Uyama Un̄wana—Ikpọ ye N̄kpri Ọyọhọ Ikpehe Iba

“Nnyịn iyekụt un̄wana ke un̄wana fo.”—PSALM 36:9.

1. Nso ukeme ke ẹkebem iso ẹsịn man ndamban̄a n̄kpọ eke n̄wed Ediyarade an̄wan̄a?

N̄WED Ediyarade eke Bible ama edemede mme Christian udọn̄ toto ke mme usen edem. Enye ọnọ ediye uwụtn̄kpọ ke nte un̄wana akpanikọ akade iso ndisem n̄kan nte akanam edide. Ke 1917, ikọt Jehovah ẹma ẹmịn̄ se inamde Ediyarade an̄wan̄a ke n̄wed oro The Finished Mystery. Enye ama ayarade mme adaiso ido ukpono Christendom ye eke ukaraidem uko uko, edi ẹkeda ediwak edinam an̄wan̄a esie ẹto mme nsio nsio ebiet. Kpa ye oro, The Finished Mystery ama anam n̄kpọ ke ndisịn edinam akpanikọ Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ke udomo kaban̄a usụn̄ oro Jehovah akadade anam n̄kpọ emi ẹkụtde ke enyịn.

2. Ibuotikọ oro “Emana Idụt” ekesịn nso un̄wana ke n̄wed Ediyarade?

² N̄wọrọnda uyama un̄wana ama ayama ke n̄wed Ediyarade ke ini ẹkemịn̄de ibuotikọ oro “Emana Idụt” ke Enyọn̄-Ukpeme (Ikọmbakara) eke March 1, 1925. Ẹkesikere ẹte ke Ediyarade ibuot 12 ẹtịn̄ aban̄a ekọn̄ ke ufọt mme okpono ndem Rome ye Ufọkabasi Roman Catholic, ye eyen oro adade aban̄a ukara pope. Edi ibuotikọ oro ama owụt ete ke Ediyarade 11:15-18 ekenyene n̄kpọ ndinam ye se ibuot 12 ọwọrọde, owụtde ete ke enye enyene ebuana ye emana Obio Ubọn̄ Abasi.

3. Mme n̄wed ewe ẹkesịn un̄wana ke Ediyarade?

³ Kpukpru emi ama ada okosịm edinyene ifiọk oro an̄wan̄ade akan mban̄a Ediyarade emi akasan̄ade ye n̄wed Light, ke eboho iba, ke 1930. Kpa ye oro mme nnen̄ede efen efen ẹma ẹdu ke “Babylon the Great Has Fallen!” God’s Kingdom Rules! (1963) ye “Then Is Finished the Mystery of God” (1969). Edi, ekese okosụk ododu ndikpep mban̄a n̄wed prọfesi eke Ediyarade. Ih, un̄wana oro esemde akan ama ayama ke enye ke 1988, ye n̄wed oro Ediyarade—Ubọn̄ Ubọn̄ Ata-Utịt Esie Emekpere! Ẹkeme ndidọhọ ke ntak n̄kaiso un̄wana emi edi akpanikọ oro nte ke prọfesi eke Ediyarade enyene n̄kpọ ndinam ke “usen Ọbọn̄,” emi ọkọtọn̄ọde ke 1914. (Ediyarade 1:10) Ke ntre n̄wed Ediyarade eyetịm an̄wan̄a owo akan nte ini akade.

Ẹnam “Mme Odudu Ẹkon̄de Ẹkan” Ẹn̄wan̄a

4, 5. (a) Didie ke Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ẹkese N̄wed Mbon Rome 13:1? (b) Nso ke ẹkekụt ke ukperedem nte edide idaha N̄wed Abasi kaban̄a “mme odudu ẹkon̄de ẹkan”?

