Nneme—Akan Ikpîkpu Editịn̄ Ikọ

KERE ban̄a otu mbonisan̄ oro ẹsede ediye ikpehe obio kiet. Okposụkedi ofụri otu emi ẹkesede ukem ndise, owo kiet kiet okokụt enye ke isio isio usụn̄. Ntak-a? Koro owo kiet kiet enyenede isio isio idaha ekikere. Idụhe owo iba emi ẹdade ata ukem ukem ke ukem ebiet. Akan oro, idịghe kpukpru owo ẹsiwụk enyịn ke ukem ikpehe ndise. Isio isio n̄kpọ enen̄ede odụri udọn̄ owo kiet kiet.

Edi ukem ntre ke ndọ. Idem ke ini mmọ ẹnen̄erede ẹkem ye kiet eken, idụhe nsan̄a iba oro ẹkemede ndinyene ukem ekikere. Ebe ye n̄wan ẹkpụhọde ke mme utọ n̄kpọ nte edinam eke ntụk, ifiọk ini uyen, ye odudu otode ubon. Nsio nsio ekikere ẹsụn̄ọde ẹto oro ẹkeme ndikabade ndi ntak ndotndot utọk. Apostle Paul ọkọdọhọ in̄wan̄in̄wan̄ ete: “Mmọ oro ẹdọde ndọ ẹyenyene ubiak ye mfụhọ.”—1 Corinth 7:28, The New English Bible.

Nneme esịne ukeme ediwọn̄ọde mme ukpụhọde ẹmi nsịn ke itie ebuana obụk kiet. Emi oyom ẹnam ini odu ọnọ edineme nneme. (Se ekebe ke page 7.) Edi ekese efen efen ẹbuana.

Ndiwụt Ọniọn̄

N̄ke Bible kiet ọdọhọ ete: “Esịt owo eti ibuot anam inua esie edi ọniọn̄: enye eyenyụn̄ ọbọrọ ke se n̄kpọkinua esie ekpepde.” (Mme N̄ke 16:23) Ikọ Hebrew oro ẹkabarede nte ‘anam owụt ọniọn̄’ mi enen̄ede ọwọrọ ndidi asian, ndidomo mme n̄kpọ ye ntịn̄enyịn ke esịt. Ke ntre, ebiet emi nneme oro okụtde unen otode edi esịt, idịghe inua. Eti eneme nneme ana anam se ikande ikpîkpu editịn̄ ikọ; ana enye edi andikpan̄ utọn̄ oro owụtde edikere mban̄a. (James 1:19) Ana enye ọfiọk ntụk ye mme n̄kpọ oro ẹdude ke idak enyọn̄ enyọn̄ edu nsan̄a esie.—Mme N̄ke 20:5.

Didie? Ndusụk ini ẹkeme ndinam emi ke ndise mme idaha oro ẹdide ntak utọk. Nte nsan̄andọ fo odu ke ata akamba mfịghe eke ntụk m̀mê eke ikpọkidem? Nte unana nsọn̄idem otịp esịn ke edu nsan̄a fo? Bible ọdọhọ ete, “Nso n̄kpọ idara ke edi ntem ndinyene ata nnennen ikọ nditịn̄ ke nnennen ini!” (Mme N̄ke 15:23, Today’s English Version) Ntre ndikere mban̄a mme idaha oro ẹdude eyen̄wam fi anam n̄kpọ nte ekemde.—Mme N̄ke 25:11.

Okposụkedi, ediwak ini, mme mfịna ẹsitọn̄ọ ẹto mme n̄kpọ oro ẹwọrọde ẹkpọn̄ mme n̄kpọntịbe idahaemi.

Ndinyene Ifiọk Mban̄a N̄kpọntịbe Ini Edem

Mme ifiọk n̄kpọntịbe ini uyen ẹnam ekese ndinen̄ede ekikere nnyịn ke ini akwa owo. Sia mme nsan̄andọ ẹtode nsio nsio ubon, mme ekikere oro ẹnyenede ntuaha ẹdi se owo mîkemeke ndifep.

