Ebe Ye Ebiowo—Ndinam Mbiomo Ẹmi Ẹda Ukem Ukem
‘Esenyịn ekpenyene ndidi ebe n̄wan kiet.’—1 TIMOTHY 3:2.
1, 2. Ntak emi itie unana ndọ eke mme oku mîkemke ye N̄wed Abasi?
KE AKPA isua ikie, mme anam-akpanikọ Christian ẹma ẹkere ẹban̄a ndinam nsio nsio mbiomo mmọ ẹda ukem ukem. Ke ini apostle Paul ọkọdọhọde ke Christian emi osụk odude ke itie unana ndọ “anam se ifọnde ikan,” ndi ikọ esie ọkọwọrọ ete ke utọ erenowo oro eyetịm odot ndinam utom nte esenyịn ke esop Christian? Ndi enye ke akpanikọ akanam itie unana ndọ edi n̄kpọ oro ẹyomde kaban̄a itieutom ebiowo? (1 Corinth 7:38) Itie unana ndọ edi n̄kpọ oro ẹyomde ẹto mme ọkwọrọ ederi Catholic. Edi nte itie unana ndọ eke mme oku ekem ye N̄wed Abasi? Mme Ufọkabasi Orthodox Edem Usiahautịn ẹnyịme mme oku ikpọ ufọkabasi mmọ ẹdi irenowo ẹmi ẹdọde ndọ, edi inyịmeke mme bishop mmọ ẹdọ. Nte oro odu ke n̄kemuyo ye Bible?
2 Ediwak ke otu apostle 12 oro Christ ekenyenede, kpa itiat idakisọn̄ esop Christian, ẹkedi irenowo oro ẹkedọde ndọ. (Matthew 8:14, 15; Ephesus 2:20) Paul ekewet ete: “Nte nnyịn inyeneke unen ndida n̄wan emi edide eyen-ete nte nsan̄a nnyịn, kpa nte mme apostle eken, ye nditọ-ete Ọbọn̄, ye Cephas [Peter] ẹnamde?” (1 Corinth 9:5) New Catholic Encyclopedia enyịme ete ke “ibet itie unana ndọ enyene ntọn̄ọ oto ufọkabasi” ye nte ke “ikobiomoke mme asan̄autom O[bufa] T[estament] nditre ndidọ ndọ.” Mme Ntiense Jehovah ẹtiene uwụtn̄kpọ N̄wed Abasi utu ke nditiene ibet ufọkabasi.—1 Timothy 4:1-3.
Itieutom Ebiowo ye Ndọ Ẹkem Kiet ye Eken
3. Ewe akpan n̄kpọ N̄wed Abasi ẹwụt ke mme Christian esenyịn ẹkeme ndidi irenowo oro ẹdọde ndọ?
3 Utu ke ndidọhọ ke irenowo oro ẹmekde nte mme esenyịn ikpenyeneke ndidọ ndọ, Paul ekewet ọnọ Titus ete: “N̄kọkpọn̄ fi ke Crete ke ntak emi, man afo enen̄ede onịm n̄kpọ eke ẹnanade, onyụn̄ emek mbiowo [Greek, pre·sbyʹte·ros] onịm ke obio ke obio, kpa nte n̄ketemede fi; owo eke mîbiomke enye ikọ, eke edide ebe n̄wan kiet, onyụn̄ enyenede nditọ eke ẹnịmde ke akpanikọ, nditọ eke mme owo mîdorike mmọ ikọ ite ẹdi mbon otịme-otịme ido ye nsọn̄-ibuot. Koro ada idaha ufọk Abasi [Greek, e·piʹsko·pos, ẹmi ẹdade ikọ oro “bishop” ẹto] enyenede ndidi owo eke mme owo mînyeneke se ẹtịn̄de ẹdian, nte akama-ukpọhọde Abasi.”—Titus 1:5-7.
4. (a) Nnyịn isan̄a didie ifiọk ite ke ndọ idịghe n̄kpọ oro ẹyomde ẹto mme Christian esenyịn? (b) Nso ufọn ke eyenete oro mîdọhọ ndọ emi edide ebiowo enyene?
