Mme Uwụtn̄kpọ Nsụhọdeidem Ndikpebe
“Mmemido [“Nsụhọdeidem,” “NW”] fo onyụn̄ ofori mi.”—PSALM 18:35.
1. Nso uyarade nsụhọdeidem ke ekeme ndikụt ke idem akani etieibuot Watch Tower Society?
JOSEPH F. RUTHERFORD ekedi owo emi enyenede uten̄e, emi ọkọniọn̄de akan sentimita i80 (ikpat itiokiet) onyụn̄ odobi akan kilogram 90 (pound 200). Enye n̄ko ama enyene okopodudu uyoikọ, emi enye ekesidade idịghe n̄kukụre ke ndinam ẹfiọk enyịn̄ Jehovah ke usụn̄ emi akanam owo mînamke ẹfiọk edi n̄ko ndiyarade abian̄a eke mme adaiso ido ukpono Christendom, okotde ido ukpono mmọ “n̄kpọ etabi ye mbubịne.” Edi kpa ye oro mme utịn̄ikọ esie ekesikopde odudu, ke ini enye ekesibọn̄de akam ke ibuot itieutom mbonufọk Bethel, enye ekesitịn̄ ikọ ukem ukem nte ekpri eyeneren etịn̄de ikọ ọnọ ete esie, ke ntre ọnọde uyarade kaban̄a ntotụn̄ọ itie ebuana esie ye Andibot enye ye nsụhọdeidem esie. Ke akpanikọ, enye ama osụhọde idem ukem nte ekpri eyenọwọn̄.—Matthew 18:3, 4.
2. Ke nso akpan usụn̄ ke mme asan̄autom Jehovah ẹdi ata isio isio ye mbon ererimbot?
2 Nte eyịghe mîdụhe, kpukpru mme ata asan̄autom Jehovah Abasi ẹsụhọde idem. Ke afan̄ emi mmọ ẹdi ata isio ye mbon ererimbot. Mfịn, mbon ntan̄idem ẹyọyọhọ, akan nte akanam edide. Mbon oro ẹnyenede ikpọ itie ye mme okopodudu, mbon inyene ye mme ọfiọkn̄kpọ owo, ye idem ediwak ubuene ye mbon oro ẹdude ke usụhọde idaha ke mme usụn̄ efen ẹsitan̄ idem.
3. Nso ke ẹkeme nditịn̄ mban̄a mme mfri ntan̄idem?
3 Ntan̄idem esidi ntak ekese en̄wan ye unana inemesịt. Ke akpanikọ, kpukpru afanikọn̄ ke ekondo ọkọtọn̄ọ koro angel kiet ama akabade atan̄ idem, oyomde ẹtuak ibuot ẹnọ imọ ke san̄asan̄a usụn̄ oro odotde ndituak nnọ Andibot, Jehovah Abasi. (Matthew 4:9, 10) Akan oro, enyeoro akanamde idemesie Devil ye Satan mi, ama okụt unen ke ndibian̄a akpa an̄wan oro, Eve, ebe ke ndida ntan̄idem esie nnam n̄kpọ. Enye ama ọn̄wọn̄ọ ọnọ n̄wan oro nte ke ebede ke ndidia mfri eto oro ẹkekpande, enye ekeme nditie nte Abasi ke idemesie, ọfiọkde eti ye idiọk. Ke ekpedide n̄wan oro ama osụhọde idem, enye ọkpọkọdọhọ ete, ‘Ntak emi n̄kpoyomde nditie nte Abasi?’ (Genesis 3:4, 5) Ke ini ikerede iban̄a idaha nditaha oro ubonowo odude, ke ikpọkidem, ke ekikere, ye ke ido uwem, didie ke mme owo ẹnana ntak ntem ndidọhọ ke itan̄ke idem! Eyịghe idụhe nnyịn ikotde ite ke Jehovah asasua “iseri, ye isen̄”! (Mme N̄ke 8:13) Ke edide ata isio ye kpukpru mbon ntan̄idem mme uwụtn̄kpọ nsụhọdeidem ẹdu oro ẹkụtde ke Ikọ Abasi, kpa Bible.
