Ndinam Kpukpru N̄kpọ Ẹdi Mbufa—Nte Ẹkebemde Iso Ẹtịn̄

“Anditie ke ebekpo onyụn̄ ọdọhọ ete, Sese, mmanam kpukpru n̄kpọ ẹdi mbufa. Enye onyụn̄ ọdọhọ ete, . . . Mme ikọ ẹmi ẹdi akpanikọ ye se owo ekpenịmde.”—EDIYARADE 21:5

1, 2. Nte enende, ntak emi ediwak owo ẹmen̄ede ndikere mban̄a se ini iso akamade?

NTE afo ọmọdọhọ m̀mê emekere ete, ‘Anie ọfiọk se n̄kpọn̄ edidade edi?’ Afo emekeme ndifiọk ntak emi mme owo ẹsimen̄ede nditịn̄ se ini iso edidade edi m̀mê ndiberi edem ke mbon oro ẹdọhọde ke ibụmede ẹte ke imekeme nditịn̄ ini iso. Mme owo ikam inyeneke ukeme nditịn̄ nnennen se ididade itie ke mme ọfiọn̄ m̀mê isua oro ẹdidide.

² Magazine oro Forbes ASAP ama ada nsiondi kiet ndineme mban̄a ini. Ke esịt magazine oro, Robert Cringely, esenyịn ndutịm TV, ekewet ete: “Ke akpatre, ini ẹsisuene kpukpru nnyịn, edi idụhe owo ndomokiet emi ini esitụhọrede nte mme etịn̄-ini-iso. Ndidomo nditịn̄ ini iso edi edinam oro nnyịn isikperede ndikpu kpukpru ini. . . . Kpa ye oro, mme inua-okot ntaifiọk ẹmi ẹka iso nditịn̄ ini iso.”

3, 4. (a) Nso idotenyịn mfọnọn̄kpọ ke ndusụk owo ẹnyene ẹban̄a obufa ọ-tọsịn isua? (b) Nso ata idotenyịn ke mbon efen ẹnyene ẹban̄a ini iso?

³ Ekeme ndidi afo omokụt nte ke kpa ye ata ekese ntịn̄enyịn oro ẹnọde obufa tọsịn isua, ekeme nditie nte ke ediwak owo ke ẹkere ẹban̄a ini iso. Ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ isua oko, magazine oro Maclean’s ọkọdọhọ ete: “Isua 2000 ekeme ndikam ndi isua efen ke n̄wed usenọfiọn̄ ọnọ ekese mbon Canada, edi enye ekeme ndisan̄a n̄kekem ye ata obufa ntọn̄ọ.” Prọfesọ Chris Dewdney eke Ufọkn̄wed Ntaifiọk York ama ọnọ ntak emi kaban̄a idotenyịn mfọnọn̄kpọ ete: “Tọsịn isua emi ọwọrọ ke nnyịn imekeme ndibọhọ ata enyene-ndịk isua ikie.”

⁴ Nte oro etie nte ikpîkpu ndap ndap ekikere? Ke Canada mbahade 22 eke ikie kpọt ke otu mbon oro ẹkenọde ibọrọ ke ndụn̄ọde kiet ẹkenamde “ẹnịm ke akpanikọ ẹte ke 2000 ayada obufa ntọn̄ọ ọsọk ererimbot.” Ke akpanikọ, se ikperede ndidi mbahade iba “ẹdori enyịn ke en̄wan ererimbot efen”—ekọn̄ ererimbot—ke ufan̄ isua 50. Nte an̄wan̄ade, ekese owo ẹfiọk ẹte ke obufa tọsịn isua ikemeke ndikọk mme mfịna nnyịn, anamde kpukpru n̄kpọ ẹdi mbufa. Ete Michael Atiyah, akani etieibuot Royal Society eke Britain, ekewet ete: “N̄kpọ ndikpụhọde usọp usọp . . . ọwọrọ ete ke ọyọhọ isua ikie edịp ye kiet ayada ikpọ n̄kpọ-ata ọsọk ofụri ntatenyịn nnyịn. Mme mfịna ibatowo ndikọri, unana n̄kpọ un̄wam, usabade n̄kann̄kụk, ye ntatara unana ẹnọmọ nnyịn ndien ẹnyene ndise mban̄a mmọ usọp usọp.”

