Nditọeka Oro Mîkokopke Inemesịt “Ẹkebọp Ufọk Israel”

NTE eyo ọtọn̄ọde ndisiere, Leah ọfiọk ke ẹmọn̄ ẹmụm imọ. Jacob emi enye anade kiet ọmọn̄ edifiọk ke idịghe imọ idi Rachel udun̄wan eka imọ. Leah ama anam nte ete esie eketemede enye, eyedi ama enen̄ede ofụhọ n̄kpọ ke iso, onyụn̄ odụk ke okoneyo oro ekebede okosụhọde ana ke bed ndọ oro ẹketịmde ẹnọ Jacob ye Rachel.

Kere nte eketiede Jacob ke idem ke eyo ama ekesiere enye onyụn̄ edikụt ke ẹma ẹbre imọ n̄kari! Jacob ama ayat esịt onyụn̄ ada ikọ ebịne Laban ete Leah. Ofụri emi, enyene ndidi Leah ama etie ekere nte imọ iketienede inyịme ndibre utọ n̄kari oro ye se oro ekemede ndida ndi ke ini iso. Mbụk Leah ye Rachel edi ata akpan mbụk Bible. Mbụk emi anam ẹfiọk n̄ko ufọn edidọ n̄wan m̀mê ebe kiet ye ufọn edinam akpanikọ nnọ nsan̄a ndọ.

Esenowo ke Obube Mmọn̄

Isua itiaba mbemiso emi, Rachel ama efehe akasian ete esie ke imokụt esenowo oro ọdọhọde ke idi iman mmimọ ke obube mmọn̄. Esenowo oro ekedi Jacob, eyen eyeneka ete esie, emi ekedide andituak ibuot nnọ Jehovah. Ke ọfiọn̄ kiet ama ekebe, Jacob ama ọdọhọ Laban ke imọn̄ inam utom isua itiaba inọ enye ke ibuot Rachel. Ke Laban ama okokụt nte eyen eyeneka imọ anamde utom ọkpọsọn̄ onyụn̄ ọfiọk ke ekedi ido ini oro owo ndidọ iman esie, Laban ama enyịme.—Genesis 29:1-19.

Ima oro Jacob akamade Rachel ikedịghe ndisịme ima. Jacob ekese isua itiaba oro mmọ ẹkedụkde ediomi ndọ “ke ekpri ini, koro amade enye.” (Genesis 29:20) Jacob ndikama Rachel tutu esịm usen emi Rachel akpade owụt ke anaedi Rachel ama enyene nti edu.

Ndi Leah n̄ko ama odori enyịn ndidọ anam-akpanikọ andituak ibuot nnọ Jehovah? Bible itịn̄ke. Bible etịn̄ in̄wan̄-in̄wan̄ se Laban ekekerede aban̄a ndọ Leah. Ke ini ndọ Rachel ama ekekem, Laban ama anam akwa usọrọ. Edi ke mbubịteyo oro, Bible ọdọhọ ke enye ama emen Leah ọsọk Jacob “ndien enye ọdọ Leah.”—Genesis 29:23.

Ndi Leah ama etiene ebre n̄kari emi man ẹbian̄a Jacob? Mîdịghe, ndi enye okonyụn̄ okop uyo ete esiemmọ? Rachel okodu m̀mọ̀n̄? Ndi enye ama ọfiọk se ikakade iso? Edieke edide ama ọfiọk, eketie enye didie ke idem? Ndi enye ekpekekeme nditre ndinam uyo ete esie oro ekedide owo ido esie? Bible ibọrọke mme mbụme emi. Se ededi oro Rachel ye Leah ẹkekerede ẹban̄a n̄kpọ emi, se idude edi nte ke odu oro ama ayat Jacob esịt. Jacob okonyụn̄ emen iyatesịt esie ebịne Laban, idịghe nditọiban esie emi. Enye ama ọtọhọ ye Laban ete: “Nte nnamke n̄kpọ nnọ fi ke Rachel? ke nso ndien ke abian̄a mi ntem?” Nso ke Laban ọkọbọrọ? Enye ọkọbọrọ ete: “Isinamke ntre ke edem nnyịn, ndibem iso nnọ udun̄wan n̄kpọn̄ adiaha. Nam urua esie emi ọyọhọ, ndien nnyịn iyọnọ fi emi n̄ko, ke utom emi edinamde ọnọ mi kan̄a ke isua itiaba en̄wen.” (Genesis 29:25-27) Ntem ke ẹkebian̄a Jacob ẹnam enye ọdọ iban iba, emi akanamde idiọk ufụp odu ke ufọk esie.

