Jehovah Ayarade Ubọn̄ Esie Ọnọ Mbon Nsụhọdeidem
“Utịp nsụkesịt [m̀mê, nsụhọdeidem] ye eke uten̄e Jehovah edi inyene, ye ukpono, ye uwem.”—MME N̄KE 22:4.
1, 2. (a) Didie ke n̄wed Utom owụt ke Stephen ekedi “owo emi ọyọhọde ye mbuọtidem ye Edisana Spirit?” (b) Nso iwụt ke Stephen ama osụhọde idem?
STEPHEN ekedi “owo emi ọyọhọde ye mbuọtidem ye Edisana Spirit.” Enye ekedi n̄ko owo emi “mfọn ye odudu ọyọhọde enye ke idem.” Nte kiet ke otu akpa mbet Jesus, enye ama anam ikpọ utịben̄kpọ ye mme idiọn̄ọ ke otu mbio-obio. Ini kiet, ndusụk owo ẹma ẹdaha ke enyọn̄, ẹneni eneni ye enye, edi mmọ “[ikekemeke] ndida ke iso ifiọk ye Spirit eke enye adade etịn̄ ikọ.” (Utom 6:5, 8-10) Nte an̄wan̄ade, Stephen ekedi eti eyen ukpepn̄kpọ Ikọ Abasi, ndien enye ama enen̄ede an̄wana ọnọ Ikọ Abasi ke iso mme adaiso ido ukpono Jew eyo esie. Ọyọhọ ikọ ntiense esie, oro ẹwetde ke Utom ibuot 7, ọsọn̄ọ owụt ọkpọsọn̄ udọn̄ oro enye ekenyenede ndikụt nte uduak Abasi ẹsude.
2 Ke mîbietke mme adaiso ido ukpono eyo esie, emi idaha ye ifiọk mmọ ẹkenamde mmọ ẹkere ke imọfọn ikan mme usụhọde owo, Stephen ama osụhọde idem. (Matthew 23:2-7; John 7:49) Okposụkedi ekenen̄erede ọfiọk N̄wed Abasi, enye ama enen̄ede okop inemesịt ndinam utom ‘udeme udia’ oro ẹkenọde enye man mme apostle ẹkeme ndisịn idem ke “akam ye ke utom ikọ Abasi.” Stephen ama enyene eti enyịn̄ ke otu nditọete, ndien ke ntre ẹma ẹmek enye nte kiet ke otu owo itiaba emi ẹdisede n̄kpọ ẹban̄a edideme udia ke usen ke usen. Enye ama enyịme ndisụhọde idem nnam utom emi.—Utom 6:1-6.
3. Ewe n̄wọrọnda mfọnido Abasi oro owo mîdotke ke Stephen okokụt?
3 Jehovah ama okụt nsụhọdeidem, idaha eke spirit, ọkọrọ ye nsọn̄ọnda Stephen. Ke ini Stephen ọkọkwọrọde ikọ ọnọ otu mme ọsọn̄ ibuot mme andikara Jew oro ẹkedude ke esop Sanhedrin, mme andibiọn̄ọ enye ẹma “ẹkụt iso esie ẹte ebiet iso angel.” (Utom 6:15) Enye ekenyene iso asan̄autom Abasi emi enyenede emem oro ubọn̄ ubọn̄ Abasi, kpa Jehovah, ọnọde. Ke ama ọkọnọ mbon Sanhedrin ikọ ntiense uko uko, Stephen ama okụt n̄wọrọnda mfọnido Abasi oro owo mîdotke. “Stephen ye uyọhọ Edisana Spirit owụk enyịn ese enyọn̄, okụt ubọn̄ Abasi, ye Jesus nte adade ke ubọk nnasia Abasi.” (Utom 7:55, 56) N̄wọrọnda n̄kukụt emi ama ọsọn̄ọ owụt Stephen nte ke Jesus edi Eyen Abasi onyụn̄ edi Messiah. Enye ama ọsọn̄ọ Stephen idem, emi ekedide owo nsụhọdeidem, onyụn̄ anam enye ọfiọk ke imọ imenyene mfọn Jehovah.
