Ka Iso Kop Idatesịt Nte Osụk Esede Aban̄a Mbon En̄wen

1-2. Jehovah esida didie mbon emi ẹsede ẹban̄a mbon en̄wen? (Mme N̄ke 19:17) (Se mme ndise n̄ko.)

BRỌDA JIN-YEOL emi otode Korea ọdọhọ ete: “Ebe isua 32 tọn̄ọ ami ye n̄wan mi ikanam ndọ. Isua ition idaha-emi, ami nse mban̄a enye. Enye ọdọn̄ọ Parkinson’s disease inyụn̄ ikemeke ndinyịghede idem. Mmama n̄wan mi tutu onyụn̄ enenem mi ndise mban̄a enye. Kpukpru okoneyo enye esina ke bed ufọkibọk emi enịmde ke ufọk nnyịn. Nsina n̄kpere enye nnyụn̄ mmụm enye ubọk nde.”

² Ndi ke ese aban̄a ete fo, eka fo, n̄wan fo, ebe fo, eyen fo, m̀mê ufan fo? Ekpedi ntre, ana-edi amama nte ekemede ndin̄wam enye. Afo ndise mban̄a owo fo emi amade owụt ke amama Jehovah. (1 Tim. 5:4, 8; Jas. 1:27) Edi mme owo isiwakke ndikụt mme mfịna emi asan̄ade ye utom oro, emi afo ọyọde. Ndusụk ini ekeme ndikam ntie fi nte ke se iwọrọde fi an̄wan̄a fi ikpọn̄. Iso fo ekeme nditie imam imam, edi ama edi sụk afo sụk idem, afo obom eyet. (Ps. 6:6) Ekeme ndinam mbon en̄wen idiọn̄ọke kpukpru se iwọrọde fi, edi Jehovah ọdiọn̄ọ. (Men Exodus 3:7 domo.) Mmọn̄eyet fo ye kpukpru se anamde ọnọ owo fo oro idịghe ekpri n̄kpọ ke enyịn esie. (Ps. 56:8; 126:5) Jehovah okụt kpukpru se anamde an̄wam enye oro. Enye ada ke imọ ke afo ọnọ ebuọt onyụn̄ ọn̄wọn̄ọ ke iyọnọ fi usiene.​—Kot Mme N̄ke 19:17.

3. Nso ye nso ikpakanam ọsọn̄ Abraham ye Sarah ndise mban̄a Terah?

³ Mbụk irenowo ye iban emi ẹkesede ẹban̄a mbon en̄wen awak ke Bible. Kop uwụtn̄kpọ Abraham ye Sarah. Ini mmọ ẹkpọn̄de Ur, Terah ete mmọ ekedi n̄kpọ nte isua 200. Kpa ye oro, enye ama etiene mmọ ọkpọn̄ Ur. Mmọ ẹma ẹto do ẹka Haran. Isan̄ ediwak urua ke okop emi. (Gen. 11:31, 32) Imenịm ke Abraham ye Sarah ẹma ẹma Terah, edi kere nte ọkọsọn̄de mmọ ndise mban̄a enye akpan akpan ke usụn̄ isan̄ oro. Ekeme ndidi mmọ ẹkewat ke camel m̀mê enan̄-mbiomo, ndien ana-edi ama enen̄ede ọsọn̄ Terah emi ama okokpon owo ndisidọk mme unam oro ntie nnyụn̄ ndoro do yak ẹwat enye ke ata anyan ini. Ana-edi ama esikak mmọ eti-eti ndusụk ini; n̄kọ owo ke mmọ ẹkedi nan̄a. Edi inamke n̄kpọ m̀mê n̄kpọ eketie didie, Jehovah ama ọnọ mmọ ukeme ẹnam se akanade ẹnam, ẹnyụn̄ ẹyọ se akanade ẹyọ. Ukem nte Jehovah akan̄wamde Abraham ye Sarah, enye ayan̄wam fi onyụn̄ ọsọn̄ọ fi idem.​—Ps. 55:22.