5. M̀mọ̀n̄ ke nnyịn ikeme ndikụt ntọt oro ẹkemede ndiberi edem mban̄a ini iso?

⁵ Afo emekeme ndikere ete, ‘Sia mme owo mîkemeke nditịn̄ se ini iso nnyịn akamade, nte nnyịn ikpakam ifụmike ini iso?’ Ibọrọ edi baba! Edi akpanikọ, mme owo ikemeke nditịn̄ ini iso nnennen nnennen, edi nnyịn ikpekereke ke owo baba kiet ikemeke. Nte ededi, anie ekeme, ndien ntak emi nnyịn ikpenyenede idotenyịn mfọnọn̄kpọ iban̄a ini iso? Afo emekeme ndikụt mme ibọrọ oro ẹnọde uyụhọ ke akpan ntịn̄nnịm ikọ inan̄. Ẹwet mmọ ke n̄wed emi ẹnyenede ẹnyụn̄ ẹkotde atara akan, emi n̄ko ẹnyenede ukwan̄ ekikere ẹban̄a ẹnyụn̄ ẹfụmide ẹkan—kpa Bible. Se ededi oro afo ekerede aban̄a Bible, ndien inamke n̄kpọ m̀mê afo etịm emehe adan̄a didie ye enye, afo ọyọbọ ufọn ndikere mban̄a mme akpan itien̄wed inan̄ ẹmi. Ke akpanikọ, mmọ ẹbem iso ẹtịn̄ ẹban̄a ata nyayama ini iso. Akan oro, mme akpan ntịn̄nnịm ikọ inan̄ ẹmi ẹwụt se ini iso fo ye eke mbonima fo ekemede ndidi.

6, 7. Ini ewe ke Isaiah eketịn̄ ntịn̄nnịm ikọ, ndien didie ke ntịn̄nnịm ikọ esie ekenyene edisu oro akakpade owo idem?

⁶ Ẹkụt akpa ke Isaiah ibuot 65. Mbemiso okotde enye, nyene idaha oro okodude ke ekikere—ini oro ẹkewetde n̄kpọ emi ye idaha oro ẹkewetde enye ẹban̄a. Isaiah prọfet Abasi, emi ekewetde mme ikọ ẹmi, okodu uwem ke se ibede isua ikie mbemiso obio ubọn̄ Judah ekesịmde utịt. Utịt ekedi ke ini Jehovah eketrede ndikpeme mme Jew oro mîkanamke akpanikọ, ayakde mbon Babylon ẹsobo Jerusalem ẹnyụn̄ ẹtan̄ ikọt esie ẹka ntan̄mfep. Oro eketịbe ke se ibede isua ikie ke Isaiah ama ekebem iso etịn̄ emi.—2 Chronicles 36:15-21.

⁷ Kaban̄a idaha mbụk eke edisu oro, ti ete ke Abasi ama ada Isaiah usụn̄ ndibem iso nsiak enyịn̄ owo Persia emi mîkamanake kan̄a, Cyrus, emi akakande Babylon ke akpatre. (Isaiah 45:1) Cyrus ọkọdiọn̄ usụn̄ ọnọ mme Jew ndinyọn̄ obio emana mmọ ke 537 M.E.N. Ke n̄kpaidem, Isaiah ama ebem iso etịn̄ aban̄a edifiak n̄wụk oro, nte nnyịn ikotde ke Isa ibuot 65. Enye okowụk ntịn̄enyịn ke idaha oro nditọ Israel ẹdikemede ndinyene ke obio emana mmọ.

8. Nso inem inem ini iso ke Isaiah ekebem iso etịn̄, ndien nso ikọ ke ẹnen̄ede ẹnyene akpan udọn̄?

⁸ Nnyịn ikot ke Isaiah 65:17-19 ite: “Sese, m̀mọ̀n̄ mbot mbufa enyọn̄ ye obufa isọn̄, ndien owo iditịghi aba akpa oro, idinyụn̄ idụkke owo ke esịt. Edi mbufo ẹdat esịt, ẹnyụn̄ ẹbre nsinsi ke se ami mbotde: koro, sese, ami mbot Jerusalem ke n̄kpọ inemesịt, mbot obio esie ke n̄kpọ idatesịt. Ndien Jerusalem eyenem mi esịt, ikọt mi ẹyenyụn̄ ẹdat mi: ndien idikopke aba uyo eyet ye uyo eseme ke esịt.” Ke akpanikọ, Isaiah ama etịn̄ aban̄a mme idaha oro ẹkenen̄erede ẹfọn ẹkan enye oro mme Jew ẹkedude ke Babylon. Enye ama ebem iso etịn̄ aban̄a inemesịt ye idatesịt. Idahaemi se ikọ oro “mbufa enyọn̄ ye obufa isọn̄.” Emi edi akpa ke otu itie inan̄ oro ubak udịmikọ emi odude ke Bible, ndien ubak udịmikọ inan̄ ẹmi ẹkeme ndinyene nnennen ebuana ye ini iso nnyịn, idem ebemde iso etịn̄ enye.