⁴ Ẹma ẹkụt nsemnsem uyama un̄wana ke 1962 ke ebuana ye N̄wed Mbon Rome 13:1, emi ọdọhọde ete: “Ẹyak kpukpru ukpọn̄ ẹsụk idem ẹnọ mme odudu ẹkon̄de ẹkan [“mme odudu ẹkponde ẹkan,” New World Translation].” (King James Version) Akan̄wan̄a akpa Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible nte ke “mme odudu ẹkon̄de ẹkan” ẹsiakde do ẹtịn̄ ẹban̄a mme odudu ererimbot. Akan̄wan̄a mmọ nte ke itien̄wed emi ọwọrọ ke edieke ẹmụmde Christian ke ini ekọn̄, ke eyebiomo enye ndisịne ọfọn̄ekọn̄, n̄kọn̄ọ ikan̄, nnyụn̄ n̄ka iso-ekọn̄, ndụk mme ukpe un̄wana ekọn̄. Ẹkekere ẹte sia Christian mîdikemeke ndiwot ekemmọ owo, enye enyene nditop ikan̄ esie ke ofụm edieke ndiọkn̄kan idaha otịbede.a

⁵ Enyọn̄-Ukpeme (Ikọmbakara) eke November 15 ye eke December 1, 1962, ama esịn nyayama un̄wana ke ibuotikọ emi ke ndineme mme ikọ Jesus ke Matthew 22:21: “Ẹnọ Caesar . . . n̄kpọ eke enyenede Caesar; ẹnyụn̄ ẹnọ Abasi n̄kpọ eke enyenede Abasi.” Ikọ mme apostle ke Utom Mme Apostle 5:29 ẹma ẹnyene ebuana: “Nnyịn inyene ndikop uyo Abasi n̄kan uyo owo.” Mme Christian ẹdu ke nsụkibuot ẹnọ Caesar—“mme odudu ẹkponde ẹkan”—n̄kukụre adan̄a nte emi mîyomke ite Christian anam n̄kpọ oro atuahade ye ibet Abasi. Ẹkekụt nsụkibuot nnọ Caesar ndidi se inyenede-nyene adan̄a, idịghe ofụri ofụri. Mme Christian ẹnọ Caesar se mîtuahake ye se Abasi oyomde kpọt. Didie ke ẹkekop uyụhọ ntem ke ndikenyene ifiọk mban̄a ibuotikọ oro!

Mme Uyama Un̄wana ke Mme N̄kpọ Ẹban̄ade Nte Ẹtịmde Esop

6. (a) Man ẹfep ndutịm ikpọ itie emi odude ke Christendom, nso edumbet ke ẹkenyịme? (b) Nso ke ẹkekụt ke akpatre nte edide nnennen usụn̄ emi ẹkpemekde mbon oro ẹsede enyịn ke esop?

⁶ Mbụme ama odu kaban̄a mbon emi ẹkpenamde utom nte mbiowo ye mme deacon ke mme esop. Man ẹfep ndutịm ikpọ itie odude ke Christendom, ẹma ẹbiere ẹte ke ẹnyene ndimek mmọemi ebe ke mme andibuana ke esop kiet kiet ndimenede ubọk. Edi n̄kaiso un̄wana emi okodude ke Enyọn̄-Ukpeme (Ikọmbakara) eke September 1 ye eke October 15, 1932, ama owụt ke N̄wed Abasi inọhọ isọn̄ kaban̄a edimek mme mbiowo ebe ke umenede ubọk. Ntre kọmiti utom ama ada itie enyeemi, ndien N̄ka ama emek adausụn̄ utom.