Jehovah Abasi Osụhọde Idem
4. Mme itien̄wed Abasi ewe ẹwụt nte ke Jehovah osụhọde idem?
4 Jehovah Abasi—Ata Edikon̄, Andikara Ekondo, nsinsi Edidem—osụhọde idem. (Genesis 14:22) Nte oro ẹkpekeme ndidi ntre? Ih, ke akpanikọ edi ntre! Edidem David ọkọdọhọ, nte ewetde ke Psalm 18:35 ete: “Afo okonyụn̄ ọnọ mi otuekọn̄ edinyan̄a fo: ubọk nnasia fo onyụn̄ omụm mi akama, mmemido [“nsụhọdeidem,” NW] fo onyụn̄ ofori mi.” Nte an̄wan̄ade, Edidem David akabat ke nsụhọdeidem Jehovah ama anam imọ, David, inyene uforo. Ndien n̄ko, nnyịn ikot ke Psalm 113:6 ite ke Jehovah “osụhọrede ese n̄kpọ ke enyọn̄ ye ke isọn̄.” Mme edikabade eken ẹkot ntem, “onyụn̄ọ man ese n̄kpọ,” (New International Version) “osụk idem enen̄ede onyụn̄ọ.”—The New English Bible.
5. Mme n̄kpọntịbe ewe ẹnọ nsọn̄ọ ẹban̄a nsụhọdeidem Jehovah?
5 Ke akpanikọ Jehovah Abasi ama osụhọde idem ke usụn̄ nte enye akanamde n̄kpọ ye Abraham, ayakde Abraham obụp enye mbụme aban̄a edinen ido Esie ke ndiduak ndisobo mbukpo obio Sodom ye Gomorrah.a (Genesis 18:23-32) Ndien ke ini Jehovah eketịn̄de uduak esie ndisobo idụt Israel—inikiet ke ntak ukpono ndem, ini efen ke ntak nsọn̄ibuot—Moses ke idaha kiet kiet ama ebuen ikọ ye Jehovah nte n̄kpọ eke enye eketịn̄de ikọ ye ekemmọ owo. Ke ini kiet kiet Jehovah ama ọnọ ibọrọ inem inem. Emi okowụt nsụhọdeidem oro Enye enyenede ndinyịme n̄kpeubọk Moses kaban̄a ikọt Esie Israel. (Exodus 32:9-14; Numbers 14:11-20) Ẹkụt mme uwụtn̄kpọ edinam nsụhọdeidem oro Jehovah, yak idọhọ, anamde ye mme owo san̄asan̄a ke ebuana esie ye Gideon ye Jonah, nte ẹwetde ke Judges 6:36-40 ye Jonah 4:9-11.
6. Ewe edu Jehovah ọnọ n̄kaiso uyarade nsụhọdeidem esie?
6 Ke akpanikọ, ẹtịn̄ utịm ike usụkkiet, ke nsụhọde n̄kaha, nte ke Jehovah “isọpke iyatesịt.”b Jehovah ndinyene anyanime, nditre ndisọp iyatesịt, ke ndinam n̄kpọ ye mme anana mfọnmma edibotn̄kpọ oro ẹdide owo ke ediwak tọsịn isua ẹmi edi n̄kaiso uyarade nsụhọdeidem esie. Mbon ntan̄idem idịghe mbon ime, ẹsọp ndiwụt iyatesịt, ata isio isio ye anyanime. Didie ke nsụhọdeidem Jehovah anam ntan̄idem mme anana mfọnmma owo edi ndisịme ntem! Sia ẹdọhọde nnyịn ẹte idi ‘mme andikpebe Abasi nte ndima nditọ,’ ana nnyịn isụhọde idem kpa nte enye osụhọrede idem.—Ephesus 5:1.
