Nte Afo Eyenam Ntọt Abasi?
MME owo ẹsiwak ndifụmi mme ntọt unyan̄a uwem. N̄wakn̄kan ke otu mme andidụn̄ Pompeii ẹma ẹmek ndifụmi idat idat uyom Obot Vesuvius. Ke ukem usụn̄ oro, n̄wakn̄kan owo mfịn ke ẹfụmi mme ntọt ẹban̄ade akwa nsobo ofụri ererimbot oro edide. Edi ye mbon oro ẹnyịmede ndisak iso nse akpanikọ, ntọt oro edi ata idem n̄kpọ nte emịnen̄mịnen̄ ye ikan̄ oro ẹkesiahade ẹto Obot Vesuvius ko ke edem ke akpa isua ikie. Mme ekọn̄ ererimbot iba, n̄kpri en̄wan ke ediwak itie ikie, akan̄, ikpọ unyekisọn̄, ndiọi udọn̄ọ, oyobio ubiatibet ye afai, ye ubịnikọt ukwọrọikọ ofụri ererimbot kpukpru ẹdiana kiet ẹnọ n̄wọrọnda ntọt nte ke n̄ka ubonowo ke asan̄a usọp usọp ekpere akpan nsobo.
Bible ebemiso etịn̄ akpan n̄kpọ emi ete: “Akwa ukụt eyedu, orụk eke akanam mîdụhe toto ke editọn̄ọ ererimbot tutu osịm emi, eke mîdinyụn̄ idụhe aba.” (Matthew 24:21) Kpa nte ekedide ke nsobo oro ke Pompeii, mme andibọhọ ẹyedu—“akwa otuowo, eke baba owo kiet mîkemeke ndibat, eke ẹtode ke kpukpru obio ye esien ye idụt ye usem,” ẹyebọhọ, oro edi, ‘ẹto ke akwa ukụt ẹwọn̄ọ ẹdi.’—Ediyarade 7:9, 14.
Mbụme edi-o, Ini ewe ke nsobo emi edidi? Eti ntak omodu ndinịm nte ke nsobo oro asan̄a ekpere. Man ẹdiọn̄ọ ini emi mme n̄kpọntịbe ẹmi ẹdidade itie in̄wan̄în̄wan̄, mbet Jesus ẹma ẹbụp ẹte: “Nso idinyụn̄ idi idiọn̄ọ edidi Fo, ye eke akpatre ini eyo emi?” (Matthew 24:3) Tịmfiọk ibọrọ oro Jesus Christ ọkọnọde.
Ekọn̄—N̄wọrọnda Ikpehe eke Ntan̄ndian Idiọn̄ọ Oro
Jesus ikebemke iso itịn̄ iban̄a n̄wọrọnda n̄kpọntịbe kiet kpọt. Utu ke oro, enye eketịn̄ aban̄a udịm udịm n̄kpọntịbe oro, ke ẹtan̄de ẹdian ọtọkiet, ẹdinamde ntọt oro Abasi ọnọde—kpa ntan̄ndian idiọn̄ọ eke akpatre ini eyo emi. Akpa n̄kpọntịbe oro ẹkebemde iso ẹtịn̄ ẹban̄a edi se ẹnamde an̄wan̄a ke Matthew 24:7 ete: “Idụt eyedaha an̄wana ye idụt, obio edidem kiet eyenyụn̄ adaha an̄wana ye obio edidem efen.” Ke ukem prọfesi oro ke Ediyarade 6:4, Bible ama ebemiso etịn̄ ete ke ‘ẹyesio emem ẹfep ke isọn̄.’ Emi ada aban̄a ekọn̄ ke anana-mbiet udomo.