7. Uyama un̄wana okosụn̄ọ ke ewe n̄kọri kaban̄a usụn̄ emi ẹkemekde mme asan̄autom ke esop?

⁷ Enyọn̄-Ukpeme (Ikọmbakara) eke June 1 ye eke June 15, 1938, ẹma ẹdọn̄ọ mme uyama un̄wana ndiwụt nte ke mme asan̄autom ke esop ikenyeneke ndidi se ẹmekde ẹto umenede ubọk, edi edimemek, oro edi, edimek ke ido ukara Abasi. Ke 1971 uyama un̄wana en̄wen ama owụt nte ke esop kiet kiet ikenyeneke ndibọ ndausụn̄ nto asan̄autom esop kiet kpọt. Utu ke oro, kpukpru ẹnyene ndinyene otu mbiowo, m̀mê mme esenyịn, emi Otu Ukara eke Mme Ntiense Jehovah emekde. Ntre ebede ke n̄kaiso un̄wana ke se ibede isua 40, ama akabade ana in̄wan̄în̄wan̄ nte ke “asan̄autom emi anamde akpanikọ, onyụn̄ enyenede ọniọn̄” ekpenyene ndimek mme mbiowo ọkọrọ ye mme deacon, emi ẹdiọn̄ọde idahaemi nte mme asan̄autom unamutom, ebe ke Otu Ukara esie. (Matthew 24:45-47) Emi ama odu ke n̄kemuyo ye se ikadade itie ke eyo mme apostle. Otu ukara eke akpa isua ikie ekemek irenowo utọ nte Timothy ye Titus nte mme esenyịn. (1 Timothy 3:1-7; 5:22; Titus 1:5-9) Kpukpru emi edi n̄wọrọnda edisu Isaiah 60:17: “Nyeda gold ndinịm ke itie okpoho, nyeda silver ndinịm ke itie ukwak, ye okpoho ke itie eto, ye ukwak ke itie itiat: ndien nyenam mbọn̄ fo ẹdi emem, nyenyụn̄ nnam mme andikara fi ẹdi edinen ido.”

8. (a) N̄kaiso akpanikọ okosụn̄ọ ke ewe n̄kọri ke usụn̄ emi N̄ka akakamade utom? (b) Nso idi mme kọmiti Otu Ukara, ndien nso idi nsio nsio isoutom mmọ m̀mê utom oro mmọ ẹsede enyịn?

⁸ N̄kpọ aban̄ade ndutịm ukama utom Watch Tower Society ama odu n̄ko. Ke ediwak isua Otu Ukara eke Mme Ntiense Jehovah ekedi ukem ye otu mme esenyịn utom Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania, ndien mme n̄kpọ ẹkenen̄ede ẹsịne ke ubọk etieibuot esie. Nte ẹwụtde ke 1977 Yearbook of Jehovah’s Witnesses (page 258-259), ke 1976 Otu Ukara ama ọtọn̄ọ ndinam utom ye kọmiti itiokiet, ẹnọde kiet kiet ese aban̄a ndusụk ikpehe utom eke ofụri ererimbot. Kọmiti Mbonutom ese aban̄a n̄kpọ aban̄ade mbonutom, esịnede mme udọn̄ mbon ẹmi ẹnamde utom ke ubon Bethel ke ofụri ererimbot. Kọmiti Umịn̄n̄wed ese aban̄a mme n̄kpọ oro mîdịghe eke esop ye mme n̄kpọ ẹban̄ade ibet, utọ nte inyene ye umịn̄n̄wed. Kọmiti Utom esịn idem ke utom unọ ikọ ntiense onyụn̄ ese aban̄a mme esenyịn oro ẹsan̄ade-san̄a, mme asiakusụn̄, ye utom mme asuanetop esop. Kọmiti Unọ Ukpep enyene mbiomo ndise mban̄a mme mbonoesop, mme usen akpan mbono, mme mbono circuit, ye mme mbono district ye mme mbono ofụri ererimbot ọkọrọ ye nsio nsio ufọkn̄wed ẹmi ẹnọde ikọt Abasi ukpep eke spirit. Kọmiti Uwetn̄wed ese aban̄a editịm ye edikabade mme n̄wed ke ofụri ofụri usụn̄, okụtde ete ke kpukpru n̄kpọ ẹdu ke n̄kemuyo ye N̄wed Abasi. Kọmiti Etieibuot ese aban̄a mme mbabuat n̄kpọntịbe ye mme n̄kpọ eken ẹyomde ẹnọ usọp usọp ntịn̄enyịn.b N̄ko ke iduọkisua 1970, ẹma ẹtọn̄ọ ndinọ mme ọfis n̄kọk itieutom Watch Tower Society ndausụn̄ ebe ke kọmiti utu ke esenyịn kiet.

