Ibuot 12
“Ukperedem Ini” Ye Obio Ubọn̄ Oro
1. (a) Nso mme akpan mbụme ẹdemede idahaemi? (b) Nso ke N̄wed Abasi etịn̄ aban̄a mme akpatre usen [i] ọnọ isọn̄ nnyịn, [ii] ọnọ mbon oro ẹsobode enye?
NTE nnyịn idahaemi idu uwem ke “ukperedem ini”? Nso ke “ukperedem ini” ọwọrọ? Ke idara, “ukperedem ini” ididụhe inọ isọn̄ emi ke idemesie. Koro Bible ọsọn̄ọ ọnọ nnyịn ete: “Isọn̄ . . . idisehekede ke nsinsi nsinsi.” Nte ekemde ye akpa uduak Jehovah, ẹyenam uwem owo ye eke unam ebịghi mi ke nsinsi. (Psalm 104:5-24; 119:89, 90; Genesis 1:27, 28; 8:21, 22) Nte ededi, “ukperedem ini” emenen̄ede odu ọnọ ndiọi mme idụt ye mme owo oro ẹbiatde isọn̄ Abasi. Edi ‘edidi’ Obio Ubọn̄ oro edida nsobo ọsọk mbon nsobo oro.—2 Peter 3:3-7; James 5:1-4; Eriyarare 11:15-18.
2. Nso n̄wọrọnda n̄kpọ ke Paul eketịn̄ onịm aban̄a “mme enyene-ndịk ini” nnyịn?
2 Nte ekpekeme ndidi nte ke nnyịn idahaemi idu uwem ke “ukperedem ini” oro? Men edikabade Bible ekededi nyụn̄ kot se Abasi ọkọnọde apostle Paul odudu spirit nditịn̄ nnịm mban̄a “ukperedem ini” emi, ke Udiana N̄wed Timothy ibuot 3, mme ufan̄ 1 osịm 5. Ndien bụp idemfo, Nte ererimbot ubonowo etie ntem mfịn? Mi, apostle oro ekebemiso etịn̄ aban̄a “mme enyene ndịk ini,” onyụn̄ adian do ete:
“Mme owo ẹyedi mme ama idem, mme ama okụk, ẹnam inua, ẹkohode idem, ẹsụn̄i isụn̄i, ẹsọn̄ ibuot ye ete ye eka, ẹnana esịtekọm, ẹdi ndidehe owo, ẹnana ima, inyụn̄ ifenke owo ndudue, ẹsan̄a mbia, ẹnana mfara ke idem, ẹtie afai afai, ẹnyụn̄ ẹsua se ifọnde, ẹdi mbon abian̄a, ye mbon ibụmede, ẹkụt idem, ẹma mbre ẹkan Abasi—ẹkama idem nte idi mme eten̄e Abasi edi ẹkan̄ odudu esie. Kûsan̄a n̄kpọ baba kiet ye mmọ.”—New International Version.
3. Ntak anade edi Paul eketịn̄ aban̄a “ukperedem ini” oro otịmde ọdiọk akan eke editịm n̄kpọ mme Jew?
3 Ke ndiwet se ikotde ke enyọn̄ n̄wed emi, apostle oro iketịn̄ke iban̄a “ukperedem ini” eke editịm n̄kpọ mme Jew. Oro ikpekekemeke ndidi ntre, koro Paul ekewet mme ikọ oro ke n̄kpọ nte isua 65 C.E., ke adan̄aemi se iwakde ibe mme isua 30 ẹma ẹkebebe ke “ukperedem ini” eke ini oro, ndien n̄kpasịp isua ition kpọt okosụhọ mbemiso edinịm Jerusalem ke ndon. M̀mê idaha nsọn̄ibuot emi ndikọtọn̄ọ kan̄a ke otu mme okot idem Christian. “Ukperedem ini” eke editịm n̄kpọ mme Jew oro ama ọdiọk ekem, edi mmọ ẹyetịm ẹdiọk ẹkan oro oto ke mme n̄kpọntịbe eke “ukperedem ini” ofụri editịm n̄kpọ ererimbot Satan, ke ini Jesus edifiakde edi ndiwụk obio ubọn̄ esie.
