Ẹsan̄a ke Usụn̄ Jehovah Uko Uko
“Ọfọfọn ọnọ kpukpru owo eke ẹbakde Jehovah; eke ẹsan̄ade ke usụn̄ esie.”—PSALM 128:1.
1, 2. Didie ke mme ikọ ye mme edinam eke mme akpa ntiense Jehovah oro ẹdude ke Bible edi n̄kpọ un̄wam?
EDISANA Ikọ Jehovah ọyọhọ ye mbụk idomo ye idatesịt eke mme anam akpanikọ asan̄autom esie. Ifiọk n̄kpọntịbe Noah, Abraham, Sarah, Joshua, Deborah, Barak, David, ye mmọ eken ẹdi n̄wọrọnda ye in̄wan̄în̄wan̄. Kpukpru mmọ ẹkedi mme ata owo ẹmi ẹkenyenede n̄wọrọnda n̄kpọ kiet. Mmọ ẹma ẹnyene mbuọtidem ke Abasi ẹnyụn̄ ẹsan̄a uko uko ke usụn̄ esie.
2 Mme ikọ ye mme edinam eke mme akpa ntiense Jehovah ẹkeme ndidi n̄kpọ nsịnudọn̄ nnọ nnyịn nte nnyịn idomode ndisan̄a ke usụn̄ Abasi. Akande oro, nnyịn iyekop inemesịt edieke nnyịn ikponode Abasi inyụn̄ inyenede eti mbak man ikûyat enye esịt. Emi edi akpanikọ okposụkedi nnyịn isobode idomo ke uwem, koro andiwet psalm eke odudu spirit ọkọkwọ ete: “Ọfọfọn [inemesịt odu, NW] ọnọ kpukpru owo eke ẹbakde Jehovah; eke ẹsan̄ade ke usụn̄ esie.”—Psalm 128:1.
Se Uko Edide
3. Nso idi uko?
3 Man isan̄a ke usụn̄ Jehovah, ana nnyịn inyene uko. Ke akpanikọ, N̄wed Abasi ọnọ ikọt Abasi uyo ete ẹwụt edu emi. Ke uwụtn̄kpọ, David andiwet psalm ọkọkwọ ete: “Mbufo ẹkop uko, ndien enye eyesọn̄ mbufo esịt, kpukpru mbufo ẹmi ẹdoride Jehovah enyịn.” (Psalm 31:24) Uko edi “odudu eke ekikere m̀mê eke ido uwem ndinam n̄kpọ, ndikọbọ ke n̄kpọ, nnyụn̄ mbiọn̄ọ afanikọn̄, ndịk, m̀mê nsọn̄ọn̄kpọ.” (Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary) Owo uko edi owo emi ọsọn̄de idem, ikopke ndịk, okop odudu. Nte ke Jehovah esinọ mme asan̄autom esie uko ana in̄wan̄în̄wan̄ ke mme ikọ emi apostle Paul eketịn̄de ọnọ nsan̄autom esie Timothy ete: “Abasi ikọnọhọ nnyịn spirit ufep, edi spirit odudu ye ima ye mfara idem.”—2 Timothy 1:7.
4. Nso idi usụn̄ kiet ndinyene uko?
4 Usụn̄ kiet ndinyene uko emi Abasi ọnọde edi ndinọ Ikọ Jehovah, kpa Bible, ntịn̄enyịn ebe ke akam. Ediwak mbụk oro ẹdude ke N̄wed Abasi ekeme ndin̄wam nnyịn ndikabade nnyene uko n̄kan. Ntre, ẹyak nnyịn ibemiso ise se ikemede ndikpep nto N̄wed Abasi Usem Hebrew kaban̄a ndusụk mme owo oro ẹkesan̄ade ke usụn̄ Jehovah uko uko.