Ubon Oro Mîkopke Inemesịt

Jacob akama Rachel. Ke Abasi ama okokụt ke “ẹsua” Leah, enye ama an̄wan̄a Leah idịbi, edi Rachel edi ada. Edi Leah ikoyomke eyen kpọt, okoyom Jacob ama imọ n̄ko. Ke ama okokụt ke ẹma Rachel, enye ama enen̄ede ofụhọ. Kpa ye oro, Leah okosụk ododori enyịn ke Jacob ayama imọ ke ama akaman akpan ọnọ enye, Reuben, emi ọwọrọde, “Sese, Eyeneren!” Leah ama enyene ntak oro enye okosiode eyen esie enyịn̄ oro ọwọrọde “Jehovah emese ukụt mi; oto oro ebe mi ayama mi ke emi.” Edi oro ikanamke Jacob ama enye idem ke enye ama akaman udọ. Leah okokot udọ esie, Simeon, emi ọwọrọde “Edikop.” Enye ekekere ete: “Koro Jehovah okopde ete ẹsua mi, Enye ọnọ mi eyen emi n̄ko.”—Genesis 29:30-33.

Leah ndidọhọ ke Abasi ama okop owụt ke Leah ama esibọn̄ akam aban̄a mfịna esie. Etie nte enye ekedi n̄wan oro akanamde akpanikọ. Edi enye ama aka iso okop mfụhọ idem ke ama akaman Levi, udọ udọ. Enyịn̄ esie emi ọwọrọde “Edisọn̄ọ Nyịre,” m̀mê “Edidianakiet,” anam ikọ Leah emi an̄wan̄a: “Ke ini emi ebe mi ayadiana ye ami, koro mma nnịm nditọ-iren ita nnọ enye.” Nte ededi, etie nte Jacob ikosụk inen̄ekede ima enye. Enyene ndidi Leah ama ediduọk odudu do ndien, koro enyịn̄ oro enye okosiode ọyọhọ udọ esie ita iwụtke ke enye ke okodori enyịn Jacob ndinen̄ede mma imọ. Utu ke oro, enyịn̄ oro enye okosiode Judah owụt esịtekọm oro enye ekenyenede ọnọ Abasi. “Judah” ọwọrọ “Itoro,” m̀mê “Se Ẹtorode.” N̄kukụre se Leah ọkọdọhọde ekedi: “Ke ini emi nyotoro Jehovah.”—Genesis 29:34, 35.

Edi akpanikọ ke Leah ama ofụhọ, Rachel n̄ko ikonyụn̄ ikopke inemesịt. Enye ama aka ọkọdọhọ Jacob ete: “Nọ mi nditọ, mîdịghe nyakpa.” (Genesis 30:1) Rachel ama ọfiọk ke Jacob ama imọ, edi enye okoyom ndiman nditọ n̄ko. Leah ama enyene nditọ, edi enye okoyom Jacob ama imọ n̄ko. Mmọ mbiba ẹkeyom se enye eken ekenyenede, ntre mmọ mbiba ikokopke inemesịt. Mmọ mbiba ẹma ẹma Jacob, ẹnyụn̄ ẹyom ndiman nditọ nnọ enye. Mmọ mbiba ẹkefịbe kiet eken ufụp. Nso idiọk idaha okodu ntem ke ubon oro!