ADIANAIBA EDISU
4. Nso ikanam mme mbet ẹbụp mbụme oro ke N̄wed Matthew 24:3?
4 Ke mme n̄ke esie, Jesus ama etịn̄ aban̄a “akpatre ini eyo emi.” (Matthew 13:39, 40, 49) Ke ndammana, emi ama edemede udọn̄ mme mbet esie, ndien akpan akpan sia mme ọsọ owo ẹkebọde ufen ẹkaha, idem ke inioro, ẹto ubọk ufịk ufịk ukara Rome ye mme adaiso ido ukpono mme Jew. Mmọ ẹkedori enyịn nte ke obio ubọn̄ Abasi eyeda ubọhọ edi. Anam, usen ita mbemiso ẹwotde Jesus, mbet esie inan̄ ẹma ẹtiene enye nte enye etiede ke Obot Olive, asakde iso ese Jerusalem, ẹnyụn̄ ẹkebụp enye ẹte: “Sian nnyịn ini eke mme n̄kpọ ẹmi ẹdidide; nso idinyụn̄ idi idiọn̄ọ edidi Fo, ye eke akpatre ini eyo emi?”—Matthew 24:3; Mark 13:3, 4.
5. Didie ke ibọrọ mbụme Jesus oro edisu?
5 Okposụkedi mme mbet Jesus ẹkekerede ẹban̄a n̄kpet n̄kpet ini iso kpọt, ibọrọ Jesus ke ini oro akana enyene adianaiba edisu: akpa, ke “akpatre ini” editịm n̄kpọ mme Jew, ndien, ke anyanini ebede, ke “akpatre ini” editịm n̄kpọ ererimbot Satan emi esịnede ofụri isọn̄ emi ẹdụn̄de.
6, 7. (a) Didie ke mme ikọ Jesus ke N̄wed Matthew 24:7-22 ẹkenyene ekpri edisu? (b) Nso akwa n̄kpọ editi kaban̄a emi osụk odu tutu mfịn?
6 Se Jesus eketịn̄de ọnọ mme mbet oro, nte ẹwetde ke N̄wed Matthew 24, mme ufan̄ 7 osịm 22, anam udịm mme n̄kpọntịbe oro ndusụk mmọ ẹdikụtde ke esisịt udomo ke mme isua 37 oro ẹtienede tutu osịm 70 C.E., ẹn̄wan̄a. Kaban̄a mme Jew eke emana Jesus, enye ekenyene ndidi iduọkini afanikọn̄ eke ekọn̄, unana udia, unyekisọn̄, edisua mme anditiene Christ ye mme nsunsu Messiah ndiwụt idem. Edi ẹyekwọrọ “gospel Ubọn̄ Abasi emi” ke ofụri ekondo nte ntiense. Ke akpatre, “mbubiam n̄kpọ” oro, kpa udịmekọn̄ mbon Rome mme okpono ndem, ke akpanikọ ama ọdọk ada ke “edisana ebiet” eke temple Jerusalem. Ke esisịt ubiatini ebede, emi ọkọnọde mme mbet Jesus ifet ndinam ntịn̄nịm item esie ndifehe n̄ka mme ikpọ obot kaban̄a ubọhọ, mbon Rome ẹma ẹfiak ẹdi ke idak ndausụn̄ Titus, Etubom ekọn̄. Mmọ ẹma ẹsọhi Jerusalem ye nditọ esie ẹfep, ẹwụri temple esie, inyụn̄ ikpọn̄ke itiat kiet ke enyọn̄ eken.—Se n̄ko N̄wed Luke 19:43, 44; Colossae 1:23.
7 Ke edisu “idiọn̄ọ” oro Jesus ọkọnọde, udịm afanikọn̄ emi ama akabade ọnọmọ mme Jew, onyụn̄ edi se ikan̄îkan̄ nsobo Jerusalem ke 70 C.E. akadade ọkọyọhọ. Mme Jew ẹwakde ẹbe million kiet ẹma ẹtak ẹdiana ye obio mmọ, ẹnyụn̄ ẹtan̄ mbon oro ẹkebọhọde ẹnyọn̄ ke mbuotekọn̄. Adaha edikan Titus ke osụk ada ke Rome tutu osịm mfịn emi nte akwa n̄kpọ editi kaban̄a edisu ntịn̄nịmikọ Jesus. Edi, nte ẹkewet ẹnyụn̄ ẹtịm “idiọn̄ọ” oro Jesus ọkọnọde ẹnịm nte ntọt ẹnọ mbon oro ẹkedude uwem ke akpa isua ikie ikpọn̄îkpọn̄? Nte enye edi ikpîkpu ‘mbụk eset’ mfịn? Ibọrọ enyene ndidi, Baba!
NDIBUANA OFỤRI ERERIMBOT
8. (a) Nso utịp ke ekpri edisu eke mme ikọ Jesus oro ekpenyene ke idem nnyịn mfịn? (b) Nso ntịn̄nịm uwụtn̄kpọ eke mme n̄kpọ ẹkponde ẹkan oro ke emi ọnọ?
