Idịghe Mme Ntiense Inọ Mme Nsunsu Abasi
“Jehovah ọdọhọ, ete, Mbufo ẹdi ntiense mi, ye owo emi n̄kemekde.”—ISAIAH 43:10.
1. Anie edi ata Abasi, ndien ke ewe usụn̄ ke enye okon̄ akan ediwak abasi oro ẹtuakde ibuot ẹnọ mfịn?
ANIE edi ata Abasi? Mfịn, akpan mbụme emi asak iso ese ofụri ubonowo. Okposụkedi mme owo ẹtuakde ibuot ẹnọ ediwak abasi, Kiet kpọt ekeme ndinọ nnyịn uwem nnyụn̄ nnọ nnyịn ini iso oro enyenede inemesịt. Edi Kiet kpọt ke ẹkeme ndidọhọ ete: “Nnyịn idodu ke Enye, inyụn̄ isan̄a ke Enye, inyụn̄ inyene uwem nnyịn ke Enye.” (Utom 17:28) Ke akpanikọ, Abasi kiet kpọt enyene unen edidi se ẹtuakde ibuot ẹnọ. Nte udịm mbon ikwọ eke heaven oro ke n̄wed Ediyarade ẹdọhọde: “Ọbọn̄ ye Abasi nnyịn, Afo omodot ndibọ ubọn̄ ye ukpono ye odudu, koro Afo okobotde kpukpru n̄kpọ; ndien oto uduak Fo ke mmọ ẹdu, ẹkenyụn̄ ẹboro.”—Ediyarade 4:10b.
2, 3. (a) Didie ke Satan ke nsu ekeneni aban̄a unen oro Jehovah enyenede ndidi se ẹtuakde ibuot ẹnọ? (b) Nso ikedi utịp idiọkn̄kpọ Eve inọ Eve ye nditọ esie, ndien nso ikedi utịp inọ Satan?
2 Ke in̄wan̄ Eden, Satan ke nsunsu usụn̄ ama eneni aban̄a unen oro Jehovah enyenede ndidi se ẹtuakde ibuot ẹnọ. Ke adade urụkikọt anam n̄kpọ, enye ama ọdọhọ Eve ete ke edieke enye ọsọn̄de ibuot ye ibet Jehovah onyụn̄ adiade mfri eto oro Jehovah akakpande, enye ke idemesie eyekabade etie nte Abasi. Mme ikọ esie ẹkedi: “Abasi ọmọfiọk ete, ke usen eke mbufo ẹdiade ke esịt, ndien enyịn mbufo ẹyetara; mbufo ẹyenyụn̄ ẹtie nte Abasi, ẹfiọk eti ye idiọk.” (Genesis 3:5) Eve ama onịm urụkikọt oro ke akpanikọ onyụn̄ adia mfri oro ẹkekpande.
3 Nte ededi, Satan okosu nsu. (John 8:44) N̄kukụre usụn̄ oro Eve ‘eketiede nte Abasi’ ke enye ama akanam idiọkn̄kpọ ekedi nte ke enye ama onịm idemesie ke itie edibiere se idide eti ye se idide idiọk, kpa n̄kpọ oro akpakanade Jehovah anam. Ndien kpa ye nsu Satan, enye ama akpa ke akpatre. Ntre n̄kukụre andinen̄ede mbọ ufọn nto idiọkn̄kpọ Eve ekedi Satan. Ke akpanikọ, uduak Satan oro enye mîketịn̄ke ke ndikpek Eve nsịn ke idiọkn̄kpọ ekedi man enye [Satan] ke idemesie akabade edi abasi. Ke ini Eve akanamde idiọkn̄kpọ, enye ama akabade edi akpa owo emi etienede enye, ndien ikebịghike Adam ama adiana ye enye. Ata ediwak ke otu nditọ mmọ ikamanake “ke ukwan̄” kpọt edi ẹma ẹduọ ẹsịne ke idak odudu Satan, ndien ke ekpri ini, ofụri ererimbot oro akadianarede ọkpọn̄ ata Abasi ama edidu.—Genesis 6:5; Psalm 51:5.
4. (a) Anie edi abasi ererimbot emi? (b) Usọp usọp udọn̄ odu kaban̄a nso?