Uko Nditan̄a Etop Abasi
5. Didie ke uko Enoch ekeme ndinyene ufọn nnọ mme asan̄autom Jehovah eke eyomfịn?
5 Uko Enoch ekeme ndin̄wam mme asan̄autom Jehovah eyomfịn nditịn̄ etop Abasi uko uko. Mbemiso Enoch akamanade, ẹma “ẹtọn̄ọ ndikot Jehovah ke enyịn̄.” Ndusụk nditọ ukpepn̄kpọ ẹdọhọ ete ke mme owo ẹma ẹtọn̄ọ ndikot enyịn̄ Jehovah “nte mîwụtke ukpono.” (Genesis 4:25, 26; 5:3, 6) Ekeme ndidi ẹma ẹsida enyịn̄ Abasi emi ẹkot mme owo m̀mê idem ndisọi n̄kpọ. Ntem, nsunsu ido ukpono ẹma ẹdu ke ini Enoch akamanade ke 3404 M.E.N. Ke akpanikọ, etie nte enye ikpọn̄ ‘akasan̄a ye Abasi,’ etienede edinen usụn̄ oro odude ke n̄kemuyo ye akpanikọ Jehovah oro ẹkeyararede.—Genesis 5:18, 24.
6. (a) Nso ọkpọsọn̄ etop ke Enoch akatan̄a? (b) Nso mbuọtidem ke nnyịn ikeme ndinyene?
6 Enoch ama ọnọ etop Abasi uko uko, ekemede ndikedi ke ukwọrọikọ. (Mme Hebrew 11:5; men 2 Peter 2:5 domo.) “Sese,” ntre ke n̄kukụre ntiense emi ọkọdọhọ, “Ọbọn̄ asan̄a ye ata ediwak ikọt Esie edi, ndikpe ikpe ye kpukpru owo, ndinyụn̄ mbiom kpukpru mmọemi mîbakke Enye ikpe mban̄a kpukpru mbukpo ido eke mmọ ẹnamde, ye kpukpru n̄kpọsọn̄ ikọ eke mmọemi mîbakke Enye ẹketịn̄de ẹdian Enye.” (Jude 14, 15) Enoch ama enyene uko ndida enyịn̄ Jehovah ke ini ọkọnọde etop oro okobiomde mbon oro mîkabakke Abasi ikpe. Ndien nte Abasi ọkọnọde Enoch uko nditan̄a ọkpọsọn̄ etop oro, ntre ke Jehovah ọnọ Mme Ntiense Esie eke eyomfịn odudu nditịn̄ ikọ Esie uko uko ke utom ukwọrọikọ, ke ufọkn̄wed, ye ke ebiet ekededi.—Men Utom 4:29-31 domo.
Uko ke Idak Idomo
7. Nso uwụtn̄kpọ uko ke Noah ọkọnọ?
7 Uwụtn̄kpọ Noah ekeme ndin̄wam nnyịn ndinyene uko ke ndinam nti utom ke ini idude ke idak idomo. Ke ndinyene uko ye mbuọtidem, enye ama anam n̄kpọ aban̄a ntọt Abasi oro akaban̄ade ukwọ ofụri ererimbot onyụn̄ “ọkọn̄ ubom ndida nnyan̄a ufọk esie.” Ebede ke nsụkibuot ye nti edinam, Noah ama obiom ererimbot oro mînịmke ke akpanikọ ikpe kaban̄a mbukpo utom esie onyụn̄ owụt ke enye odot nsobo. (Mme Hebrew 11:7; Genesis 6:13-22; 7:16) Nditie n̄kere mban̄a usụn̄uwem Noah an̄wam mme asan̄autom Abasi eke eyomfịn ndisịn idem uko uko ke utọ nti utom nte utom ukwọrọikọ Christian.
8. (a) Nso ke Noah okosobo nte enyene-uko “ọkwọrọ edinen ido”? (b) Nso ke Jehovah edinam ọnọ nnyịn edieke nnyịn idide mme enyene-uko ọkwọrọ edinen ido?