8 Ekpri edisu eke mme ikọ Jesus ke “akpatre ini” editịm n̄kpọ mme Jew ekpenyene ndidi n̄kpọ ndisọn̄ọ edinịm ke akpanikọ nnyịn ke odudu edisu ntịn̄nịmikọ Abasi. Nte ededi, mme n̄kpọntịbe akpa isua ikie oro ẹnọ n̄ko aduai owo idem ntịn̄nịm uwụtn̄kpọ eke se ididade itie ke udomo otịmde atara akan kaban̄a ofụri editịm n̄kpọ ererimbot Satan. Emi enyene ndidi ntre, koro ubiereikpe nsobo Abasi kaban̄a Jerusalem ke 70 C.E. ikedịghe n̄kpon n̄kan ukụt tutu edisịm ini oro, m̀mê enye ndikedi akpatre. Mme ikọ Jesus ke N̄wed Matthew 24:21, 22 ke ẹbet ọyọhọ edisu mmọ:
“Koro ke ini oro akwa ukụt eyedu, orụk eke akanam mîdụhe toto ke editọn̄ọ ererimbot tutu osịm emi, eke mîdinyụn̄ idụhe aba. Ndien ke mîkpesịbeke mme usen oro ẹmụhọ, baba owo kiet ikpọbọhọke; edi kaban̄a ndimek ikọt Abasi ẹyesịbe mme usen oro ẹmụhọ.”
9. Nnyịn isan̄a didie ifiọk nte ke mme ikọ Jesus ẹkenyan ubọk ẹwụt usen unamibat ofụri ererimbot?
9 N̄kaiso mme ikọ ntịn̄nịmikọ Jesus, ke N̄wed Matthew 24:23–25:46, ẹwụt n̄ko nte “akpatre ini eyo emi” edide ke udomo eke ofụri ererimbot. Ke utịt ini ukụt oro, ke ini “Eyen Owo,” nte edidem emi Abasi odoride ke ebekpo, adade ubiereikpe nsobo etiene ererimbot Satan, ‘kpukpru mme idụt isọn̄ ẹyefụhọ.’ Oro eyesịne ofụri ubonowo oro ẹsịnde itie edikara Jesus. Enye idịghe ubiereikpe oro abuanade n̄kpasịp idụt kiet ye obio esie, edi usen unam ibat ofụri ererimbot.—Matthew 24:30.
10. (a) Nte ẹnamde an̄wan̄a ke ntịn̄nịmikọ Jesus, didie ke utịt mbon oro ‘ẹnamde se mmọ ẹmade’ okpụhọde ye eke mbon oro ‘ẹbemde iso ẹyom obio ubọn̄ Abasi’? (b) Ntak anade emi edi ke udomo ofụri ererimbot?
10 Afiakde owụt nte ubiereikpe Abasi edidide ke udomo eke ofụri ererimbot, ntịn̄nịmikọ Jesus akaiso ndimen “akpatre ini eyo emi” ndomo ye ini oro ekebemde ukwọ usen Noah iso, ọdọhọde ete:
“Koro nte mmọ ẹdiade ẹnyụn̄ ẹn̄wọn̄de n̄kpọ, ẹdọde ndọ ẹnyụn̄ ẹdade owo ẹnọ ndọ ke mme usen eke ẹkebemde ukwọ iso, tutu osịm usen emi Noah odụkde ke ubom, mînyụn̄ ifiọkke tutu ukwọ edi edimen mmọ kpukpru efep; kpasụk ntre ke edidi Eyen Owo eyedi.”
Kpa nte Ukwọ eke ini oro ọkọsọhide ofụri ererimbot mme anana uten̄e Abasi efep, kpasụk ntre ke ikan̄îkan̄ ukụt oro edidade “edidu” Messiah okosịm utịt edikpọri mbon oro ẹfụmide Obio Ubọn̄ oro man ‘ẹnam se ẹmade’ efep ke isọn̄ nnyịn. Ke idara, ediwak mbon oro ẹma ‘ẹkebemiso ẹyom Obio Ubọn̄ Abasi ye edinen ido esie’ ẹyebọhọ ndinyene nsinsi uwem ke paradise isọn̄. Nte afo eyedi kiet ke otu mmọemi?—Matthew 6:33; 24:37-39; 25:31-46.