4 Ke n̄kan̄ eken, ndọ idịghe n̄kpọ oro N̄wed Abasi oyomde kaban̄a itieutom ebiowo. Jesus ikọdọhọ ndọ. (Ephesus 1:22) Paul, n̄wọrọnda esenyịn ke esop Christian eke akpa isua ikie, ikọdọhọ ndọ ini oro. (1 Corinth 7:7-9) Mfịn, ediwak mme Christian oro mîdọhọ ndọ ẹdu ẹmi ẹnamde utom nte mbiowo. Eyedi itie unana ndọ mmọ ọnọ mmọ ekese ini ndinam utom mmọ nte mme esenyịn.
‘Ekikere Asiaha Ọdọ Ndọ Usụn̄ Iba’
5. Nso akpan n̄kpọ N̄wed Abasi ke nditọete oro ẹdọde ndọ ẹkpefiọk?
5 Ke ini Christian eren ọdọde ndọ, enye ekpenyene ndifiọk nte ke imọ imen mbufa mbiomo ibiom emi edidade ini ye ntịn̄enyịn esie. Bible ọdọhọ ete: “Owo eke mîdọhọ ndọ esịn esịt ke mbubehe Ọbọn̄, ete idisan̄a didie inem Ọbọn̄ esịt; edi owo eke ọdọde ndọ esịn esịt ke mbubehe ererimbot, ete idisan̄a didie inem n̄wan imọ esịt. Ntre ke ekikere asiaha enye usụn̄ iba.” (1 Corinth 7:32-34) Ke nso usụn̄ifiọk ke ekikere asiaha usụn̄ iba?
6, 7. (a) Nso idi usụn̄ kiet emi ‘ekikere asiahade’ eren oro ọdọde ndọ “usụn̄ iba”? (b) Nso item ke Paul ọkọnọ mme Christian ọdọ ndọ? (c) Didie ke emi ekeme nditụk ubiere oro erenowo anamde ndibọ utom oro ẹnọde?
6 N̄kpọ kiet edi, owo emi ọdọde ndọ inyeneke odudu ke idemesie. Paul ama anam emi otịm an̄wan̄a ete: “N̄wan inyeneke odudu ndida ikpọkidem esie nnam nte ededi, edi ebe enyene odudu ke idem n̄wan: ntre n̄ko ke ebe inyeneke odudu ndida ikpọkidem esie nnam nte ededi, edi n̄wan enyene odudu ke idem ebe.” (1 Corinth 7:4) Ndusụk owo ẹmi ẹkerede ndidọ ndọ ẹkeme ndikere ke emi idịghe mfịna koro idan̄ ididịghe akpan n̄kpọ ke ndọ mmimọ. Nte ededi, sia N̄wed Abasi oyomde ẹnịm idem asana ke n̄kan̄ idan̄ mbemiso ndọ, mme Christian inen̄ekede ifiọk udọn̄ idan̄ nsan̄andọ ini iso mmọ.
7 Paul owụt ete ke idem mme ọdọ ndọ ẹmi ‘ẹkerede n̄kpọ spirit’ ẹnyene ndikere mban̄a mme udọn̄ idan̄ kiet eken. Enye ọkọnọ mme Christian ke Corinth item ete: “Yak ebe ọnọ n̄wan se idide udeme n̄wan: n̄wan onyụn̄ anam kpa ntre ye ebe. Ẹkûbọ kiet eken se idide unen esie, ibọhọke oto ke edinyịme n̄kan̄ mbiba ke ekpri ini, man mbufo ẹsịn idem ke akam, ẹnyụn̄ ẹfiak ẹdidiana; mbak Satan editap mbufo oto koro mbufo mîkemeke ndikara esịt mbufo.” (Rome 8:5; 1 Corinth 7:3, 5) Ke mfụhọ, ẹsisịn efịbe ke ini owo mîketieneke item emi. Ke ntak emi, Christian emi ọdọde ndọ ekpenyene nditịm ndomo mme n̄kpọ nse mbemiso enyịmede ndinam utom emi edinamde enye adianade ọkpọn̄ n̄wan esie ke anyan ini. Enye inyeneke aba ukem ifụre unam n̄kpọ oro enye ekesinyenede ke ini enye mîkọdọhọ ndọ.
8, 9. (a) Nso ke ikọ Paul ọkọwọrọ ke ini enye ọkọdọhọde ke mme Christian ẹmi ẹdọde ndọ “ẹsịn esịt ke mbubehe ererimbot”? (b) Nso ke mme Christian oro ẹdọde ndọ ẹkpesịn esịt ndinam?
