Ntak Emi Mmọ Ẹben̄ede Edifen Nnọ?

EKIKERE oro nte ke ana mme ufọkabasi ẹkabade esịt ẹkpọn̄ idiọkn̄kpọ mmọ ẹnyụn̄ ẹnam ukpụhọde idịghe obufa. Religioni e miti (Ido Ukpono ye N̄ke), n̄wed ukabadeikọ ido ukpono, ọdọhọ nte ke nsọn̄ọnda oro ẹkerede nte akpa ufọkabasi ekenyenede ama edemede mme owo udọn̄ ke Ntọn̄ọ Ntọn̄ọ Eyo Ntatenyịn onyụn̄ anam ediwak owo ẹnam ukpụhọde.

Ke 1523, ke Martin Luther ama eketre ebuana ye Rome, Pope Adrian VI ama odomo ndida edidianakiet ndi ebe ke ndinọ etop emi ẹsọk Esop Mbọn̄ Nuremberg: “Nnyịn imetịm ifiọk ite ke ediwak isua mme n̄kpọ ẹmi ẹdotde ẹsua ẹma ẹboho ẹkanade Edisana Ifụm Ukara . . . Nnyịn iyesịn ofụri ifịk ndinam ukpụhọde akpan akpan ke Esop Ukara Rome, emi, ndusụk, kpukpru ndiọi n̄kpọ ẹmi ẹtọn̄ọde ẹto.” Edinyịme oro, nte ededi, ikekwe unen ndikọk mfịna ubahade m̀mê ndibiọn̄ọ mbiara ke Esop Ukara pope.

Ke ata ndondo emi ẹma ẹkụt ndudue ẹnọ mme ufọkabasi ke ndopuyo mmọ ke ebuana ye Nsobo eke orụk oro. Ẹma ẹnyụn̄ ẹduọhọ mmọ ke ndiketre ndikpan ikọt mmọ nditiene mbuana ke mme ekọn̄. Ke 1941, nte Ekọn̄ Ererimbot II ọkọsọn̄de ubọk, oku kiet emi ekekerede Primo Mazzolari ama obụp ete: “Ntak emi Rome mînamke n̄kpọ ọkpọsọn̄ iban̄a ubahade oro odude ke ukpepn̄kpọ Catholic nte enye ekesinamde, onyụn̄ osụk edide ido esie ndinam, ke mme ukpepn̄kpọ ẹmi mîtịmke ikama n̄kpọndịk?” Mme ukpepn̄kpọ ẹmi mîtịmke ikama n̄kpọndịk nte nso? Oku oro eketịn̄ aban̄a ufreidụt oro esịnde nsọk ọnọ ekọn̄ emi ke ini oro akabiatde ntatenyịn.

Akpanikọ, nte ededi, edi nte ke tutu esịm ndondo emi, ido ukpono ndinyịme nduduọhọ ekedi ata esen n̄kpọ. Ke 1832, ke ndibọrọ ndusụk owo ẹmi ẹkekpakde Ufọkabasi Catholic ẹte ‘afiak etịm idem esie,’ Gregory XVI ọkọdọhọ ete: “Edi ata ndisịme ye ikọ isụn̄i ndikere mban̄a ndusụk ‘edifiak n̄wụk ye edifiak ntịm idem’ kaban̄a ifụre ye n̄kọri [ufọkabasi], nte n̄kpọ eke ẹkemede ndikere mban̄a enye nte enyenede ndo.” Nso kaban̄a mme ndo oro ẹken̄wan̄ade ẹkan se ẹkpekan̄de? Ẹma ẹda nsio nsio usụn̄ ndiwụt ke mmọ ẹnen. Ke uwụtn̄kpọ, ndusụk mme ekpep ukpepn̄kpọ ido ukpono ẹkenịm ẹte ke ufọkabasi edi edisana onyụn̄ ọyọhọ ye idiọkn̄kpọ. Ẹdọhọ ke n̄ka oro ke idemesie edi edisana—emi Abasi akanyan̄ade osio ke idiọkn̄kpọ. Edi, mme andibuana ke enye ẹyọhọ ye idiọkn̄kpọ. Ntem, ke ini ẹnamde ndiọi n̄kpọ ke enyịn̄ ufọkabasi, inaha ẹduọhọ n̄ka oro ke idemesie, edi ẹkpeduọhọ mme owo oro ẹdude ke esịt. Nte etie nte oro owụt ifiọk? Iwụtke inọ ekpep ukpepn̄kpọ ido ukpono Roman Catholic oro Hans Kung, emi ekewetde ete: “Idụhe Ufọkabasi oro ọfọnde ama emi odude san̄asan̄a ọkpọn̄ ererimbot ubonowo.” Enye ama anam an̄wan̄a ete: “Ufọkabasi emi mînyeneke idiọkn̄kpọ ndiyarade idụhe.”