Ndi Ẹdi Nditọ Rachel?

Ẹkesida unana eyen ini oro nte isụn̄i. Abasi ama ọn̄wọn̄ọ ọnọ Abraham, Isaac, ye Jacob ete ke “mfri” oro edidade ufọn ọsọk ofụri ererimbot edimana ke ubon mmọ. (Genesis 26:4; 28:14, NW) Edi Rachel ekedi ada. Jacob ama anam enye ọfiọk ke Abasi kpọt ekeme ndinọ enye nditọ man enye ekpekeme nditịp nsịn ke mfọn emi. Edi Rachel ikenyeneke ime. Enye ama ọdọhọ Jacob ete: “Se Bilhah ofụn an̄wan, dọ enye; enye oyonyụn̄ aman ke edọn̄ mi, ndien ami n̄ko nyokụt nditọ eke ẹtode enye ke idem.”—Genesis 30:2, 3.

Ekeme ndisọn̄ nnyịn ndifiọk ntak emi Rachel akanamde n̄kpọ ntre. Nte ededi, se ẹkụtde ke nte ẹkesidiande ndọ ke eset ofụri N̄kpet N̄kpet Edem Usiahautịn owụt ke ekedi ido ibanndọ oro mîmanke eyen ndimen ofụn an̄wan mmọ nnọ ebe mmọ man ẹnyene eyen.a (Genesis 16:1-3) Ke ndusụk idaha, ẹkesida nditọ ofụn an̄wan oro nte eke ata n̄wan.

Ke Bilhah ama akaman eyeneren, Rachel ama ofiori ke idatesịt ete: “Abasi ama ekpe ikpe mi, ama onyụn̄ okop uyo mi, onyụn̄ ọnọ mi eyen-eren.” Enye okosio enye Dan, emi ọwọrọde, “Ebiereikpe.” Emi ọwọrọ ke enye n̄ko ama ọbọn̄ akam aban̄a mfịna esie. Ke Bilhah ama akaman Naphtali udọ esie, emi ọwọrọde, “En̄wan Mi,” Rachel ama ọdọhọ ete: “Mman̄wana ata akwa en̄wan ye eyen-eka mi, mma nnyụn̄ n̄kan.” Enyịn̄ emi owụt ekọn̄ oro mmọ mbiba ẹkesitopde.—Genesis 30:5-8.

Ekeme ndidi Rachel ekekere ke imọ ikanam n̄kpọ ikekem ye akam oro imọ ikọbọn̄de ke ini enye akadade Bilhah ọnọ Jacob, edi idịghe nte Abasi akaduakde ndinọ enye nditọ edi oro. Nnyịn imekeme ndikpep n̄kpọ nto oro. Ima iben̄e Jehovah n̄kpọ, akpana inyene ime ibet enye. Enye ekeme ndibọrọ akam ke usụn̄ oro nnyịn mîkekereke-kere ye ke ini oro nnyịn mîkodorike enyịn.

Leah n̄ko ama emen Zilpah ofụn an̄wan esie ọnọ Jacob mbak eyeneka edikan imọ. Ofụn an̄wan esie ama aman Gad, ekem aman Asher.—Genesis 30:9-13.