11. Nso mme ntịn̄nịmikọ efen ẹwụt nte ke emi amabuana kpukpru idụt, ye nte ke mme andibọhọ ẹyedu?
11 Ekese ntịn̄nịmikọ eke Bible ẹwụt nte ke “akwa ukụt” emi edide eyetụk “kpukpru mme idụt” ke isọn̄. (Psalm 2:2-9; Isaiah 34:1, 2; Jeremiah 25:31-33; Ezekiel 38:23; Joel 3:12-16; Micah 5:15; Habakkuk 3:1, 12, 13) Edi mme andibọhọ ẹyedu!—Isaiah 26:20, 21; Daniel 12:1; Joel 2:31, 32.
EDIDU EKE EDIDEM KE UBỌN̄ HEAVEN
12. (a) Ntak emi “idiọn̄ọ” kaban̄a edidu Jesus edide se ẹyomde? (b) Ntak mîyomke enye afiak edi ye idem eke obụk?
12 Akwa ntịn̄nịmikọ Jesus kaban̄a “idiọn̄ọ” edidu esie etịn̄ ọnọ nnyịn ete “ke ini Eyen Owo edidide ke ubọn̄ Esie, asan̄a ye kpukpru mme angel, adan̄aoro ke Enye eyetie ke ebekpo ubọn̄ esie.” (Matthew 25:31) Sia uyama ubọn̄ oro edidide se ibiatde ikpîkpu enyịn mme owo, ana Edidem oro edi se ubonowo mîkemeke ndikụt ke enyịn. (Men N̄wed Exodus 33:17-20; Mme Hebrew 12:2 domo.) Oro edi ntak ẹyomde ‘idiọn̄ọ edidi esie.’ Iyomke aba Messiah afiak ọduọk uwem eke spirit esie ke heaven ke ini edifiakndi esie man edidu ke isọn̄ ye idem eke obụk, ndidi se ẹnọde nte “uwa idiọk ido.” Ke ama ọkọnọ uwa eke owo esie “ini kiet,” enye “eyetọn̄ọ ntak ọbiọn̄ọde; edi Enye ididịghe ndinyene mbubehe ye idiọkn̄kpọ,” edidi nte edidem eke heaven oro enyịn mîkwe.—Mme Hebrew 7:26, 27; 9:27, 28; 10:8-10; 1 Peter 3:18.
13. Nso ke N̄wed Luke 19:11-27 owụt aban̄a ini edifiakndi Jesus ye nte mme idụt ẹnyịmede enye?
13 Ke akpatre okoneyo oro enye okodude ye n̄kpet n̄kpet mme mbet esie, Jesus ama ọdọhọ mmọ ete: “Mmọn̄ n̄ka n̄kotịm itie nnịm nnọ mbufo. Ndien edieke n̄kade n̄kotịm itie ntre nnọ mbufo, nyefiak ndi ndida mbufo nnọ Idem Mi.” (John 14:2, 3) Ke n̄kemuyo ye emi, n̄ke Jesus oro ke N̄wed Luke 19:11-27 etịn̄ aban̄a enye nte ‘Ọbọn̄ kiet emi akakade anyanidụt, ndibọ ubọn̄ nda mfiak nnyọn̄.’ Emi eyeda anyanini. Edi “mbio obio esie ẹsua enye, ẹnyụn̄ ẹdọn̄ mme isụn̄utom ẹtiene enye ke edem, ẹte, Nnyịn iyomke owo emi akara nnyịn.” Kpasụk ntre, odu mme owo mfịn oro ẹdọhọde nte idide mme anditiene Christ, edi oro ẹsịnde “Edidem ndidem” man ẹkeme ndikaiso ye anana mfọnmma ukara eke owo mmọ ke nsinsi. (Eriyarare 19:16) Kpasụk nte “mbio obio” eke n̄ke Jesus oro, ẹyenọ mmọemi ufen akamba akamba.
“NTỌN̄Ọ UBIAK UMAN”
14. Kpa ye mme mfan̄a unana edinyịme, nso isọn̄ọ isua 1914 C.E. nte ini edifiakndi Christ?
14 Ini ewe ke ọkpọsọn̄ Edidem emi, emi mme idụt mîyomke mi, ọkọtọn̄ọ ukara esie ke isọn̄ nnyịn? Kpukpru uyarade ẹnyan ubọk ẹwụt 1914 C.E. Edi owo eyefan̄a, ete, ‘Utu ke ndida emem emem ini edikara Christ ndi, isua oro okonịm ini editọn̄ọ afanikọn̄ ubonowo idiọn̄ọ!’ Oro ke akpanikọ edi ntre! Koro, nte ekemde ye ntịn̄nịmikọ Bible, edi ke ini emi ‘obio ubọn̄ ererimbot emi akabarede edi obio ubọn̄ Ọbọn̄ nnyịn ye Christ esie’ ke mme idụt isọn̄ ‘ẹyat esịt.’ (Eriyarare 11:15, 18) Enye n̄ko edi ini emi Jehovah ọdọn̄de nsan̄a edidem esie, ete, “Da ubọn̄ ke otu mme asua fo.” (Psalm 110:1, 2) Edi owo iwotke mme asua oro wap.
