Ndikọri ke N̄kan̄ Eke Spirit ke Ini Usọn̄
“Ẹmetọ mmọ ke ufọk Jehovah;. . . Ẹyesụk ẹkọri ke usọn̄.”—PSALM 92:13, 14.
1, 2. (a) Nso ke mme owo ẹsiwak nditịn̄ mban̄a usọn̄? (b) Nso ke N̄wed Abasi ọn̄wọn̄ọ aban̄a utịp idiọkn̄kpọ Adam?
USỌN̄—nso ke ikọ oro esinam fi ekere? Edin̄wịne ikpaidem? Unana edikop n̄kpọ ọfọn? Ukot eke enyekde? M̀mê kiet ke otu n̄kpọ en̄wen oro ẹsinamde owo ke “ini ukụt,” oro ẹtịn̄de ẹban̄a in̄wan̄-in̄wan̄ ke Ecclesiastes 12:1-7? Edieke edide ntre, ọfọn eti ke se ẹtịn̄de ẹban̄a usọn̄ ke Ecclesiastes ibuot 12 idịghe nte Andibot, kpa Jehovah Abasi, akaduakde ke akpa, edi ẹdi utịp oro idiọkn̄kpọ Adam adade ọsọk ubonowo.—Rome 5:12.
2 Usọn̄ ke idem esiemmọ idịghe isụn̄i, koro ndidu uwem mbịghi esida ediwak isua. Ke nditịm ntịn̄, kpukpru mme odu-uwem n̄kpọ ẹnyene ndikọri nsọn̄. Ibịghike, afanikọn̄ oro idiọkn̄kpọ ye unana mfọnmma ẹdade ẹdi ke isua tọsịn itiokiet emi ẹbede, ẹyebe ẹfep, ndien okopitem ubonowo ẹyedu uwem nte Abasi akaduakde ke akpa, ye unana afanikọn̄ emi asan̄ade ye usọn̄ ye n̄kpa. (Genesis 1:28; Ediyarade 21:4, 5) Ke ini oro, “andidụn̄ ididọhọke ite, Ndọdọn̄ọ.” (Isaiah 33:24) N̄kani owo ẹyefiak ke mme usen “uyen” mmọ, ndien obụkidem mmọ ‘ayakabade nsek akan eke eyenọwọn̄.’ (Job 33:25) Edi kan̄a ke emi, kpukpru nnyịn inyene ndiyọ utịp idiọkn̄kpọ oro ikọbọde ito Adam. Kpa ye oro, ẹdiọn̄ ikọt Jehovah ke san̄asan̄a usụn̄ ke eyo usọn̄.
3. Didie ke mme Christian ẹkeme ‘ndisụk n̄kọri ke usọn̄’?
3 Ikọ Abasi ọdọhọ nnyịn ete ke ‘mmọ oro ẹtọde ke ufọk Jehovah ẹyesụk ẹkọri ke usọn̄.’ (Psalm 92:13, 14) Ke ndamban̄a usụn̄, andiwet psalm etịn̄ ata ofụri akpanikọ ke mme asan̄autom Abasi oro ẹnamde akpanikọ ẹkeme ndika iso n̄kọri, nsehe, nnyụn̄ mforo ke n̄kan̄ eke spirit, idem ke ini mmọ ẹsọn̄de. Ediwak mbụk Bible ye mme uwụtn̄kpọ eyomfịn ẹwụt ke emi edi akpanikọ.