Uwụtn̄kpọ Nsụhọdeidem Christ
7, 8. Nso ke N̄wed Abasi etịn̄ aban̄a nsụhọdeidem Jesus Christ?
7 Ẹsiak udiana n̄wọrọnda uwụtn̄kpọ nsụhọdeidem oro nnyịn inyenede ndikpebe ke 1 Peter 2:21: “Ẹkekot mbufo ẹte ẹdinam oro; koro Christ ke Idemesie ama okụt ndutụhọ kaban̄a mbufo, onyụn̄ ọkpọn̄ uwụtn̄kpọ ọnọ mbufo, ete, mbufo ẹkpetiene ẹsan̄a ke nde ikpat Imọ.” Anyanini mbemiso ekedide isọn̄ nte owo, ẹma ẹtịn̄ prọfesi ẹban̄a enye ke Zechariah 9:9 ẹte: “O adiaha Jerusalem: sese, edidem fo eyedi ke ọtọ fo; enye enen, onyụn̄ onịm idem ke andinyan̄a; enye edi sụn̄sụn̄ onyụn̄ odoro ke ass.” Ke ekpedide Jesus Christ ama atan̄ idem, enye ke ntre ọkpọkọbọ ofụri obio ubọn̄ ererimbot oro Devil ọkọnọde enye ke ndikpakatuak ibuot inikiet. (Matthew 4:9, 10) Enye n̄ko ama owụt nsụhọdeidem esie ke ndikọnọ Jehovah kpukpru itoro kaban̄a ukpepn̄kpọ esie, ọdọhọde ete: “Ke ini mbufo ẹdimenerede Eyen Owo ke enyọn̄, adan̄aoro ke mbufo ẹdifiọk ẹte ke Ami ndi Enye, nnyụn̄ nnamke n̄kpọ oto ke Idemmi, edi kpa nte Ete ekekpepde Mi, kpa ntre ke ntetịn̄.”—John 8:28.
8 Enye ama ekeme ndidọhọ mme andikpan̄ utọn̄ nnọ enye nte odotde ete: “Ẹmen ọkpọnọ Mi ẹkọn̄ọ ke itọn̄ mbufo, ẹnyụn̄ ẹkpebe Mi; koro mmenyene ifụre ifụre ido nnyụn̄ nsụhọdeidem ke esịt, ndien mbufo ẹyekụt nduọkodudu ẹnọ ukpọn̄ mbufo.” (Matthew 11:29) Ndien nso eti uwụtn̄kpọ nsụhọdeidem ke enye ekenịm ntem ke ndiyet mme apostle esie ukot ke akpatre mbubịteyo oro enye okodude ye mmọ nte owo! (John 13:3-15) Nte otịmde odot, ke Philippi 2:3-8, apostle Paul ọnọ mme Christian item ete ẹnyene “nsụhọde esịt,” etịn̄de aban̄a Jesus Christ nte uwụtn̄kpọ ete: “Yak mbufo ẹnyene orụk esịt emi okodude ke Christ Jesus. Okposụkedi nte Enye ekedide mbiet Abasi, Enye ikabatke ndida n̄kan̄ka ye Abasi ke n̄kpọ eke okpomụmde akama: edi Enye akan̄wan̄a Idemesie, ada mbiet ofụn, owụt idem nte owo; ndien sia Enye ọwọrọde edi ke ido owo, Enye osụhọde idem, akabade osụk ibuot tutu osụn̄ọ ke n̄kpa, kpa n̄kpa [eto ndutụhọ, NW].” Ke ini okosobode ye n̄kponn̄kan afanikọn̄ ke uwem esie, enye ke nsụhọdeidem ama ọbọn̄ akam ọnọ Ete esie ete: “Edi yak okûdi nte Ami nnyịmede; edi yak edi nte Afo onyịmede.” (Matthew 26:39) Ke akpanikọ, man nnyịn idi mme andikpebe Jesus Christ, ẹmi itienede nde ikpat esie ketket, ana nnyịn isụhọde idem.