4. Jehovah esiyarade ubọn̄ esie ọnọ mmanie?
4 Nte Stephen okokụtde ke n̄kukụt, Jehovah esiyarade ubọn̄ ye uduak esie ọnọ mme abak-Abasi oro ẹsụhọrede idem ẹnyụn̄ ẹdade itie ebuana mmọ ye enye ke ọsọn̄urua. Bible ọdọhọ ete: “Utịp nsụkesịt [m̀mê, nsụhọdeidem] ye eke uten̄e Jehovah edi inyene, ye ukpono, ye uwem.” (Mme N̄ke 22:4) Ntre, oyom nnyịn ifiọk se ata nsụhọdeidem edide, nte ikemede ndinyene akpan edu emi, ye ufọn oro ibọde ke ndiwụt edu emi ke kpukpru ikpehe uwem nnyịn.
Nsụhọdeidem—Edu Abasi
5, 6. (a) Nso idi nsụhọdeidem? (b) Didie ke Jehovah owụt nsụhọdeidem? (c) Didie ke nsụhọdeidem Jehovah okpotụk nnyịn?
5 Ekeme ndikpa ndusụk owo idem ndifiọk nte ke Jehovah Abasi, kpa n̄kon̄n̄kan owo emi enyenede ubọn̄ akan ke ekondo, edi akakan uwụtn̄kpọ nsụhọdeidem. Edidem David ama etịn̄ aban̄a Jehovah ete: “Afo omonyụn̄ ọnọ mi otu-ekọn̄ edinyan̄a fo: ubọk nnasia fo onyụn̄ omụm mi akama, mmem-ido [“nsụhọdeidem,” NW] fo onyụn̄ ofori mi.” (Psalm 18:35) David akada akpasarade ikọ Hebrew oro ọwọrọde “ndinụhọ” owụt utọ nsụhọdeidem oro Jehovah enyenede. Ke ẹsiode ikọ emi “nsụhọdeidem” ẹfep, mme ikọ efen oro ẹnyenede ebuana ye ukem akpasarade ikọ emi ẹdi “nsụkidem,” “sụn̄sụn̄ ido,” ye “edinịm idem ke usụhọde itie.” Ntem, Jehovah ama owụt nsụhọdeidem ke ndikenịm idemesie ke usụhọde itie man anam n̄kpọ ye David oro edide anana-mfọnmma owo onyụn̄ emek enye nte edidem emi akarade ke ibuot Esie. Nte ikọ enyọn̄ ibuotn̄wed Psalm 18 owụtde, Jehovah ama ekpeme onyụn̄ ọsọn̄ọ David idem, “anyan̄ade enye osio kpukpru mme asua esie ke ubọk, ye ke ubọk Saul.” Ke n̄kan̄ eken, David ama ọfiọk ke Jehovah ndikosụhọde idem nnam n̄kpọ nnọ imọ akakam anam imọ iwọrọ etop m̀mê inyene ubọn̄. Ifiọk emi ama an̄wam David ndisụhọde idem.
6 Nso kaban̄a nnyịn mfịn? Jehovah emek ndikpep nnyịn akpanikọ, ndien eyedi enye ọnọ nnyịn akpan ifetutom ke esop esie, mîdịghe ekeme ndidi enye ada nnyịn anam uduak esie ke mme usụn̄ efen. Didie ke nnyịn ikpese kpukpru emi? Ndi nnyịn ikposụhọkede idem? Ndi nnyịn ikpowụtke esịtekọm iban̄a nsụhọdeidem Jehovah inyụn̄ ifep n̄kohodeidem, emi mîditreke ndida n̄kesịm afanikọn̄?—Mme N̄ke 16:18; 29:23.