“Itreke Ndidu”
4. Didie ke Anna, prọfet an̄wan emi ọkọsọn̄de okowụt uten̄e Abasi, ndien didie ke ẹkediọn̄ enye?
4 Kere ban̄a Anna, kpa prọfet an̄wan emi okodude uwem ke akpa isua ikie. Idem ke ini enye ekedide isua 84, akananam enye “itreke ndidu ke temple, nnam edisana utom okoneyo ye uwemeyo ke editre udia ye n̄kpeubọk.” Sia ete esie mîkedịghe eyen Levi, edi okotode “esien Asher,” Anna ikodụn̄ke ke temple. Kere ban̄a ofụri se enye ekesinamde man aka temple kpukpru usen, ọtọn̄ọde ke ini uwa usenubọk tutu esịm ini uwa mbubịteyo! Nte ededi, ẹma ẹnen̄ede ẹdiọn̄ Anna ke ntak emi enye eketen̄ede Abasi. Enye ama odu ke temple ke ini emi Joseph ye Mary ẹkedade nsek Jesus ẹdi ndiyak nnọ Jehovah, nte Ibet eketemede. Ke ini Anna okụtde Jesus, enye “ọnọ Abasi ekọm onyụn̄ etịn̄ aban̄a eyen oro ọnọ kpukpru owo emi ẹtiede ẹbet edinyan̄a Jerusalem.”—Luke 2:22-24, 36-38; Numbers 18:6, 7.
5, 6. Didie ke ediwak n̄kani owo mfịn ẹbiet Anna?
5 Ediwak n̄kani owo oro ẹdude ke otu nnyịn mfịn ẹbiet Anna ke ndisidụk mbono esop kpukpru ini, ndisibọn̄ akam ke ofụri esịt mban̄a n̄kọri utuakibuot akpanikọ, ye ọkpọsọn̄ udọn̄ oro mmọ ẹnyenede ke utom ukwọrọikọ. Eyenete emi ebede isua 80, emi esidụkde mbono esop kpukpru ini ye n̄wan esie, ọkọdọhọ ete: “Edi ido nnyịn ndisidụk mbono esop. Nnyịn isiyomke ndika ebiet en̄wen ekededi. Isiyom ndika ebiet emi ikọt Abasi ẹdude. Koro do ke nnyịn isinyene ifụre.” Nso eti uwụtn̄kpọ ke emi edi ntem ọnọ kpukpru owo ndikpebe!—Mme Hebrew 10:24, 25.
6 Jean emi edide ebeakpa Christian emi ebede isua 80 ọdọhọ ke edumbet emi idade idu uwem edi: “Edieke ẹnamde n̄kpọ eke spirit ekededi oro n̄kemede nditiene mbuana, mmesima nditiene mbuana.” Enye aka iso ete: “Nte ededi, odu mme ini oro nsifụhọde, edi n̄kpamaha kpukpru owo ẹtiene mi ẹfụhọ.” Enye etịn̄ idara idara aban̄a idatesịt oro imọ inyenede ke ndisika mme idụt en̄wen n̄kabuana ke mme edinam eke spirit. Ke ini enye akakade isan̄ ke ndondo emi, enye ama ọdọhọ mbon oro ẹkesan̄ade ye enye ete: “Nyomke ndisan̄a aba nse n̄kpọ; nyom ndika ukwọrọikọ!” Okposụkedi Jean mîfiọkke usem obio oro, enye ama anam mme owo ẹnyene udọn̄ ke etop Bible. Ke adianade do, ke ediwak isua emi ẹbede, enye akanam utom ye esop oro okoyomde un̄wam, okposụkedi akanade enye ekpep obufa usem onyụn̄ esika mbono esop ke ebiet oro esidade enye hour iba uka ye unyọn̄.