Un̄wana Aban̄ade Eduuwem Christian

9. Didie ke un̄wana akpanikọ okotụk itie ebuana oro mme Christian ẹnyenede ye ukara ererimbot?

⁹ Ediwak uyama un̄wana ẹkenyene n̄kpọ ndinam ye eduuwem Christian. Ke uwụtn̄kpọ, kere ban̄a n̄kpọ aban̄ade edida san̄asan̄a. Ata nsemnsem uyama un̄wana ama ayama ke ibuot nneme emi ke ibuotikọ oro “Edida San̄asan̄a” emi okodude ke Enyọn̄-Ukpeme (Ikọmbakara) eke November 1, 1939. Emi ekedi ekemini didie ntem, akam edide ke Ekọn̄ Ererimbot II ama ọkọtọn̄ọ! Ibuotikọ oro ama anam edida san̄asan̄a an̄wan̄a onyụn̄ owụt nte ke inaha mme Christian ẹbuana ke mbubehe ukaraidem m̀mê mme en̄wan ke ufọt mme idụt. (Micah 4:3, 5; John 17:14, 16) Oro otịp esịn ke mmọ ndidi se ẹsuade ke kpukpru mme idụt. (Matthew 24:9) Ekọn̄ Israel eset inịmke uwụtn̄kpọ ndomokiet inọ mme Christian, nte Jesus anamde an̄wan̄a ke Matthew 26:52. Akan oro, idụhe idụt ukaraidem ekededi mfịn emi edide eke ukara Abasi, emi Abasi akarade, nte ekedide ye Israel eset.

10. Nso ke uyama un̄wana akayarade aban̄a nte mme Christian ẹkpesede iyịp?

¹⁰ Un̄wana n̄ko ama ayama ke edisana idaha eke iyịp. Ndusụk Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ẹkesikere ke ewụhọ edibet iyịp, ke Utom Mme Apostle 15:28, 29, ekenyene mme Christian ẹdide Jew kpọt. Nte ededi, Utom Mme Apostle 21:25 owụt ete ke eyo mme apostle ewụhọ emi n̄ko ama enyene n̄kpọ ndinam ye mbon idụt ẹmi ẹkekabarede ẹdi mme andinịm ke akpanikọ. Ntre edisana idaha eke iyịp enyene n̄kpọ ndinam ye kpukpru mme Christian, nte ẹkewụtde ke Enyọn̄-Ukpeme (Ikọmbakara) eke July 1, 1945. Oro iwọrọke sụk edisịn ndidia iyịp unam, nte edide ke udia oro ẹbuakde iyịp, edi n̄ko ndibet iyịp owo, nte edide ke edikịm iyịp nsịn ke idem.

11. Nso ke ẹkekụt kaban̄a nte Christian ekpesede edida un̄wọn̄?

¹¹ Ke ntak n̄kaiso un̄wana, mme edu emi ẹkedade mfefere mfefere ke akpa ekedi se ẹsede ke ukperedem nte akwa idiọkn̄kpọ. Uwụtn̄kpọ kiet kaban̄a emi ekedi se inyenede ebuana ye edida un̄wọn̄. Ke Zion’s Watch Tower eke August 1, 1895, Brọda Russell ama odụri ntịn̄enyịn aka 1 Corinth 10:31 ye 2 Corinth 7:1 onyụn̄ ewet ete: “N̄kemeke ndikụt nte edinọde Abasi ubọn̄, m̀mê edide ke ufọn esie, Christian ekededi ndida un̄wọn̄ ke usụn̄ ekededi.” Ọtọn̄ọde ke 1973 ama otịm an̄wan̄a nte ke owo ndomokiet emi adade un̄wọn̄ ikemeke ndidi kiet ke otu Mme Ntiense Jehovah. Ke 1976 ẹma ẹnam an̄wan̄a nte ke Ntiense ndomokiet ikemeke ndinam utom ke itieutom mbre mfọniso ndien osụk odu ke esop.