4. Idineme nso ke ibuotikọ emi?

⁴ Idatesịt ekeme ndinam afiak emem fi utom ndika iso nse mban̄a mbon emi esede aban̄a. (N̄ke 15:13) Ọkpọkọm n̄kpọ ọwọn̄ọde obono didie ke uwem, owo idatesịt esisụk edi owo idatesịt. (Jas. 1:2, 3) Akpanam nso man ekeme ndinyene utọ idatesịt oro? N̄kpọ kiet edi ndibọn̄ akam nnọ Jehovah, ndiberi edem ke enye, nnyụn̄ ndọhọ enye an̄wam fi aka iso okop idatesịt. Ke ibuotikọ emi, imọn̄ ineme mme n̄kpọ en̄wen emi mbon emi ẹsede mbon en̄wen enyịn ẹkemede ndinam man mmọ ẹka iso ẹkop idatesịt. Iyonyụn̄ ineme nte mbon en̄wen ẹkemede ndin̄wam mmọ. Ẹyak ibem iso ineme ntak emi anade mbon emi ẹsisede ẹban̄a mbon en̄wen ẹka iso ẹkop idatesịt, ye mme n̄kpọ emi ẹkemede ndibọ mmọ idatesịt.

NTAK EMI EKEMEDE NDISỌN̄ FI NDIKOP IDATESỊT INI ESEDE ABAN̄A OWO

5. Ntak emi ọfọnde yak mbon emi ẹsisede ẹban̄a mbon en̄wen ẹka iso ẹkop idatesịt?

⁵ Mbon emi ẹsede ẹban̄a mbon en̄wen mîkopke idatesịt aba, ekpri ekpri n̄kpọ do, edikakak mmọ. (N̄ke 24:10) Ama onyụn̄ akak mmọ ke idem, mmọ idinen̄ekede ifọn ido ye owo emi mmọ ẹsede enyịn, idinyụn̄ inen̄ekede in̄wam enye aba. Nso ye nso ikeme ndinam mbon emi ẹsede ẹban̄a mbon en̄wen ẹkûkop idatesịt aba?

6. Ntak emi esitiede ndusụk mbon emi ẹsede ẹban̄a owo nte ẹdọhọ ke ibifịk okụre mmọ?

⁶ Ibifịk ekeme ndikụre mbon emi ẹsisede ẹban̄a mbon en̄wen. Sista Leah ọdọhọ ete: “Ndise mban̄a owo esikama editịmede esịt idem ke mme usen emi ọfọnde usen. Ke utịt usen kiet kiet, esiwak nditie mi nte ibifịk okụre mi. Ndusụk ini ibuot esiyon̄ mi tutu owo ọkpọnọ mi etop ke fon, n̄kemeke ndibọrọ.” Esisọn̄ ndusụk mbon emi ẹsede ẹban̄a mbon en̄wen ndide idap ọfọn m̀mê ndiduọk odudu ọfọn yak idem afiak okobo mmọ. Sista Inés ọdọhọ ete: “Esisọn̄ mi ndide idap yak ekem. Ke okoneyo, hour iba ama ebe, ana ndemede n̄kese eka ebe mi enyịn. Ediwak isua ebe idaha-emi, ami ye ebe mi ikaha nduọkodudu.” Ẹkpekot ndusụk mbon emi ẹsede ẹban̄a owo edinam mîdịghe ẹnọ mmọ ndusụk utom ke esop Abasi, mmọ isikemeke ndinyịme ke ntak emi anade mmọ ẹdu ye owo emi mmọ ẹsede ẹban̄a kpukpru ini. Ama etie ntre, ekeme nditie mmọ ikpọn̄ ikpọn̄ ke idem, ke uwem mmọ edi ka iso, ikaha; nyọn̄ edem, inyọn̄ke.