15. Didie, nte odotde, ke N̄wed Eriyarare ibuot 12 anam emana Obio Ubọn̄ an̄wan̄a?
15 N̄wed Eriyarare ibuot 12 etịn̄ aban̄a aduai owo idem n̄kukụt oro apostle John okokụtde emana obio ubọn̄ Messiah ke idiọn̄ọ. “N̄wan” Abasi—kpa esop esie eke heaven emi mme angel ẹnamde, aman enye nte eyeneren. “Ẹkpobi [enye] . . . ufịme ẹmen ẹsọk Abasi ẹkedori ke ebekpo Esie,” koro Obio Ubọn̄ oro enyene ndiberi edem ke Jehovah ye itie edikara esie ndinam n̄kpọ.—Eriyarare 12:1-5.
16, 17. (a) Nso edi ntak ofụri afanikọn̄ emi odude ke isọn̄ ọtọn̄ọde ke 1914? (b) Didie ke mme ikọ Jesus ke N̄wed Matthew ye Luke ẹnam ntọn̄ọ ubiak uman emi an̄wan̄a?
16 Ke oro ebede, ekọn̄ odu ke heaven! Edidem emi ẹdoride ke ebekpo mi ye mme angel esie ẹn̄wana ye Satan ye udịm mme demon esie, ẹnyụn̄ ẹsion̄o mmọemi ke heaven Jehovah ẹduọn̄ọ ke isọn̄ nnyịn. Ntre, “mbọm isọn̄ ye inyan̄, koro andidori ikọt Abasi ikọ ama osụhọde etiene mbufo; enye asan̄a ye akwa ifụtesịt, sia enye ọdiọn̄ọde ete ini imọ edi ibio.” (Eriyarare 12:7-12) Ke nda ndomo ‘ibio ini’ oro, Edidem oro ke atan̄ mme owo oro ẹmade edinen ido obok ọnọ edinyan̄a onyụn̄ ọnọ ntọt aban̄a ubiereikpe nsobo emi edide etiene editịm n̄kpọ ererimbot Satan.—Matthew 24:31-41; 25:31-33.
17 Mfịn nnyịn imokụt edidu eke “idiọn̄ọ” Jesus oro nte ẹtịn̄de ọyọhọ ọyọhọ ke N̄wed Matthew ibuot 24 ye 25, Mark 13 ye N̄wed Luke ibuot 21. Tịmfiọk ete ke Jesus mi eketịn̄ aban̄a “ntọn̄ọ ubiak uman” ke mme ikọ ẹmi:
“Idụt eyedaha an̄wana ye idụt, obio edidem kiet eyenyụn̄ adaha an̄wana ye obio edidem efen: ikpọ unyekisọn̄ ẹyedu; akan̄ ye mme idiọk udọn̄ọ ẹyenyụn̄ ẹdu ke nsio nsio ebiet; n̄kpọ ndịk ye ikpọ idiọn̄ọ ẹyenyụn̄ ẹwụt idem ke ikpaenyọn̄.” (Matthew 24:3, 7, 8; Luke 21:10, 11)
Nte utọ “ntọn̄ọ ubiak uman” oro ama edibiak ubonowo ọtọn̄ọde ke 1914 C.E. akaiso?
18. Ọtọn̄ọde ke 1914, didie ke ekọn̄ akabade edi ọyọhọ n̄kpọ mbọribọ?
18 Ekedi ke isua 1914 ke Akwa Ekọn̄ (emi ke ukperedem ẹkekotde “Ekọn̄ Ererimbot I”) ọkọtọn̄ọ, emi idiọk udọn̄ọ ye akan̄ ẹkesan̄ade ye enye. Mme ewetmbụk ẹkụt nte ọsọn̄de mmọ ke idem ndinam orụk mbọribọ oro ọkọyọhọde mme an̄waekọn̄ an̄wan̄a ọyọhọ ọyọhọ, nte ediwak million owo ẹketakde ke obube ekọn̄ ke ini akwa uduọk iyịp eke 1914-1918. Ke n̄wed oro Eye Deep in Hell, ẹtịn̄ ẹban̄a Paul Nash nte ọdọhọde aban̄a an̄waekọn̄ eke Mfiaowo ete: “Baba eton̄wed m̀mê ndise ikemeke ndinam idụt emi ọfiọk—ukem ukem nte ekọn̄ akade iso ke uwemeyo ye okoneyo, kpukpru ọfiọn̄. Ibọhọke ukpaha-ekpo ye Satan ikpọn̄îkpọn̄ ẹkpekeme ndidi nta ke ekọn̄ emi, ndien owo ikwe nte Abasi esịnde ubọk ndomo esisịt ke ebiet ekededi. . . . Mme atombe idopke . . . ediwot ke akpakịp ibat, edinam ẹforo mbụn̄ọ, ẹforo idat, anam idụt emi akabade edi udi; kpa akamba udi kiet, ẹnyụn̄ ẹtan̄ mme enyene mbọm mme akpan̄kpa ẹdọn̄ do. Enye ọmọdiọk akaha, anana uten̄e Abasi, anana idotenyịn.”