7, 8. (a) Didie ke Jehovah okowụt nsụhọdeidem ke usụn̄ oro enye akanamde n̄kpọ ye Manasseh? (b) Ewe usụn̄ ke Jehovah ye Manasseh ẹnịm uwụtn̄kpọ nsụhọdeidem ẹnọ nnyịn?
7 Ke adianade ye Jehovah ndiwụt akwa nsụhọdeidem ke ndinam n̄kpọ ye mme anana-mfọnmma owo, enye n̄ko enyịme nditua mbon nsụhọdeidem mbọm, idem emenerede mmọ ke enyọn̄. (Psalm 113:4-7) Da Edidem Manasseh eke Judah ke uwụtn̄kpọ. Enye ama ada akwa idaha esie nte edidem anam n̄kpọ ke idiọk usụn̄ ebe ke ndimenede nsunsu utuakibuot ke enyọn̄ onyụn̄ “awak ndinam idiọk ke iso Jehovah, onyụn̄ ayat enye esịt.” (2 Chronicles 33:6) Ekem, Jehovah ama amia Manasseh ufen ke ndiyak edidem Assyria odorode enye efep ke ebekpo ubọn̄ esie. Manasseh ama esịne ke ufọk-n̄kpọkọbi “ekpe Jehovah Abasi esie ubọk, onyụn̄ osụk idem esie eti-eti,” ke ntre, Jehovah ama afiak ọnọ enye itie ubọn̄ esie ke Jerusalem, “ndien Manasseh ọfiọk ete ke edi Jehovah edi Abasi.” (2 Chronicles 33:11-13) Ih, ke akpatre, nsụhọdeidem Manasseh ama enem Jehovah esịt, Jehovah n̄ko ama owụt nsụhọdeidem ke ndifen nnọ enye nnyụn̄ mfiak nnọ enye itie ubọn̄ esie.
8 Jehovah ndinyịme ndifen nnọ ye edu edikabade esịt Manasseh ekpep nnyịn akpan n̄kpọ aban̄a ndisụhọde idem. Nnyịn ikpenyene nditi kpukpru ini nte ke nte nnyịn inamde n̄kpọ ye mbon oro ẹduede nnyịn ye ke ini inamde idiọkn̄kpọ, ekeme nditụk usụn̄ oro Jehovah anamde n̄kpọ ye nnyịn. Edieke inyịmede ndifen nnọ mbon en̄wen ke ini mmọ ẹduede nnyịn, inyụn̄ isụhọrede idem inyịme mme ndudue nnyịn, do, Jehovah ekeme nditua nnyịn mbọm.—Matthew 5:23, 24; 6:12.
Ẹyarade Ubọn̄ Abasi Ẹnọ Mbon Nsụhọdeidem
9. Ndi nsụhọdeidem edi uyarade mmemidem? Nam an̄wan̄a.
9 Nte ededi, owo ikpadaha nsụhọdeidem ye mme edu eken oro ẹbietde enye nte uyarade mmemidem m̀mê uyarade oro owụtde ke owo enyịme se ikwan̄ade. Nte ẹsọn̄ọde ẹtịn̄ ke Edisana N̄wed Abasi, Jehovah osụhọde idem, edi enye esiwụt iyatesịt ke edinen usụn̄ onyụn̄ owụt akwa odudu ke ini oyomde ẹnam ntre. Ke ntak nsụhọdeidem esie, Jehovah esitịn̄ enyịn ese m̀mê esiwụt mbon nsụhọdeidem san̄asan̄a edikere mban̄a, ke adan̄aemi adade nsannsan ọkpọn̄ mbon iseri. (Psalm 138:6) Didie ke Jehovah esiwụt mme asan̄autom esie san̄asan̄a edikere mban̄a?