N̄kpọntịbe oro ẹwetde ke Bible anam emi an̄wan̄a. Ke ini ẹkemende ekebe ediomi ẹfiak ẹnyọn̄ ke Jerusalem, David ama owụt idatesịt esie an̄wan̄wa. Edi nso kaban̄a Michal, n̄wan esie? Bible obụk ete: “Michal eyen Saul an̄wan etie ke window ese, ndien enye okụt David edidem nte ọyọrọde enek ke iso Jehovah: ndien ese enye ke ndek ke esịt esie.”—2 Samuel 6:14-16.

Michal ama owụt edu unana mbuọtidem oro Saul idiọk ete esie ekenyenede. Mme ewet n̄kpọ mban̄a Bible oro, C. F. Keil ye F. Delitzsch ẹnọ ekikere ẹte ke oro edi ntak ẹtịn̄de ẹban̄a Michal ke ufan̄ikọ 16 nte “eyen Saul an̄wan” utu ke nditịn̄ mban̄a enye nte n̄wan David. Ke idaha ekededi, utọk oro okodude ke ufọt mmọ anam an̄wan̄a nte ke David ikenyeneke ukem ekikere ke edinam idatesịt emi.—2 Samuel 6:20-23.

Uwụtn̄kpọ emi owụt ete ke mme ndedịbe odudu emi ẹtode ebiet oro owo ọkọkọride ekeme ndinam ebe m̀mê n̄wan ese mme n̄kpọ ke ata isio isio usụn̄. Emi edi akpanikọ idem edieke mmọ mbiba ẹdianade kiet ẹnam n̄kpọ ẹnọ Jehovah. Ke uwụtn̄kpọ, n̄wan oro owo mîkọnọhọ nnennen ibetedem ke n̄kan̄ eke ntụk ke ini uyen ekeme ndiyom ekese n̄kpọ kaban̄a unyịme ye nsọn̄ọ. Emi ekeme nditịmede ebe esie ekikere. Enye ekeme ndidọhọ ete, “Mmekeme ndidọhọ enye utịm ike ikie nte ke mmama enye, edi kpa ye oro emi idikemke!”

Ke afan̄ emi, nneme abuana ‘idịghe edise n̄kpọ idemfo ikpọn̄, edi edise n̄kpọ owo en̄wen.’ (Philippi 2:4) Man eneme nneme, ana ebe ese n̄wan esie ye idaha ekikere an̄wan esie eke ini edem utu ke ndise ye idaha ekikere idemesie. Ndien, nte ededi, ekpenyene ndinụk n̄wan ndinam ukem ntre ye ebe esie.—1 Corinth 10:24.

Ke Ini se Ikotịbede ke Ini Edem Ekedide Esuene

Ndiwụt ọkpọkpọ udọn̄ enen̄ede edi akpan n̄kpọ ke ini nsan̄a kiet edide se ẹkedan̄de ke n̄kanubọk m̀mê ẹkesabarede ke idan̄ nte ekpri eyen—ke mfụhọ, emi edi mfịna oro ọkọride-kọri mfịn. Ke uwụtn̄kpọ, ke ini ebuana idan̄, n̄wan ekeme ndikụt nte ukpụhọde mîdụhe ke eke idahaemi ye eke ini edem, nsan̄andọ esie ye anamidiọk oro, m̀mê ebuana idan̄ ye edisabade ke idan̄. Emi ekeme ndikama editịmede esịt, akpan akpan edieke ebe mîkereke iban̄a ekikọhọ ekikọhọ n̄kpọ emi ke idaha ekikere n̄wan esie.—1 Peter 3:8.

Ke adan̄aemi afo mûkemeke ndifiak ndiọn̄ se ikebede m̀mê ndikọk mfịna esie ofụri ofụri, afo emekeme ndinam ekese ndidọn̄ nsan̄a oro okopde mfụhọ esịt. (Mme Nke 20:5) Didie? Peter ekewet ete, “Mbufo mme ebe ẹdomo ndifiọk ibanndọ ẹmi mbufo ẹdụn̄de kiet.” (1 Peter 3:7, Phillips) Ndinyene ifiọk mban̄a se ikotịbede ke ini edem ye nsan̄andọ fo edi akpan ubak nneme. Ye unana mbọm oro owụtde edikere mban̄a, mme ikọ fo idinyeneke ufọn.