4 Ẹma ẹsobo ererimbot oro ẹfep ke Ukwọ. (2 Peter 3:6) Ke Ukwọ ama ekebe ọyọhọ ererimbot iba oro adianarede ọkpọn̄ Jehovah ama edidu, ndien enye ke osụk ododu. Bible etịn̄ aban̄a enye ete: “Ofụri ererimbot onyụn̄ esịne ke ubọk andidiọk.” (1 John 5:19) Ke enye ndinam n̄kpọ mbiọn̄ọ edu ye uwetn̄kpọ eke ibet Jehovah, ererimbot emi anam uduak Satan. Enye edi abasi esie. (2 Corinth 4:4) Edi, enye enen̄ede edi abasi emi mînyeneke ukeme. Enye ikemeke ndinam mme owo ẹkop inemesịt m̀mê ndinọ mmọ uwem; Jehovah ikpọn̄ ekeme ndinam oro. Ntem, ana mme owo oro ẹyomde ndinyene uwem oro ọwọrọde usụn̄ ye ererimbot oro ọfọnde akan ẹbemiso ẹkpep ẹfiọk nte ke Jehovah edi ata Abasi ndien ekem ẹkpep ndinam uduak esie. (Psalm 37:18, 27, 28; Ecclesiastes 12:13) Ntem, oyom iren ye iban oro ẹnyenede mbuọtidem ẹnọ ikọ ntiense, m̀mê ẹtan̄a akpanikọ, ẹban̄a Jehovah usọp usọp.
5. “Otu ntiense” ewe ke Paul eketịn̄ aban̄a? Siak ndusụk owo oro enye asiakde enyịn̄.
5 Toto ke ntọn̄ọ, utọ mbon mbuọtidem oro ẹdu ke ererimbot. Ke Mme Hebrew ibuot 11, apostle Paul ọnọ anyan udịm enyịn̄ mmọ onyụn̄ okot mmọ “otu ntiense eke ẹwakde ntem.” (Mme Hebrew 12:1) Abel, udọ Adam ye Eve, ekedi akpa ke mme enyịn̄ oro Paul ekewetde. Ẹsiak Enoch ye Noah n̄ko nte ẹkedude mbemiso ini Ukwọ. (Mme Hebrew 11:4, 5, 7) N̄wọrọnda edi Abraham, eteete ekpụk mme Jew. Abraham, emi ẹkotde “Ufan Abasi,” ama akabade edi eteete Jesus, kpa “ata ntiense akpanikọ.”—James 2:23; Ediyarade 3:14.
Ntiense Oro Abraham Eketiede Ọnọ Akpanikọ
6, 7. Ke ewe usụn̄ ke uwem ye mme edinam Abraham ẹkedi ntiense nte ke Jehovah edi ata Abasi?
6 Didie ke Abraham akanam n̄kpọ nte ntiense? Ebe ke ọkpọsọn̄ mbuọtidem ye edinam akpanikọ ke n̄kopuyo esie nnọ Jehovah. Ke ini ẹkedọhọde enye ọwọrọ ọkpọn̄ akwa obio Ur onyụn̄ aka okodu ofụri uwem esie eken ke esenidụt, Abraham ama okop uyo oro. (Genesis 15:7; Utom 7:2-4) Mbon ekpụk oro ẹsan̄ade-san̄a ẹsiwak ndikpọn̄ uwem usan̄a-isan̄ mmọ ẹnyụn̄ ẹsụhọde ẹtetie ẹdara uwem akwa obio oro enyenede inem akan. Ntem, ke ini Abraham ọkọkpọn̄de akwa obio man okodụn̄ ke mme tent, enye ama ọnọ ọkpọsọn̄ uyarade mbuọtidem esie ke Jehovah Abasi. Nsụkibuot esie ekedi n̄kpọ ntiense ọnọ mme ndanse. Jehovah ama ọnọ Abraham uwak edidiọn̄ ke ntak mbuọtidem esie. Okposụkedi okodụn̄de ke mme tent, Abraham ama oforo ke n̄kan̄ eke obụk. Ke ini ẹkemụmde Lot ye ubon esie ke ukat, Jehovah ama anam Abraham okụt unen ke edinam esie, tutu enye ekeme ndinyan̄a mmọ. N̄wan Abraham ama aman eyeneren ke ini usọn̄ esie, ndien ke ntem ẹma ẹsọn̄ọ un̄wọn̄ọ Jehovah nte ke Abraham eyenyene mfri. Ebede ke Abraham, mme owo ẹma ẹkụt ẹte ke Jehovah edi oduuwem Abasi emi osude mme un̄wọn̄ọ esie.—Genesis 12:1-3; 14:14-16; 21:1-7.