7. Nso isinam ndusụk mbon emi ẹsede ẹban̄a mbon en̄wen ẹfụhọ mîdịghe esịt afịna mmọ?

⁷ Esịt ekeme ndinen̄ede mfịna mbon emi ẹsisede mbon en̄wen enyịn mîdịghe mmọ ẹnen̄ede ẹfụhọ. Sista Jessica ọdọhọ ete: “Ami ke idemmi mmenyene mme n̄kpọ emi mmensikemeke ndinam. N̄kpada ini nse mban̄a idemmi, esitie mi nte ndi ibụk, esịt esinyụn̄ afịna mi.” Ndusụk ini se isinamde esịt afịna ndusụk mbon emi ẹsede ẹban̄a mbon en̄wen edi ke inemke mmọ nte uwem ọwọn̄ọrede ana yak edi se mmọ ẹnamde utọ utom oro. Se ifịnade mbon en̄wen edi ke mmọ ẹkere ke mmimọ ikemeke ndin̄wam owo emi mmọ ẹmade nte akpanade mmọ ẹn̄wam. Eke mbon eken edi ke ini emi esịt akayatde mmọ, mmọ ẹma ẹtịn̄ n̄kpọ emi akabiakde owo emi mmọ ẹsede enyịn. (Jas. 3:2) Ndusụk mbon emi ẹsede owo enyịn ẹsifụhọ sia owo mmọ emi idem ọkọsọn̄de, enye onyụn̄ okop idem ntem, edidi owo udọn̄ọ. Sista Barbara ọdọhọ ete: “N̄kpọ kiet emi enen̄erede afịna mi edi ndidi eyo esiere, ke n̄kụt nte owo emi mmade eyetde aka.”

8. Nọ uwụtn̄kpọ ndiwụt nte ekpri ekọm emi ẹkọmde owo emi esede owo enyịn ekemede ndinam esịt enem enye.

⁸ Ndusụk mbon emi ẹsede ẹban̄a mbon en̄wen ẹsikere ke owo idaha se mmimọ inamde ke n̄kpọ. Ntak esitiede mmọ ntre edi ke owo isiwakke ndikọm m̀mê nditoro mmọ ke ọkpọsọn̄ utom mmọ ye ke kpukpru se mmọ ẹyakde atak. Ekpri ekọm emi ikọmde owo ekeme ndinam esịt enem enye tutu. (1 Thess. 5:18) Sista Melissa ọdọhọ ete: “Ndusụk ini mmesitua ke ntak emi akakde mi, idem onyụn̄ ememde mi. Edi mbon emi nsede mban̄a ẹma ẹdọhọ mi ‘Sọsọn̄ọ ke kpukpru se anamde ọnọ mi,’ esinem mi eti-eti! Mme ikọ oro ẹsin̄wam mi ndemede edem usen oro, mben̄e idem ndise mban̄a mmọ, esinyụn̄ ọdọdọn̄ mi ndinam oro.” Brọda Ahmadu etịn̄ nte ekọm emi ẹkọmde imọ esin̄wamde imọ. Enye ye n̄wan esie ẹse ẹban̄a ekpri eyen eyeneka n̄wan esie emi odụn̄de ye mmọ, emi ọdọn̄ọde ndisi. Enye ọdọhọ ete: “Kpa ye edide ekeme ndinam kpukpru se iyakde atak man ikeme ndise mban̄a eyen oro idin̄wan̄ake enye, esịt esidat mi eti-eti enye ama ọkọm nnyịn mîdịghe etịme ndiwet ‘Mmama mbufo’ ke pepa nnọ nnyịn.”

SE IDIN̄WAMDE FI AKA ISO OKOP IDATESỊT

9. Didie ke owo emi esede aban̄a owo en̄wen ekeme ndiwụt ke imọ inamke se ikponde ikan imọ?

⁹ Kûnam se ikponde ikan fi. (N̄ke 11:2) Idịghe kpukpru ini ke idisinyene odudu ye ini inam se ikpamade ndinam. Ntre eyedi se ebierede se edikemede ndinam ye se mûdukemeke. Ndusụk ini, owo ọkpọdọhọ fi anam n̄kpọ, ekeme ndidi se ọdọhọde ke imọ idikemeke. Uduehe ibet! Se idude edi ke uyomke ndinam se ikponde ikan fi. Mbon en̄wen ẹkpedọhọ ke imọn̄ in̄wam fi, nyịme nyụn̄ kọm mmọ. Brọda Jay ọdọhọ ete: “Idịghe kpukpru ini ke idikeme ndinam se ikoyomde ndinam. Afo ndidiọn̄ọ ebiet emi odudu fo etrede unyụn̄ unamke n̄kpọ ube adan̄a ayan̄wam fi aka iso okop idatesịt.”