Jesus ‘ama atua owo mbọm’ ke ini okosobode mmọ oro ẹkedọn̄ọde, okposụkedi enye ke idemesie akananam mîkọdọn̄ọke udọn̄ọ mmọ. (Matthew 14:14) Ukem ntre, ekeme ndidi afo ke idemfo ukosoboke ukem edifụmi m̀mê edisabade oro nte n̄wan fo okosobode, edi utu ke ndise ndutụhọ esie ke usụhọde, nyịme se ikotịbede inọ enye ke ini edem, nyụn̄ nọ enye ibetedem. (Mme N̄ke 18:13) Paul ekewet ete: “Nnyịn emi ikopde idem ikpobiom mmemidem mbon mmemidem, itre ndinem idem nnyịn esịt.”—Rome 15:1.

Ndidi se Afia Iyatesịt Omụmde

Ndọ etie nte ọsọn̄urua n̄kpọuto. Ke ini efịbe abiatde enye, afanikọn̄ oro owo mîkemeke ndibat esitịbe. (Mme N̄ke 6:32) Edi akpanikọ, edieke nsan̄andọ oro mîduehe ebierede ndifen, ẹkeme nditan̄ mbak ẹmi ẹdian ọtọkiet ebe ke ndinam emem. Edi nde osụk anana, ndien ke ini utọk, ntụhọ edise mme nde oro nnyụn̄ nda se ikebede ke edem nnam n̄kpọ nte n̄kpọekọn̄ ekeme ndidu.

Iyatesịt edi nnennen n̄kpọ ndinam kaban̄a unana edinam akpanikọ nsan̄a. Edi edieke afo ekefende nsan̄a fo, kpeme biọn̄ọ ediyak uyịre uyịre iyatesịt abiat eti edinam oro afo akanamde ke ndifen. Edide iyatesịt edi ke esịt ye unana ediwụt idem m̀mê edi se ẹsiode ẹwụt an̄wan̄wa ye unana mbọm, iyatesịt oro akade-kaiso esinọ nsan̄a mbiba unan. Ntak-a? Dọkta kiet ọkọnọ ekikere ete: “Edieke nsan̄a fo anamde esịt ayat fi, edi koro afo ke osụk ekekere aban̄a enye. Ntre edieke afo osion̄ode idem ọkpọn̄ m̀mê odomode ndisio usiene, afo unọhọ nsan̄a fo kpọt unan edi ọnọ idemfo unan. Afo n̄ko abiat itie ebuana oro afo okpoyomde ọsọn̄ọ ada.”

Ih, afo ukam ukemeke ndibiere mme mfịna ke ndọ fo ke mûkpọn̄ke iyatesịt. Ntre, ke ini iyatesịt mîdemekede kan̄a, neme mme ekikere fo ye nsan̄andọ fo. Nam ntak oro esịt ayatde fi an̄wan̄a, se afo oyomde man afiak enyene mbuọtidem, ye se afo edinamde man ekpeme itie ebuana emi. Kûdede uda se ikebede ke edem unam n̄kpọ nte n̄kpọekọn̄ ndida n̄kan eneni.

Mbumehe Ababiat Nneme

Ndọ esidu ke ata akamba mfịghe ke ini nsan̄a kiet adade mmịn m̀mê n̄kpọsọn̄ ibọk ke idiọk usụn̄. Nsan̄a oro mînyeneke mbumehe ekeme ndidu ke ukem idaha ebietde eke Abigail, nte ẹbụkde ke Bible. Ke adan̄aemi ebe esie Nabal ‘akakpade mmịn eti eti,’ Abigail ama odomo ọkpọsọn̄ ukeme ndibiọn̄ọ utịp edu unana ibuot esie. (1 Samuel 25:18-31, 36) Mme ndọ oro nsan̄andọ kiet odude ke ndutịme otode mbumehe ye enye eken esịnde idem ke ukeme ndikpụhọde edu enyene mbumehe oro esiwak ndibiet ufọk Nabal ye Abigail.a