8 Edieke nnyịn isịnde idem ke edinen usụn̄ edi ifiọkke nte ikpanamde n̄kpọ ye ndusụk idomo, ẹyak nnyịn ibọn̄ akam iben̄e ọniọn̄ ndiyọ enye. (James 1:5-8) Edinam akpanikọ Noah nnọ Abasi ke idak idomo owụt ete ke ekeme ndisobo idomo uko uko ye ke edinam akpanikọ. Enye ama ọyọ mfịghe oro okotode idiọk ererimbot ye mme angel oro ẹkemende idem eke owo ẹsịne ye nditọ mbuaha iyịp mmọ. Ih, Noah ekedi enyene-uko “ọkwọrọ edinen ido” nnọ “akani ererimbot” oro akasakde iso ese nsobo. (2 Peter 2:4, 5; Genesis 6:1-9) Okposụkedi enye eketịn̄de ikọ uko uko nte ọkwọrọikọ emi atan̄ade ntọt Abasi ọnọ ererimbot oro okodude mbemiso Ukwọ, “mmọ [ikọdọn̄ke enyịn] tutu ukwọ edi edimen mmọ kpukpru efep.” (Matthew 24:36-39) Edi ẹyak nnyịn iti nte ke kpa ye ukọbọ ye edisịn oro ediwak owo mfịn ẹsịnde etop nnyịn oro ọkọn̄ọde ke Bible, Jehovah eyemụm nnyịn akama ukem nte enye okomụmde Noah akama edieke nnyịn iwụtde ukem mbuọtidem ye uko oro nte mme ọkwọrọ edinen ido.
Uko Ndisụk Ibuot Nnọ Abasi
9, 10. Ke nso usụn̄ ke Abraham, Sarah, ye Isaac ẹkewụt uko uko nsụkibuot?
9 Abraham ‘ufan Jehovah’ edi eti uwụtn̄kpọ ke ndisụk ibuot nnọ Abasi ye uko. (James 2:23) Abraham ama oyom mbuọtidem ye uko man osụk ibuot ọnọ Jehovah onyụn̄ ọkpọn̄ Ur mme Chaldee, kpa akwa obio oro ọkọyọhọde ye mme ufọn n̄kpọ obụkidem. Enye ama onịm un̄wọn̄ọ Abasi oro nte ke “kpukpru orụk ererimbot” ẹyekụt mfọn ebe ke enye ye nte ke eyeda isọn̄ ẹnọ mfri esie. (Genesis 12:1-9; 15:18-21) Oto mbuọtidem Abraham “akabade edi odudụn̄ ke isọn̄ emi Abasi ọkọn̄wọn̄ọde ọnọ enye” onyụn̄ asak iso ese “isọn̄ eke ọfọnde akan”—kpa Obio Ubọn̄ Abasi eke heaven, emi edinamde enye eset edidu uwem ke isọn̄.—Mme Hebrew 11:8-16.
10 N̄wan Abraham, Sarah, ama enyene mbuọtidem ye uko oro ẹkeyomde man ẹkpọn̄ Ur, asan̄a ye ebe esie aka esenidụt, onyụn̄ ọyọ nsọn̄ọn̄kpọ ekededi oro mmọ ẹkesobode do. Ndien didie ke ẹkenọ enye utịp ntem ke enye ndikosụk ibuot nnọ Abasi uko uko! Okposụkedi ekedide ada tutu osịm isua 90 onyụn̄ ‘ebe ini uman,’ ẹma ẹnọ Sarah ukeme ‘ndiyomo eyen, sia enye okonịmde Abasi emi ọkọn̄wọn̄ọde ke akpanikọ.’ Nte ini akade, enye ama aman Isaac. (Mme Hebrew 11:11, 12; Genesis 17:15-17; 18:11; 21:1-7) Ediwak isua ke ukperedem, Abraham ama okop uyo ọnọ Abasi uko uko onyụn̄ “awa Isaac ke uwa.” Ke angel ama akakpan enye, ete ekpụk oro ama afiak ọbọ enyene uko ye osụk ibuot eyen esie ke n̄kpa “ke ido n̄ke.” Enye ye Isaac ke ntem ẹkenyan ubọk ẹwụt ke edu ntịn̄nnịm ikọ nte ke Jehovah Abasi eyenọ Eyen esie, Jesus Christ, nte ufak man oto do mbon oro ẹbuọtde idem ye enye ẹkpekeme ndinyene nsinsi uwem. (Mme Hebrew 11:17-19; Genesis 22:1-19; John 3:16) Ke akpanikọ, uko uko nsụkibuot oro Abraham, Sarah, ye Isaac ẹkesụkde ekpenyene ndinụk nnyịn ndisụk ibuot nnọ Jehovah nnyụn̄ nnam uduak esie kpukpru ini.
