Jehovah—Oduuwem ye Abasi Akpanikọ
PHARAOH eke Egypt eketịn̄ ikọ ke ido nsọn̄ibuot ye emiom ke ini enye okobụpde ete: “Jehovah edi anie?” (Exodus 5:2) Nte ẹkewụtde ke ibuotikọ oro ekebemde iso, edu oro ama ada mme ufen ye n̄kpan̄a ọsọk nditọ Egypt, esịnede edibụk Pharaoh ye mme udịmekọn̄ esie ke udi mmọn̄.
Ke Egypt eset, Jehovah Abasi ama owụt nte odudu esie okponde akan eke mme nsunsu abasi. Edi ekese efen ẹdu ndikpep mban̄a enye. Nso idi ndusụk ikpehe edu esie? Ndien nso ke enye oyom oto nnyịn?
Enyịn̄ ye Etop Esie
Ke ini okonịmde eben̄e ke iso Pharaoh Egypt, Moses ikọdọhọke ite, ‘Ọbọn̄ ọdọhọ ntem ye ntem.’ Pharaoh ye nditọ Egypt eken ẹkeda ediwak nsunsu abasi mmọ nte mbọn̄. Baba, Moses akada enyịn̄ Abasi, Jehovah. Enye ke idemesie ama okop enyịn̄ emi ke etiede ke enyọn̄ etịn̄ ikọ ke ini enye okodude ke ikọt oro akasakde ikan̄ ke isọn̄ Midian. Uwetn̄kpọ eke odudu spirit ọdọhọ ete:
“Abasi eneme ye Moses, onyụn̄ ọdọhọ enye ete, Ami ndi Jehovah. . . . Ami mmonyụn̄ n̄kop eseme nditọ Israel n̄ko, emi Egypt ẹnịmde ke ifịn: mmonyụn̄ nti ediomi mi. Dọhọ ndien ye nditọ Israel, ete, Ami ndi Jehovah, nyenyụn̄ nnam mbufo ẹwọn̄ọ ke idak mbiomo Egypt, nnyụn̄ nsio mbufo ke ufụn mmọ, nnyụn̄ mfak mbufo ke edinyanade ubọk, ye ke ikpọ ufen: nyenyụn̄ nda mbufo nnịm ke ikọt mi, nnyụn̄ ndi Abasi mbufo; mbufo ẹyenyụn̄ ẹfiọk ẹte ke ami ndi Jehovah Abasi mbufo, emi nsiode mbufo ke idak mbiomo Egypt mfep. Nyenyụn̄ nda mbufo ndụk ke isọn̄ [Canaan] oro n̄kọn̄wọn̄ọde mban̄a, nte, Nyeda enye nnọ [mme usọusọ,] Abraham, ye Isaac, ye Jacob; nyenyụn̄ mmen enye nnọ mbufo nte ẹda ẹnyene: ami ndi Jehovah.”—Exodus 6:1-8.
Oro akam edi se Jehovah akanamde. Enye ama osio nditọ Israel ke ufụn nditọ Egypt efep onyụn̄ anam mmọ ẹda isọn̄ Canaan ẹnyene. Nte ọkọn̄wọn̄ọde, Abasi ama anam kpukpru n̄kpọ ẹda itie. Emi odot didie ntem! Enyịn̄ esie, Jehovah, ọwọrọ “Enye Anam Akabade Edi.” Bible etịn̄ aban̄a Jehovah ye mme utọ udorienyịn̄ nte “Abasi,” “Ọbọn̄ Andikara,” “Andibot,” “Ete,” “Ata Ọkpọsọn̄,” ye “Ata Edikon̄.” Kpa ye oro enyịn̄ esie oro Jehovah anam ediọn̄ọ enye nte ata Abasi emi anamde ikpọ uduak esie ẹsu ke adiana ke adiana.—Isaiah 42:8.