Mbụk asian nnyịn ete ke prọfesi emi aban̄ade ekọn̄ ofụri ererimbot mi omosu toto ke akpan isua 1914 oro. N̄wed oro American Adventures etịn̄ aban̄a mme isua oro ẹkebemde 1914 iso ete: “Ediwak mbon America ẹma ẹdụk obufa emana oro ọkọyọhọde ye idotenyịn. Mmọemi ẹkedi ‘nti isua’ ndien mmọ ẹma ẹbịghi ẹsịm isua edịp ke emana oro. . . . Ekem, ke July 28, 1914, ẹma ẹtịmede idaha emi ke ikọ kiet: ekọn̄.” Ntre Ekọn̄ Ererimbot I ama ọtọn̄ọ, emi ekebịghide ọtọn̄ọde ke 1914 osịm 1918 ndien ndusụk owo ẹkekot enye “ekọn̄ ndida utịt nsọk kpukpru ekọn̄.” Idụt 28 ẹma ẹtiene ẹbuana ke enye nnennen nnennen. Ndien edieke afo esịnde mme idụt oro ẹketiede nte ibetedem mmọ, mme idụt oro ẹken̄wanade ekọn̄ ẹma ẹsịm n̄kpọ nte mbahade 90 eke ikie ke otu ibatowo ke ererimbot ke ini oro.
Ekọn̄ Ererimbot I n̄ko ama okụt ẹkamade mbufa ye mme n̄kpọekọn̄ oro ẹkamade nsobo ẹkan, utọ nte ikan̄ utop ọtọmbe, ofụm n̄kpa, mme otop-edemeikan̄ n̄kpọekọn̄, moto un̄wana ekọn̄, ubomofụm ekọn̄ ye nsụn̄ikan̄ ekọn̄. Ẹma ẹwot se ikperede ndisịm mbonekọn̄ miliọn duop—se iwakde ikan kpukpru mbonekọn̄ ke kpukpru ikpọ ekọn̄ oro ẹken̄wanade ke isua 100 ẹmi ẹkebede! N̄kpọ nte mbonekọn̄ miliọn 21 ẹkeda unan. Ke akpanikọ, enye ekedi ekọn̄ ofụri ererimbot, onịmde 1914 idiọn̄ọ nte ntọn̄ọ “ukperedem ini.” (2 Timothy 3:1) Nte ededi, ekọn̄ ekedi sụk ikpehe kiet ke idiọn̄ọ oro Jesus ọkọnọde.
Mme Ikpehe Eken ke Idiọn̄ọ Oro
Jesus ama adian do ete: “Akan̄ ye unyekisọn̄ ẹyenyụn̄ ẹdu ke nsio nsio ebiet. Kpukpru n̄kpọ emi edi ntọn̄ọ ubiak uman.” (Matthew 24:7, 8) Luke 21:11 adian “mme idiọk udọn̄ọ” ke udịm oro. Mbemiso Ekọn̄ Ererimbot I okụrede, udọn̄ọ efiomnsa ama ọtọn̄ọ ndisuana usọp usọp ke isọn̄. Ke akpatre, enye ama owot se ibede owo miliọn 20, awakde akan kpukpru mbon oro ẹkekpan̄ade ke ekọn̄ oro.
Ke ini ekọn̄ oro ye ke enye okụrede, ediwak miliọn owo efen ẹma ẹkpan̄a ke biọn̄. Unyekisọn̄ n̄ko ama owot ata ekese owo. Ke 1915 ẹma ẹwot se ibede owo 30,000 ke Italy; ke 1920 n̄kpọ nte owo 200,000 ẹketak ke China; ke 1923 se ikperede ndisịm owo 143,000 ẹkekpan̄a ke Japan. Kpa ye oro, nte Jesus ọkọdọhọde, kpukpru emi ẹkedi sụk ntọn̄ọ ubiak uman. N̄wed ukabadeikọ kiet akabade “ubiak” nte “ọkpọsọn̄ ubiak oro ebịghide ke ekpri ini.” Ererimbot emi ke ofụm oto ke ọkpọsọn̄ ubiak kiet osịm efen ye n̄kọri oro akade-kaiso ke udomo ye ke idaha toto ke 1914. Ke uwụtn̄kpọ, ke n̄kpasịp isua 21 nte Ekọn̄ Ererimbot I okokụre ọyọhọ ekọn̄ ererimbot iba ama asiaha, emi akadade uwem owo miliọn 50 onyụn̄ adade ubonowo okosịm emana n̄kpọekọn̄ nuclear.