9. Didie ke mme Jew eset ẹkenyene ebuana ke Isaiah 65:17-19 ndisu?

⁹ Akpa edisu eke Isaiah 65:17-19 ama enyene ebuana ye mme Jew eke eset, oro ẹkefiakde ẹnyọn̄ọ obio emana mmọ, ke ebiet oro ẹkefiakde ẹwụk edisana utuakibuot nte Isaiah ekebemde iso etịn̄ nnennen nnennen. (Ezra 1:1-4; 3:1-4) Nte ededi, afo ọmọfiọk ete ke mmọ ẹkefiak ẹnyọn̄ọ obio emana mmọ kpa mi ke isọn̄, idịghe ebiet en̄wen ke ekondo. Uyarade oro ekeme ndin̄wam nnyịn ndikụt se Isaiah eketịn̄de aban̄a nte mbufa enyọn̄ ye obufa isọn̄. Nnyịn inyeneke ndikere mban̄a mme ikpîkpu ntịn̄nnịm ikọ Nostradamus m̀mê eke mme ẹtịn̄-ini-iso eken, nte ndusụk owo ẹkerede. Bible ke idemesie anam an̄wan̄a se ikọ Isaiah ọwọrọde.

10. Didie ke obufa “isọn̄” oro Isaiah ekebemde iso etịn̄ aban̄a akpan̄wan̄a nnyịn?

¹⁰ Ke Bible, “isọn̄” isiwọrọke ekondo nnyịn kpukpru ini. Ke uwụtn̄kpọ, Psalm 96:1 ọdọhọ ke ata ata usụn̄ ete: “Ofụri ekondo, ẹkwọ ẹnọ Jehovah.” Nnyịn imọdiọn̄ọ ite ke ekondo nnyịn—ukpọk isọn̄ ye mme inyan̄ibom—ikemeke ndikwọ ikwọ. Mme owo ẹsikwọ ikwọ. Ih, Psalm 96:1 etịn̄ aban̄a mme owo ke isọn̄.a Edi Isaiah 65:17 asiak n̄ko “mbufa enyọn̄.” Edieke “isọn̄” adade ọnọ obufa n̄kaowo ke obio emana mme Jew, nso idi “mbufa enyọn̄”?

11. Nso ke ubak udịmikọ oro “mbufa enyọn̄” owụt?

¹¹ Cyclopædia of Biblical, and Ecclesiastical Literature, emi M’Clintock ye Strong ẹwetde, ọdọhọ ete: “Ebiet ekededi oro ẹtịn̄de nte ntịn̄nnịm n̄kukụt emi adade itie, heaven ada aban̄a . . . ofụri esop mme andikara . . . ẹdude ke n̄kokon̄ itie ẹnyụn̄ ẹkarade mme andidu mmọ ke idak, kpa nte ata enyọn̄ odude ke n̄kokon̄ itie onyụn̄ akarade isọn̄.” Amaedi ubak udịmikọ oro ẹmende ẹdian kiet “enyọn̄ ye isọn̄,” Cyclopedia oro anam an̄wan̄a ete ‘ke usem ntịn̄nnịm ikọ, ubak udịmikọ oro ada aban̄a idaha ukaraidem eke mme owo ẹmi ẹdude ke nsio nsio idaha. Enyọn̄ edi itie edikara; isọn̄ edi mbon ẹmi ẹkarade, mme owo ẹmi mme andikon̄ n̄kan ẹkarade.’