Mme Edinen̄ede Eken

12. (a) Uyama un̄wana akayarade nso aban̄a ibat ukpọhọde Obio Ubọn̄ emi ẹkenọde Peter? (b) Nso ikedi mme idaha ẹmi Peter akadade ukpọhọde kiet kiet anam n̄kpọ?

¹² N̄kaiso un̄wana odu n̄ko kaban̄a ibat ndamban̄a ukpọhọde emi Jesus ọkọnọde Peter. Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ẹkenịm ke akpanikọ ẹte ke Peter ọkọbọ ukpọhọde iba ẹmi ẹkeberede usụn̄ ọnọ mme owo ndikabade ndi mme adiakpa Obio Ubọn̄—kiet ẹnyenede mme Jew emi ẹkedade ẹnam n̄kpọ ke Pentecost 33 E.N., ye enye eken enyenede mme Gentile, emi ẹkedade ẹnam n̄kpọ ke akpa ini ke 36 E.N. ke ini Peter ọkọkwọrọde ikọ ọnọ Cornelius. (Utom 2:14-41; 10:34-48) Ekem, ẹma ẹdikụt ke ọyọhọ otu ita ama odu—kpa mbon Samaria. Peter akada ọyọhọ ukpọhọde iba anam n̄kpọ ke ini ebederede ifet Obio Ubọn̄ ọnọ mmọ. (Utom 8:14-17) Ntem, ẹkeda ọyọhọ ukpọhọde ita ẹnam n̄kpọ ke ini Peter ọkọkwọrọde ikọ ọnọ Cornelius.—Enyọn̄-Ukpeme, April 1, 1981, page 19-25.

13. Nso ke uyama un̄wana akayarade aban̄a mme ufọkerọn̄ oro ẹsiakde ke John ibuot 10?

¹³ Otode ke uyama un̄wana en̄wen, ẹma ẹdikụt nte ke Jesus iketịn̄ke iban̄a ufọkerọn̄ iba edi ita. (John, ibuot 10) Mmọemi ẹkedi (1) ufọkerọn̄ mme Jew emi John Andinịm owo Baptism ekedide ekpemeusụn̄, (2) ufọkerọn̄ eke mme adiakpa Obio Ubọn̄ ẹmi ẹyetde aran, ndien (3) ufọkerọn̄ eke “mme erọn̄ en̄wen,” ẹmi ẹnyenede idotenyịn eke isọn̄.—John 10:2, 3, 15, 16; Enyọn̄-Ukpeme, August 15, 1984, page 10-15.

14. Didie ke n̄kaiso un̄wana ekesịn un̄wana ke mme n̄kpọ ẹban̄ade ntọn̄ọ mbiet Jubilee?

¹⁴ Ẹma ẹnam ndusụk n̄kpọ ẹn̄wan̄a n̄ko ke ifiọk ẹnyenede ẹban̄a mbiet Jubilee. Ke idak Ibet, kpukpru isua 50 ekedi akwa Jubilee, ẹmi ẹkekpọn̄de mme n̄kpọ ẹnọ mme ata andinyene mmọ. (Leviticus 25:10) Ẹkediọn̄ọ ke anyanini nte ke emi akada aban̄a Tọsịn Isua Ukara Christ. Nte ededi, ke ata ndondo emi, ẹma ẹdikụt nte ke mbiet Jubilee oro ọkọtọn̄ọ ke Pentecost 33 E.N., ke ini mbon oro ẹkebọde edisana spirit emi ẹkenọde ẹkewọrọde ufụn Ibet ediomi Moses.—Enyọn̄-Ukpeme, January 1, 1987, page 18-28.