Edidianakiet eke Ido Ukpono ye Idaha Ido Uwem

Afo emekeme ndiyịk m̀mê mme edinam ewe ẹnam mme ufọkabasi ẹyom edifen nnọ idahaemi. Ke akpa, mbon Protestant ye Orthodox ẹma ẹnyịme nduduọhọ kaban̄a “mme ubahade ẹmi ẹkebede” ke otu nsio nsio n̄ka ido ukpono. Mmọ ẹkenam emi ke mboho “Mbuọtidem ye Ndutịm” edidianakiet eke ido ukpono emi ẹkenịmde ke Lausanne, Switzerland, ke 1927. Ufọkabasi Roman Catholic ama etiene uwụtn̄kpọ oro nte ini akakade. Akpan akpan tọn̄ọde ke Obio Ukara Pope II,a ikpọ mme adaiso, esịnede mme pope, ẹma ẹben̄e edifen nnọ kpukpru ini kaban̄a ubahade ke esịt Christendom. Kaban̄a nso uduak? Nte an̄wan̄ade, mmọ ẹyom ekese edidianakiet ke Christendom. Ewetmbụk Catholic oro Nicolino Sarale ọkọdọhọ ete ke “mbufiọk odu, ndien oro edi edidianakiet eke ido ukpono, ke utom ‘unyịme ndudue’” John Paul II.

Nte ededi, se ikande edidianakiet eke ido ukpono abuana. Mfịn, ẹdiọn̄ọ idiọk mbụk Christendom ntatara ntatara. “Catholic ikemeke n̄kukụre ndikpọnọde kpukpru mbụk ẹmi nnịm n̄kan̄ kiet,” ntre ke ekpep ukpepn̄kpọ ido ukpono oro Hans Urs von Balthasar ọdọhọ. “Ufọkabasi emi enyenede enye amanam mîdịghe ayak ẹnam mme n̄kpọ ẹmi nnyịn ke akpanikọ mîkemeke ndinyịme mfịn.” Ntem, pope ama emek mme isụn̄utom “ndisịn un̄wana ke ndiọi edinam ufọkabasi man . . . ẹkpeben̄e edifen nnọ.” Etie nte udọn̄ edifiak nnyene idaha ido uwem esie edi ntak efen, ndien, kaban̄a edinyịme oro ufọkabasi enyịmede ndisịn idem ke edikụt ndudue nnọ idem.

Ke ukem usụn̄ oro, ewetmbụk oro Alberto Melloni, ke ini etịn̄de n̄kpọ aban̄a eben̄e ufọkabasi kaban̄a edifen nnọ, ewet ete: “Ke nditịm ntịn̄, se ẹsiben̄ede ndusụk ini esidi edision̄o idem n̄kpọn̄ mme edori ikọ kaban̄a nduduọhọ.” Ih, etie nte Ufọkabasi Catholic an̄wana ndikpọnọde mbiomo idiọkn̄kpọ eke ini edem nnịm man afiak enyene eti etop ke enyịn mme owo. Nte ededi, ke ofụri akpanikọ, ẹnyene ndidọhọ nte ke etie nte enye enen̄ede enyene udọn̄ ke ndinam emem ye ererimbot akan ndinam ye Abasi.