Uko Ndida ye Ikọt Abasi
11, 12. (a) Didie ke Moses okowụt uko kaban̄a ikọt Jehovah? (b) Kaban̄a uko Moses, nso mbụme ke ẹkeme ndibụp?
11 Moses ama ada uko uko ye ikọt Abasi oro ẹkefịkde. Ke ọyọhọ isua ikie-16 M.E.N., ete ye eka Moses ke idemmọ ẹma ẹwụt uko. Ke mîfeheke uyo edidem oro nte yak ẹwot nsek nditọiren Hebrew, mmọ ẹma ẹdịp Moses ẹnyụn̄ ẹsịn enye ke akpasa ẹnịm ke otu nnyanyan̄a ke mben akpa Nile. Ke adiaha Pharaoh ọfiọhọde, ẹma ẹbọk enye nte eyen esie, okposụkedi enye ekebemde iso ọbọ ukpep ke n̄kan̄ eke spirit ke ufọk ete ye eka esie. Nte kiet ke otu mbonufọk Pharaoh, Moses ama ọbọ ‘ukpep ofụri nditọ Egypt’ onyụn̄ akabade edi “ọkpọsọn̄ owo ke ikọ inua ye ke ubọkutom,” okop odudu ke ukeme ukere n̄kpọ ye ke ikpọkidem.—Utom 7:20-22; Exodus 2:1-10; 6:20.
12 Kpa ye mme ufọn n̄kpọ obụkidem ke ufọk ubọn̄ oro, Moses ye uko ama emek ndida idaha esie ye mme andituak ibuot nnọ Jehovah, ẹmi nditọ Egypt ẹkesịnde ke ufụn adan̄aoro. Ke ndinyan̄a eyen Israel, enye ama owot eyen Egypt onyụn̄ efehe aka Midian. (Exodus 2:11-15) N̄kpọ nte isua 40 ke ukperedem, Abasi ama ada enye anam n̄kpọ ndida nditọ Israel usụn̄ n̄wọrọ ke ufụn. Moses ndien “[ama] ọwọrọ ọkpọn̄ Egypt, ifeheke iyatesịt edidem,” emi ekedịghede ndiwot enye ke ndikada ke ibuot Jehovah nnọ Israel. Moses ama asan̄a nte n̄kpọ eke enye okokụtde ‘Enyeemi enyịn owo mîkwe,’ Jehovah Abasi. (Mme Hebrew 11:23-29; Exodus 10:28) Nte afo emenyene utọ mbuọtidem ye uko oro nte ke imọ iyesọn̄ọ ida ye Jehovah ye ikọt esie kpa ye nsọn̄ọn̄kpọ ye ukọbọ?
Uko ‘Nditịm Nsan̄a ye Jehovah’
13. Didie ke Joshua ye Caleb ẹkenọ uwụtn̄kpọ kaban̄a uko?
13 Joshua ye Caleb ẹmi ẹkenyenede uko ẹma ẹnọ uyarade nte ke nnyịn imekeme ndisan̄a ke usụn̄ Abasi. Mmọ ‘ẹma ẹtịm ẹsan̄a ye Jehovah.’ (Numbers 32:12) Joshua ye Caleb ẹkedi kiet ke otu owo 12 oro ẹkedọn̄de ẹkeyep Isọn̄ Un̄wọn̄ọ. Ke ẹkopde ndịk ẹban̄a mme andidụn̄ isọn̄ oro, mbon uyep duop ẹma ẹdomo ndikpek Israel ete ẹkûdụk Canaan. Nte ededi, Joshua ye Caleb ẹma ẹdọhọ uko uko ẹte: “Edieke nnyin inemde Jehovah esịt, enye eyeda nnyịn odụk ke isọn̄ oro, onyụn̄ ada enye ọnọ nnyịn; isọn̄ emi ọfiọrọde mmọn̄eba ye aran ọkwọk. Edi mbufo ẹkûtụn itụn ye Jehovah, ẹkûnyụn̄ ẹfehe nditọ isọn̄ oro: koro mmọ ẹdi udia nnyịn: ibetedem mmọ amakabade ọkpọn̄ mmọ, ndien Jehovah odu ye nnyịn; mbufo ẹkûfehe mmọ.” (Numbers 14:8, 9) Sia mîkenyeneke mbuọtidem ye uko, emana nditọ Israel enyeoro ikosịmke isọn̄ un̄wọn̄ọ oro. Edi Joshua ye Caleb, ọkọrọ ye obufa emana, ẹma ẹdụk enye.