10. Nte ẹwụtde ke 1 Corinth 2:6-10, nso ke Jehovah ayarade ọnọ mbon nsụhọdeidem?
10 Jehovah esiyarade ọyọhọ ntọt ẹban̄ade edisu uduak esie ọnọ mbon nsụhọdeidem ke edikem ini esie ke usụn̄ unyene nneme oro enye emekde. Mme ubọn̄ ubọn̄ ntọt uduak esie emi ẹka iso ndidịbe mbon iseri oro ẹberide edem ke ọniọn̄ m̀mê ekikere owo. (1 Corinth 2:6-10) Edi nnennen ifiọk aban̄ade uduak Jehovah esidemerede mbon nsụhọdeidem udọn̄ nditoro Enye koro mmọ ẹnen̄erede ẹma akwa ubọn̄ esie.
11. Didie ke ndusụk owo ẹkewụt edu ntan̄idem ke akpa isua ikie, ndien nso ndiọi utịp ke mmọ ẹkebọ?
11 Ke akpa isua ikie, ediwak owo, esịnede mbon oro ẹkedọhọde ke idi Christian, ẹma ẹwụt edu ntan̄idem ẹnyụn̄ ẹtuak ukot ẹduọn̄ọ ke ntak se apostle Paul akayararede ọnọ mmọ aban̄a uduak Abasi. Paul akakabade edi “apostle mme Gentile,” ikotoho ke ntak idụt oro enye okotode, ukpep oro enye ọkọbọde, isua emana, m̀mê ke ntak oro enye akanamde eti utom ke anyan ini. (Rome 11:13) Ediwak ini, mbon obụkidem ẹsikere ke akpana owo enyene mme n̄kpọ emi mbemiso Jehovah adade enye anam n̄kpọ. (1 Corinth 1:26-29; 3:1; Colossae 2:18) Nte ededi, ima mfọnido ye edinen uduak Jehovah akanam enye emek Paul. (1 Corinth 15:8-10) Mbon oro Paul okokotde “mme akakan apostle,” ọkọrọ ye mme andibiọn̄ọ eken ikenyịmeke Paul ye nte enye ọkọkọkde ibuot ke N̄wed Abasi. Ntan̄idem mmọ ikayakke mmọ ẹnyene ifiọk aban̄ade ubọn̄ ubọn̄ usụn̄ oro Jehovah akadade anam mme uduak esie ẹsu. Ẹyak nnyịn ikûdede ise mbon oro Jehovah emekde ndida nnam uduak esie ke usụhọde m̀mê ndibem iso mbiere ikpe nnọ mmọ.—2 Corinth 11:4-6.
12. Didie ke uwụtn̄kpọ Moses owụt ke Jehovah esima mbon nsụhọdeidem?
12 Ke n̄kan̄ eken, ediwak uwụtn̄kpọ ẹdu ke Bible oro ẹwụtde mbon nsụhọdeidem oro ẹkenyenede ifet ndikụt ubọn̄ Abasi. Moses oro ekedide “ata sụn̄sụn̄ owo” m̀mê, ata owo nsụhọdeidem, ama okụt ubọn̄ Abasi onyụn̄ enyene ntotụn̄ọ itie ebuana ye enye. (Numbers 12:3) Owo nsụhọdeidem emi akabiatde isua 40 nte ekpemerọn̄ mi, eyedi ke Isuo Arabia, ama enen̄ede enyene mfọn Andibot ke ediwak usụn̄. (Exodus 6:12, 30) Ye un̄wam Jehovah, Moses ama akabade edi anditịn̄ ikọ ke ibuot nditọ Israel ye akpan andida usụn̄. Enye ama enyene nneme ye Abasi. Enye ama “okụt mbiet Jehovah” ke n̄kukụt. (Numbers 12:7, 8; Exodus 24:10, 11) Ẹma ẹdiọn̄ mbon oro ẹkenyịmede osụhọde-idem asan̄autom, oro akadade ke ibuot Abasi mi. Ukem ntre, ẹyediọn̄ nnyịn edieke inyịmede inyụn̄ ikopde uyo prọfet oro okponde akan Moses, oro edi, Jesus, ọkọrọ ye “asan̄autom emi anamde akpanikọ, onyụn̄ enyenede ọniọn̄,” oro enye emekde.—Matthew 24:45, 46; Utom 3:22.