8 Ke nso usụn̄ifiọk ke ẹkeme ndidọhọ ke irenowo Christian oro ẹdọde ndọ, ẹsịnede mbiowo, “ẹsịn esịt ke mbubehe ererimbot [koʹsmos]”? (1 Corinth 7:33) Ana ata in̄wan̄în̄wan̄ nte ke Paul iketịn̄ke iban̄a ndiọi n̄kpọ ererimbot, emi anade kpukpru mme ata Christian ẹsịn. (2 Peter 1:4; 2:18-20; 1 John 2:15-17) Ikọ Abasi eteme nnyịn ete “idianade ikpọn̄ idiọk ido ye idiọk udọn̄ ererimbot [ko·smi·kosʹ], idu uwem ke eti ibuot ye edinen ido ye ido Abasi ke eyo emi.”—Titus 2:12.
9 Christian emi ọdọde ndọ, ke ntre, “esịn esịt ke mbubehe ererimbot” ke emi edide enye nte enende ekere aban̄a mme n̄kpọ ererimbot oro ẹdide ubak uwem ndọ eke usen ke usen. Emi esịne ufọkidụn̄, udia, edisịnen̄kpọ, unọ idem inemesịt—owo itịn̄ke-tịn̄ iban̄a anana-ibat n̄kpọ eken edieke nditọ ẹdude. Edi idem ye mme ọdọ ndọ oro mînyeneke eyen, edieke anade ndọ ọfọn, ebe ye n̄wan ẹnyene ndikere mban̄a ‘nte idisan̄ade inem’ nsan̄andọ imọ esịt. Emi enen̄ede edi n̄kpọ udọn̄ ọnọ mbiowo Christian nte mmọ ẹnamde mme mbiomo mmọ ẹda ukem ukem.
Nti Ebe Ọkọrọ ye Nti Mbiowo
10. Man Christian odot nte ebiowo, nso ke nditọete esie ye mbon an̄wa ẹnyene ndifiọk?
10 Ke adan̄aemi ndọ mîdịghe n̄kpọ oro ẹyomde kaban̄a itieutom ebiowo, edieke Christian eren ọdọde ndọ, mbemiso ẹtorode ẹte ẹmek enye nte ebiowo, enye ke akpanikọ enyene ndinọ uyarade owụtde nte ke imodomo ndidi eti ye ima ima ebe, ke adan̄aemi esede aban̄a itieibuot nte enende. (Ephesus 5:23-25, 28-31) Paul ekewet ete: “Edieke owo oyomde ndida idaha ufọk Abasi enye oyom eti utom. Ndien ada-idaha ufọk Abasi enyene ndidi owo emi owo mîkemeke ndidori enye ikọ; enyene ndidi ebe n̄wan kiet.” (1 Timothy 3:1, 2) Ekpenyene ndina in̄wan̄în̄wan̄ nte ke ebiowo ke anam ukeme esie ndidi eti ebe, edide n̄wan esie edi ekemmọ Christian m̀mê idịghe. Ke akpanikọ, idem mbon oro ẹdude ke esien ẹkpenyene ndikụt nte ke enye etịm ese n̄wan esie ye mme mbiomo esie eken. Paul ama adian ete: “Ana nte enye enyene eti etop ke otu mmọ ẹmi ẹdude ke esien; mbak enye ediduọ odụk ke esuene ye ke afia Satan.”—1 Timothy 3:7.
11. Nso ke ubak udịmikọ oro “ebe n̄wan kiet” owụt, ndien nso ukpeme ke mbiowo ẹkpewụt?
11 Nte ededi, ubak udịmikọ oro “ebe n̄wan kiet” inọhọ ufan̄ ndidọ uwak iban, edi emi n̄ko abuana edinam akpanikọ ke ndọ. (Mme Hebrew 13:4) Oyom mbiowo akpan akpan ẹnen̄ede ẹdu ke ukpeme ke ini ẹn̄wamde nditọete iban ke esop. Mmọ ẹkpenyene ndifep ndidu ikpọn̄ ke ini ẹkade ẹkese eyenete an̄wan emi oyomde item ye ndọn̄esịt. Mmọ ẹyenam ọfọn ndisan̄a ye ebiowo en̄wen, asan̄autom unamutom, m̀mê idem n̄wan mmọ edieke edide sụk ediwaha nnọ nsịnudọn̄.—1 Timothy 5:1, 2.