Ndika Iso N̄kpep N̄kpọ
7. Didie ke Moses okowụt ke imoyom ndika iso nnyene eti itie ebuana ye Abasi ke eyo usọn̄?
7 Anyan uwem esinam owo enyene mbufiọk. (Job 12:12) Edi emi iwọrọke ke owo ama ododu uwem ebịghi ke enye eyenyene ifiọk Abasi. Ntre, utu ke ndiberi edem ke ifiọk oro mmọ ẹkenyenede ke ini edem, mme asan̄autom Abasi oro ẹnamde akpanikọ ẹsisịn ukeme ndika iso ‘n̄kọri ke se mmọ ẹkpepde’ nte mmọ ẹsọn̄de. (Mme N̄ke 9:9) Moses ekedi isua 80 ke ini Jehovah ọkọdọn̄de enye utom. (Exodus 7:7) Mme owo ikesiwakke ndidu uwem mbịghi ntre ke eyo esie, koro enye ekewet ete: “Isua ata ye duop ẹdu ke eyo uwem nnyịn, ye isua anan̄, edieke nsọn̄idem odude.” (Psalm 90:10) Kpa ye oro, Moses ikekereke ke imọsọn̄ ikaha ndikpep n̄kpọ. Ke Moses ama akanam n̄kpọ Abasi ke ediwak isua, enyene ediwak ifetutom, onyụn̄ obiom ndidobi mbiomo, enye ama ekpe Jehovah ubọk ete: “Mbọk, wụt mi usụn̄ fo, man mfiọk fi.” (Exodus 33:13) Moses ama enen̄ede oyom ndika iso nnyene eti itie ebuana ye Jehovah.
8. Didie ke Daniel akaka iso ekpep n̄kpọ tutu ebe isua 90, ndien nso ikedi utịp?
8 Prọfet Daniel ama esika iso ekpep onyụn̄ etie ekere Ikọ Abasi, idem ke ama ekebe isua 90. Se enye ọkọfiọkde ke ini ekekpepde “n̄wed”—emi anade edi ama esịne Leviticus, Isaiah, Jeremiah, Hosea, ye Amos—ama anam enye ọkọbọ ke ndibọn̄ akam nnọ Jehovah. (Daniel 9:1, 2) Ẹma ẹbọrọ akam esie ke ndikọnọ enye odudu spirit oro akanamde enye ọfiọk ini emi Messiah edidide ye se iditịbede inọ edisana utuakibuot.—Daniel 9:20-27.
9, 10. Nso ke ndusụk owo ẹnam man ẹka iso ẹkpep n̄kpọ?
9 Ukem nte Moses ye Daniel, nnyịn imekeme ndika iso n̄kpep n̄kpọ ebe ke nditịn̄ enyịn ke mme n̄kpọ eke spirit adan̄a nte ikemede. Ediwak owo ke ẹnam ntre. Worth emi edide ebiowo, emi ebede isua 80, esidomo ndidia ekemini udia eke spirit oro “ofụn emi anamde akpanikọ onyụn̄ enyenede ọniọn̄” ọnọde. (Matthew 24:45) Enye ọdọhọ ete: “Mmenen̄ede mma akpanikọ, ndien esinem mi ndikụt nte un̄wana akpanikọ akade-ka iso ayama.” (Mme N̄ke 4:18) Kpasụk ntre, Fred, emi anamde utom uyọhọ ini ke se ibede isua 60, esima nditọn̄ọ nneme Bible ye ekemmọ mme andinịm ke akpanikọ. Enye ọdọhọ ete: “Nnyene ndika iso n̄kpep Bible. Edieke afo akade iso ekpep Bible—anamde enye etie inem inem—onyụn̄ ekemede ndida se afo ekpepde mbuan ye ‘nti ikọ’ eken ke Bible, afo eyenyene ọyọhọ ifiọk. Afo oyokụt ebuana oro akpanikọ Bible kiet kiet enyenede ye eken.”—2 Timothy 1:13.
10 Owo ndisọn̄ iwọrọke ke enye ikemeke aba ndikpep mbufa n̄kpọ oro ẹsọn̄de owo ndifiọk. Mbon oro ẹsịmde isua 60, 70, ye 80 ẹkpep ndikot n̄wed nnyụn̄ n̄wet n̄kpọ m̀mê ẹkpep mbufa usem. Ediwak ke otu mme Ntiense Jehovah ẹmenam emi man ẹkeme ndibuana eti mbụk ye mbon esenidụt. (Mark 13:10) Harry ye n̄wan esie ẹma ẹbe isua 60 ke ini mmọ ẹkekade ndin̄wam ke efakutom oro mme owo ẹsemde Portuguese. Harry ọdọhọ ete: “Edi akpanikọ ke n̄kpọ ekededi esinen̄ede ọsọn̄ ndinam ke eyo usọn̄.” Edi kpa ye oro, mmọ ẹma ẹnyene ime ẹnyụn̄ ẹsịn ukeme ẹnịm ukpepn̄kpọ Bible ke usem Portuguese. Ke ediwak isua idahaemi, Harry esinọ utịn̄ikọ n̄ko ke mbono district ke usem Portuguese.