13. Didie ke ẹkeyarade ubọn̄ Jehovah ẹnọ mme ekpemerọn̄ ke akpa isua ikie?
13 Mmanie ke ‘ubọn̄ Jehovah akayama’ ọnọ ke ini angel akatan̄ade eti mbụk aban̄ade emana “Andinyan̄a, emi edide Christ Ọbọn̄”? Ikedịghe mme atan̄idem adaiso ido ukpono m̀mê mme ọwọrọiso owo oro ẹkenyenede ikpọ itie, edi ekedi mme osụhọdeidem ekpemerọn̄ “emi [ẹketiede] ke in̄wan̄ ẹkpeme erọn̄ mmọ ke okoneyo.” (Luke 2:8-11) Owo ikabatke mme ekpemerọn̄ emi ke n̄kpọ ke ntak idaha ye utom mmọ. Kpa ye oro, mmọ ke Jehovah okokụt onyụn̄ emek ndibem iso ntọt emana Messiah nnọ. Ih, Jehovah esiyarade ubọn̄ esie ọnọ mbon nsụhọdeidem ye mme abak-Abasi.
14. Mme edidiọn̄ ewe ke Abasi esinọ mbon nsụhọdeidem?
14 Nso ke mme uwụtn̄kpọ emi ẹkpep nnyịn? Mmọ ẹwụt ke Jehovah ama mme usụhọde owo onyụn̄ esiyarade ifiọk uduak esie ọnọ mmọ. Enye esimek mme usụhọde owo oro mme owo ẹkerede ke mmọ isịmke mme idaha oro ẹyomde ke n̄kaowo onyụn̄ ada mmọ ayarade ubọn̄ ubọn̄ uduak esie ọnọ mbon enwen. Emi ekpenyene ndinụk nnyịn ndika iso nyom ndausụn̄ nto Jehovah, ntịn̄nnịm Ikọ esie, ye esop esie. Nnyịn imekeme nditịm nnịm ke Jehovah ayaka iso ndiyarade ubọn̄ ubọn̄ uduak esie nnọ mme asan̄autom esie. Prọfet Amos eketịn̄ ete: “Koro Ọbọn̄ Jehovah mîdinamke baba n̄kpọ kiet, ke mîbọhọke ini enye ayarade uduak esie ọnọ ikọt esie mme prophet.”—Amos 3:7.
Sụhọde Idem man Enyene Mfọn Abasi
15. Ntak emi anade ika iso idomo ndisụhọde idem, ndien didie ke se iketịbede inọ Edidem Saul eke Israel eset owụt emi?
15 Man inyene mfọn Abasi oro ebịghide, ana nnyịn ika iso ndisụhọde idem. Owo ndisụhọde idem ini kiet ke uwem iwọrọke ke enye edisụk idi owo nsụhọdeidem. Edi mmemmem n̄kpọ owo ndiduọk edu nsụhọdeidem nnyụn̄ nseri iseri nnyụn̄ ntan̄ idem, emi ẹkemede ndida n̄kesịm afanikọn̄. Ukem n̄kpọ oro ke Saul, akpa edidem Israel oro ẹkeyetde aran, akanam. Ke ini ẹkemekde enye, enye ekese ‘idemesie ke ekpri.’ (1 Samuel 15:17) Nte ededi, ke ama akakara ke isua iba kpọt, enye ama ọtọn̄ọ iseri. Enye ikokponoke ndutịm oro Jehovah akanamde ete prọfet Samuel esifọp uwa, onyụn̄ etịbi ntak edi oro akanamde enye ọfọp uwa ke idemesie. (1 Samuel 13:1, 8-14) Nte eyịghe mîdụhe, emi ekedi ntọn̄ọ udịm udịm n̄kpọntịbe oro ẹkeyararede iseri esie. Nte utịp, enye ama ataba mfọn ye spirit Abasi, emi ke akpatre akadade ekesịm esuene esuene n̄kpa. (1 Samuel 15:3-19, 26; 28:6; 31:4, 5) Ukpepn̄kpọ oro odude mi edi in̄wan̄-in̄wan̄: Ana nnyịn ika iso idomo ndisụhọde idem inyụn̄ itre ntan̄idem, ifepde edinam n̄kohodeidem ekededi oro edinamde itaba mfọn Abasi.