12. Didie ke mme Jew eke eset ẹkekụt “mbufa enyọn̄ ye obufa isọn̄”?

¹² Ke ini mme Jew ẹkefiakde ẹnyọn̄ọ obio emana mmọ, mmọ ẹma ẹnyene se ẹkemede ndikot obufa editịm n̄kpọ. Obufa otu ukara ama odu. Zerubbabel, andito ubon Edidem David ekedi andikara, ndien Joshua edi akwa oku. (Haggai 1:1, 12; 2:21; Zechariah 6:11) Mmọ ẹmi ẹkenam “mbufa enyọn̄.” Ẹkedu ke enyọn̄ nso? “Mbufa enyọn̄” oro ẹkedu ke enyọn̄ “obufa isọn̄,” kpa n̄ka mme owo ẹmi ẹkenamde ẹsana oro ẹkenyọn̄ọde ẹka obio emana mmọ man ẹkefiak ẹbọp Jerusalem ye temple esie kaban̄a utuakibuot Jehovah. Ntem, ke ata ata usụn̄ ifiọk emi, mbufa enyọn̄ ye obufa isọn̄ ẹma ẹdu ke edisu oro akabuanade mme Jew ke ini oro.

13, 14. (a) Ewe idaha efen ke nnyịn ikpekere iban̄a ubak udịmikọ oro “mbufa enyọn̄ ye obufa isọn̄”? (b) Ntak emi ntịn̄nnịm ikọ Peter edide akpan n̄kpọ udọn̄ idahaemi?

¹³ Tịm kpeme mbak udutaba akpan n̄kpọ emi. Emi idịghe ndida ifiọkn̄wed ndomo ndikabade Bible m̀mê ikpîkpu edibụk mbụk eset. Afo emekeme ndikụt emi ebe ke ndikụbọde n̄ka itie en̄wen emi ubak udịmikọ oro “mbufa enyọn̄ ye obufa isọn̄” odude. Ke 2 Peter ibuot 3, afo oyokụt emi odude onyụn̄ okụt nte ke ini iso nnyịn abuana.

¹⁴ Apostle Peter ekewet leta emi ke se ibede isua 500 ke mme Jew ẹma ẹkenyọn̄ọ ẹka obio emana mmọ. Nte kiet ke otu mme apostle Jesus, Peter ekewet leta ọnọ ẹsọk mme anditiene Christ, “Ọbọn̄” emi ẹsiakde ke 2 Peter 3:2. Ke 2Pe 3 ufan̄ikọ 4, Peter etịn̄ aban̄a ‘edidi emi Jesus ọkọn̄wọn̄ọde,’ emi anamde ntịn̄nnịm ikọ emi edi akpan n̄kpọ mfịn. Uyarade oro ekemde owụt nte ke ọtọn̄ọde ke ini Ekọn̄ Ererimbot l, Jesus odu ke usụn̄ifiọk eke edinyene odudu nte Andikara ke Obio Ubọn̄ Abasi eke heaven. (Ediyarade 6:1-8: 11:15, 18) Emi enyene akpan n̄kpọ oro enye ọwọrọde ke ikerede iban̄a n̄kpọ efen oro Peter ekebemde iso etịn̄ ke ibuot emi.

15. Didie ke ntịn̄nnịm ikọ Peter aban̄ade “obufa enyọn̄” edisu?

¹⁵ Nnyịn ikot ke 2 Peter 3:13 ite: “Nnyịn itie ibet obufa enyọn̄ ye obufa isọn̄, nte un̄wọn̄ọ Esie edide; ndien edi do ke edinen ido edidụn̄.” Eyedi afo ama ọfọfiọk ete ke Jesus ke heaven, enen̄ede edi Andikara ke “obufa enyọn̄.” (Luke 1:32, 33) Edi, mme itie Bible efen ẹwụt ke enye ikarake ikpọn̄. Jesus ama ọn̄wọn̄ọ ete ke mme apostle ye mbon efen oro ẹtiede nte mmọ ẹyenyene itie ke heaven. Ke n̄wed Mme Hebrew, apostle Paul ama etịn̄ aban̄a mme utọ owo oro nte ‘mme enyene udeme ke ikot eke otode ke heaven.’ Ndien Jesus ọkọdọhọ ete ke mbon oro ẹdude ke otu emi ẹyetie ke mme ebekpo ye imọ ke heaven. (Mme Hebrew 3:1; Matthew 19:28; Luke 22:28-30; John 14:2, 3) Akpan n̄kpọ edi nte ke mbon en̄wen ẹkara ye Jesus nte ubak obufa enyọn̄. Do nso idi “obufa isọn̄” oro Peter eketịn̄de aban̄a?