7 Ke ini okotode ndinyan̄a Lot ọnyọn̄ edi, Abraham ama osobo ye Melchizedek, edidem Salem (ke ukperedem ẹkekotde Jerusalem), emi akadarade Abraham, ọdọhọde ete: “Abasi Ibom . . . osụk ọdiọn̄ Abram.” Edidem Sodom ama osobo ye enye n̄ko onyụn̄ oyom ndinọ enye mme enọ. Abraham ama esịn. Ntak-a? Enye ikoyomke baba eyịghe ndomokiet odu aban̄a Ebiet mme edidiọn̄ esie ẹketọde. Enye ọkọdọhọ ete: “Mma mmen ubọk nnọ Jehovah, Abasi Ibom, andinyene enyọn̄ ye isọn̄, nte ke mbọhọ baba ndidi ye idem urụk ikpaukot ke kpukpru se inyenede fi, mbak afo edidọhọ ete, Edi ami mfori Abram.” (Genesis 14:17-24) Nso eti ntiense ke Abraham ekedi ntem!
Idụt Mme Ntiense
8. Didie ke Moses okowụt akwa mbuọtidem ke Jehovah?
8 Moses, andito ubon Abraham, odu n̄ko ke udịm enyịn̄ mme ntiense oro Paul ekewetde. Moses ama esịn inyene Egypt ndien ke ukperedem ama okosobo ye andikara akwa odudu ukara ererimbot oro uko uko man ada nditọ Israel usụn̄ ọwọrọ ke ufụn. Uko esie okoto m̀mọ̀n̄? Okoto mbuọtidem esie. Paul ọdọhọ ete: “[Moses ọsọn̄ọ] ada nte n̄kpọ eke okụtde Enyeemi enyịn owo mîkwe.” (Mme Hebrew 11:27) Ẹma ẹkeme ndikụt nnyụn̄ ntụk mme abasi Egypt. Tutu osịm mfịn emi, mbiet mmọ ke ẹnyenyene odudu ke idem mme owo. Edi Jehovah, okposụkedi owo mîkekwe, ama enen̄ede edi Abasi ọnọ Moses akan kpukpru nsunsu abasi oro. Moses ikenyeneke eyịghe ndomokiet nte ke Jehovah ama odu ye nte ke enye eyenọ mbon oro ẹtuakde ibuot ẹnọ Enye utịp. (Mme Hebrew 11:6) Moses ama akabade edi n̄wọrọnda ntiense.
9. Didie ke idụt Israel ekenyene ndinam n̄kpọ Jehovah?
9 Ke ama akada nditọ Israel ọwọrọ ke ufụn, Moses ama akabade edi esịne ufọt ediomi ke ufọt Jehovah ye mme andito ubon Abraham ebe ke Jacob. Nte utịp, idụt Israel ama edidu nte san̄asan̄a inyene Jehovah. (Exodus 19:5, 6) Emi ekedi akpa ini oro idụt ẹkenyenede ndinọ ikọ ntiense. Edumbet mme ikọ oro Jehovah eketịn̄de ebe ke Isaiah, ke n̄kpọ nte isua 800 ke ukperedem, ama enyene ebuana ọtọn̄ọde ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ ini edidu eke idụt oro: “Jehovah ọdọhọ, ete, Mbufo ẹdi ntiense mi, ye owo emi n̄kemekde: man mbufo ẹfiọk ẹnyụn̄ ẹnịm uyo mi ke akpanikọ, ẹnyụn̄ ẹkụt ẹte ke ami ndi enye.” (Isaiah 43:10) Didie ke obufa idụt emi akanam n̄kpọ nte mme ntiense Jehovah? Emi ekebe ke mbuọtidem ye nsụkibuot mmọ ye ke se Jehovah anamde ke ufọn mmọ.