N̄kaiso Un̄wana ke Nte Ẹkotde Mme N̄kpọ

15. Nso un̄wana ke ẹkesịn kaban̄a edida ikọ oro “ntịmidem”?

¹⁵ “Ọkwọrọikọ esịn ubọk oyom edinem ikọ: ndien se ẹwetde edi ikọ akpanikọ.” (Ecclesiastes 12:10) Mme ikọ ẹmi ẹkeme ndinyene n̄kpọ ndinam ye ibuot nneme oro nnyịn inemede idahaemi, koro un̄wana iyamake inọ mme utọ akpan n̄kpọ nte mme ukpepn̄kpọ ye eduuwem kpọt edi n̄ko ke nte mme Christian ẹkotde n̄kpọ ye nnennen se enye ọwọrọde. Ke uwụtn̄kpọ, ke otu Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible, kiet ke otu n̄wed emi ẹkemade ẹkan ekedi akpa eboho Studies in the Scriptures, emi ẹkekotde The Divine Plan of the Ages. Nte ededi, ekem, ẹma ẹdifiọk ẹte ke Ikọ Abasi etịn̄ n̄kukụre aban̄a mme owo nte ẹnamde ntịmidem. (Mme N̄ke 19:21, NW) N̄wed Abasi akanam itịn̄ke iban̄a Jehovah nte otịmde idem. Enye inyeneke nditịm idem. Se ededi oro enye aduakde eyekụt unen ke akpanikọ ke ntak akakan ọniọn̄ ye odudu esie, idem nte nnyịn ikotde ke N̄wed Mbon Ephesus 1:9, 10: “Kpa nte enemde Enye esịt ndiduak ke Christ.” Ntre ẹma edikụt sụn̄sụn̄ nte ke ikọ oro “uduak” otịm odot akan ke ini etịn̄de ẹban̄a Jehovah.

16. Nso ke ẹkekụt sụn̄sụn̄ nte edide nnennen ifiọk aban̄ade Luke 2:14?

¹⁶ Ekem ama odu n̄kpọ aban̄ade edinyene ifiọk oro an̄wan̄ade akan kaban̄a Luke 2:4. Nte ekemde ye King James Version, enye okot ete: “Ubọn̄ enyene Abasi ke n̄kon̄n̄kan, ndien ke isọn̄ emem, eti uduak enyene mme owo.” Ẹma ẹdikụt nte ke emi inọhọ nnennen ekikere, koro owo mîwụtke mme anamidiọk eti uduak Abasi. Ke ntre Mme Ntiense ẹkese emi nte n̄kpọ eke mme owo emi ẹnyenede eti uduak kaban̄a Abasi ndinyene emem. Ntre mmọ ẹma ẹkaiso nditịn̄ mban̄a mbon oro ẹnyenede udọn̄ ke Bible nte mbon eti uduak. Edi ke ini oro ama edin̄wan̄a nte ke se ikabuanade ikedịghe eti uduak ke n̄kan̄ mme owo, edi ke n̄kan̄ Abasi. Ntem, ikọ idakisọn̄ New World Translation ke Luke 2:14 etịn̄ aban̄a “mme owo emi enye [Abasi] onyịmede.” Kpukpru mme Christian ẹmi ẹdude uwem ẹkekem ye un̄wọn̄ọ uyakidem mmọ ẹnyene eti uduak Abasi.

17, 18. Jehovah ediwụt unen nso, ndien nso ke enye edinam asana?

¹⁷ Ukem ntre, ke anyanini, Mme Ntiense ẹma ẹsitịn̄ ẹban̄a ediwụt unen enyịn̄ Jehovah. Edi nte Satan ama anam ẹnyene eyịghe ẹban̄a enyịn̄ Jehovah? Kaban̄a n̄kpọ emi, nte asan̄autom Satan ekededi ama anam ntre, nte n̄kpọ eke edide Jehovah ikenyeneke unen enyịn̄ oro? Baba, ke akpanikọ idịghe ntre. Idịghe enyịn̄ Jehovah ke ẹkeneni ẹban̄a okonyụn̄ oyom ẹwụt unen esie. Oro edi ntak emi mme n̄wed Watch Tower Society eke ndondo emi mîtịn̄ke iban̄a nte ẹwụtde unen enyịn̄ Jehovah. Mmọ ẹtịn̄ ẹban̄a ediwụt unen itie edikara Jehovah ye edinam enyịn̄ esie asana. Emi odu ke n̄kemuyo ye se Jesus akasiande nnyịn ndibọn̄ akam mban̄a: “Yak inam enyịn̄ fo asana.” (Matthew 6:9, NW) Jehovah ama ọdọhọ ndien ndien ete ke imọn̄ inam enyịn̄ imọ asana, emi nditọ Israel mîkenenike iban̄a edi emi ẹkesabarede.—Ezekiel 20:9, 14, 22; 36:23.