16. Nso idi “obufa isọn̄” oro ama okododu?

¹⁶ Kpa nte ekedide ke akpa edisu—emi mme Jew ẹkefiakde ẹnyọn̄ọ obio emana mmọ—2 Peter 3:13 ndisu idahaemi abuana mme owo ẹmi ẹsụkde idem ẹnọ ukara obufa enyọn̄. Afo emekeme ndikụt ediwak miliọn owo mfịn ẹsụkde ibuot ẹnọ utọ itie ukara emi ke idatesịt. Mmọ ke ẹbọ ufọn ẹto ndutịm unọ ukpep esie ke ẹnyụn̄ ẹdomo nditiene mme ibet esie oro ẹkụtde ke Bible. (Isaiah 54:13) Mmọ ẹmi ẹnam itiat idakisọn̄ “obufa isọn̄” ke usụn̄ifiọk oro nte ke mmọ ẹnam n̄ka ofụri ererimbot eke kpukpru idụt, usem, ye orụk, mmọ ẹnyụn̄ ẹnam utom ọtọkiet ke nsụkibuot ẹnọ Edidem emi akarade, kpa Jesus Christ. N̄wọrọnda akpan n̄kpọ edi nte ke afo emekeme ndisịne ke otu emi!—Micah 4:1-4.

17, 18. Ntak emi mme ikọ oro ke 2 Peter 3:13 ẹnọde nnyịn ntak ndidori enyịn ke ini iso?

¹⁷ Kûkere ete ke ukụre se idude edi emi, nte ke nnyịn inyeneke ọyọhọ ikike ndomokiet iban̄a ini iso. Ke akpanikọ, nte afo odụn̄ọrede udọn̄ikọ 2 Peter ibuot 3, afo oyokụt mme idiọn̄ọ akwa ukpụhọde edide ke iso. Ke 2Pe 3 ufan̄ikọ 5 ye 6, Peter ewet aban̄a Ukwọ eyo Noah, kpa Ukwọ oro okosobode idiọk ererimbot oro okodude adan̄aoro. Ke 2Pe 3 ufan̄ikọ 7, enye etịn̄ ete ke ẹmụm “ikpa-enyọn̄ ye isọn̄ ẹmi ẹdude ke emi,” kpa ukara ye otu owo, ẹnịm ẹnọ ‘usen eke Abasi edikpede ikpe ye mmọ ẹmi mîbakke Enye.’ Emi ọsọn̄ọ ete ke ubak udịmikọ oro “enyọn̄ ye isọn̄ ẹmi ẹdude ke emi” idaha iban̄a ata ata ekondo, edi ada aban̄a mme owo ye mme itie ukara mmọ.

¹⁸ Peter ama anam an̄wan̄a ke oro ebede ete ke edidi usen Jehovah edisan̄a ye akwa edinam asana, ẹdiọn̄de usụn̄ ẹnọ ‘mbufa enyọn̄ ye obufa isọn̄’ ẹmi ẹtịn̄de ẹban̄a ke 2Pe 3 ufan̄ikọ 13. Tịm fiọk utịt utịt ufan̄ikọ oro—“edi do ke edinen ido edidụn̄.” Nte oro inọhọ ekikere nte ke ndusụk ikpọ ukpụhọde oro ẹdidade ufọn ẹdi ẹnyene ndida itie? Nte oro inamke nnyịn inyene idotenyịn ata mbufa n̄kpọ, ini oro mme owo ẹdikopde ata inem ndidu uwem akan nte edide mfịn? Edieke afo ekemede ndikụt oro, do afo ọmọfiọk se Bible ebemde iso etịn̄, ikike oro ata ibat ibat owo ẹnyenede.