Nte an̄wan̄ade, ẹsikop akamba nsụkesịt ke ini enyene mbumehe ọtọn̄ọde ndikop nsọn̄idem. Edi emi esidi sụk ntọn̄ọ kpọt. Kere ban̄a enyene-ndịk oyobio emi abiatde ekpri obio. Mme ufọk ke ẹduọn̄ọ, ke onụk mme eto ọduọn̄ọ, mme esan̄ urụk ukopikọ ke ẹduọn̄ọ ke isọn̄. Akwa idatesịt esidu ke ini oyobio okụrede. Edi idahaemi eyeyom ekese utom edifiak ndiọn̄ mme n̄kpọ. Edi ukem ntre ke ini nsan̄a kiet okopde nsọn̄idem. Ana ẹfiak ẹdiọn̄ itie ebuana oro okowụrede. Ana ẹfiak ẹsọn̄ọ mbuọtidem ye edinam akpanikọ. Oyom ẹfiak ẹnen̄ede usụn̄ nneme ẹnịm. Ye enyene mbumehe oro akabarede ọfọn mi, edifiak nnen̄ede mme n̄kpọ sụn̄sụn̄ edi ubak “obufa owo” oro Bible oyomde mme Christian ẹkọri. Ana obufa owo emi esịne “spirit eke odude ke esịt mbufo.”—Ephesus 4:22-24.

Ukpepn̄kpọ Bible ama anam Leonard ye Elaine ẹtre ndida n̄kpọsọn̄ ibọk ke idiọk usụn̄, edi spirit eke anamde utom ke esịt ikanamke n̄kpọ ọyọhọ ọyọhọ.b Ikebịghike mme mbumehe en̄wen ẹma ẹwụt idem. Elaine ọdọhọ ete, “Nnyịn ima idomo ke isua 20 ndida mme edumbet Bible nsịn ke edinam nnyụn̄ nnyene ndọ oro ọnọde uyụhọ, edi akananam nnyịn inyeneke oro. Mme mbumehe nnyịn ẹma ẹnen̄ede ẹka anyan. Nnyịn ikekemeke nditre mmọ ke ukpepn̄kpọ ye akam.”

Leonard ye Elaine ẹma ẹyom item man ẹfiọk se ikedide mme ntak mbumehe mmọ. Ekemini ibuotikọ otode “asan̄autom emi anamde akpanikọ, onyụn̄ enyenede ọniọn̄” ke edisabade nditọwọn̄, mbumehe uda n̄kpọsọn̄ mmịn, ye ediwụt ukpono nnọ iban ẹmedi akpan n̄kpọ un̄wam.c (Matthew 24:45-47) Elaine ọdọhọ ete, “Ẹmen̄wam nnyịn ndidiọn̄ se ikabiarade nnyụn̄ mfiak n̄wụk itie ebuana nnyịn.”

Ndibiere Mme Mfịna

Rebekah ama okop ọkpọsọn̄ ubiak oro owo mîkemeke ndiyọ aban̄a iban eyen esie Esau. Ke okopde ndịk ete ke eyen esie eken, Jacob, eyetiene uwụtn̄kpọ Esau, Rebekah ama etịn̄ editịmede esịt esie ke ndidọhọ ebe esie, Isaac ete: “Nditọiban Heth ẹsịn uwem efek mi; edieke Jacob ọdọde n̄wan ke otu nditọiban Heth, nte mmọemi ke otu iban isọn̄ emi uwem mi ọfọn ke nso?”—Genesis 27:46.

Timfiọk ete ke adan̄aemi Rebekah ọkọsọn̄ọde etịn̄ aban̄a ekikere esie, enye ikọtọkke Isaac. Enye ikọdọhọke ite, “Ẹnyene ndiduọhọ fi!” m̀mê, “Afo ekpekenyene ndiwụt ukpeme ke se itịbede emi n̄kan oro!” Utu ke oro, Rebekah akada ikọ adaitie enyịn̄ oro “mi” nditịn̄ nte mfịna emi okotụkde enye. Edinam emi ama edemede Isaac ndiwụt edikere mban̄a, idịghe uduak esie ndimụm eti enyịn̄ esie n̄kama. Ke okụtde ete ke owo ikọtọkke imọ, Isaac ama anam n̄kpọ usọp usọp aban̄a eben̄e Rebekah.—Genesis 28:1, 2.