10. Ntak emi ọfọnde mbon emi ẹsisede ẹban̄a mbon en̄wen ẹnyene mbufiọk? (Mme N̄ke 19:11)

¹⁰ Nyene mbufiọk. (Kot Mme N̄ke 19:11.) Ama enyene mbufiọk, oyosụk anam n̄kpọ emem emem ẹma ẹnam se iyatde fi. Owo emi enyenede mbufiọk esidomo ndidiọn̄ọ se inamde owo anam n̄kpọ. Imọdiọn̄ọ ke ndusụk udọn̄ọ emi owo enyenede ekeme ndinam owo anam n̄kpọ ke usụn̄ emi mîdịghe ido esie. (Eccl. 7:7) Ke uwụtn̄kpọ, owo emi esifọnde uwem onyụn̄ ekerede aban̄a mbon en̄wen ekeme ndikabade ntie ikọ ikọ, afan̄a n̄kpọ ntịme ntịme. Mîdịghe enye ekeme ndiyom owo emi esede aban̄a enye owowot idem; se owo oro akpananam, ana enye okụt ndudue ọnọ; onyụn̄ ọsọsọn̄ ndinam n̄kpọ yak enem enye esịt. Ekpedi ese aban̄a owo emi ọdọn̄ọde idiọk udọn̄ọ, akpanam ndụn̄ọde aban̄a udọn̄ọ esie, oro ekeme ndin̄wam fi. Adan̄a nte udọn̄ọ oro enen̄erede an̄wan̄a fi, ntre ke afo edinen̄ede okụt ke udọn̄ọ oro anam enye etie ntre, ke idịghe ido esie edi oro.​—N̄ke 14:29.

11. Mme akpan n̄kpọ ewe ke akpana mbon emi ẹsede ẹban̄a mbon en̄wen ẹsinyene ini ẹnam kpukpru usen? (Psalm 132:4, 5)

¹¹ Nyene ini nam se idin̄wamde fi enen̄ede ekpere Jehovah. Ndusụk ini eyedi se osiode ubọk ke ndusụk n̄kpọ man enyene ini anam mme n̄kpọ emi ẹdide ‘akpan n̄kpọ ẹkan.’ (Phil. 1:10) Kiet ke otu mmọ edi ndinam se idin̄wamde fi enen̄ede ekpere Jehovah. Ndituak ibuot nnọ Jehovah ekedi akakan n̄kpọ ke uwem Edidem David. (Kot Psalm 132:4, 5.) Ukem ntre n̄ko, ana enyene ini kpukpru usen ndida n̄kot Ikọ Abasi nnyụn̄ mbọn̄ akam. Akpan n̄kpọ edi oro. Sista Elisha ọdọhọ ete: “Ami ndibọn̄ akam nnyụn̄ ntie n̄kere mme Psalm emi ẹdọn̄de mi esịt an̄wam mi n̄ka iso n̄kop idatesịt. Akam edi akakan n̄kpọ emi an̄wamde mi. Mmesibọn̄ akam nnọ Jehovah ediwak ini ke usen yak enye anam esịt ana mi sụn̄.”

12. Ntak emi ọfọnde yak mbon emi ẹsede ẹban̄a mbon en̄wen ẹnyene ini ẹse ẹban̄a idem mmọ n̄ko?

¹² Nyene ini se ban̄a idemfo. Ekeme ndisọn̄ mbon emi ẹnyenede ediwak n̄kpọ ndinam, utọ nte mbon emi ẹsisede ẹban̄a mbon en̄wen, ndisidia nti udia kpukpru ini sia mmọ inen̄ekede inyene ini ikedep nti n̄kpọ idia m̀mê nditem nti n̄kpọ ndia. Ana adia n̄kpọ ọfọn onyụn̄ esịn̄ede idem ọfọn man idem ọsọn̄ fi, afo onyụn̄ ekeme ndikere n̄kpọ ọfọn. Ntre kpa ye emi mûnen̄ekede unyene ini, domo ndisidia nti udia nnyụn̄ nsịn̄ede idem. (Eph. 5:15, 16) N̄kpọ en̄wen edi ndidomo nditịm nde idap. (Eccl. 4:6) Ndụn̄ọde emi ẹnamde owụt ke idap ekeme ndin̄wam mfre nnyịn afiak ọdiọn̄ idem esiemmọ. Ibuotikọ emi “How Sleep Can Affect Stress,” ke ikpehe Intanet emi ẹkotde Banner Health owụt ke nditịm nde idap ekeme ndinam nnyịn ikûnen̄ede utịmede esịt onyụn̄ an̄wam nnyịn idiọn̄ọ nte ikpanamde n̄kpọ esịt ama etịmede nnyịn. Eyedi n̄ko se enyenede ini se anamde n̄kpọ enem idem esịt. (Eccl. 8:15) Sista kiet emi esisede aban̄a owo etịn̄ se in̄wamde enye aka iso okop idatesịt. Enye ọdọhọ ete: “Enyọn̄ ekpeye, mmesidomo ndiwọrọ an̄wa man un̄wana utịn otụk mi ekpri. Mmesidomo ndisan̄a ye ufan mi kiet n̄kanam n̄kpọ nnem idem esịt, ọdiọk akaha ini kiet ke ọfiọn̄.”