Apostle Paul, Eti Uwụtn̄kpọ Nsụhọdeidem
9-12. Ke mme usụn̄ ewe ke apostle Paul okonịm eti uwụtn̄kpọ nsụhọdeidem?
9 Apostle Paul ama ewet ete: “Mbufo ẹkabade ẹkpebe mi, kpa nte ami n̄kekpebede Christ.” (1 Corinth 11:1) Nte apostle Paul ama ekpebe Jesus Christ ke ndisụhọde idem ke esịt, ke ntem ọnọde nnyịn uwụtn̄kpọ nsuhọdeidem efen ndikpebe? Ke ata akpanikọ enye ama anam. Akpa kan̄a, enye ke nsụhọdeidem ama onyịme ke imọ ikedi ofụn Jesus Christ. (Philippi 1:1) Enye ama etịn̄ ọnọ mbiowo ke Ephesus aban̄a ‘edinam n̄kpọ nnọ Ọbọn̄ ke ata nsụkesịt ke ufọt mmọn̄eyet ye idomo eke otode ke odu mme Jew osịm enye.’ (Utom 20:17-19) Ke ekpedide enye ikosụhọkede idem, enye ikpekewetke mme ikọ oro ẹkụtde ke N̄wed Mbon Rome 7:18, 19: “Koro mmọfiọk nte baba eti n̄kpọ kiet idụn̄ke mi ke idem, oro edi, ke obụkidem mi. . . . Koro nnamke eti n̄kpọ eke ọdọn̄de mi ndinam, edi idiọkn̄kpọ eke mîdọn̄ke mi ndinam, oro ke nnanam.”
10 Uyarade nsụhọdeidem Paul efen edi se enye ekewetde ọnọ mme Christian ke Corinth, nte ẹwetde ke 1 Corinth 2:3 ete: “Ami n̄konyụn̄ ndu ye mbufo ke mmemidem, ye ndịk, ye akwa nyekidem.” Ke adade nsụhọdeidem etịn̄ aban̄a akani usụn̄uwem esie mbemiso akabarede edi Christian, enye ama ewet ete: ‘Ke eyo oko mma nsụn̄i Enye, nnyụn̄ n̄kọbọ Enye, nnyụn̄ nnam Enye esuene. . . . Christ Jesus ekedi ke ererimbot ndinyan̄a mme idiọkowo emi ami ndide etubom mmọ.’—1 Timothy 1:13, 15.
11 N̄kpọ efen oro owụtde nsụhọdeidem esie edi enye ndikọdọhọ ke kpukpru unen oro imọ ikokụtde ke mme ukeme imọ ẹketo Jehovah Abasi. Enye ama ewet aban̄a utom esie ete: “Ami n̄kọtọ, Apollos ọkọbọk ke mmọn̄; edi n̄kọri oto Abasi. Ntre ndien idịghe anditọ edi n̄kpọ, inyụn̄ idịghe andibọk ke mmọn̄, edi Abasi emi ọnọde n̄kọri.” (1 Corinth 3:6, 7) Enye n̄ko ama ọdọhọ nditọete esie ẹbọn̄ akam ẹban̄a enye man enye ekpekeme ndinọ ikọ ntiense ke usụn̄ oro ọfọnde, nte nnyịn ikotde ke N̄wed Mbon Ephesus 6:18-20 ite: ‘Ẹbọn̄ akam ẹban̄a mi n̄ko, man ẹnọ mi ukeme nditat inua ntịn̄ ikọ nyarade ndiben̄kpọ gospel ye uko, kpan̄ n̄kwọrọ enye ye uko nte odotde mi ndikwọrọ.’