Edieke nnyịn ikpokotde Bible ke mme akpasarade usem esie, nnyịn ikpokụt enyịn̄ Abasi ediwak tọsịn ini. Ke usem Hebrew ẹda mme anana-uyo abisi inan̄ Yod He Waw He (יהוה), ẹkotde Tetragrammaton ndida nnọ emi, emi ẹtode ke nnasia ẹkot ẹka ufien. Mbon oro ẹsemde usem Hebrew ẹkesidian mme enyene-uyo abisi, edi mme owo mfịn itịmke idiọn̄ọ se mmọ ẹkedide. Ke adan̄aemi ndusụk owo ẹmade ndikot Yahweh, ikọ oro Jehovah edi se ẹsiwakde ndikot ndien nte odotde anam ẹdiọn̄ọ Andibot nnyịn.
Edida enyịn̄ oro Jehovah anam ukpụhọde odu ke ufọt Abasi ye enyeoro ẹkotde “Ọbọn̄ mi” ke Psalm 110:1, ke ebiet emi ukabade kiet edide: “ỌBỌN̄ [Hebrew, יהוה] ọdọhọ ye Ọbọn̄ mi ete, Tie mi ke ubọk nnasia, tutu nda mme asua fo nnịm fi ke udoriukot.” (King James Version) Ke ọdiọn̄ọde aban̄a edidu oro enyịn̄ Abasi odude mi ke uwetn̄kpọ Hebrew, New World Translation okot ete: “Jehovah ọdọhọ ye Ọbọn̄ mi ete: ‘Tie mi ke ubọk nnasia tutu nda mme asua fo nnịm fi ke udoriukot.’” Mme ikọ Jehovah Abasi oro ke ntịn̄nnịm ikọ ẹban̄a Jesus Christ, emi andiwet itien̄wed emi okokotde “Ọbọn̄ mi.”
Jehovah ama anam enyịn̄ ọnọ idemesie ke eyo Pharaoh. Ebede ke Moses, Abasi ama ọdọhọ ọsọn̄esịt edidem oro ete: “Isan̄ emi, ami nyenam kpukpru mme idiọkn̄kpọ mi ẹdụk fi ke esịt, ye ikọt fo, ye mbio obio fo: man afo ọfiọk nte baba kiet mîbietke mi ke ofụri ererimbot. Koro kemi ke n̄kpanyanarede ubọk mi mmia fi, ye ikọt fo, ke idiọk udọn̄ọ; ndien ẹkpesobo fi ke ererimbot efep. Edi n̄kọm edi emi ekesịn mi nnịm fi, man n̄wụt fi odudu mi; man ẹnyụn̄ ẹkwọrọ enyịn̄ mi ke ofụri ererimbot.”—Exodus 9:14-16.
Kaban̄a ediwọrọ oro Israel ẹkewọrọde ke Egypt ye edidorode ndusụk ndidem Canaan mfep, Rahab, n̄wan Jericho oro ama ọdọhọ mbon uyep Hebrew iba ete: “Mmọfiọk nte Jehovah ada isọn̄ emi ọnọ mbufo [nditọ Israel], nte ndịk mbufo onyụn̄ ọduọ nnyịn ke idem, nsia onyụn̄ oyomo kpukpru mme andidụn̄ isọn̄ emi aban̄a mbufo. Koro nnyịn imokop nte Jehovah akanamde mmọn̄ Ididuot Inyan̄ asat ke iso mbufo, ke ini mbufo ẹketode ke Egypt ẹwọn̄ọ; ye nte mbufo ẹkenyụn̄ ẹnamde ndidem mme Amorite mbiba, ẹmi ẹkedude ke edem Jordan oko, Sihon ye Og, ẹmi mbufo ẹkesobode. Ndien ke adan̄aemi nnyịn ikokopde, nsia eyemede nnyịn, mbufo inyụn̄ iyakke aba owo ndomokiet enyene uko: koro edi Jehovah Abasi mbufo edi Abasi ke ata enyọn̄, ye ke isọn̄ ke idak.” (Joshua 2:9-11) Ih, etop Jehovah ama asuana.