11. Ntak emi inemede se n̄kani owo oro ẹnamde akpanikọ ẹnamde?
11 Nte ededi, idịghe kpukpru owo ke idem ọsọn̄ ekem ẹnyụn̄ ẹnyene ukeme ndibọ utọ ukpep oro. Edi ntak emi inemede se ndusụk n̄kani owo ẹnamde? Ke akpanikọ, nnyịn inamke emi ndiwụt ke kpukpru owo ẹkpenyene ndinam se mbon oro ẹnamde. Utu ke oro, nnyịn inam ukem se apostle Paul ekewetde ọnọ mme Christian emi ẹkedide mme Hebrew aban̄a mbiowo oro ẹkenyenede mbuọtidem. Enye ọkọdọhọ ete: “Nte mbufo ẹtịmde ẹse nte edu uwem mmọ etiede, ẹkpebe mbuọtidem mmọ.” (Mme Hebrew 13:7) Ke ini itịmde ise utọ ifịk oro mmọ ẹsịnde, emi ekeme ndisịn udọn̄ nnọ nnyịn ikpebe ọkpọsọn̄ mbuọtidem oro anamde n̄kani owo emi ẹnam utom Abasi. Harry emi edide isua 87 idahaemi etịn̄ se ikanamde enye esịn idem ke utom Abasi, ete: “Nyom ndida mme isua uwem mi oro ẹsụhọde nnam n̄kpọ nte ọfọnde nnyụn̄ nnam utom Jehovah adan̄a nte n̄kekeme.” Fred emi iketịn̄de iban̄a enen̄ede okop inemesịt ndinam utom esie ke Bethel. Enye ọdọhọ ete: “Yom mfọnn̄kan usụn̄ emi ekemede ndinam n̄kpọ Jehovah nnyụn̄ n̄ka iso nnam ntre.”
Nditen̄e Abasi ke Ini Mme Idaha Ẹkpụhọrede
12, 13. Didie ke Barzillai eketen̄e Abasi kpa ye oro mme idaha esie ẹkekpụhọrede?
12 Isimemke utom ndiyọ mme ukpụhọde idaha. Kpa ye oro, n̄kani owo ẹkeme ndiwụt ke imeten̄e Abasi. Barzillai emi okotode Gilead ama anam ntre. Ke ini enye ekedide isua 80, enye ama enen̄ede ọfọn ido ye David ye udịmekọn̄ esie ke ndinọ mmọ udia ye itie idụn̄ ke ini Absalom okoyomde ndidorode David ke ebekpo. Ke ini David akafiakde ọnyọn̄ Jerusalem, Barzillai ama ada David ye ikọt esie akayak ke Akpa Jordan. David ama emek Barzillai ete etiene odu ke okụre ufọk ubọn̄ imọ. Barzillai ọkọbọrọ didie? Enye ọkọdọhọ ete: “Ami ndi owo isua anan̄ mfịn emi . . . Nte owo fo okop inem ke se ndiade, ye ke se nnyụn̄ n̄n̄wọn̄de? Nte mmekeme ndikop n̄ko uyo iren ye iban eke ẹkwọde ikwọ? . . . Edi, sese, yak Chimham owo fo etiene ọbọn̄ mi edidem ebe; nyụn̄ nam ye enye se afo amade.”—2 Samuel 17:27-29; 19:31-40.