12 Paul n̄ko ama owụt nsụhọdeidem esie ke usụn̄ oro enye akadianade ye mme apostle eken: “James ye Cephas ye John . . . ẹnọ mi ye Barnabas ubọk nnasia nsan̄a, ete nnyịn itiene mme Gentile, mmimọ inyụn̄ itiene mme ana mbobi.” (Galatia 2:9) Enye ama akaiso owụt unyịme esie ndidiana kiet ye mbiowo ke esop Jerusalem ebe ke ndisan̄a ye n̄kparawa inan̄ n̄ka temple nnyụn̄ n̄kpe okụk nnọ mmọ nte mmọ ẹsiode akan̄a mmọ.—Utom 21:23-26.
13. Nso ikanam nsụhọdeidem Paul edi ata n̄wọrọnda?
13 Nsụhọdeidem Paul enen̄ede edi n̄wọrọnda akan ke ini itịmde ikụt n̄wọrọnda usụn̄ oro Jehovah Abasi akadade enye anam n̄kpọ. Ke uwụtn̄kpọ, nnyịn ikot ite “Abasi ada ubọk Paul anam mme utịben̄kpọ akwa odudu.” (Utom 19:11, 12) Akande oro, ẹma ẹnọ enye n̄kukụt ye ediyarade. (2 Corinth 12:1-7) Nnyịn n̄ko ikpenyeneke ndifre nte ke ẹma ẹnọ enye odudu ndiwet n̄wed 14 ke otu n̄wed 27 (emi edide mme leta) N̄wed Abasi eke mme Christian Usem Greek. Kpukpru oro, yak idọhọ, ikanamke ibuot okpon enye. Enye ama osụhọde idem.
Mme Uwụtn̄kpọ Eyomfịn
14-16. (a) Didie ke akpa etieibuot Watch Tower Society ekedi eti uwụtn̄kpọ nsụhọdeidem? (b) Uwụtn̄kpọ esie edi ata isio ye eke anie?
14 Ke Mme Hebrew 13:7, nnyịn ikot item apostle Paul emi: “Ẹti mmọemi ẹkedade mbuot usụn̄, ẹmi ẹketịn̄de Ikọ Abasi ẹnọ mbufo. Ẹtịm ẹse se uwem mmọ ọwọrọde ke akpatre, ẹnyụn̄ ẹkpebe mbuọtidem mmọ.” Ke n̄kemuyo ye edumbet emi, nnyịn imekeme ndida akpa etieibuot Watch Tower Bible and Tract Society, Charles Taze Russell, nte uwụtn̄kpọ eyomfịn emi nnyịn ikemede ndikpebe mbuọtidem esie. Nte enye ekedi owo nsụhọdeidem? Ke akpanikọ enye ama edi! Nte ẹtịmde ẹkụt, ke uwetn̄kpọ Studies in the Scriptures esie, eboho itiokiet ẹmi ẹnyenede n̄kpọ nte page 3,000, enye iketịn̄de n̄kpọ iban̄a idemesie baba ini kiet. Mme n̄wed Watch Tower Bible and Tract Society mfịn ẹtiene edumbet emi ke nditre ndidụri ntịn̄enyịn nnọ owo ebe ke nditre ndisiak owo oro ewetde mme ibuotikọ.
15 Ke Enyọn̄-Ukpeme, Russell inikiet ama ewet ete ke imọ inyeneke ifiọk iban̄a utọ n̄kpọ nte “N̄ka Russell” ye “Anditiene Russell,” mme ikọ oro mme asua esie ẹkesidade edi, emi enye ekesịnde in̄wan̄în̄wan̄. Enye ekewet ete: “Utom nnyịn . . . edi nditan̄ mme mbak akpanikọ oro ẹkesuanade ndian ọtọkiet nnyụn̄ nyak enye nnọ ikọt Ọbọn̄—idịghe nte obufa, idịghe nte eke nnyịn, edi nte eke Ọbọn̄. . . . Utom oro enemde Ọbọn̄ ndida ekpri ukeme nnyịn nnam idịghe utom emi ẹtọn̄ọde obufa edi edi enyeoro ẹfiakde ẹbọp, ẹnamde edinen̄ede, ẹnamde odu ke n̄kemuyo.” Ke akpanikọ, enye eketịn̄ mme ekikere apostle Paul, nte ẹkụtde ke 1 Corinth 3:5-7.