10. Ke ewe usụn̄ ke mme utom odudu oro Jehovah akanamde ke ufọn Israel ọkọnọ ikọ ntiense, ndien ye nso mme utịp?
10 N̄kpọ nte isua 40 ke enye ama ekedidu, Israel ama ekpere ndida Isọn̄ Un̄wọn̄ọ nnyene. Mbon uyep ẹma ẹwọn̄ọ ẹka ndidụn̄ọde obio Jericho, ndien Rahab, andidụn̄ ke Jericho, ama odịp mmọ. Ntak-a? Enye ọkọdọhọ: “Nnyịn imokop nte Jehovah akanamde mmọn̄ Ididuot Inyan̄ asat ke iso mbufo, ke ini mbufo ẹketode ke Egypt ẹwọn̄ọ; ye nte mbufo ẹkenyụn̄ ẹnamde ndidem mme Amorite mbiba, ẹmi ẹkedude ke edem Jordan oko, Sihon ye Og, emi mbufo ẹkesobode. Ndien ke adan̄aemi nnyịn ikekopde, nsia eyemede nnyịn, mbufo inyụn̄ iyakke aba owo ndomokiet enyene uko: koro edi Jehovah Abasi mbufo edi Abasi ke ata enyọn̄, ye ke isọn̄ ke idak.” (Joshua 2:10, 11) Mbụk utịbe utom Jehovah ama onụk Rahab ye ubon esie ndikpọn̄ Jericho ye mme nsunsu abasi esie nnyụn̄ ntiene Israel ntuak ibuot nnọ Jehovah. Nte an̄wan̄ade, Jehovah ama ọnọ okopodudu ikọ ntiense ebe ke Israel.—Joshua 6:25.
11. Nso mbiomo ke kpukpru ete ye eka ke Israel ẹkenyene kaban̄a edinọ ikọ ntiense?
11 Ke adan̄aemi nditọ Israel ẹkesụk ẹdude ke Egypt, Jehovah ama ọdọn̄ Moses utom ọnọ Pharaoh onyụn̄ ọdọhọ: “Ka ke ebiet Pharaoh: koro edi ami nsọn̄ enye esịt, ye esịt ikọt esie n̄ko, man nnam mme idiọn̄ọ mi ẹmi ke otu mmọ: man afo onyụn̄ emen se nnamde ke Egypt, ye mme utịben̄kpọ ẹmi nnamde ke otu mmọ, etịn̄ ke utọn̄ eyen fo, ye eke eyeyen fo; ndien mbufo ẹyefiọk ẹte ke ami ndi Jehovah.” (Exodus 10:1, 2) Nditọ Israel oro ẹkopde item ẹyetịn̄ mme utịbe edinam Jehovah ẹnọ nditọ mmọ. Ndien, nditọ mmọ ẹyetịn̄ ẹnọ nditọ mmọ, ndien ke ntre ẹkenyene ndinam enye to ke emana kiet sịm efen. Ntre, ẹyeti mme utịbe edinam Jehovah. Kpasụk ntre mfịn, mme ete ye eka ẹnyene mbiomo edinọ nditọ mmọ ikọ ntiense.—Deuteronomy 6:4-7; Mme N̄ke 22:6.