16. Didie ke edikere mban̄a itie ebuana nnyịn ye Jehovah ye ekemmọ owo ekeme ndin̄wam nnyịn ndisụhọde idem?
16 Okposụkedi owo mîsiakke nsụhọdeidem nte kiet ke otu mbun̄wụm spirit Abasi, enye edi edu Abasi oro anade ikọri. (Galatia 5:22, 23; Colossae 3:10, 12) Sia enye abuanade idaha ekikere—oro edi nte nnyịn idade idem nnyịn ye mbon en̄wen—oyom ata ukeme man ikọri edu nsụhọdeidem. Ndikere mban̄a itie ebuana nnyịn ye Jehovah ye ekemmọ owo ekeme ndin̄wam nnyịn ndika iso nsụhọde idem. Ke enyịn Abasi, kpukpru mme anana-mfọnmma owo ẹtie nte awawa mbiet oro ẹtịbede, ekem ẹsat ẹnyụn̄ ẹkpan̄a. Mme owo ẹtie nte n̄kukun̄kpọyọriyọ ke in̄wan̄. (Isaiah 40:6, 7, 22) Ndi mbiet kiet enyene ntak ndimenede idem n̄kan mmọ eken sia enye ọniọn̄de esisịt akan mmọ? Ndi n̄kukun̄kpọyọriyọ kiet enyene ntak ndiwọk inua mban̄a odudu esie sia enye ekemede ndifrọ nsịm anyan ebiet n̄kan mme n̄kukun̄kpọyọriyọ eken? Edi nditen̄ ndikere n̄kpọ ntre. Ntem, apostle Paul ama eti ekemmọ mme Christian ete: “Anie anam fi okpụhọde ye owo enwen? Nso n̄kpọ ke onyụn̄ enyene eke mûkọbọhọ bọ? Ndien edieke ọkọbọde bọ, nsinam obụrede mbụre nte n̄kpọ eke mûkọbọhọ?” (1 Corinth 4:7) Nditie n̄kere mme utọ itie Bible emi ekeme ndin̄wam nnyịn ndikọri nnyụn̄ n̄wụt nsụhọdeidem.
17. Nso ikan̄wam prọfet Daniel ndisụhọde idem, ndien, nso ikeme ndin̄wam nnyịn ntre?
17 Ẹkekot Daniel, kpa prọfet Hebrew oro, “owo emi enemde Abasi esịt” ke ntak “nsụhọde idem” esie. (Daniel 10:11, 12) Nso ikan̄wam Daniel ndisụhọde idem? Akpa kan̄a, enye ama enyene ọkpọsọn̄ mbuọtidem ke Jehovah, ọbọn̄de akam ọnọ enye kpukpru ini. (Daniel 6:10, 11) Adianade do, Daniel ama esinen̄ede esịn ifịk ekpep Ikọ Abasi, ndien emi ama an̄wam enye ndika iso n̄wụk ntịn̄enyịn ke ubọn̄ ubọn̄ uduak Abasi. Enye n̄ko ama enyịme mme ndudue esie, idịghe eke mbon obio esie kpọt. Ndien ekenen̄ede ọdọn̄ enye ndiwụt ke Abasi enen utu ke ndiwụt ke imọ inen. (Daniel 9:2, 5, 7) Ndi imekeme ndikpebe n̄wọrọnda uwụtn̄kpọ Daniel nnyụn̄ ndomo ndisụhọde idem ke kpukpru ikpehe uwem nnyịn?