19. Nso ke mme ibat ẹwụt kaban̄a edidọk eke mme ibat unyekisọn̄ ọtọn̄ọde ke 1914?
19 N̄ko, “unyekisọn̄” ama esịne nte ubak “idiọn̄ọ” oro. Usọp usọp n̄kọri ke ibat unyekisọn̄ ọtọn̄ọde ke 1914? Emi ekeme nditie nte se ikpade owo idem. Edi se ibat ẹwụtde amakam akpa owo idem akan! Nte Geo Malagoli eketịn̄de ke Il Piccolo: “Ke ofụri isua 1,059 (ọtọn̄ọde ke 856 osịm 1914) ntọt akpanikọ ẹkewụt n̄kpasịp mme akpan unyekisọn̄ 24.” Ibat esie ẹwụt nte ke mme isua oro, ukem mbahade mme owo 1,800 ẹkekpa ke isua kiet kiet ke mme unyekisọn̄, ke adan̄aemi mme akpan unyekisọn̄ 43 ẹkedude ọtọn̄ọde ke 1915, ndien mmọemi ẹwot ukem mbahade mme owo 25,300 kpukpru isua.
‘IKPỌ IDIỌN̄Ọ ẸWỤT IDEM KE IKPAENYỌN̄’
20, 21. (a) Nso mme “n̄kpọ ndịk” ke ẹkụt ọtọn̄ọde ke 1914, ndien ntak-a? (b) Nso edisu eke N̄wed Luke 21:25, 26 ke nnyịn ikụt mfịn? (c) Didie ke ‘akwa idiọn̄ọ ẹtode ikpaenyọn̄’ ẹwụt idem ke usụn̄ okponde akan?
20 Jesus ama ebemiso etịn̄ n̄ko ete: “N̄kpọndịk ye ikpọ idiọn̄ọ ẹyenyụn̄ ẹwụt idem ke ikpaenyọn̄.” (Luke 21:11) Ke Ekọn̄ Ererimbot I, edikọbọ ke nditop mme ọtọmbe ama ada aban̄a obufa n̄kpọ—ọyọhọ ekọn̄. Ke ata akpa ini, ubomofụm, ndien ke oro ebede, ye ke edide akpan n̄kpọ akan, ikpọ ubomenyọn̄ ẹma ẹberede usụn̄ ẹnọ eyo ekọn̄ofụm. Edi akpanikọ, ke 1914-1918, enye n̄kukụre ekedi ntọn̄ọ, edi enye eyeda osịm idaha oro Jesus eketịn̄de aban̄a ke ndikaiso ke ntịn̄nịmikọ esie, ọdọhọde ete:
“Ndien mme idiọn̄ọ ẹyedu ke utịn ye ọfiọn̄ ye ntantaọfiọn̄; editịmede esịt eyenyụn̄ omụm mme idụt isọn̄, oto ke nnanenyịn aban̄a ediyomo emi inyan̄ ye mbufụt ẹyomode; idem eyeyemede owo oto ke ndịk ye edikama enyịn nse mme n̄kpọ eke ẹdiwọrọde ẹnọ ekondo: koro ẹyenyen̄e mme odudu ikpaenyọn̄.”—Luke 21:25, 26.
21 Inuaokot owo ndikan edem enyọn̄ ama owụk ntịn̄enyịn ke “utịn ye ọfiọn̄ ye ntantaọfiọn̄,” ndien ndiọi ndomo ẹdu oro ẹwụtde nte ke Ikpọ Odudu ẹmeduak ndida ukwak ntaifiọk ẹkotde satellite ntop ekọn̄. Kan̄a, mmọ ẹmekam ẹdọdiọn̄ọ nte ẹkemede ndida ke ufụmenyọn̄ ndọn̄ enyịmikan̄ emi ekemede ndife nto idụt kiet nsịm eken aka ebiet ekededi oro mmọ ẹketde. Ufọk n̄kpọekọn̄ nuclear eke ini emi, emi mme amia mbuba ubon n̄kpọekọn̄ mme idụt ẹnyenede, emekem ndisobo ubonowo ediwak ini, ndien ẹbat nte ke ekeme ndidi mme idụt 35 ẹyekeme ndinyene utọ mme n̄kpọekọn̄ uwot akpakịp ibatowo oro ke osịmde utịt isua ikie emi.