14, 15. (a) Nte Joshua akadade mme ikọ oro ke Joshua 1:7, 8 anam n̄kpọ, n̄kpọ eketie didie ye enye ye nditọ Israel? (b) Nso ukpepn̄kpọ oro abuanade uko ke nnyịn ikpep ito Joshua ye Caleb?
14 Abasi ọkọdọhọ Joshua ete: “Sọn̄ ubọk, nyụn̄ sọn̄ esịt etieti, ndikpeme nnyụn̄ nnam kpukpru mbet emi Moses owo mi eketemede fi: kûwọn̄ọde ukpọn̄ enye uka nnasia m̀mê ufien, man otịm anam kpukpru n̄kpọ eke afo edikade. Kûyak n̄wed mbet emi ọwọrọ ọkpọn̄ inua fo; edi kere enye ke uwemeyo ye ke okoneyo, man afo ekpeme ndinam kpukpru se ẹwetde ke esịt: koro ntem ke afo edikụt unen ke usụn̄ fo, onyụn̄ otịm anam.”—Joshua 1:7, 8.
15 Nte Joshua akadade mme ikọ oro anam n̄kpọ, Jericho ye mme obio eken ẹma ẹduọn̄ọ ke ubọk nditọ Israel. Abasi ama akam anam utịn atuak ada man akaiso ọnọ un̄wana tutu Israel ẹkan ke Gibeon. (Joshua 10:6-14) Ke ini okopde ndịk aban̄a ntan̄ndian udịmekọn̄ mme asua ẹmi “[ẹbietde] ntan emi odude ke mben inyan̄,” Joshua ama anam n̄kpọ uko uko, ndien Abasi ama afiak anam Israel ẹkan. (Joshua 11:1-9) Okposụkedi nnyịn idide mme anana mfọnmma owo, ukem nte Joshua ye Caleb, nnyịn imekeme nditịm nsan̄a ye Jehovah, ndien Abasi ekeme ndinọ nnyịn odudu ndisan̄a ke usụn̄ esie uko uko.
Uko Ndiberi Edem ke Abasi
16. Ke mme usụn̄ ewe ke Deborah, Barak, ye Jael ẹkewụt uko?
16 Ndiberi edem ke Abasi ye uko esikama utịp, nte mme n̄kpọntịbe eke mme usen oro mme ebiereikpe ẹkekarade obio ke Israel owụtde. (Ruth 1:1) Ke uwụtn̄kpọ, Ebiereikpe Barak ye Deborah prọfet an̄wan ẹma ẹberi edem ke Abasi uko uko. Jabin edidem Canaan ama efịk Israel ke isua 20 ke ini Jehovah ebede ke Deborah ọkọdọhọde Barak atan̄ irenowo 10,000 obon ke Obot Tabor. Sisera, etubom ekọn̄ Jabin, ama efehe aka akpa mmọn̄ ke unaisọn̄ Kishon, onịmde ke akpanikọ ete ke nditọ Israel idikanke udịmekọn̄ imọ ye chariot ekọn̄ 900 oro ẹnyenede mme ofụt ke mme wheel mmọ ke unaisọn̄ emi. Ke ini nditọ Israel ẹkesan̄ade ẹdụk unaisọn̄ oro, Abasi ama anam n̄kpọ ke ufọn mmọ ndien mmọn̄ oro ọkọtọde odụk ama anam an̄waekọn̄ oro akabade etie okpụk okpụk tutu mme chariot Sisera ikemeke ndisan̄a aba n̄wọrọ. Ikọt Barak ẹma ẹkan, tutu “kpukpru mbonekọn̄ Sisera ẹduọn̄ọ ke iso ofụt.” Sisera ama efehe aka tent Jael, edi nte enye ekedede, n̄wan oro ama enyene uko ndiwot enye ebe ke ndikọn̄ ọkpọhọ tent nsịn enye ke ọkpọiso. Nte ekemde ye prọfesi Deborah oro eketịn̄de ọnọ Barak, n̄kpọ “ukpono” edikan emi ke ntem ama aka ebịne n̄wan. Koro Deborah, Barak, ye Jael ekeberide edem uko uko ke Abasi, Israel ama “ana sụn̄ ke ofụri isua aba.”—Judges 4:1-22; 5:31.