13. Ntak emi esifọnde owo asak imam? (Mme N̄ke 17:22)

¹³ Nam idọkọ, sak imam. (Kot Mme N̄ke 17:22; Eccl. 3:1, 4) Imam ọfọn owo ke idem, esinyụn̄ anam esịt m̀mê idem enem owo. Ama ese aban̄a owo, ediwak ini n̄kpọ isisan̄ake nte akaduakde. Edi n̄kpọ okpoyom ndidiọk fi esịt, afo anam idọkọ, asak, emen iso efep, ekeme ndimem fi utom ndiyọ. Ama esisak imam ye owo emi esede aban̄a, oro ekeme ndinam mbufo mbiba ẹnen̄ede ẹkpere.

14. Didie ke afo nditịn̄ nte etiede fi ke idem nnọ ata ufan fo ekeme ndin̄wam fi?

¹⁴ Tịn̄ nte etiede fi ke idem nọ ata ufan fo. Ọkpọkọm etịme didie, ndusụk ini eyetie fi nte udûkemeke aba. Ke utọ ini oro, se ikemede ndin̄wam fi edi nditịn̄ nte etiede fi ke idem nnọ ata ufan fo; owo emi mîdidịghe ama etịn̄ ọnọ enye, enye ete fi, ‘Akananam didie anam ntre?’ mîdịghe osio idem ọduọk ke isọn̄. (N̄ke 17:17) Enye akpakpan̄ utọn̄ ọnọ fi onyụn̄ etịn̄ se isọn̄ọde fi idem, enye oro ikpọn̄ ekem ndin̄wam fi aka iso okop idatesịt.​—N̄ke 12:25.

15. Didie ke afo ndikere se odoride enyịn ndinyene ke Paradise ekeme ndinam esịt adat fi?

¹⁵ Kere nte afo ye owo emi afo amade do ẹditiede ke Paradise. Kûfre ke utom emi anamde ese aban̄a owo do idịghe n̄kpọ nsinsi. Jehovah ikaduakke mme owo ẹditie ẹnam utọ utom oro. (2 Cor. 4:16-18) “Ata uwem” ke edi ke iso. (1 Tim. 6:19) Oyokụt ke esịt eyenen̄ede adat fi ama etie ye owo emi afo amade do eneme se mbufo mbiba ẹdidiande ubọk ẹnam ke Paradise. (Isa. 33:24; 65:21) Sista Heather ọdọhọ ete: “Mmesiwak ndidọhọ mbon emi nsede mban̄a nte ke ekpri ini ke iso, iyesitie kiet ikịm ọfọn̄, nyesifehe itọk ye mmọ, nnyụn̄ n̄wat enan̄ukwak ye mmọ. Iyetem bred ye udia inọ mbon nnyịn emi ẹsetde ẹdi. Imesidiana kiet ikọm Jehovah ke idotenyịn emi enye ọnọde nnyịn.”