22. (a) Didie ke ata ata “inyan̄” akabade n̄kpọ efen ọtọn̄ọde ke 1914? (b) Nso ke mme enyene ifiọk owo ẹtọt kaban̄a n̄kpọ ndịk eke ekondo nnyịn?
22 “Inyan̄,” emi akabarede edi ata n̄kpọ efen tọn̄ọ nte ẹketọn̄ọ ekọn̄ idak mmọn̄ ke ini Ekọn̄ Ererimbot I, emi n̄ko okonyụn̄ adade United States edisịn ke ekọn̄ oro, ke akam edi idiọk ndomo akan. N̄kpọekọn̄ nuclear eke idak mmọn̄ ẹdu ke mben̄eidem ke mme inyan̄ibom. Idụhe obio baba kiet ke isọn̄ emi enyịmikan̄ nuclear mikpekemeke ndisịm. New York Times eke August 30, 1980, etịn̄ nte etubom ke Ikpehe Ufọkutom Ukara U.S., Marshall D. Shulman ọdọhọde nte ke ifet edin̄wana ekọn̄ nuclear “etie nte ọkọkọri utu ke ndisosụhọde.” Ọyọhọ page usuanetop ke New York Times eke March 2, 1980, emi iren ye iban mbon ikpọ ifiọk 600 ẹkesede ẹban̄a, ama ọdọhọ ete: “Ekọn̄ nuclear, idem ‘ekpri’ esie, eyesụn̄ọ ke n̄kpa, unan ye udọn̄ọ ke udomo oro mînyeneke mbiet ke mbụk emana owo.” Mmọ ẹma ẹdian do ẹte ke “ekọn̄ emi mme andin̄wana ke edem mbiba ẹdade n̄kpọekọn̄ nuclear ẹn̄wana ekpekeme ndisịm utịt ke hour kiet, onyụn̄ ekpere ndisobo kpukpru uwem ke ubak ererimbot n̄kan̄ kiet mma.” Isụn̄utom U.S. ke Moscow ama ọdọhọ ke 1981, ete: “Ami n̄kụt nte ke ererimbot emenyene ndịk akan nte akanam edide ke mbụk uwem esie.” Edi ibatokụk oro ẹbiatde ke n̄kpọekọn̄ oro okpowotde akpakịp ibatowo ke ini kiet ke akaiso ọdọk.
23. Ke edisu ntịn̄nịmikọ Jesus, etie nte ubonowo odu ke nso idaha ke mbụk?
23 Etie nte ubonowo ke ẹsịm idaha oro Andibọ-enọ Nobel oro, Harold C. Urey, eketịn̄de nte edidude ke ini iso ete: “Nnyịn ididia ndịk ke udia nnyịn, idap nnyịn edinyụn̄ edi ndịk, ididu uwem ke ndịk inyụn̄ ikpa ke ndịk.” Ke ata akpanikọ, ‘editịmede esịt omomụm mme idụt isọn̄, oto ke nnanenyịn . . . idem onyụn̄ eyemede owo oto ke ndịk ye edikama enyịn nse mme n̄kpọ eke ẹwọrọde ẹnọ ekondo.’
24. Anie ọdiọn̄ọ ‘usụn̄ ubọhọ,’ ndien ntak emi nnyịn ke ofụri esịt ikpọbọn̄de akam iben̄e ‘edidi’ Obio Ubọn̄ oro?
24 Ke idatesịt, Ọbọn̄ Jehovah Andikara, emi okobotde isọn̄ emi kaban̄a eti uduak esie, ‘idụhe ke nnanenyịn,’ ndien enye eyewụt usụn̄ ubọhọ ebe ke obio ubọn̄ Eyen esie. Edi mbemiso nnyịn idụn̄ọrede ‘usụn̄ ubọhọ’ oro ọyọhọ ọyọhọ, yak nnyịn ikaiso iwụk ekikere ke ntịn̄nịmikọ Jesus, inyụn̄ itịm ifiọk, ke usụn̄ ọwọrọde ada nte mme ikọ esie kaban̄a ekọn̄ ererimbot, akan̄, ye idiọk udọn̄ọ, nte se idude ke “idiọn̄ọ” oro, enyenede mbiet ye edemede owo udọn̄ ntịn̄nịmikọ ke N̄wed Eriyarare. Ti ete, obio ubọn̄ Abasi ke ubọk Messiah edi usọbọ—kpa obio ubọn̄ oro nnyịn ke ofụri esịt ibọn̄de akam iyom ‘edidi’ esie!