12. Didie ke Jehovah ndidiọn̄ Solomon ye Israel ekedi n̄kpọ ntiense?
12 Uwak edidiọn̄ oro Jehovah ọkọnọde Israel ke ini enye akanamde akpanikọ ekedi n̄kpọ ntiense ọnọ mme idụt oro ẹkekande mmọ ẹkụk. Nte Moses eketịn̄de ke ini akabatde mme edidiọn̄ oro Jehovah ọkọn̄wọn̄ọde: “Kpukpru mme idụt ke ererimbot ẹyekụt nte afo ekerede enyịn̄ Jehovah; ndien ndịk fo eyenam mmọ.” (Deuteronomy 28:10) Ẹma ẹnọ Solomon ọniọn̄ ye inyene ke ntak mbuọtidem esie. Ke idak ukara esie idụt oro ama oforo onyụn̄ enyene emem ke anyanini. Kaban̄a ini oro nnyịn ikot ite: “Owo ẹnyụn̄ ẹto ke kpukpru mme idụt ẹdi ndikop ifiọk Solomon, ẹto ke ọtọ kpukpru ndidem ererimbot eke ẹkekopde ẹban̄a ifiọk esie.” (1 Ndidem 4:25, 29, 30, 34) Ọwọrọiso ke otu kpukpru mme andika n̄kese Solomon ekedi ọbọn̄an̄wan Sheba. Ke enye ke idemesie ama okokụt edidiọn̄ oro Jehovah ọkọdiọn̄de idụt oro ye edidem esie, enye ama ọdọhọ ete: “Ẹtoro Jehovah Abasi fo, emi amade fi, onyụn̄ odori fi ke ebekpo esie, nte edidem Jehovah Abasi fo: koro Abasi fo amade Israel.”—2 Chronicles 9:8.
13. Nso ikeme ndidi n̄kpọ ntiense oro ekenyenede uforo akan ke Israel, ndien didie ke nnyịn isụk ibọ ufọn ito enye?
13 Apostle Paul ama asiak se itiede nte ikọ ntiense oro ekenyenede uforo akan ke Israel. Ke ini ekenemede aban̄a Israel eke obụk ọnọ esop Christian ke Rome, enye ọkọdọhọ: “Ẹkeyak ikọ Abasi ẹsịn mmọ ke ubọk.” (Rome 3:1, 2) Ọtọn̄ọde ye Moses, ẹma ẹnọ ndusụk nditọ Israel oro ẹkenamde akpanikọ odudu spirit ndiwet mme edinam Jehovah ye Israel nnịm, ọkọrọ ye mme item esie, mme ibet esie, ye mme prọfesi esie. Ebede ke mme uwetn̄kpọ oro mme ewetn̄wed eke eset oro ẹma ẹtie ntiense ẹnọ kpukpru emana oro ẹdidide—esịnede eke nnyịn mfịn—nte ke Abasi kiet kpọt odu, ndien enyịn̄ esie edi Jehovah.—Daniel 12:9; 1 Peter 1:10-12.
14. Ntak emi ndusụk owo oro ẹketiede ntiense ẹnọ Jehovah ẹkesobode ukọbọ?
14 Ke mfụhọ, Israel ẹma ẹkpu ndinyene mbuọtidem ediwak ini, ndien ekem Jehovah ekenyene ndidọn̄ mme ntiense nnọ idụt esiemmọ. Ẹma ẹkọbọ ediwak ke otu mmọemi. Paul ọkọdọhọ ete ke ndusụk mmọ ẹma “ẹkụt idomo oto nsahi ye ufen ye n̄kpọkọbi ye ufọk-n̄kpọkọbi n̄ko.” (Mme Hebrew 11:36) Mme ata ntiense akpanikọ! Nso n̄kpọ mfụhọ ke ekedi ntem nte ke ediwak ini ukọbọ mmọ ẹkesito ekemmọ mme andito idụt oro Jehovah ekemekde! (Matthew 23:31, 37) Ke akpanikọ, idiọkn̄kpọ idụt oro ama okpon tutu ke 607 M.E.N., Jehovah ama ada mbon Babylon edi man ẹdisobo Jerusalem ye temple esie ẹnyụn̄ ẹtan̄ ata ediwak ke otu nditọ Israel oro ẹkebọhọde ẹka ntan̄mfep. (Jeremiah 20:4; 21:10) Nte oro ekedi utịt ọnọ idut oro nditie ntiense nnọ enyịn̄ Jehovah? Baba.