16 Edu esie ekedi ata isio ye eke Charles Darwin. Ke akpa nsiondi eke The Origin of Species esie ke 1859, Darwin ndien ndien ama esidọhọ ete ukpepn̄kpọ “mi,” ofụmide se mmọ en̄wen oro ẹkebemde enye iso ẹketịn̄de ẹban̄a edito ke unam mforo owo. Ọwọrọetop ewetn̄wed eke ọyọhọ isua ikie efụtenan̄ oro, Samuel Butler, ama ọsọn̄ọ asua ọnọ Darwin, osiode owụt nte ke ediwak mmọ eken ẹma ẹbebem iso ẹtịn̄ ẹban̄a ekikere edito ke unam mforo owo; Darwin ikedịghe anditọn̄ọ ke baba usụn̄ kiet.
17. Nso ẹdi uwụtn̄kpọ efen efen ẹban̄ade nsụhọdeidem Brọda Rutherford?
17 Anam-akpanikọ asan̄autom Jehovah en̄wen eke eyo nnyịn oro Jehovah Abasi akadade anam n̄kpọ ke n̄wọrọnda usụn̄ ekedi Joseph F. Rutherford, oro ekesiakde ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ. Enye ekedi uko uko anditan̄a akpanikọ Bible ye enyịn̄ Jehovah akpan akpan. Okposụkedi ẹkediọn̄ọde enye ntatara ntatara nte Ebiereikpe Rutherford, enye ekenen̄ede edi owo nsụhọdeidem. Ke uwụtn̄kpọ, ini kiet enye ama ọnọ ekikere aban̄a se mme Christian ẹkemede ndidori enyịn mban̄a ke 1925. Ke ini mme n̄kpọntịbe ẹkekpude ndisọn̄ọ se enye okodoride enyịn aban̄a, enye ke nsụhọdeidem ama asian mbonufọk Bethel ke Brooklyn ete ke imọ ima inọ ukwan̄ ekikere. Christian emi ẹyetde aran oro ekesikperede enye idem etieti ama ọdọhọ ete ke imọ ima isikop Brọda Rutherford anamde n̄kpeubọk ndien ndien ke edu eke Matthew 5:23, 24, an̄wan̄wa ye ke ndịbe, ke enye ndikayat ekemmọ Christian esịt ebe ke nditịn̄ idiọk ikọ. Oyom nsụhọdeidem oto owo oro odude ke akamba itie ndikpe mbon oro ẹdude ke idak esie ubọk. Brọda Rutherford ama onịm eti uwụtn̄kpọ ọnọ kpukpru mme esenyịn, edide ke esop, ke utom oro ẹsan̄ade-san̄a, m̀mê ke kiet ke otu n̄kọk itieutom N̄ka.