NTE MBON EN̄WEN ẸKEMEDE NDIN̄WAM

16. Owo emi esede aban̄a owo okpodu ke esop nnyịn, didie ke ikeme ndin̄wam enye? (Se ndise n̄ko.)

¹⁶ N̄wam mbon emi ẹsede ẹban̄a mbon en̄wen ẹnyene ini ẹnam n̄kpọ ẹnọ idemmọ. Usụn̄ emi nnyịn eken ke esop ikemede ndin̄wam edi ndidọhọ owo emi esede aban̄a owo en̄wen ke imọn̄ in̄wam ise owo esie enyịn. Ima inam ntre, iyan̄wam mmọ ẹnyene ini ẹduọk odudu mîdịghe ẹnam n̄kpọ en̄wen emi anade mmọ ẹnam. (Gal. 6:2) Ndusụk mme asuanetop ẹsidiomi ndinam oro kpukpru urua. Sista Natalya emi esede aban̄a ebe esie emi mîkemeke ndisan̄a ọdọhọ ete: “Brọda kiet ke esop nnyịn esidi ini kiet m̀mê ikaba ke urua edidu ye ebe mi. Enye esimen ebe mi aka ukwọrọ-ikọ. Mmọ ẹsitie kiet ẹneme nneme, ẹsikam ẹtie kiet ẹse fim. Esinen̄ede enem ebe mi enye ama anam mme n̄kpọ oro, onyụn̄ anam nnyene ini nnam n̄kpọ nnọ idemmi utọ nte ndiwọrọ nsan̄a mbọ ofụm.” Ndusụk ini, emekeme ndidọhọ owo emi esede aban̄a owo en̄wen ke imọ imọn̄ idise owo esie oro enyịn okoneyo, man enye enyene ufan̄ ede idap ọfọn.

17. Didie ke ikeme ndin̄wam mbon emi ẹsisede ẹban̄a mbon en̄wen mmọ ẹma ẹdi mbono esop?

¹⁷ N̄wam mbon emi ẹsisede ẹban̄a mbon en̄wen mmọ ẹma ẹdi mbono esop. Nditọ-ete emi ẹsisede ẹban̄a mbon en̄wen ẹkeme ndinam ikopke ediwak se ẹnamde ke mbono esop ye ke n̄kpri ye ikpọ mbono ke ntak owo emi mmọ ẹsede enyịn. Nditọ-ete ke esop ẹkeme ndidọhọ owo emi esede aban̄a owo en̄wen ke imọn̄ itie ye owo oro tọn̄ọ ke ntọn̄ọ mbono esop tutu ẹsuana, mîdịghe ke ndusụk ikpehe ke mbono esop. Edieke owo emi ẹsede ẹban̄a mîkemeke ndikpọn̄ ufọk, emekeme ndika mbịne enye akada Intanet odụk mbono esop ye enye man owo emi esede enye enyịn ekeme ndidụk ke Ufọkmbono Obio Ubọn̄.

18. Nso en̄wen ke ikeme ndinam n̄n̄wam mbon emi ẹsisede ẹban̄a mbon en̄wen?

¹⁸ Sitoro mbon emi ẹsede ẹban̄a mbon en̄wen nyụn̄ sịn mmọ ke akam. Ọfọn mbiowo ẹsika ẹkese mbon emi ẹsisede ẹban̄a mbon en̄wen ke ubọk ke ubọk ẹnyụn̄ ẹsọn̄ọ mmọ idem. (N̄ke 27:23) Inamke n̄kpọ m̀mê n̄kpọ etie didie ye nnyịn, akpana kpukpru nnyịn ke esop isikọm mmọ inyụn̄ idọhọ mmọ ke nnyịn idaha se mmọ ẹnamde ke ekpri n̄kpọ. Imekeme n̄ko ndidọhọ Jehovah aka iso ọsọn̄ọ mmọ idem onyụn̄ an̄wam mmọ ẹka iso ẹkop idatesịt.​—2 Cor. 1:11.

19. Nso ke idori enyịn ndikụt ke ini iso?

¹⁹ Ekpri ini ayak, Jehovah ọyọkwọhọde kpukpru mmọn̄eyet emi mme owo ẹtuade ke ntak ufen. Udọn̄ọ ye n̄kpa ididụhe aba. (Edi. 21:3, 4) “Mbụn̄ọ ọyọfrọ nte ayara edop.” (Isa. 35:5, 6) Kpukpru ufen emi usọn̄ amiade mme owo, ye kpukpru ufen emi mbon emi ẹsede ẹban̄a mbon mmọ emi idem mîsọn̄ke ẹbọde ẹdisịne ke otu “mme akpa n̄kpọ” emi ‘owo mîditịghi aba.’ (Isa. 65:17) Idem idaha-emi isụk ibetde ndikụt nte utọ utịbe utịbe n̄kpọ emi idoride enyịn ndikụt do etịbede, Jehovah idikpọn̄ke nnyịn. Edieke ikade iso iberi edem ke enye yak ọsọn̄ọ nnyịn idem, enye ayan̄wam nnyịn ‘inen̄ede iyọ inyụn̄ inyene anyanime ye idatesịt.’​—Col. 1:11.