19. Ke nso idaha ke n̄wed Ediyarade owụt “obufa enyọn̄ ye obufa isọn̄” oro mîdịghe kan̄a?

¹⁹ Edi ẹyak nnyịn ika iso ineme. Nnyịn imokụt ubak udịmikọ oro “mbufa enyọn̄ ye obufa isọn̄” ẹdude ke Isaiah ibuot 65, ye itie efen ke 2 Peter ibuot 3. Idahaemi kụbọde ka Ediyarade ibuot 21, oro ikọ emi afiakde odu ke Bible. N̄ko, ndifiọk idaha oro okodude ayan̄wam. Ibuot iba ke mbemiso, ke Ediyarade ibuot 19, nnyịn imokụt ẹtịn̄de ẹban̄a ekọn̄ in̄wan̄în̄wan̄ ke ndamban̄a usụn̄—edi idịghe ekọn̄ ke ufọt mme idụt usua. Andidu ke n̄kan̄ kiet edi “Ikọ Abasi.” Ekeme ndidi afo ọmọfiọk nte ke oro edi udorienyịn̄ Jesus Christ. (John 1:1, 14) Enye odu ke heaven, ndien n̄kukụt emi owụt enye ye mme udịmekọn̄ eke heaven. Ẹn̄wana ye mmanie? Ibuot oro asiak “ndidem,” “mme etubom-ekọn̄,” ye mme owo oro ẹdude ke nsio nsio idaha, “n̄kpri ye ikpọ.” Ekọn̄ emi abuana usen Jehovah oro edide, edisobo idiọkido mfep. (2 Thessalonica 1:6-10) N̄ko-n̄ko, Ediyarade 20 ọtọn̄ọ ke nditịn̄ mban̄a edisio “akani urụkikọt, emi edide Andidori ikọt Abasi ikọ ye Satan” mfep. Emi etịm itie ọnọ edikere mban̄a Ediyarade ibuot 21.

20. Ediyarade 21:1 owụt ke nso akamba ukpụhọde odu ke iso?

²⁰ Apostle John ọtọn̄ọ ye mme aduai-owo-idem ikọ ẹmi: “Ekem n̄kụt obufa enyọn̄ ye obufa isọn̄; koro akpa enyọn̄ ye akpa isọn̄ ẹma ẹbe ẹfep, inyan̄ ibom inyụn̄ idụhe aba.” Ọkọn̄ọde ke se nnyịn ikụtde ke Isaiah ibuot 65 ye 2 Peter ibuot 3, nnyịn imekeme ndinịm ke akpanikọ nte ke emi iwọrọke edikpụhọde ata ata enyọn̄ ye ekondo nnyịn, ye inyan̄ oro odude ke esịt esie. Nte mme ibuot ẹmi ẹkebemde iso ẹwụtde, ẹdisio ndiọi owo ye mme ukara mmọ ẹfep, esịnede Satan, andikara oro enyịn mîkwe. Ih, un̄wọn̄ọ odude mi aban̄a obufa editịm n̄kpọ abuanade mme owo ke isọn̄.

21, 22. Mme edidiọn̄ ewe ke John ọnọ nnyịn nsọn̄ọ, ndien nso ke edikwọhọde mmọn̄eyet ọwọrọ?

²¹ Ẹsọn̄ọ emi ẹnọ nnyịn nte nnyịn ikade iso ke utịbe utịbe ntịn̄nnịm ikọ emi. Utịt utịt Edi 21 ufan̄ikọ 3 etịn̄ aban̄a ini emi Abasi edidude ye ubonowo, anamde ufọn esie esịm mbon ẹmi ẹnamde uduak esie. (Ezekiel 43:7) John aka iso ke Edi 21 ufan̄ikọ 4, ye 5 ete: “Enye [Jehovah Abasi] ọyọkwọhọde kpukpru mmọn̄eyet ke enyịn mmọ efep. N̄kpa idinyụn̄ idụhe aba; eseme ye ntuan̄a ye ubiak idinyụn̄ idụhe aba; koro ebe-iso n̄kpọ ẹma ẹbe ẹfep. Anditie ke ebekpo onyụn̄ ọdọhọ ete, Sese, mmanam kpukpru n̄kpọ ẹdi mbufa. Enye onyụn̄ ọdọhọ ete, Wet: koro mme ikọ ẹmi ẹdi akpanikọ ye se owo ekpenịmde.” Nso aduai-owo-idem ntịn̄nnịm ikọ ke emi edi ntem!