Edidomo Mme Abasi Nse
15. Didie ke ẹkenọ ikọ ntiense idem ke ini ntan̄mfep ke Babylon?
15 Idem ke ini ẹkedude ke ntan̄mfep ke Babylon, mme anam-akpanikọ andito idụt oro ikemen̄eke nditie ntiense mban̄a Jehovah nte Abasi ye odudu esie. Ke uwụtn̄kpọ, Daniel ama asiak mme ndap Nebuchadnezzar uko uko, anam se ẹkewetde ke ibibene an̄wan̄a Belshazzar, onyụn̄ esịn ndikan̄ mbuọtidem ke iso Darius ke n̄kpọ aban̄ade akam. N̄ko nditọ Hebrew ita oro, ke ini ẹkesịnde ndinụhọ nnọ mbiet, ẹma ẹnọ Nebuchadnezzar utịbe utịbe ikọ ntiense.—Daniel 3:13-18; 5:13-29; 6:4-27.
16. Didie ke Jehovah ekebem iso etịn̄ aban̄a Israel ndifiak nnyọn̄ isọn̄ mmọ, ndien nso ikenyene ndidi uduak edifiak nnyọn̄ emi?
16 Edi, Jehovah ama aduak ndinam ẹtọn̄ọ ntak ẹnọ ikọ ntiense ofụri idụt ke isọn̄ Israel. Ezekiel, emi eketịn̄de prọfesi ke otu mme Jew mbon ntan̄mfep ke Babylon, ama ewet aban̄a ubiere Jehovah kaban̄a isọn̄ oro ẹkesobode do ete: “Nyenyụn̄ nnam owo ẹwak ke enyọn̄ mbufo, kpa ofụri ufọk Israel kpukpru: owo ẹyenyụn̄ ẹdụn̄ ke mme obio; ẹnyụn̄ ẹdiọn̄ mme n̄wụre.” (Ezekiel 36:10) Ntak Jehovah edinamde emi-e? Akpan akpan nte ntiense kaban̄a enyịn̄ esie. Ebede ke Ezekiel enye ama ọdọhọ ete: “Ami nnamke ntem mban̄a mbufo, ufọk Israel, edi mban̄a edisana enyịn̄ mi emi mbufo ẹsabarede ke otu mme idụt emi mbufo ẹkade do.”—Ezekiel 36:22; Jeremiah 50:28.
17. Nso ida ikosịm editịn̄ mme ikọ eke Isaiah 43:10?
17 Ekedi ke ini eketịn̄de prọfesi aban̄a Israel ndiwọrọ ke ntan̄mfep ke Babylon ke ẹkenọ prọfet Isaiah odudu spirit ndiwet mme ikọ oro ke Isaiah 43:10, ọdọhọde ke Israel ekedi ntiense Jehovah, asan̄autom esie. Ke Isaiah 43 ye 44, ẹtịn̄ ẹban̄a Jehovah nte Andibot, Andinam, Abasi, Edisana Abasi, Andinyan̄a, Andifak, ye Edidem Israel. (Isaiah 43:3, 14, 15; 44:2) Ẹkeyak Israel ẹka ntan̄mfep sia idụt oro okokpude ndien ndien ndinọ enye ubọn̄ ntre. Nte ededi, mmọ ẹkesụk ẹdi ikọt esie. Jehovah ama ọdọhọ mmọ ete: “Kûfehe; koro ami mfakde fi, n̄kosio fi enyịn̄; afo edi okịmmọ.” (Isaiah 43:1) Ntan̄mfep Israel ke Babylon eyetre.
18. Didie ke edisio Israel ke ufụn Babylon okowụt ke Jehovah edi n̄kukụre ata Abasi?
18 Ke akpanikọ, Jehovah okosio Israel ke ufụn ke Babylon man esịn mme abasi ke udomo. Enye ama amia ata ye mme nsunsu abasi eke mme idụt ete ẹda mme ntiense mmọ ẹdi, onyụn̄ okot Israel ntiense esie. (Isaiah 43:9, 12) Ke ini enye okobụn̄de ọkpọnọ ntan̄mfep Israel, enye ama owụt ke mme abasi Babylon ikedịghe mme abasi ndomokiet ye nte ke imọ idi n̄kukụre ata Abasi. (Isaiah 43:14, 15) N̄kpọ nte isua 200 mbemiso n̄kpọntịbe oro, ke ini enye okokotde Cyrus owo Persia nte asan̄autom esie ke ndinam mme Jew ẹbọhọ, enye ama ọnọ uyarade efen efen aban̄a itie esie nte Abasi. (Isaiah 44:28) Ẹyenam Israel ọbọhọ ufụn. Ntak-a? Jehovah anam an̄wan̄a ete: “Mmọ [Israel] ẹyebụk itoro mi.” (Isaiah 43:21) Emi eyenọ ifet efen efen ndinọ ikọ ntiense.