13 Okposụkedi mme idaha Barzillai ẹkekpụhọrede, enye ama anam se enye ekekemede man an̄wam edidem emi Jehovah ekemekde. Kpa ye oro enye ọkọfiọkde ke imọ ikemeke ndikop inem udia nnyụn̄ n̄kop n̄kpọ nte ekedide ke akpa, enye ikokopke idiọkesịt. Utu ke oro, Barzillai ama owụt orụk owo eke enye edide ke ndikọdọhọ Chimham akada itie imọ ke okụre ufọk ubọn̄ David. Ukem nte Barzillai, ediwak n̄kani owo mfịn ẹwụt edu unana ibụk ẹnyụn̄ ẹfọn ido. Mmọ ẹnam se mmọ ẹkekeme ẹnyụn̄ ẹnen̄ede ẹsịn idem ke utuakibuot akpanikọ sia mmọ ẹfiọkde ke “Abasi enen̄ede enem esịt aban̄a mme utọ uwa oro.” Nso edidiọn̄ ke edi ntem ndinyene mme anam-akpanikọ n̄kani owo oro ke otu nnyịn!—Mme Hebrew 13:16.
14. Didie ke isua emana David anam ikọ Psalm 37:23-25 etetịm enyene se ọwọrọde ọnọ nnyịn?
14 Okposụkedi mme idaha David ẹkekpụhọrede ediwak ini, enye ama aka iso enịm ke Jehovah isitreke ndise mban̄a mme asan̄autom Esie oro ẹnamde akpanikọ. David ama ọkwọ ikwọ oro ẹwetde ke Psalm 37, ke ekperede utịt uwem esie. Kere nte eketiede David ke idem ke ini enye eketiede ekere se iketịbede ke ini edem, onyụn̄ ebrede ikwọ ke harp esie ete: “Jehovah etịm enịm ikpat (eti) owo, onyụn̄ amama usụn̄ esie. Koro enye ọyọduọ, edi idinyanakede ina: koro Jehovah omụmde enye ubọk akama. N̄kedi eyenọwọn̄, ndien ndi ebiowo n̄ko; n̄kanam n̄kwe nte ẹkpọn̄de eti owo, nte ubon esie ẹnyụn̄ ẹsan̄ade inọk.” (Psalm 37:23-25) Jehovah ama okụt ke ọfọn ẹwet ke psalm emi ke David ama ọsọn̄. Oro anam ikọ psalm emi enen̄ede enyene se ọwọrọde ọnọ nnyịn.
15. Didie ke apostle John ekenịm eti uwụtn̄kpọ kpa ye oro enye ọkọsọn̄de, mme idaha esie ẹkenyụn̄ ẹkpụhọrede?
15 Apostle John edi owo en̄wen oro ọkọsọn̄ọde ada anam akpanikọ kpa ye oro enye ọkọsọn̄de, mme idaha esie ẹnyụn̄ ẹkpụhọrede. Ke enye ama akanam n̄kpọ Abasi ke se ikperede isua 70, ẹma ẹmen John ẹka ntan̄mfep ke Isuo Patmos ‘ke ntak emi eketịn̄de n̄kpọ aban̄a Abasi onyụn̄ etienede etie ntiense aban̄a Jesus.’ (Ediyarade 1:9) Edi enye ikokụreke utom esie kan̄a. Ke nditịm ntịn̄, kpukpru n̄wed Bible oro John ekewetde ekedi ke utịt ini uwem esie. Ke adan̄aemi John okodude ke Patmos, ẹma ẹnọ enye aduai-owo-idem n̄kukụt Ediyarade emi enye eketịn̄de enyịn ewet enịm. (Ediyarade 1:1, 2) Ediwak owo ẹdọhọ ke ẹkesio enye ke ntan̄mfep ke ini ukara Akwa Edidem Nerva eke Rome. Ke oro ebede, ke n̄kpọ nte isua 98 E.N., ke ini John ekedide n̄kpọ nte isua 90 m̀mê 100, enye ama ewet Gospel ye leta ita oro ẹkekotde ẹdian enye.