Utọ edu oro eti nnyịn aban̄a Saul, akpa edidem Israel. (1 Samuel 15:1-12) Enye ama anam akwa idiọkn̄kpọ, ndien ke ini ẹkeyararede emi, enye ke akpa ama an̄wana ndiwụt ke imenen—etịn̄de ntak idiọkn̄kpọ esie—ke etịn̄de ikọ ye Samuel, anam-akpanikọ prọfet Abasi. (1 Samuel 15:13-21) Ke akpatre, edidem oro ekenyene ndinyịme nnọ Samuel ete: “Mmanam idiọk: koro mmen̄kopke uyo Jehovah.” (1 Samuel 15:24, 25) Ih, enye ama enyịme ndudue esie. Edi mme ikọ efen emi enye eketịn̄de ọnọ Samuel ama ayarade se ikedide akpan n̄kpọ ikan ke ekikere esie: “Mma nnam idiọkido: edi kam kpono mi, mbọk, ke iso mbiowo ikọt mi, ye ke iso Israel.” (1 Samuel 15:30) Nte an̄wan̄ade, Saul ekenen̄ede ekere aban̄a idaha esie ke Israel akan edinam emem ye Abasi. Edu emi ikadaha ikesịm Abasi ndifen nnọ Saul. Ndi afo emekere ke ukem edu oro ayada ekesịm Abasi ndifen nnọ mme ufọkabasi?

Idịghe Kpukpru Owo Ẹnyịme

Idịghe kpukpru owo ẹnyịme nte ke mme ufọkabasi ẹkpenyene ndiben̄e edifen nnọ an̄wan̄wa. Ke uwụtn̄kpọ, isinemke ediwak mbon Roman Catholic ke ini pope mmọ eben̄ede edifen nnọ ke ntak utom ufụn mîdịghe anamde “mme ekpep isio ukpepn̄kpọ” nte Hus ye Calvin ẹfiak ẹnyene eti etop mmọ. Nte ekemde ye se itode Obio Ukara pope, mme cardinal ẹmi ẹkedụkde mbono esop ikpe emi ẹkenịmde ke June 1994 ẹma ẹkụt ndudue ẹnọ n̄wed emi ẹkenọde mme cardinal emi ọkọnọde ekikere “edidụn̄ọde ubieresịt” kaban̄a mbụk Ido Ukpono Catholic eke tọsịn isua ẹmi ẹkebede. Ke ini pope kpa ye oro okoyomde ndisịn ntak ekikere oro ke leta pope, cardinal Italy oro Giacomo Biffi ama osio n̄wed emi enye ọkọsọn̄ọde ete: “Ufọkabasi inyeneke idiọkn̄kpọ.” Edi, enye ama enyịme ete: “Ediben̄e edifen nnọ ke idiọkido ufọkabasi eke mme isua ikie ẹmi ẹkebede . . . ekeme ndin̄wam ke ndinam nnyịn ikûneni eneni ọkpọsọn̄.”

“Ediyarade idiọkn̄kpọ edi kiet ke otu mme ata akama-utọk ibuot nneme ke Ufọkabasi Catholic,” ntre ke etịn̄ n̄kpọ mban̄a Obio Ukara pope oro Luigi Accattoli ọdọhọ. “Edieke pope enyịmede ndudue mme isụn̄utom, mme isụn̄utom ẹdu ẹmi ẹnen̄erede ẹkop iyatesịt.” Ke adianade do, ọkọmbụk n̄kpọntịbe Roman Catholic kiet ekewet ete: “Edieke pope enyenede utọ ekikere ndịk oro aban̄a mbụk Ufọkabasi, ọsọsọn̄ ndifiọk nte enye ekemede ndiwụt ukem Ufọkabasi emi nte edide ọwọrọiso andin̄wana nnọ ‘unen oro mme owo ẹnyenede,’ ‘eka ye andikpep’ emi enye kpọt ekemede ndida ubonowo usụn̄ mbịne ata nyayama ọyọhọ isua tọsịn ita.”