18. Nso ikọ oro ayararede idaha ekikere nsụhọdeidem ke etieibuot N̄ka ọyọhọ ita eketịn̄?
18 Etieibuot Watch Tower Bible and Tract Society ọyọhọ ita, Nathan H. Knorr, n̄ko ama owụt nte, idem kpa ye oro enye ọkọwọrọde etop ke otu ikọt Jehovah, enye ikokohokede idem ke ntak itie esie. Okposụkedi oro enye ekenyenede mfọnn̄kan ukeme ke ndinam ndutịm ye edinọ utịn̄ikọ an̄wa, enye ama esiwụt akamba ukpono ọnọ se mmọ en̄wen ẹkenamde. Ntre, enye inikiet ama osobo ye kiet ke otu mme andibuana ke Itieutom Uwetn̄wed ke ọfis esie onyụn̄ ọdọhọ ete: “Mi ke ẹnam utom oro edide ata akpan utom ye utom oro ọsọn̄de akan. Ntak edi oro ami nnamde ata ekpri ubak esie.” Ih, enye ke nsụhọdeidem akanam item oro ke Philippi 2:3, nte ‘ke owo ekpenyene ndida nsụhọdesịt mbat nte ke mmọ en̄wen ẹfọn ẹkan imọ.’ Enye ama ọfiọk ete ke okposụkedi ndinam utom nte etieibuot N̄ka ekedide akpan n̄kpọ, mme utom eken n̄ko ekedi akpan n̄kpọ. Ama oyom nsụhọdeidem ke n̄kan̄ esie ndikere n̄kpọ ke usụn̄ oro nnyụn̄ ntịn̄ oro in̄wan̄în̄wan̄. Enye ekedi eti uwụtn̄kpọ efen ọnọ nnyịn ndikpebe, akpan akpan mbon oro ẹkemede ndinyene n̄wọrọnda itieutom eke edise enyịn.
19, 20. (a) Nso uwụtn̄kpọ nsụhọdeidem ke etieibuot N̄ka ọyọhọ inan̄ okonịm? (b) Nso un̄wam ke ibuotikọ efen edinọ nnyịn kaban̄a ediwụt nsụhọdeidem?
19 Etieibuot N̄ka ọyọhọ inan̄, Fred W. Franz, n̄ko ekedi eti uwụtn̄kpọ nsụhọdeidem. Nte udiana etieibuot N̄ka ke n̄kpọ nte isua 32, enye ama ewet ekese ke mme magazine ye mme ndutịm mbono; edi ke afan̄ emi enye akanam ikosioho idem inyan, idehede iyom ndibọ itoro. Ekeme ndisiak uwụtn̄kpọ eke eset oro ebietde enyeemi. Ke ini Joab akakande mbon Ammon ke Rabbah, enye ama okụt ete ke Edidem David ama ọbọ itoro ke edikan oro.—2 Samuel 12:26-28.
20 Ke akpanikọ, ediwak nti uwụtn̄kpọ ẹdu, eke eset ye eke eyomfịn, ẹnọde nnyịn mme okopodudu ntak ndisụhọde idem. Nte edide, ata ediwak ntak efen efen ẹdu ẹnọ nnyịn ndisụhọde idem, ndien eyeneme mmọemi ọkọrọ ye mme n̄kpọ un̄wam kaban̄a nnyịn ndisụhọde idem ke ibuotikọ oro etienede.
[Mme Ikọ idakisọn̄]
a Ẹwak ndida ikọ oro “osụhọde idem” ye ikọ oro “ndida idem ke n̄kponn̄kan.” Edi se enye enen̄erede ọwọrọ—ye se enye ọwọrọde ke New World Translation—edi “ọkpọsọn̄,” “ndifre mban̄a idaha owo.”—Se Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary.
b Exodus 34:6; Numbers 14:18; Nehemiah 9:17; Psalm 86:15; 103:8; 145:8; Joel 2:13; Jonah 4:2; Nahum 1:3.
Nte Afo Emeti?
◻ Nso idi mme mfri ntan̄idem?
◻ Anie onịm mfọnn̄kan uwụtn̄kpọ nsụhọdeidem?
◻ Nso iwụt enyeemi ekedide udiana n̄kponn̄kan uwụtn̄kpọ nsụhọdeidem?
◻ Nso eti uwụtn̄kpọ nsụhọdeidem ke apostle Paul okonịm?
◻ Ewe n̄wọrọnda uwụtn̄kpọ nsụhọdeidem eyomfịn ke nnyịn inyene?
[Ndise ke page 15]
Jesus ama ọnọ eti uwụtn̄kpọ nsụhọdeidem
[Ndise ke page 16]
Paul ama onịm eti uwụtn̄kpọ nsụhọdeidem
[Ndise ke page 17]
Brọda Russell ikotoroke idemesie kaban̄a mme n̄kpọ oro enye ekewetde