12. Nso idaha ke iban mbiowo ye mme asan̄autom unamutom ẹkpedomo ndisịm?
12 Ke mbuari, ke adan̄aemi etịn̄de mme n̄kpọ oro ẹyomde ẹto mbiowo ye mme asan̄autom unamutom, apostle Paul n̄ko ama enyene ikọ item ọnọ iban utọ mbon oro ẹyomde nditoro nnọ mme utọ ifetutom oro. Enye ekewet ete: “Kpasụk ntre n̄ko iban mmọ ẹkpedot ukpono; mmọ ikpedịghe mbon ebiari, edi ẹkpefara ke idem, ẹnyụn̄ ẹnam akpanikọ ke kpukpru usụn̄.” (1 Timothy 3:11) Christian ebe ekeme ndinam ekese ndin̄wam n̄wan esie anam se ẹtịn̄de emi.
Mme Mbiomo N̄wed Abasi Oro N̄wanndọ Enyenede
13, 14. Idem ọkpọkọm n̄wan ebiowo idịghe ekemmọ Ntiense, ntak emi enye okposụk odude ye enye onyụn̄ edi eti ebe?
13 Nte ededi, item oro ẹnọde iban mbiowo m̀mê eke mme asan̄autom unamutom mi ọnọ ekikere ete utọ iban oro ke idemmọ ẹdi mme Christian oro ẹma ẹkeyak idem ẹnọ. Ke ofụri ofụri, emi edi ntre koro ẹyom mme Christian ẹdọ “owo Abasi ikpọn̄-ikpọn̄.” (1 Corinth 7:39) Edi nso kaban̄a eyenete emi ama ọkọdọdọ owo emi mînịmke ke akpanikọ ke ini enye akayakde uwem esie ọnọ Jehovah, m̀mê oro mîdịghe enye anam n̄wan esie ọduọ ọkpọn̄ usụn̄?
14 Emi, ke idemesie, idikpanke enye ndidi ebiowo. Nte ededi, idinenke n̄ko enye ndidianade n̄kpọn̄ n̄wan esie n̄kukụre koro mmọ mbiba mînịmke mme ukem n̄kpọ ke akpanikọ. Paul ọkọnọ item ete: “Nte ọmọbọbọ ke ndọ ye n̄wan? Kûyom nditara n̄kpọn̄ enye.” (1 Corinth 7:27) Enye ama aka iso ọdọhọ ete: “Edieke eyen-ete enyenede n̄wan eke mînịmke ke akpanikọ, ndien n̄wan oro onyịmede ndidụn̄ ye enye, enye okûkpọn̄ n̄wan oro. Edi edieke owo eke mînịmke ke akpanikọ adianarede, yak enye aka. Ibọpke eyen-ete eren m̀mê eyen-ete an̄wan isịn ke ufịn ndọ ke utọ n̄kpọ eke etiede ntem. Abasi okokot mbufo ete ẹditie ke emem. Koro afo n̄wan, anam didie ọfiọk m̀mê afo edinyan̄a uberi? Afo ebe, onyụn̄ anam didie ọfiọk m̀mê afo edinyan̄a n̄wan fo?” (1 Corinth 7:12, 15, 16) Idem ọkpọkọm n̄wan esie idịghe Ntiense, ebiowo ekpenyene ndidi eti ebe.
15. Nso item ke apostle Peter ọnọ mme Christian ebe, ndien nso ikeme ndidi mme utịp edieke ebiowo edide ebe oro mînọhọ ntịn̄enyịn?
15 Edide n̄wan esie edi ekemmọ andinịm ke akpanikọ m̀mê idịghe, Christian ebiowo ekpenyene ndifiọk nte ke n̄wan esie oyom ima ima ntịn̄enyịn. Apostle Peter ekewet ete: “Kpasụk ntre, mbufo mme ebe ẹdu uwem ye iban mbufo nte mme enyene-ibuot owo; ẹnọ iban ukpono, nte mmọ ẹmi ẹmemde ẹkan mbufo, sia mmọ ẹnyụn̄ ẹtienede mbufo ẹbuana ke ufọn uwem; mbak n̄kpọ edibiọn̄ọ akam mbufo.” (1 Peter 3:7) Ebe oro okoide-koi etre ndise mban̄a se n̄wan esie oyomde esịn itie ebuana esie ye Jehovah ke itiendịk; emi ekeme ndibiọn̄ọ enye ndisan̄a n̄kpere Jehovah nte ‘obubịt enyọn̄ ndien akam ikemeke ndibe.’ (Eseme 3:44) Emi ekeme ndida n̄kesịm enye nditre ndidot ndinam utom nte esenyịn Christian.