19. Nso ikọ ntiense ke ẹkenọ ebe ke Cyrus ndinọ nditọ Israel ikot nte ẹfiak ẹnyọn̄ Jerusalem n̄ko ebe ke mme edinam mme anam-akpanikọ Jew oro ẹkefiakde ẹnyọn̄?
19 Ke ini ama ekedikem, Cyrus owo Persia ama akan Babylon kpa nte ekebemde iso etịn̄. Okposụkedi ekedide okpono ndem, Cyrus ama atan̄a itie Jehovah nte Abasi ke ini enye ọkọnọde mme Jew ẹkedude ke Babylon ewụhọ ete: “Anie mbufo odu ke otu kpukpru ikọt esie, yak Abasi esie odu ye enye; yak enye onyụn̄ ọdọk ke Jerusalem emi odude ke Judah, onyụn̄ ọdiọn̄ ufọk Jehovah Abasi Israel (enye edi Abasi) emi odude ke Jerusalem.” (Ezra 1:3) Ediwak mme Jew ẹma ẹnam n̄kpọ ẹban̄a emi. Mmọ ẹma ẹnam isan̄ ẹfiak ẹka Isọn̄ Un̄wọn̄ọ ẹnyụn̄ ẹkebọp itie utuakibuot ke ebiet oro akani temple okodude. Kpa ye unana nsịnudọn̄ ye ọkpọsọn̄ ubiọn̄ọ, mmọ ke akpatre ẹma ẹkeme ndifiak mbọp temple oro ye obio Jerusalem. Kpukpru ẹmi ẹketịbe nte Jehovah ke idemesie ọkọdọhọde, “itoho ke odudu, inyụn̄ itoho ke nsọn̄idem, edi oto spirit mi.” (Zechariah 4:6) Kpukpru edinam ẹmi ẹkenọ n̄kaiso uyarade nte ke Jehovah edi ata Abasi.
20. Kpa ye mmeme mmọ, nso ke ẹkeme nditịn̄ mban̄a mmọ ndinọ ikọ ntiense mban̄a enyịn̄ Jehovah ke ererimbot eset?
20 Ntre, Jehovah ama akaiso ndida Israel nnam n̄kpọ nte ntiense esie, okposụk ekedide idụt mme anana mfọnmma owo ndien ndusụk ini ẹkedide mbon nsọn̄ibuot. Ke ererimbot oro okodude mbemiso eyo mme Christian, idụt oro, ye temple ye ndutịm oku esie, ekedi iwụk itie utuakibuot akpanikọ. Owo ekededi oro okotde aban̄a mme edinam Jehovah ke ebuana ye Israel ke N̄wed Abasi Usem Hebrew idinyeneke baba eyịghe ndomokiet nte ke ata Abasi kiet kpọt odu, ndien enyịn̄ esie edi Jehovah. (Deuteronomy 6:4; Zechariah 14:9) Nte ededi, ẹkenyene ndinọ ikọ ntiense oro enen̄erede okpon akan mban̄a enyịn̄ Jehovah, ndien nnyịn iyeneme iban̄a emi ke ibuotikọ emi etienede.
Nte Afo Emeti?
◻ Didie ke Abraham ọkọnọ ikọ ntiense nte ke Jehovah edi ata Abasi?
◻ Ewe n̄wọrọnda edu Moses akan̄wam enye ndidi ntiense akpanikọ?
◻ Ke mme usụn̄ ewe ke Israel ọkọnọ ikọ ntiense nte idụt aban̄a Jehovah?
◻ Didie ke edisio Israel ke ufụn Babylon okowụt ke Jehovah ikpọn̄ edi ata Abasi?
[Ndise ke page 10]
Ebede ke mbuọtidem ye n̄kopuyo esie, Abraham ama ọnọ n̄wọrọnda ikọ ntiense aban̄a itie Jehovah nte Abasi