Ke mme isua ndondo emi ẹmetịn̄ ekese ẹban̄a ntak nnanenyịn efen efen: kpa edisobo oro owo osobode n̄kann̄kụk. Okposụkedi Jesus mîketịn̄ke iban̄a emi nnennen nnennen ke prọfesi esie, Ediyarade 11:18 owụt ete ke mbemiso nsobo edide, owo ‘eyesobo isọn̄.’ Uyarade nte ke nsobo emi ke ada itie edi barasuene. Ke ẹkotde ikọ esie ẹsịn ke n̄wed oro, State of the World 1988, ọnọitem mban̄a n̄kann̄kụk oro, Norman Myers, ọnọ akama-nyekidem etop emi: “Idụhe emana ndomokiet ke ini edem oro akasakde iso ese ọyọhọ nsobo ke eyo uwem esie. Idụhe emana ndomokiet ke ini iso oro edisakde iso ese ukem n̄kpọ-ata oro: edieke emana oro odude kemi okpude ndinam n̄kpọ mban̄a ọkpọsọn̄ utom emi, n̄wụre eyedu ndien ‘ifet edinyan̄a ididụhe.’”
Kere ban̄a ntọt oro ke nsiondi magazine Newsweek eke February 17, 1992, oro aban̄ade edibiat oro ebiatde ikpehe eti ofụm oro ekotde ozone. Ẹma ẹkot ẹto Alexandra Allen, emi edide ata anam ndụn̄ọde mban̄a ozone ke n̄ka ẹkotde Greenpeace, nte odụride owo utọn̄ ete ke ozone oro ẹsụk ẹbiatde “idahaemi amakama ndịk ọnọ kpukpru uwem ini iso ke isọn̄.”—Se ekebe ke page emi kaban̄a n̄kaiso uyarade owụtde nte ẹsobode n̄kann̄kụk isọn̄.
Ufan̄ idụhe ndineme ke nde ke nde mban̄a kpukpru ikpehe prọfesi Jesus. (Se chart oro odude ke page 5 kaban̄a ofụri ikpehe ntịn̄nnịm ikọ eken.) Ikpehe kiet oro owo mîkemeke ndifụmi, nte ededi, edi se ẹnamde an̄wan̄a ke Matthew 24:14: “Ẹyenyụn̄ ẹkwọrọ gospel Ubọn̄ Abasi emi ke ofụri ekondo nte ntiense ẹnọ kpukpru mme idụt, ndien adan̄aoro ke utịt eyedi.” Eyịghe ndomokiet idụhe iban̄a mbon oro ẹnamde utom edikwọrọ ikọ emi ke ofụri ererimbot. Mme Ntiense Jehovah ke idụt 229 ẹma ẹsịn se ibede hour biliọn kiet ke utom emi ke isua 1992 ikpọn̄. Utom mmọ ke ntre edi kiet ke otu mme uyarade oro ẹnen̄erede ẹkụt ke enyịn nte ke nnyịn idu uwem ke ukperedem ini.
Kûyak Ẹbian̄a Fi!
Ndusụk owo ẹkeme ndifan̄a, nte ededi, ẹte ke kpukpru se ẹtịn̄de emi ẹban̄a “ukperedem ini” edi ikpîkpu n̄kpọ abian̄a. Mmọ ẹmebụp ete, ‘Nso kaban̄a iduọ Ukara Communist eke ndondo emi ke Edem Usiahautịn Europe? Mîdịghe mme ukeme oro ikpọ odudu ererimbot ẹsịnde ndinam emem odu? Nte emi idịghe uyarade nte ke mme n̄kpọ ke ẹkabade ẹfọn ẹkan?’ Baba. Timfiọk ete ke Jesus ikọdọhọke ite ke ofụri ererimbot eyekaiso odu ke ekọn̄, unyekisọn̄, ye akan̄ ke ukperedem ini. Man ẹkwọrọ eti mbụk ke ofụri ererimbot, eyesụk odu ke nsụhọde n̄kaha ndusụk ikpehe ini oro ukeuke ifụre edidude.
