Mme Ubuene Ẹtetịm Ẹbuene
“Ke akpanikọ n̄kaowo ndomokiet ikemeke ndiforo nnyụn̄ n̄kop inemesịt ke ini ata ediwak ke otu mmọ ẹdide ubuene ẹnyụn̄ ẹdude ke nnanenyịn.”
ADAM SMITH, ekpep n̄kpọ mban̄a ndutịm uforo eketịn̄ ikọ oro ke ọyọhọ isua ikie 18. Ediwak owo ẹnịm ke akpanikọ nte ke se enye eketịn̄de akam enen̄ede edi akpanikọ mfịn. Ẹkam ẹnen̄ede ẹkụt ukpụhọde ke ufọt mme imọ ye mme ubuene. Ke Philippines, owo kiet ke otu owo ita ada se isụhọrede ikan $1 (U.S.) odu uwem ke usen, emi edide okụk oro ẹsinyenede ke minit ifan̄ ke mme idụt uforo. Human Development Report 2002 eke Edidiana Mme Idụt ọdọhọ ke “okụk mbahade owo 5 eke ikie ke otu mbon oro ẹnyenede n̄kpọ ẹkan ke ererimbot awak utịm ike-114 akan eke mbahade owo 5 eke ikie ke otu mbon oro ẹbuenede ẹkan.”
Ke adan̄aemi ndusụk owo ẹdude ukeuke inem uwem, ediwak miliọn owo ẹdu uwem nte mme odudụn̄, ẹbọpde ataya ke ebiet ekededi oro mmọ ẹkemede. Mbon eken ifọnke iso ntre; mmọ ẹdụn̄ọ ke efak, eyedi ẹbride ekpri ubak babru m̀mê ọkpọ ke isọn̄ ẹna. Ediwak mmọ ẹn̄wan̄wana ndidu uwem ke usụn̄ ekededi oro mmọ ẹkemede—ẹsat n̄kpọ ẹsion̄o ke ifụm, ẹkpat ndodobi mbiomo, m̀mê ẹda ukpatn̄kpọ ẹsan̄a ẹyom n̄kani n̄kpọ man ẹnyam ẹbọ okụk.
Ukpụhọde idụhe kpọt ke ufọt imọ ye ubuene ke mme idụt oro ẹtọn̄ọde-tọn̄ọ uforo edi, nte Itie Unịm Okụk Ofụri Ererimbot ọdọhọde, “‘mme ubuene’ ẹdu ke kpukpru idụt.” Ọtọn̄ọde ke Bangladesh tutu esịm United States, inamke n̄kpọ m̀mê ndusụk owo ẹnyene n̄kpọ adan̄a didie, odu mbon oro ẹn̄wanade-n̄wana ẹyom se ẹdiade m̀mê itie udak ibuot. The New York Times ama okot oto ntọt Itieutom Ubatowo United States eke 2001, owụtde ke ukpụhọde oro odude ke ufọt imọ ye ubuene ke United States ke aka iso ndikọri. Enye ọkọdọhọ ete: “Mbahade ition ke otu mbon oro ẹnyenede n̄kpọ ẹkan ẹkebọ mbahade iba ke ofụri okụkutom isua oko . . . Mbahade ition eke ikie oro ẹbuenede ẹkan ẹkebọ mbahade 3.5 eke ikie.” N̄kpọ etie ntre mîdịghe akam ọdọdiọk akan oro ke mme idụt en̄wen. Ntọt Itie Unịm Okụk Ofụri Ererimbot okowụt ke n̄kpọ nte mbahade 57 eke ikie ke otu mme andidụn̄ ererimbot ẹda se isụhọrede ikan $2 ẹdu uwem ke usen.
Ke akam ọdiọkde akan, ke 2002, ntọt akaban̄ade ikpọ mbonutom ndiforo ke ukwan̄ usụn̄ ama afịna ediwak owo. Idem edieke owo mîkenen̄ekede ibiat ibet, ediwak owo ẹkere ke ikpọ mbonutom emi, nte ẹtịn̄de ke magazine Fortune, “ẹkeforo ke ata oburobụt, mbuka, idiọk usụn̄.” Ke ikerede iban̄a se itịbede ke ererimbot, idem akpa mme owo nte ndusụk owo ẹkemede ndinyene utọ akpakịp okụk oro, emi edide ata ediwak miliọn dollar, ke ini ata ediwak owo ẹdide ubuene.
Ndi Ubuene Edidu ke Nsinsi?
Emi iwọrọke ite ke idụhe owo emi odomode ndinam n̄kpọ mban̄a nnanenyịn mme ubuene. Ikpọ owo ukara ye mme n̄ka un̄wam oro ẹnyenede nti uduak ẹmenen̄ede ẹdomo ndinam ukpụhọde. Nte ededi, ukpụhọde ndomokiet idụhe. Human Development Report 2002 ọdọhọ ete ke “ediwak idụt ẹbuene ẹkan nte ẹkebuenede isua 10, 20 ndien ke ndusụk idaha isua 30 ẹmi ẹkebede,” kpa ye ediwak nti ukeme oro ẹsịnde ndinam n̄kọri.
Ndi emi ọwọrọ ke mme ubuene inyeneke idotenyịn? Nnyịn imesịn udọn̄ inọ fi ite okot ibuotikọ oro etienede man afo okụt ndusụk ọniọn̄ oro ẹkemede ndin̄wam idahaemi ọkọrọ ye mme usọbọ oro ekemede ndidi afo ukukereke uban̄a.