ke ini edide edisịm ediwụt mfara ke idem. Mme ntụhọ oro ẹdu ke ndamban̄a esịt, emi Jesus eketịn̄de aban̄a ete: “Mme idiọk ekikere ẹto ke esịt ẹwọn̄ọ, ye obom, ye efịbe, ye use, ye inọ, ye ikọ ntiense nsu, ye isụn̄i.” (Matthew 15:19) Ntak edi oro Paul ekewetde ete: “Nnamke eti n̄kpọ eke ọdọn̄de mi ndinam, edi idiọkn̄kpọ eke mîdọn̄ke mi ndinam, oro ke nnanam. Edi edieke nnamde se mîdọn̄ke mi ndinam, idịghe ami nnam oro, edi idiọkn̄kpọ emi odụn̄de ke esịt mi.” (Rome 7:19, 20) Nte ededi, emi ikedịghe en̄wan unana idotenyịn, koro Paul n̄ko ekewet ete: “Ntọn̄ọ idem mi ita, nnam enye odụk ufụn, mbak, ke mma n̄kọkwọrọ nnọ owo en̄wen, ke usụn̄ ekededi ẹdisio mi ke idemmi ẹduọk.” Nditọn̄ọ idemesie ita ama oyom ediwụt mfara ke idem.—1 Corinth 9:27.
19. Ntak emi Paul ekekemede ndidọhọ nte ọfọnde nte ke imọ ikọtọn̄ọ idem imọ ita-a?
19 Paul nte ọfọnde ama ekeme ndidọhọ ke ima itọn̄ọ idem imọ ita, koro ediwak mfịna ikpọkidem, utọ nte udọn̄ọ n̄kokon̄ iyịp, ubiak osịp, ataba idap, n̄kọn̄ibuot, mfịna udia nditaha, ye ntre ntre esitịmede ediwụt mfara ke idem. Ke udiana ibuotikọ, nnyịn iyeneme iban̄a mme edu ye n̄kpọ oro ẹdin̄wamde nnyịn ndiwụt mfara ke idem.
Nte Afo Emeti?
◻ Ntak emi mfara ke idem edide akpan n̄kpọ?
◻ Nso idi ndusụk uwụtn̄kpọ aban̄ade mbon oro ẹkekụtde edikpu ke ntak unana mfara ke idem?
◻ Ke mme ikpehe ewe ke ana nnyịn iwụt mfara ke idem?
◻ Mme ewe asua ita ẹnam edi ọkpọsọn̄ n̄kpọ ọnọ nnyịn ndiwụt mfara ke idem?
[Ndise ke page 10]
Oyom mme Christian ẹwụt mfara ke idem kaban̄a udia ye edin̄wọn̄ n̄kpọ
[Ndise ke page 11]
Mfara ke idem eyen̄wam nnyịn itre idiọk ikọedem
Ebiet Ẹdade Ndise Ẹto ke page 8]
Historical Pictures Service