Jehovah ye Mme Edu Esie
Andiwet psalm ama owụt udọn̄ ofụri esịt emi: “Ndien owo eyefiọk ete ke afo emi enyịn̄ fo ikpọn̄ ekerede Jehovah, edi Ata Edikon̄ ke ofụri ererimbot.” (Psalm 83:18) Sia itie edikara Jehovah edide eke ofụri ererimbot, mme anditiene Jesus oro ẹkekọbọde ẹma ẹkeme ndibọn̄ akam nte: “O Ọbọn̄, Afo emi edide Andinam enyọn̄ ye isọn̄ ye inyan̄, ye kpukpru se idude mmọ ke esịt.” (Utom 4:24) Ndien edi n̄kpọ ndọn̄esịt didie ntem ndifiọk nte ke Jehovah edi “Andikop akam”!—Psalm 65:2, NW.
Akpan edu Jehovah edi ima. Ke akpanikọ, “Abasi edi ima”—ata uwụtn̄kpọ edu emi. (1 John 4:8) Akande oro, “ifiọk ye odudu ẹdu ye enye.” Jehovah edi andinyene ofụri ọniọn̄ ye andinyene ofụri odudu, edi akananam enye idaha odudu esie inam n̄kpọ ke ukwan̄ usụn̄. (Job 12:13; 37:23) Nnyịn imekeme n̄ko ndinịm ke akpanikọ nte ke Jehovah eyenam n̄kpọ nte enende ye nnyịn, koro “edinen ido ye ikpe ẹdi itie ebekpo esie.” (Psalm 97:2) Edieke nnyịn iduede edi ikabade esịt, nnyịn imekeme ndibọ ndọn̄esịt ke ifiọk oro nte ke Jehovah edi “Abasi mbọm, ye mfọn, ye anyanime, awak ima ye akpanikọ.” (Exodus 34:6) Eyịghe idụhe nnyịn ikemede ndikop idatesịt ke ndinam n̄kpọ Jehovah!—Psalm 100:1-5.
Anana-Mbiet Edidem eke Heaven
Eyen Jehovah, Jesus Christ, ọkọdọhọ ete: “Abasi edi Spirit.” (John 4:24) Ntem, Jehovah edi se enyịn owo mîkemeke ndikụt. Ke akpanikọ, Jehovah ọkọdọhọ Moses ete: “Afo ukemeke ndikụt mi iso: koro owo ndomokiet mîkwe mi iso idu uwem.” (Exodus 33:20) Edidem eke heaven emi enen̄ede okpon ke ubọn̄ tutu mme owo ikemeke ndikụt enye.
Okposụkedi Jehovah edide se enyịn nnyịn mîkemeke ndikụt, ediwak n̄kpọ ntiense ẹdu kaban̄a edidu esie nte Ata Ọkpọsọn̄ Abasi. Ke akpanikọ, “tọn̄ọ ẹkebot ererimbot owo ẹtịm ẹkụt ndịbe ndịbe n̄kpọ ẹmi ẹnyenede Enye, kpa nsinsi odudu Esie ye idaha Esie nte Abasi; ẹda mme n̄kpọ ẹmi Enye akanamde ẹtịm ẹfiọk.” (Rome 1:20) Isọn̄—ye mbiet, mme eto, mme mfri, mme ikọn̄, ye mme frawa esie—ẹtie ntiense ẹban̄a itie Jehovah nte Abasi. Ke mîbietke mme ikpîkpu abasi ndisọi mbiet, Jehovah ọnọ edịm ye ini eduek. (Utom 14:16, 17) Kamse mme ntantaọfiọn̄ ke ikpaenyọn̄ ke okoneyo. Nso utọ akwa uyarade itie Abasi eke Jehovah ye ukeme edinam ndutịm ke emi edi ntem!