17. Nso uwụtn̄kpọ uko ke ndiberi edem ke Jehovah ke Ebiereikpe Gideon ọkọnọ?
17 Ebiereikpe Gideon ama eberi edem uko uko ke Jehovah Abasi ke ini mbon Midian ye mmọ eken ẹkekande Israel ẹkụk. Okposụkedi ẹkedade owo 135,000 ẹwak ẹkan mmọ, mbon en̄wan Israel 32,000 ẹkpekekeme ndinyene ntụhọ edikere nte ke edikan oro Abasi ọkọnọde okoto ke ukeme mmọ. Ke ndausụn̄ Jehovah, Gideon ke ntre ama osụhọde ibat mbonekọn̄ esie osịm otu ita esịnede owo 100 ke kiet. (Judges 7:1-7, 16; 8:10) Nte owo 300 ẹkekande itienna mbon Midian ẹkụk ke okoneyo, owo kiet kiet ama akama obukpon̄ ye aban̄ mmọn̄ okọrọ ye nsadan̄ikan̄ ke esịt. Ke ẹnọde idiọn̄ọ, mmọ ẹma ẹfụri obukpon̄ oro, ẹnuak mme aban̄ mmọn̄ oro, ẹmenede nsadan̄ikan̄ ke enyọn̄, ẹnyụn̄ ẹfiori ẹte: “Ofụt Jehovah ye eke Gideon”! (Judges 7:20) Mbon Midian ẹmi ẹkekopde ndịk mi ẹma ẹtọn̄ọ ndifen̄e ndien ẹma ẹkan mmọ. Mme utọ n̄kpọntịbe oro ẹkpenyene ndinam nnyịn inịm ke akpanikọ nte ke ndiberi edem ke Abasi ye uko edi n̄ko se ikamade utịp mfịn.
Uko Ndikpono Jehovah Nnyụn̄ Mmenede Edisana Utuakibuot
18. Nso ke David akanam uko uko ke ini enye okowotde Goliath?
18 Ndusụk uwụtn̄kpọ Bible ẹmenọ uko ke ndikpono Jehovah nnyụn̄ mmenede edisana utuakibuot. Akparawa David, emi ke odudu akanyan̄ade erọn̄ ete esie, ama owụt uko ke iso n̄kokon̄ owo Philistine oro Goliath. David ama ọdọhọ ete, “Afo ada ofụt, ye eduat, ye onyim etiene mi: edi ami nda enyịn̄ Jehovah mme udịm, Abasi mbon ekọn̄ Israel, emi afo esịnde ke ndek, ntiene fi. Mfịn emi Jehovah eyeda fi esịn mi ke ubọk; ndien nyewot fi, nnyụn̄ mbịghi fi ibuot; . . . man ofụri ererimbot ẹfiọk ete ke Israel enyene Abasi. Ndien ofụri esop emi ẹyefiọk ẹte ke Jehovah idaha ofụt, inyụn̄ idaha eduat, in̄wana: koro ekọn̄ enyenede Jehovah.” (1 Samuel 17:32-37, 45-47) Ye un̄wam Abasi, David ama okpono Jehovah uko uko, owot Goliath, ndien ke ntem anamde ata akpan utom ke ndisio owo Philistine oro ekedide n̄kpọndịk ọnọ edisana utuakibuot mfep.