18. Nso ubọn̄ ina ibet mbon nsụhọdeidem mfịn?
18 Mme N̄ke 22:4 ọdọhọ ete: “Utịp nsụkesịt [m̀mê, nsụhọdeidem] ye eke uten̄e Jehovah edi inyene, ye ukpono, ye uwem.” Ih, Jehovah ama mbon nsụhọdeidem, ndien emi esida ukpono ye uwem ọsọk mmọ. Ke ama ekekpere ndikpọn̄ utom Abasi, edi ekem ayak Jehovah okpụhọde ekikere esie, Asaph, andiwet psalm ama osụhọde idem enyịme ete: “Afo ayada mi usụn̄ ke item fo, ndien ama ekem, ayada mi edisịm ke ubọn̄.” (Psalm 73:24) Nso kaban̄a mfịn? Ewe ubọn̄ ina ibet mbon nsụhọdeidem? Ke adianade ye edinyene mfọn ye eti itie ebuana ye Jehovah, mbon nsụhọdeidem ẹkeme ndidori enyịn ndikụt nte mme ikọ David eke odudu spirit emi ẹsude: “Mbon nsụkidem ẹyeda isọn̄ ẹnyene; ediwak emem ẹyenyụn̄ ẹnem mmọ esịt.” Emi enen̄ede edi ata ubọn̄ ubọn̄ ini iso!—Psalm 37:11.
Nte Afo Emeti?
• Didie ke Stephen edi uwụtn̄kpọ owo nsụhọdeidem emi Jehovah akayararede ubọn̄ esie ọnọ?
• Ke mme usụn̄ ewe ke Jehovah Abasi osụhọde idem?
• Mme uwụtn̄kpọ ewe ẹwụt ke Jehovah esiyarade ubọn̄ esie ọnọ mbon nsụhọdeidem?
• Didie ke uwụtn̄kpọ Daniel ekeme ndin̄wam nnyịn ndisụhọde idem?
[Ekebe ke page 12]
Okopodudu edi Osụhọde Idem
Ke mbono Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible (emi ẹdiọn̄ọde mfịn nte Mme Ntiense Jehovah) emi ẹkenịmde ke 1919 ke Cedar Point, Ohio, U.S.A., J. F. Rutherford, emi ekedide isua 50 ini oro, okonyụn̄ edide andise mban̄a utom Mme Ntiense Jehovah, ama enyịme ye idatesịt ndimen mbiomo mme andidụk mbono n̄kayak ke mme ubet mmọ. Ke akpatre usen mbono, enye ama ada mme ikọ emi edemede udọn̄ otuowo oro ẹkewakde ẹsịm 7,000: ‘Mbufo ẹdi isụn̄utom Edidem ndidem ye Ọbọn̄ mbọn̄, emi ẹtọtde mme owo ẹban̄a . . . uyama uyama obio ubọn̄ Ọbọn̄ nnyịn.’ Ke adan̄aemi Brọda Rutherford ekedide owo emi enen̄erede enyene uko, oro ẹkediọn̄ọde nte owo emi esitịn̄de ikọ ye odudu onyụn̄ ọsọn̄ọde ada ke se enịmde ke akpanikọ, enye n̄ko ekedi ata owo nsụhọdeidem ke iso Abasi, owụtde emi kpukpru usen ke ini enye ọbọn̄de akam ke ini edinam utuakibuot usenubọk ke Bethel.
[Ndise ke page 9]
Stephen ama enen̄ede ọfiọk N̄wed Abasi, edi osụhọde idem enyịme ndideme udia
[Ndise ke page 10]
Nsụhọdeidem Manasseh ama enem Jehovah esịt
[Ndise ke page 12]
Nso ikanam Daniel edi “owo emi enemde Abasi esịt”?