Se iketịbede ke ntak mfri eto-ima oro Reuben akpan Leah okokụtde owụt ekọn̄ oro Rachel ye Leah ẹkesitopde. Ẹkekere ke mfri eto-ima emi esinam owo ọsọp oyomo. Ke ini Rachel ọkọdọhọde ẹnọ imọ esisịt, Leah ama ọbọrọ ke iyatesịt ete: “Nte edibọ emi afo ọbọde mi ebe mi edi ekpri n̄kpọ? ọmọn̄ ọbọ mi mfri eto-ima eyen mi n̄ko?” Ndusụk owo ẹdọhọ ke ikọ esie ọwọrọ ke Jacob ama esiwak ndidu ye Rachel akan imọ. Ekeme ndidi Rachel ama okụt ntak emi Leah akayatde esịt, anam enye ọbọrọ ete: “Mmọdo enye ayadan̄ ye afo ke okoneyo emi ke esịt mfri eto-ima eyen fo.” Ntre, ke Jacob ama ekedi edisịm ufọk mbubịteyo oro, Leah ama ọdọhọ enye ete: “Dụk tiene mi; koro mmedep fi ke mfri eto-ima eyen mi.”—Genesis 30:15, 16.

Leah ama edinyene Issachar ye Zebulun, ọyọhọ eyen ition ye itiokiet. Ke oro ebede, enye ama ọdọhọ ete: “Ke emi, ebe mi oyodụn̄ ye ami, koro mmaman nditọ-iren itiokiet nnọ enye.”b—Genesis 30:17-20.

Mfri eto-ima oro ikenyeneke ufọn. Edi ke isua itiokiet ẹma ẹkebe tọn̄ọ ẹkedọ ndọ, Rachel ama ediyomo onyụn̄ aman Joseph, koro Jehovah ama “eti” enye onyụn̄ okop eben̄e esie. Ini emi ndien ke Rachel ekekeme ndidọhọ ete: “Abasi ama odorode mi bụt.”—Genesis 30:22-24.

N̄kpa ye N̄kpọ-Akpa

Rachel ama akpa ke ini akamande Benjamin udọ esie. Jacob ama enen̄ede ama Rachel, onyụn̄ enen̄ede ama nditọ esie mbiba. Ke ediwak isua ẹma ẹkebe, ke ini Jacob ke idemesie ekekperede n̄kpa, enye okosụk eteti n̄kpa-nsek edima n̄wan esie, Rachel. (Genesis 30:1; 35:16-19; 48:7) Edi owo itịn̄ke n̄kpọ ekededi iban̄a n̄kpa Leah ke mîbọhọke ndidọhọ ke Jacob okobụk enye ke udi oro enye ke idemesie okonyụn̄ ọdọhọde ekem ẹbụk imọ.—Genesis 49:29-32.

Ke Jacob ama ọkọsọn̄, enye ama enyịme ke n̄kpọ ama ọdiọk ye imọ—esịnede uwem ubon imọ. (Genesis 47:9) Eyịghe idụhe nte ke uwem ikonyụn̄ imemke inọ Leah ye Rachel nde. Se iketịbede inọ mmọ owụt ndiọi utịp udọ uwak iban, onyụn̄ owụt ntak emi Jehovah okowụkde ete owo ọdọ n̄wan kiet. (Matthew 19:4-8; 1 Timothy 3:2, 12) Ke ini ebe m̀mê n̄wan enyenede udọn̄ ke idem owo en̄wen m̀mê amade owo, emi esinam ẹfịbe ufụp. Ntak edi oro Abasi akpande use ye efịbe.—1 Corinth 6:18; Mme Hebrew 13:4.

Nte ededi, Abasi ama aka iso—ke osụk akaka iso—ada mme anana-mfọnmma iren ye iban osu uduak esie. Nditọeka iban iba emi ẹkedi mme anana-mfọnmma owo nte nnyịn. Nte ededi, Jehovah ama ada iban emi ọtọn̄ọ ndisu se enye ọkọn̄wọn̄ọde ọnọ Abraham. Enen ke ini ẹkedọhọde ke Rachel ye Leah “ẹkebọp ufọk Israel.”—Ruth 4:11.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Ndise ke page 9]

Leah ye Rachel ẹkeyom se enye eken ekenyenede, mmọ mbiba ikonyụn̄ ikopke inemesịt

[Ndise ke page 10]

Nditọ Jacob 12 ẹkebon idụt Israel