16. Nso ọkpọ ikọ ke Paul etịn̄, ndien didie ke mbiowo ẹkpekere ẹban̄a emi?
16 Nte ẹkewụtde, ọkpọ ikọ ke nneme Paul edi nte ke ini erenowo ọdọde ndọ, enye asana ndusụk udomo ifụre oro enye ekenyenede nte eren oro mîdọhọ ndọ ayak emi akanamde enye ekeme ‘ndisịn esịt ke mbubehe Ọbọn̄ ye unana mfịna.’ (1 Corinth 7:35) Ntọt owụt ete ke ndusụk mbiowo ẹmi ẹdide mme ọdọ ndọ isidaha ukem ukem kpukpru ini ke ndikere mban̄a mme ikọ Paul eke odudu spirit emi. Ke ntak udọn̄ mmọ ndinam se mmọ ẹkerede ke akpana eti ebiowo anam, mmọ ẹkeme ndifụmi ndusụk utom ebe oro mmọ ẹnyenede. Ndusụk owo ẹsikụt nte edide ọkpọsọn̄ n̄kpọ ndisịn ifetutom ke esop, idem ọkpọkọm ana in̄wan̄în̄wan̄ nte ke ndibọ enye ayada mfịna ọsọk iban mmọ ke n̄kan̄ eke spirit. Mmọ ẹdia ufọn oro ẹsisan̄ade ye ndọ, edi nte mmọ ẹnyịme ndiyọhọ mme mbiomo oro ẹsisan̄ade ye enye?
17. Nso itịbe inọ ndusụk iban mme esenyịn, ndien didie ke ẹkpekefep emi?
17 Ke akpanikọ, ifịk oro ebiowo enyenede odot itoro. Edi, ndi Christian ada ukem ukem edieke, ke anamde utom esie ke esop, enye ofụmi mbiomo N̄wed Abasi oro enye enyenede ndibiom kaban̄a n̄wan esie? Ke adan̄aemi oyomde ndin̄wam mbon oro ẹdude ke esop, ebiowo oro adade ukem ukem eyekere n̄ko aban̄a idaha eke spirit n̄wan esie. Ndusụk iban mbiowo ẹmekabade ẹmem ke n̄kan̄ eke spirit, ndien ndusụk ‘ẹmewụre’ ke n̄kan̄ eke spirit. (1 Timothy 1:19) Ke adan̄aemi edide mbiomo n̄wan ndinam n̄kpọ nyom edinyan̄a idemesie, ke ndusụk idaha ẹkpekefep mfịna eke spirit edieke ebiowo ‘ọkpọkọbọkde onyụn̄ ekpemede’ n̄wan esie, “nte Christ anamde ye ufọk Abasi.” (Ephesus 5:28, 29) Ke nditịm ntịn̄, ana mbiowo ‘ẹtịm ẹkpeme idem mmọ ye ofụri otuerọn̄.’ (Utom 20:28) Edieke mmọ ẹdọde ndọ, emi esịne iban mmọ.
“Ukụt ke Obụkidem”
18. Nso idi ndusụk ikpehe “ukụt” emi mme Christian oro ẹdọde ndọ ẹkụtde, ndien didie ke emi ekeme nditụk mme utom ebiowo?
18 Apostle oro ekewet ete: “Edi edieke [owo oro mîdọhọ ndọ] ọdọde ndọ, enye inyụn̄ iduehe. Edi mmọ ẹmi ẹnamde ntre ẹyekụt ukụt ke obụkidem, ndien ọdọn̄ mi ete mbufo ẹbọhọ ukụt oro.” (1 Corinth 7:28) Ama ọdọn̄ Paul ndinam mbon oro ẹkemede nditiene uwụtn̄kpọ itie unana ndọ esie ẹbọhọ mme mfịna oro ẹsisan̄ade ye ndọ emi owo mîkemeke ndifep. Idem ye mme ọdọ ndọ oro mînyeneke eyen, mme mfịna ẹmi ẹkeme ndisịne mfịna unana nsọn̄idem m̀mê mme mfịna okụk ọkọrọ ye mme mbiomo N̄wed Abasi kaban̄a mme ete ye eka nsan̄andọ owo ẹmi ẹma ẹkesọn̄. (1 Timothy 5:4, 8) Ana ebiowo, ke usụn̄ oro enịmde eti uwụtn̄kpọ, obiom mbiomo ẹmi, ndien emi ndusụk ini ekeme nditụk utom esie nte esenyịn Christian. Ke inemesịt, ata ediwak mbiowo ke ẹnam eti utom ke ndise mban̄a mme mbiomo ubon ye eke esop.