²² Dop kan̄a kot ke se Bible ebemde iso etịn̄. “Abasi ọyọkwọhọde kpukpru mmọn̄eyet ke enyịn mmọ efep.” Oro ikemeke ndidi ata mmọn̄eyet oro esiyetde enyịn nnyịn, m̀mê ndidi mmọn̄eyet idatesịt. Baba, mmọn̄eyet emi Abasi edikwọhọrede edi mmọn̄eyet emi ndutụhọ, mfụhọ, edikpu, unana, ye ọkpọsọn̄ ubiak ẹdide ntak. Didie ke nnyịn ikeme ndinịm ke akpanikọ? Ọfọn, n̄wọrọnda ntịn̄nnịm ikọ Abasi emi abuan edikwọhọde mmọn̄eyet ye ‘n̄kpa, mfụhọ, ntuan̄a, ye ubiak ndibe mfep.’—John 11:35.

23. Nso idaha ke ntịn̄nnịm ikọ John ọnọ nsọn̄ọ nte ke eyetre?

²³ Nte emi iwụtke ite ke ẹyesio kansa, akpauben̄ ekpo, ye ifehesịt, ye idem n̄kpa ẹfep? Anie ke otu nnyịn mîtabake owo ima ke n̄kpa ke ntak ndusụk udọn̄ọ, mbabuat n̄kpọntịbe, m̀mê afanikọn̄? Abasi ọn̄wọn̄ọ mi ete ke n̄kpa ididụhe aba, emi ọnọde ekikere ete ke ekeme ndidi nditọ oro ẹdimanade adan̄aoro idimanake ye idotenyịn edikọri n̄wọrọ owo ndien ekem ẹsọn̄—ẹnyụn̄ ẹkpan̄a. Ntịn̄nnịm ikọ emi ọwọrọ n̄ko ete ke udọn̄ọ Alzheimer, udọn̄ọ nyemede ọkpọ, mbufụt itie eyen, ubiak n̄kpasịp enyịn, m̀mê idem okpot ndidoro ke enyịn—ẹmi ẹsidide ọsọ n̄kpọ ke isua usọn̄—ididụhe aba.

24. Didie ke “obufa enyọn̄ ye obufa isọn̄” ẹdidi edidiọn̄, ndien nso efen ke nnyịn idineme?

²⁴ Nte eyịghe mîdụhe, afo eyenyịme nte ke mfụhọ ye ntuan̄a ẹyesụhọde ke ẹma ẹkesio n̄kpa, usọn̄, ye udọn̄ọ ẹfep. Edi, nso kaban̄a ọkpọikpọi ubuene, edisabade nditọwọn̄, ye ufịk ufịk asari oro ọkọn̄ọde ke idaha ke uwem m̀mê uduot ikpọkidem? Edieke mme utọ n̄kpọ oro—ẹdide ọsọ n̄kpọ mfịn—ẹkade iso, nnyịn idibọhọke mfụhọ ye ntuan̄a. Ntem, n̄kpọ oro ẹnamde nnyịn ifụhọ mfịn idibiatke uwem ke “obufa enyọn̄ ye obufa isọn̄.” Nso ukpụhọde ke emi edidi ntem! Nte ededi, nnyịn kan̄a ke emi imeneme itie ita ke otu inan̄ oro ubak udịmikọ oro “obufa enyọn̄ ye obufa isọn̄” odude ke Bible. Kiet ke ososụhọ oro enyenede ebuana ye se nnyịn ima ikododụn̄ọde onyụn̄ ọsọn̄ọde ntak oro nnyịn inyenede ndidori enyịn mban̄a ini ye nte Abasi edisude un̄wọn̄ọ esie ‘ndinam kpukpru n̄kpọ ẹdi mbufa.’ Ibuotikọ oro etienede mi eneme ntịn̄nnịm ikọ oro ye se enye ekemede ndiwọrọ nnọ inemesịt nnyịn.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

Nso ke Afo Eti?

• Nso idi idaha ita ẹmi Bible ebemde iso etịn̄ aban̄a “mbufa enyọn̄ ye obufa isọn̄”?

• Didie ke mme Jew eset ẹkenyene ebuana ke edisu “mbufa enyọn̄ ye obufa isọn̄”?

• Nte Peter eketịn̄de, mme edisu ewe ke ẹdiọn̄ọ nte “obufa enyọn̄ ye obufa isọn̄”?

• Didie ke Ediyarade ibuot 21 owụt nyayama ini iso?

[Ndise ke page 10]

Kpa nte Jehovah ekebemde iso etịn̄, Cyrus ama ọdiọn̄ usụn̄ ọnọ mme Jew ndifiak nnyọn̄ọ isọn̄ emana mmọ ke 537 M.E.N.