Ime Oro Owo Mîkemeke Ndifre
16. Didie ke mbon oro mîkemeke aba nditịn̄ ikọ ẹkeme ndika iso nten̄e Jehovah?
16 Mmeme edi ke utọ ke utọ. Ke uwụtn̄kpọ, ndusụk owo ikemeke aba nditịn̄ ikọ. Nte ededi, mmọ ẹsụk ẹteti ima ye mfọnido Abasi oro owo mîdotke. Okposụkedi mmọ mîkemeke nditịn̄ ikọ, mmọ ẹdọhọ Abasi ke esịt mmọ ẹte: “Mmama ido fo didie! enye ke ntie n̄kere ofụri usen.” (Psalm 119:97) Jehovah ọdiọn̄ọ mbon oro ‘ẹkerede ẹban̄a enyịn̄ esie,’ ndien enye ọfiọk ke mmọ ẹnen̄ede ẹkpụhọde ye ata ediwak mbon oro mîdọn̄ke enyịn iban̄a usụn̄ esie. (Malachi 3:16; Psalm 10:4) Edi n̄kpọ ndọn̄esịt didie ntem ndifiọk ke ekikere esịt nnyịn enem Jehovah esịt!—1 Chronicles 28:9; Psalm 19:14.
17. Nso n̄wọrọnda n̄kpọ ke mbon oro ẹnamde n̄kpọ Jehovah ke ediwak isua ẹnyene?
17 Nnyịn ikpefreke ke mbon oro ẹsọn̄ọde ẹda ẹnam n̄kpọ Jehovah ke ediwak isua ẹnyene n̄wọrọnda n̄kpọ oro owo mîkemeke ndinyene ke usụn̄ en̄wen—oro edi, ime oro owo mîkemeke ndifre. Jesus ọkọdọhọ ete: “Mbufo ẹdida ime ẹbọ ukpọn̄ mbufo ẹnyene.” (Luke 21:19) Oyom inyene ime man inyene nsinsi uwem. Mbufo emi “ẹma ẹkenam uduak Abasi,” ẹnyụn̄ ẹdu uwem nsọn̄ọnda ẹmekeme ndidori enyịn ndikụt “edisu un̄wọn̄ọ” Abasi.—Mme Hebrew 10:36.
18. (a) Nso ke n̄kani owo ẹnam oro enemde Jehovah esịt? (b) Nso ke idineme ke ibuotikọ oro etienede?
18 Jehovah adara utom ofụri esịt oro mbufo ẹnamde ẹnọ enye, inamke n̄kpọ m̀mê se mbufo ẹkemede ndinam okpon m̀mê ekpri didie. Kpa ye oro ‘owo emi mbufo ẹdide ke enyọn̄ idem’ ekemede nditaha, ẹkeme ndinam ‘owo emi mbufo ẹdide ke esịtidem’ afiak edi obufa ke usen ke usen. (2 Corinth 4:16) Eyịghe idụhe nte ke Jehovah adara se mbufo ẹkenamde ke ini edem, imonyụn̄ inen̄ede ifiọk ke enye adara n̄ko se mbufo ẹnamde idahaemi ke ntak enyịn̄ esie. (Mme Hebrew 6:10) Ke ibuotikọ oro etienede, nnyịn iyeneme adan̄a nte utọ mbuọtidem oro ekemede nditụk ediwak owo.
Didie ke Afo Ọkpọbọrọ?
• Nso eti uwụtn̄kpọ ke Anna ekenịm ọnọ mme Christian oro ẹdide n̄kani owo mfịn?
• Ntak emi usọn̄ mîkemeke ndikpan owo ndinam kpukpru n̄kpọ?
• Didie ke n̄kani owo ẹkeme ndika iso nten̄e Abasi?
• Didie ke Jehovah ese utom oro n̄kani owo ẹnamde ẹnọ enye?
[Ndise ke page 23]
Daniel oro ekedide akanieren ama odụn̄ọde “n̄wed” ọfiọk adan̄a nte ntan̄mfep Judah edibịghide
[Mme ndise ke page 25]
Ediwak n̄kani owo ẹnịm nti uwụtn̄kpọ ke ndisidụk mbono esop kpukpru ini, ndisibuana ifịk ifịk ke utom ukwọrọikọ, nnyụn̄ mma ndikpep n̄kpọ