Ti, n̄ko, ete ke Jesus ekemen ukperedem ini emi odomo ye mme usen oro ẹkebemde Ukwọ Eyo Noah iso. Ke ini oro mme owo ẹma ẹsịn idem ẹkaha ke edidia n̄kpọ, edin̄wọn̄ n̄kpọ, ye edidọ ndọ—kpa mme ọsọ edinam eke uwem. (Matthew 24:37-39) Emi okowụt nte ke adan̄aemi mme idaha ke ukperedem ini ẹditiede mfụhọ mfụhọ, mme n̄kpọ iditahakede ikosịm idaha oro ofụri uwem eke usen ke usen edituakde ida. Nte ekedide ke eyo Noah, ata ediwak owo ẹsịn idem ẹkaha ke mme mbubehe eke usen-ke-usen tutu mmọ idọn̄ke enyịn iban̄a nte ini emi edide akpan n̄kpọ.
Ke ntre, ekpedi n̄kpọndịk ndiduọ ndụk unana udọn̄ ke ntak mme edinam ukaraidem oro ẹtiede nte ẹfọn. (Men 1 Thessalonica 5:3 domo.) Uyarade edi barasuene nte ke prọfesi Jesus ke osu idahaemi—kpa ntọt nte ke nsobo ke ekpere!
Ubọn̄ Ubọn̄ Ini ke Nsobo Ebede
Nsobo oro ke Pompeii ama ada n̄kpan̄a ye mfụhọ edi. Nte ededi, utịt editịm n̄kpọ odude kemi eyediọn̄ usụn̄ ọnọ nsinsi uwem ke ediye paradise isọn̄. (Ediyarade 21:3, 4) Ukara owo oro ọtọde ubahade ididaha ekọn̄ isobo isọn̄ aba. Mme owo ididụhe ke nyekidem aba iban̄a ndịghe nsobo nuclear. Mme itieutom oro ẹsion̄ode mmọn̄ibọk n̄kpa ẹduọk ke n̄kann̄kụk ididụhe aba.—Daniel 2:44.
Ke ini oro kpukpru owo oro ẹdude uwem ẹdidi mme ama edinen ido ye ata ufan, ẹnịmde ibet Obio Ubọn̄ ọyọhọ ọyọhọ. (Psalm 37:10, 11) Mme ufọkibọk, ufọkikpọ, ye mme itie ubụkowo ẹdidi n̄kpọeset. Usiondọ, edidianade ntie, mfụhọ, ye edikama eyen ke idiọk usụn̄ ididụhe aba.—Isaiah 25:8; 65:17.
Nte afo omoyom ndibọhọ ukperedem ini nnyụn̄ ndu uwem n̄kụt ubọn̄ ubọn̄ obufa ererimbot Abasi? Do “ẹkpeme . . . koro mbufo mîfiọkke edikem ini.” (Mark 13:33) Edi, mme n̄kpọntịbe ererimbot ẹmewụt nte ke edikem ini ekpere—omotịm ekpere ke enyene-ndịk usụn̄ ọnọ ediwak owo. Ini ndomokiet idụhe ndibiat. Ntre nam n̄kpọ ndinyan̄a uwem fo, nyụn̄ dụn̄ọde yom mbon oro ẹnamde n̄kpọ ẹban̄a idiọn̄ọ ofụri ererimbot eke ukperedem ini emi. Ẹdiọn̄ọ mmọemi in̄wan̄în̄wan̄, koro mmọ ikpọn̄ ẹnam ewụhọ Jesus ndikwọrọ eti mbụk Obio Ubọn̄ ke ofụri ererimbot. Adianade ye mme utọ mbon oro, afo akpakam anam usio-ukot ndidian idem ye Edidem, Christ Jesus, emi ẹtịn̄de ẹban̄a ete: “Mme Gentile ẹyedori enyịn ke enyịn̄ Esie.”—Matthew 12:18, 21.