19. Nso ke ikọ Paul ọkọwọrọ ke ini enye ọkọdọhọde ete: “Yak mmọ ẹmi ẹnyenede n̄wan ẹdu uwem nte mmọ ẹmi mînyeneke”?
19 Paul ama adian ete: “Ẹsịbe ini omụhọ; ntre ọtọn̄ọde ke ini emi, yak mmọ ẹmi ẹnyenede n̄wan ẹdu uwem nte mmọ ẹmi mînyeneke.” (1 Corinth 7:29) Nte ededi, ke ẹkerede ẹban̄a se enye ama ekewewet ke ibuot n̄wed emi ọnọ mbon Corinth, ana in̄wan̄în̄wan̄ nte ke ikọ esie ikọwọrọke ite ke ana mme Christian ẹmi ẹdọde ndọ ke ndusụk usụn̄ ẹfụmi iban mmọ. (1 Corinth 7:2, 3, 33) Enye ama owụt se ikọ esie ọkọwọrọde, ke ini enye ekewetde ete: “[Yak] mmọ ẹmi ẹdade ererimbot ẹnam n̄kpọ ẹnyụn̄ ẹdu uwem nte mmọ ẹmi mînọhọke ke esịt. Koro ido ererimbot emi ke ebebe efep.” (1 Corinth 7:31, 32) “Ererimbot ke ebebe efep” idahaemi akan nte ekedide ke eyo Paul m̀mê ke eyo apostle John. (1 John 2:15-17) Ke ntre, mme Christian oro ẹdọde ndọ ẹmi ẹkụtde ufọn edinam ndusụk n̄waidem ke nditiene Christ ikemeke ndiyak idem nsịn ofụri ofụri ke idatesịt ye mme unen itie ndọ.—1 Corinth 7:5.
Iban Oro Ẹnamde N̄waidem
20, 21. (a) Nso n̄waidem ke ediwak iban Christian ẹnyịme ndinam? (b) Nso ke n̄wanndọ nte enende ekeme ndiyom nto ebe esie, idem ọkpọkọm enye edi ebiowo?
20 Ukem nte mbiowo ẹnamde n̄waidem man ẹda ufọn ẹsọk mbon en̄wen, ediwak iban mbiowo ẹdomo ukeme ndinam mbiomo ndọ oro mmọ ẹnyenede ye mme akpan udọn̄ n̄kpọ Obio Ubọn̄ ẹda ukem ukem. Ediwak tọsịn Christian iban ẹkop inemesịt ndidiana kiet man ẹn̄wam mme ebe mmọ ẹnam utom mmọ nte mme esenyịn. Jehovah ama mmọ ke ndinam emi, ndien enye ọmọdiọn̄ eti edu oro mmọ ẹwụtde. (Philemon 25) Edi, item Paul oro adade ukem ukem owụt ete ke iban mme esenyịn ẹkeme nte enende ndiyom ndusụk udomo ini ye ntịn̄enyịn nto mme ebe mmọ. Mbiowo oro ẹdọde ndọ ẹnyene mbiomo N̄wed Abasi ndinọ iban mmọ ini oro ekemde man ẹnam mbiomo mmọ nte ebe ye esenyịn ẹda ukem ukem.
21 Edi nso edieke ke adianade ye edidi ebe, ebiowo Christian edi ete ọkọrọ do? Emi adian n̄kpọ ke mbiomo esie onyụn̄ eberede utom use enyịn efen efen ọnọ enye, nte nnyịn idikụtde ke ibuotikọ oro etienede.
Ke Ndinam Ndụn̄ọde
◻ Ewe akpan n̄kpọ N̄wed Abasi ẹwụt ke Christian esenyịn ekeme ndidi eren oro ọdọde ndọ?
◻ Edieke ebiowo oro mîdọhọ ndọ ọdọde ndọ, nso ke enye ekpekere aban̄a?
◻ Ke mme usụn̄ ewe ke Christian emi ọdọde ndọ “esịn esịt ke mbubehe ererimbot”?
◻ Didie ke ediwak iban mme esenyịn ẹwụt eti edu n̄waidem?
[Ndise ke page 17]
Idem okposụkedi enyenede mme utom ukara Abasi ndinam, ebiowo ekpenyene ndinọ n̄wan esie ima ima ntịn̄enyịn