¹⁸ Nte enemde, ke 1971, n̄wed oro “The Nations Shall Know That I Am Jehovah”—How? ama owụt ukpụhọde emi: “Jesus an̄wana . . . aban̄a ediwụt unen Itie Edikara ekondo Jehovah ye edinọ enyịn̄ Jehovah ubọn̄.” (Page 364-365) Ke 1973, God’s Kingdom of a Thousand Years Has Approached ama ọdọhọ ete: “‘Akwa ukụt’ emi edide edi ini emi Ata Ọkpọsọn̄ Abasi Jehovah ediwụtde unen itie edikara ekondo esie onyụn̄ anam eti enyịn̄ esie asana.” (Page 409) Ekem, ke 1975, Man’s Salvation Out Of World Distress at Hand! ọkọdọhọ ete: “Adan̄aoro ẹyenam n̄kponn̄kan n̄kpọntịbe ke mbụk ofụri ekondo, kpa ediwụt unen itie edikara ekondo Jehovah ye edinam edisana enyịn̄ esie asana.”—Page 281.

19, 20. Didie ke nnyịn ikeme ndiwụt esịtekọm oro inyenede kaban̄a uyama un̄wana eke spirit?

¹⁹ Ikọt Jehovah ẹnyene edidiọn̄ didie ntem ke ndinyene kpukpru un̄wana eke spirit emi! Ke edide ata isio, ikọ ọkwọrọ ederi emi owụt in̄wan̄în̄wan̄ ekịm eke spirit emi mme adaiso Christendom ẹkụtde idemmọ: “Ntak idiọkn̄kpọ odude? Ntak ndutụhọ odude? Ntak devil odude? Mme mbụme ẹmi ke nyom ndibụp Ọbọn̄ ke mma nsịm heaven.” Edi Mme Ntiense Jehovah ẹkeme ndinọ enye ntak: Ke ntak eneni aban̄ade unen itie edikara Jehovah ye eneni aban̄ade m̀mê mme edibotn̄kpọ ẹdide owo ẹkeme ndimụm nsọn̄ọnda n̄kama ye Abasi kpa ye ubiọn̄ọ otode Devil.

²⁰ Ke ediwak isua, ikpọ ye n̄kpri uyama un̄wana ke esịn un̄wana ke usụn̄ mme asan̄autom Jehovah ẹmi ẹyakde idem ẹnọ. Emi edi ndisu utọ itien̄wed nte Psalm 97:11 ye Mme N̄ke 4:18. Edi ẹyak nnyịn ikûfre ite ke ndisan̄a ke un̄wana ọwọrọ ndiwụt esịtekọm nnọ n̄kaiso un̄wana nnyụn̄ ndu uwem ekekem ye enye. Nte nnyịn ima ikokụt, n̄kaiso un̄wana emi abuana eduuwem nnyịn ye utom nnyịn ndikwọrọ ikọ.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

Nte Afo Emeti?

◻ Nso un̄wana ke ẹkesịn kaban̄a nsụkibuot nnọ “mme odudu ẹkon̄de ẹkan”?

◻ Uyama un̄wana osụn̄ọ ke nso n̄kọri kaban̄a nte ẹtịmde esop?

◻ Didie ke n̄kaiso un̄wana otụk eduuwem Christian?

◻ Un̄wana eke spirit ada mme nso edinen̄ede edi kaban̄a ifiọk oro nnyịn ikenyenede iban̄a ndusụk akpan n̄kpọ ke N̄wed Abasi?

[Ebiet Ẹdade Ndise Ẹto ke page 25]

Mme ukpọhọde ke page 24: Mbuwed ẹkọn̄ọde ke ndise ẹkesiode ke Cooper-Hewitt, National Design Museum, Smithsonian Institution