[Ekebe ke page 5]
Mme Ikpehe 24 eke Idiọn̄ọ Oro
1. Ekọn̄ oro mînyeneke mbiet—Matthew 24:6, 7; Ediyarade 6:4
2. Unyekisọn̄—Matthew 24:7; Mark 13:8
3. Unana udia—Matthew 24:7; Mark 13:8
4. Ndiọi udọn̄ọ—Luke 21:11; Ediyarade 6:8
5. N̄kọri ukwan̄ido—Matthew 24:12
6. Edisobo isọn̄—Ediyarade 11:18
7. Ima ndisụhọde—Matthew 24:12
8. N̄kpọndịk—Luke 21:11
9. Ebeubọk ima okụk—2 Timothy 3:2
10. Edisọn̄ ibuot ye ete ye eka—2 Timothy 3:2
11. Edima mbre n̄kan Abasi—2 Timothy 3:4
12. Ọkpọsọn̄ edima idem—2 Timothy 3:2
13. Edinana ima uduotowo ofụri ofụri —2 Timothy 3:3
14. Mme owo ndibiat un̄wọn̄ọ—2 Timothy 3:3
15. Unana mfara ke idem ke kpukpru ikpehe n̄kaowo—2 Timothy 3:3
16. Edisua se ifọnde ntatara ntatara—2 Timothy 3:3
17. Ediwak owo ke mbubịk ẹdọhọde nte idide Christian—2 Timothy 3:5
18. Ebeubọk edidia n̄kpọ ye edin̄wọn̄ n̄kpọ ke otu ediwak owo—Luke 21:34
19. Mbon nsahi ẹfụmi idiọn̄ọ—2 Peter 3:3, 4
20. Ediwak nsunsu prọfet ke ẹsịn ifịk—Matthew 24:5, 11; Mark 13:6
21. Edikwọrọ eti mbụk Obio Ubọn̄ Abasi oro ẹma ẹkewụk—Matthew 24:14; Mark 13:10
22. Edikọbọ mme ata Christian—Matthew 24:9; Luke 21:12
23. Mfiori emem ye ifụre ndida ukperedem ini nsịm utịt—1 Thessalonica 5:3
24. Unana mme owo ndidọn̄ enyịn mban̄a n̄kpọndịk—Matthew 24:39
[Ekebe ke page 6]
Mme Mfịna N̄kann̄kụk—Idiọn̄ọ Mme Ini
◻ Ikpehe ofụm ozone ke ikpehe oro ediwak owo ẹdụn̄de ke Edere Edere Ererimbot ke osụhọde ke udomo oro ọsọpde utịm ikaba akan nte ntaifiọk ẹkekerede ke n̄kpasịp isua ifan̄ oro ẹkebede.
◻ Ke nsụhọde n̄kaha ke ẹsobo orụk eto ye unam 140 kpukpru usen.
◻ Mme udomo idiọk ofụm ke enyọn̄ oro esimụmde ufiop akama idahaemi ọdọk ke mbahade 26 eke ikie akan ini oro usiakifia mîkawakke, ndien mmọ ke ẹkakaiso ndidọk.
◻ Iso isọn̄ ama ofiop ke 1990 akan nte okofiopde ke isua ekededi toto nte ẹketọn̄ọ ndinịm n̄wetnnịm n̄kpọ ke ufọt ufọt ọyọhọ isua ikie-19; itiokiet ke otu isua itiaba oro ẹfiopde ẹkan ke n̄wetnnịm n̄kpọ eketịbe ọtọn̄ọde ke 1980.
◻ N̄kpọ nte udomo akai okponde ke hectare 17,000,000 ke osop ke isua kiet kiet, kpa udomo edide mbahade iba ye idụt Finland.
◻ Ibatowo ke ererimbot ke ada owo miliọn 92 awak akan ke kpukpru isua—se ikperede nditie nte edidian ibatowo ẹwakde nte mme andidụn̄ Mexico kpukpru isua; ke otu emi, ẹdian owo miliọn 88 ke mme idụt ẹmi ẹtọn̄ọde-tọn̄ọ uforo.
◻ N̄kpọ nte owo biliọn 1.2 inyeneke eti edin̄wọn̄ mmọn̄.
Nte ekemde ye n̄wed oro State of the World 1992, emi Worldwatch Institute ewetde, page 3, 4, W. W. Norton & Company, New York, London.
[Ndise ke page 7]
Ke nsobo ebede ubọn̄ ubọn̄ obufa ererimbot Abasi eyedi