Jehovah n̄ko omotịm ndisana, mme enyene-ọniọn̄ edibotn̄kpọ esie eke spirit ke heaven. Nte esop oro odude ke n̄kemuyo, mmọ ẹnam uduak Abasi, nte andiwet psalm ọdọhọde: “Ẹtoro Jehovah, mbufo mme angel esie, ẹmi ẹdahade uko, ẹmi ẹnamde uyo esie, ẹnyụn̄ ẹkopde uyo ikọ esie. Ẹtoro Jehovah, mbufo ofụri udịm esie, mme asan̄autom esie, ẹmi ẹnamde se enye amade.” (Psalm 103:20, 21) Jehovah n̄ko omotịm ikọt esie ke isọn̄. Idụt Israel ama enyene eti ndutịm, ndien kpa ntre ke ekedi ye mme akpa anditiene Eyen Abasi. Ukem ntre mfịn, Jehovah enyene esop ofụri ererimbot eke mme enyene-ifịk Ntiense, ẹmi ẹtan̄ade eti mbụk nte ke Obio Ubọn̄ esie ekpere.—Matthew 24:14.
Jehovah Edi Oduuwem ye Abasi Akpanikọ
Jehovah omowụt itie esie nte Abasi ke ata ediwak usụn̄! Enye ama esuene mme nsunsu abasi Egypt onyụn̄ ada nditọ Israel ke ifụre okosịm Isọn̄ Un̄wọn̄ọ. Edibotn̄kpọ ọnọ ediwak uyarade aban̄ade itie Jehovah nte Abasi. Ndien owo ikam ikemeke-keme ndimen enye ndomo ye mme ikpîkpu abasi ndisọi mbiet eke nsunsu ido ukpono.
Prọfet Jeremiah ama owụt akamba ukpụhọde oro odude ke ufọt Jehovah, kpa oduuwem Abasi, ye mme anana-uwem mbiet oro ubọk owo ẹnamde. Ẹtịm ẹwụt ukpụhọde oro ke Jeremiah ibuot 10. Ke adianade ye mme n̄kpọ eken, Jeremiah ekewet ete: “Jehovah edi Abasi akpanikọ, Abasi uwem, ye nsinsi Edidem.” (Jeremiah 10:10) Oduuwem ye Abasi akpanikọ, kpa Jehovah, okobot kpukpru n̄kpọ. Enye ama anam nditọ Israel oro mbon Egypt ẹketụhọrede ke ufụn ẹbọhọ. N̄kpọ ndomokiet isọn̄ke ikan enye.
Jehovah, kpa “Edidem emi akarade ke kpukpru eyo,” eyebọrọ akam emi: “Ete nnyịn emi odude ke heaven: yak ikpono enyịn̄ Fo, yak Ubọn̄ Fo edi; yak inam uduak Fo; nte ẹnamde ke heaven, yak inam ke isọn̄ kpasụk ntre.” (1 Timothy 1:17; Matthew 6:9, 10) Obio Ubọn̄ Messiah eke heaven, emi ama okododu ke ubọk Jesus Christ, eyesọp ndinam n̄kpọ mban̄a mme idiọkowo onyụn̄ osobo kpukpru mme asua Jehovah. (Daniel 7:13, 14) Obio Ubọn̄ oro n̄ko eyeda obufa ererimbot eke anana-utịt edidiọn̄ ọsọk okopitem ubonowo.—2 Peter 3:13.
Ekese ke ẹsụk ẹdodu ndikpep mban̄a Jehovah ye mme uduak esie. Ntak mûnamke edi ubiere fo ndibọ utọ ifiọk oro unyụn̄ unam n̄kpọ ke n̄kemuyo ye enye? Edieke afo anamde emi, afo eyenyene ifet ndidara nsinsi uwem ke paradise isọn̄ ke idak ukara Obio Ubọn̄. Afo eyedu uwem ke ini mfụhọ, ubiak, ye idem n̄kpa ẹbede ẹfep ndien ifiọk Jehovah ọyọhọde isọn̄. (Isaiah 11:9; Ediyarade 21:1-4) Oro ekeme ndidi utịp ini iso fo edieke afo oyomde, ebịnede, onyụn̄ anamde n̄kpọ ke n̄kemuyo ye mme ibọrọ oro ẹkọn̄ọde ke Bible kaban̄a mbụme oro, “Jehovah edi anie?”
[Ebiet Ẹdade Ndise Ẹto ke Page 7]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.