Mme ebe ye ibanndọ ẹkeme ndikpep n̄kpọ nto uwụtn̄kpọ Rebekah. Ke ini utọk edemerede, ẹse ẹban̄a mfịna oro utu ke ndin̄wana ye kiet eken. Ukem nte Rebekah, tịn̄ edikpu fo ke nte enye otụkde fi. “Mmokụt edikpu koro . . .” m̀mê, “Etie nte se ntịn̄de in̄wan̄ake fi koro . . .” otịm ọfọn akan “Afo omokpu mi!” m̀mê, “Akananam se ntịn̄de in̄wan̄ake fi!”

Akan Edidu Mbịghi

Ndọ akpa ebe ye n̄wan oro, Adam ye Eve, ama ebịghi ke ediwak isua ikie, adade ubon oro enyenede nditọiren ye nditọiban edi. (Genesis 5:3-5) Edi emi iwọrọke nte ke ndọ mmọ ama odot se ẹkpekpebede. Ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ, edu nda-ke-idem ye unana ediwụt ukpono nnọ ndinen ibet Andibot ama abiat mbọbọ obụk kiet mmọ.

Ukem ntre, ndọ ekeme ndibịghi mfịn, edi enye ekeme ndinana mme akpan n̄kpọ oro ẹyomde kaban̄a nneme. Ekeme ndiyom ẹsion̄o ata n̄kpọsọn̄ ekikere ye mme edu oro mîdotke ẹfep. (Men 2 Corinth 10:4, 5 domo.) Emi edi edinam unọ ukpep oro akade-kaiso. Edi utịp odot ye ukeme oro ẹsịnde. Jehovah Abasi enen̄ede enyene udọn̄ ke ndutịm ndọ, sia enye edide Andibot ndọ. (Malachi 2:14-16; Mme Hebrew 13:4) Ke ntre, edieke nnyịn inamde udeme nnyịn, nnyịn imekeme ndinyene mbuọtidem nte ke enye eyefiọk mme ukeme nnyịn onyụn̄ ọnọ nnyịn ọniọn̄ ye ukeme oro oyomde man ẹkọk n̄wụre ekededi ke nneme ndọ.—Men Psalm 25:4, 5; 119:34 domo.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Ekebe ke page 6]

“Mbio ekenyene ini awak akan!”

ẸMA ẹdọhọ ebe ye n̄wan oro ẹkenyenede mme mfịna ndọ ẹtịn̄ m̀mê mmọ ẹkere ke ini oro mmọ ẹsibiatde ke ndimen mbio n̄kọduọn̄ọ awak adan̄a didie ke urua kiet kiet. Ibọrọ mmọ ekedi n̄kpọ nte minit 35 ke urua kiet, m̀mê minit 5 ke usen. Ndien ẹma ẹdibụp mmọ m̀mê mmọ ẹsibiat ini ọniọn̄de adan̄a didie ndineme nneme ọtọkiet. Idem ama akpa ebe. Enye ama ọdọhọ ete, “Mbio ekenyene ini awak akan!” adiande ete: “Nnyịn ibabian̄a idem nnyịn edieke ikerede ite ke minit ition ke usen ekem ndida nnam ndọ ọfọn. Ndien enye ke akpanikọ idịghe ini oro ekemde ndinam ndọ ọkọri.”

[Ekebe ke page 7]

Ẹnyene Mme Akpan Edu Unam N̄kpọ

◻ Neme n̄kpọ kiet ke ini kiet (1 Corinth 14:33, 40)

◻ Tịn̄ nte etiede fi ke idem; kûdori owo ikọ (Genesis 27:46)

◻ Owo inyeneke ndimia owo (Ephesus 5:28, 29)

◻ Owo inyeneke ndinọ owo enyịn̄ (Mme N̄ke 26:20)

◻ Yom ndinam emem, idịghe ndikan (Genesis 13:8, 9)

[Ndise ke page 4]

Ke ini utọk edemerede, ẹse ẹban̄a mfịna oro utu ke ndin̄wana ye kiet eken

[Ndise ke page 8]

Tịn̄ nte etiede fi ke idem; kûdori owo ikọ