[Ekebe ke page 115]
SE MME EWETN̄WED ẸTỊN̄DE ẸBAN̄A 1914
Idem ke udiana ekọn̄ ererimbot ama ekebe, ediwak owo ẹfiak ẹtịn̄ ẹtụk 1914 nte akwa ebiet emi n̄kpọ ọkọwọn̄ọrede ke mbụk eyomfịn:
“Ke akpanikọ edi isua 1914 utu ke eke Hiroshima edi enyeemi onịmde ebiet emi n̄kpọ ọwọn̄ọrede ke eyo nnyịn idiọn̄ọ.”—Rene Albrecht-Carrie, “The Scientific Monthly,” July 1951
“Ọtọn̄ọde ke 1914 tutu emi, kpukpru owo oro ẹdude ke edidemede ẹban̄a mme n̄kpọntịbe ke ererimbot ẹdu ke akamba oyomonsia oto ke se itiede nte edisan̄a mbịne akwa afanikọn̄ oro ẹmekde ẹnyụn̄ ẹbierede ẹnịm. Ediwak mbon eti ibuot ẹkabade ẹkụt nte ke n̄kpọ baba kiet idụhe oro ẹkemede ndinam ndikpan ediduọ ndụk nsobo. Mmọ ẹkụt ubon eke owo, nte n̄wọrọnda owo nnanenyịn ke n̄ke mbon Greek, edide se mme abasi ẹmi ẹnamde esịt ayat ẹdụride mînyụn̄ idịghe aba ọbọn̄ akan̄a.”—Bertrand Russell, New York “Times Magazine,” September 27, 1953
“Eyomfịn . . . ọkọtọn̄ọ ke 1914, ndien owo baba kiet ifiọkke ini ye nte enye editrede. . . . Enye ekeme nditre ke akpakịp nsobo.”—Editorial, “The Seattle Times,” January 1, 1959
“Ererimbot, ke 1914, nte ẹkefiọkde ẹnyụn̄ ẹnyịmede ini oro, ama edisịm utịt.”—James Cameron, “1914,” ẹkemịn̄de ke 1959
“Akpa Ekọn̄ Ererimbot ekedi kiet ke otu ikpọ afanikọn̄ eke mbụk.”—Barbara Tuchman, “The Guns of August,” 1962
“Mme ekikere ye ndise ẹdụk mi ekikere, . . . mme ekikere ẹban̄ade ini ebemde isua 1914 iso ke ini ata emem, ndobo ye ifụre okodude ke isọn̄ emi—ini oro nnyịn mîkọdiọn̄ọke ndịk. . . . Ifụre ye ndobo ama osop ke uwem mme owo ọtọn̄ọde ke 1914.”—Owo ukara Germany, Konrad Adenauer, 1965
“Ererimbot ke akpanikọ ama adama aban̄a Ekọn̄ Ererimbot I ndien nnyịn isụk ifiọkke ntak. . . . Ẹma ẹnyene idaha mfọnọn̄kpọ ke ekikere. Emem ye uforo ama odu. Ekem kpukpru n̄kpọ ẹbiara fap. Nnyịn idu uwem ke idaha unana nsọn̄ọnda ke uwem tutuko.”—Dr. Walker Percy, “American Medical News,” November 21, 1977
“Ke 1914 ererimbot ama ataba edidianakiet emi enye mîkemeke ndifiak nnyene ọtọn̄ọde ke oro. . . . Emi ekedi ini anana mbiet ndutịme ye afai, ke mme adan̄a idụt ye idụt, ye ke esịt mmọ.”—“The Economist,” London, August 4, 1979
“Ntatenyịn ama ebe odụk ata idiọk udọn̄ọ m̀mê udọn̄ọ oro usọbọ mîdụhe inọ ke 1914.”—Frank Peters, St. Louis “Post-Dispatch,” January 27, 1980
“Kpukpru n̄kpọ ke ẹkekaiso ẹfọn ẹkan. Emi edi ererimbot oro n̄kamanade ke esịt. . . . Ke mbuari, ke unana idotenyịn, usenubọk kiet ke 1914, kpukpru n̄kpọ ẹdisịm utịt.”—Owo ukara Britain, Harold Macmillan, New York “Times,” November 23, 1980