19. Kaban̄a ewe utom ke Solomon okoyom uko, ndien didie ke ekeme nditiene usụn̄ oro enye akanamde n̄kpọ ke eyo nnyịn?
19 Ke ini Solomon eyen Edidem David okoyomde ndibọp temple Abasi, akanieren ete esie ama akpak enye ete: “Sọn̄ idem, sọn̄ esịt, nyụn̄ nam: kûfehe, kûnyụn̄ udịghe: koro Jehovah Abasi, Abasi mi, odude ye afo; enye idimenke fi iduọk, idinyụn̄ ikpọn̄ke fi, tutu afo ama ofụri utom usọ ufọk Jehovah.” (1 Chronicles 28:20) Ke ndinam n̄kpọ ye uko, Solomon ama okụt unen ke ndikụre temple oro. Ke ini ndutịm edibọp ufọk ukara Abasi odoride n̄kpọ-ata mfịn, ẹyak nnyịn iti mme ikọ David emi: “Sọn̄ idem, sọn̄ esịt, nyụn̄ nam.” Nso ediye usụn̄ ndikpono Jehovah nnyụn̄ mmenede edisana utuakibuot ke emi edi ntem!
20. Ke ewe usụn̄ ke Edidem Asa ekenyene uko?
20 Ke ntak udọn̄ oro Edidem Asa ekenyenede ndikpono Abasi nnyụn̄ mmenede edisana utuakibuot, enye ama osobo mme nsunsu abasi ye iren use oro ẹkedude ke temple ke Judah efep. Enye n̄ko ama osio ọsọn̄ibuot ekaeka esie efep ke akwa itie esie onyụn̄ ọfọp “mbiet” esie. (1 Ndidem 15:11-13) Ih, Asa ‘ama enyene uko, onyụn̄ ọtọn̄ọ ndisio mbubiam n̄kpọ mfep ke ofụri isọn̄ Judah ye Benjamin ye ke mme obio oro enye akakande ke obot Ephraim, onyụn̄ ọdiọn̄ itieuwa Jehovah emi okodude ke iso etehe Jehovah.’ (2 Chronicles 15:8) Nte afo n̄ko emesisịn edinam nsọn̄ibuot uko uko onyụn̄ emenede edisana utuakibuot? Nte afo ke ada mme inyene obụkidem fo anam n̄kpọ ke ufọn Obio Ubọn̄? Ndien nte afo ke oyom ndikpono Jehovah ebe ke ndibuana kpukpru ini ke nditan̄a eti mbụk nte kiet ke otu Mme Ntiense esie?
21. (a) Didie ke mbụk ẹban̄ade mbon nsọn̄ọnda oro ẹkedude mbemiso eyo mme Christian ekeme ndin̄wam nnyịn? (b) Nso ke ẹdineme iban̄a ke ibuotikọ efen?
21 Didie ke nnyịn idat esịt ntem nte ke Abasi ama otịm mme mbụk N̄wed Abasi ẹban̄ade mme enyene-uko mbon nsọn̄ọnda ẹmi ẹkedude mbemiso eyo mme Christian onịm! Ke akpanikọ, nti uwụtn̄kpọ mmọ ẹkeme ndin̄wam nnyịn ndinam edisana utom nnọ Jehovah ye uko, mbak Abasi, ye uten̄e. (Mme Hebrew 12:28) Edi N̄wed Abasi Christian Usem Greek n̄ko ọdọn̄ọ mme uwụtn̄kpọ uko oro ẹnyenede ke Abasi. Didie ke ndusụk mbụk ẹmi ẹkeme ndin̄wam nnyịn ndisan̄a uko uko ke usụn̄ Jehovah?
Didie ke Afo Ọkpọbọrọ?
◻ Nso idi uko?
◻ Didie ke Enoch ye Noah ẹkewụt uko?
◻ Ke nso usụn̄ ke Abraham, Sarah, ye Isaac ẹkenam n̄kpọ uko uko?
◻ Nso uwụtn̄kpọ uko ke Moses, Joshua, ye Caleb ẹkenịm?
◻ Didie ke mmọ en̄wen ẹkewụt ke mmimọ imenyene uko ndiberi edem ke Abasi?
[Ndise ke page 15]
Gideon ye ekpri otu mbonekọn̄ esie ẹma ẹberi edem uko uko ke Jehovah