Bible odụri owo utọn̄ aban̄a ediwụt edikabade esịt emi mîdịghe n̄kpọ efen edi ntak ikan esuene edidi se ẹmụmde ke idiọkn̄kpọ. Orụk edikabade esịt oro isiwakke ndida n̄kesịm ukpụhọde oro ebịghide ke idem andikabade esịt. (Men 2 Corinth 7:8-11 domo.) Edikabade esịt emi enyenede se ọwọrọde ke enyịn Abasi asan̄a ye “mfri eke odotde edikabade esịt”—oro edi, uyarade edikabade esịt ke ofụri esịt.—Luke 3:8.

Bible ọdọhọ ke ana enye oro akabarede esịt onyụn̄ ayararede idiọkn̄kpọ ọkpọn̄ mme idiọk edinam, etre ndinam mmọ. (Mme N̄ke 28:13) Nte emi ama etịbe? Ọfọn, ke Ufọkabasi Roman Catholic ye mme ufọkabasi eken ẹma ẹkeyarade idiọkn̄kpọ, nso iketịbe ke mme en̄wan mbio obio eke ndondo emi ke ufọt ufọt Africa ye N̄kan̄ Edem Usiahautịn Europe, emi akamba ibat “mme Christian” ẹkebuanade? Nte mme ufọkabasi ẹma ẹnam n̄kpọ nte odudu oro esịnde emem? Nte kpukpru mme adausụn̄ mmọ ẹma ẹdiana kiet ẹsua ẹnọ mme enyene-ndịk afai ẹmi mme andibuana ke mmọ ẹkenamde? Baba. Kamse, ndusụk mme isụn̄utom ido ukpono ẹma ẹkam ẹbuana ke uwotowo oro!

Ubiereikpe Abasi

Ke ini etịn̄de aban̄a udịm udịm edinyịme ndudue eke pope, Cardinal Biffi ama obụp ke isio isio usụn̄ ete: “Kaban̄a mme idiọkn̄kpọ eke ini edem, nte ikpọfọnke ikan nnyịn ndibet ubiereikpe ofụri ekondo?” Ọfọn, ubiereikpe ofụri ubonowo ekpere. Jehovah Abasi etịm ọfiọk kpukpru ndiọi mbụk ido ukpono. Ke mîbịghike, enye oyokot mmọ ẹmi ẹduede ẹdinam ibat. (Ediyarade 18:4-8) Kan̄a ke emi, nte edi mmemmem n̄kpọ ndikụt orụk utuakibuot emi ubiomikpe iyịp, anana-ukpan uwotowo, ye mme ubiatibet eken ẹmi mme ufọkabasi Christendom ẹkpede ubọk ẹban̄a mîsabakede? Ih.

Didie ke nnyịn ikeme ndinam oro? Ebe ke edida edumbet emi Jesus Christ ọkọnọde nsịn ke edinam: “Mbufo ẹyeda mfri mmọ ẹfiọk mmọ.” N̄wetnnịm n̄kpọ mbụk, emi ndusụk ido ukpono ẹdimade ẹfre, an̄wam nnyịn ndidiọn̄ọ idịghe sụk mbon oro Jesus okokotde “prọfet abian̄a” edi n̄ko mbon oro ẹsion̄ode “nti mfri.” (Matthew 7:15-20) Mmanie ẹdi mmọ ẹmi? Nnyịn imọnọ fi ikot ndidiọn̄ọ ke idemfo ebe ke ndidụn̄ọde Bible ye Mme Ntiense Jehovah. Kụt m̀mê mmanie ẹnen̄ede ẹn̄wana mfịn nditiene Ikọ Abasi utu ke ndikpeme itie odudu ke ererimbot.—Utom 17:11.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Ndise ke page 5]

Mme ufọkabasi ke ẹkpe ubọk ke ntak mme afai ẹbietde emi

[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]

The Complete Encyclopedia of Illustration/J.G. Heck