Nte Abasi Enen̄ede Ọdiọn̄ọ Fi?

“O Jehovah, afo . . . [omonyụn̄] ọfiọk kpukpru usụn̄ mi.” —PSALM 139:1, 3.

1. Didie ke ekikere oro nte ke ‘mmọ en̄wen inyeneke ifiọk iban̄a’ mme editịmede esịt, mme mfịna, ye mme mfịghe oro nnyịn isobode atara?

NDI owo ekededi otịm ọfiọk mme editịmede esịt, mme mfịghe, ye mme mfịna oro afo osobode? Ke ofụri ererimbot ediwak miliọn owo ẹdu, n̄kparawa owo ye n̄kani owo, ẹmi mînyeneke ubon m̀mê mme iman ẹmi ẹkerede ẹban̄a se itịbede inọ mmọ. Idem ke esịt ubon, ediwak ibanndọ—ih, ye mme ebendọ n̄ko—ẹsikere ẹte ke mme nsan̄andọ mmimọ itịmke inyene ifiọk iban̄a mme mfịghe oro ẹfịkde mmimọ. Ndusụk ini, ke ntak edikpu, mmọ ẹsifan̄a ẹte: “Edi itịmke in̄wan̄a fi!” Ndien ediwak n̄kparawa owo ẹmebiere ke owo ndomokiet inyeneke ifiọk iban̄a mmimọ n̄ko. Edi, ke otu mbon oro ẹkeyomde mbon en̄wen ẹtịm ẹnyene ifiọk ẹban̄a mmọ ẹdi mme owo oro uwem mmọ ke ukperedem ama ekenyene se ọwọrọde. Didie ke oro edi ntre?

2. Nso ikeme ndin̄wam mme andituak ibuot nnọ Jehovah ndinyene uwem oro ọnọde ata uyụhọ?

² Emi edi koro, inamke n̄kpọ m̀mê ekemmọ owo ẹnen̄ede ẹdiọn̄ọ mme ntụk mmọ ọyọhọ ọyọhọ m̀mê idiọn̄ọke, mmọ ẹnyene mbuọtidem nte ke Abasi emenyene ifiọk aban̄a se mmimọ isobode ye, nte mme asan̄autom esie, mmọ inyeneke ndise mban̄a mme mfịna mmọ ikpọn̄. (Psalm 46:1) N̄ko-n̄ko, Ikọ Abasi ọkọrọ ye un̄wam oro otode mbiowo Christian oro ẹnyenede mbufiọk ẹsin̄wam mmọ ndise n̄kpọ mbe mme ọkpọkpọ mfịn̄a mmọ. N̄wed Abasi an̄wam mmọ ndifiọk nte ke utom edinam akpanikọ mmọ edi ọsọn̄urua n̄kpọ ke enyịn Abasi ye nte ke ini iso oro enyenede ifụre odu ọnọ mbon oro ẹkọn̄de idotenyịn ke enye ye mme ndutịm oro enye anamde ebe ke Jesus Christ.—Mme N̄ke 27:11; 2 Corinth 4:17, 18.

3, 4. (a) Didie ke edinyene ifiọk nte ke “Jehovah edi Abasi” ye nte ke enye “akanam nnyịn” ekeme ndin̄wam nnyịn ndikụt idatesịt ke utom esie? (b) Ntak emi nnyịn inyenede ọyọhọ mbuọtidem ke ima ima ukpeme Jehovah?

³ Ekeme ndidi afo ememehe ye Psalm 100:2, emi ọdọhọde ete: “Ẹnam n̄kpọ ẹnọ Jehovah ke idatesịt: ẹda ikwọ ẹdi enye ke iso.” Owo ifan̄ ẹnen̄ede ẹtuak ibuot ẹnọ Jehovah ke usụn̄ oro? Ẹmenọ nti ntak ndinam oro ke ufan̄ikọ 3, emi etide nnyịn ete: “Mbufo ẹfiọk ẹte ke edi Jehovah edi Abasi; edi enye akanam nnyịn, ndien nnyịn inyene enye, ikọt esie, ye ufene emi enye ọbọkde.” Ke uwetn̄kpọ Hebrew, ẹtịn̄ ẹban̄a enye do nte ʼElo·himʹ, ntre ẹwụtde ubom esie ke uten̄e, uku, ye akakan idaha. Enye edi n̄kukụre Abasi akpanikọ. (Deuteronomy 4:39; 7:9; John 17:3) Mme asan̄autom esie ẹdi ẹdidiọn̄ọ idaha esie nte Abasi, idịghe ikpîkpu nte akpanikọ oro ẹkpepde-kpep mmọ edi nte n̄kpọ emi mmọ ẹkụtde emi mmọ ẹnyụn̄ ẹnọde uyarade ebe ke nsụkibuot, ibetedem, ye uten̄e.—1 Chronicles 28:9; Rome 1:20.

⁴ Sia Jehovah edide oduuwem Abasi, enyenede ukeme idem ndikụt esịt nnyịn, n̄kpọ ndomokiet idịbeke enye ke enyịn. Enye otịm ọfiọk se itịbede inọ nnyịn ke uwem. Enye enyene ifiọk aban̄a se idide mme ntak mfịna oro nnyịn isobode ọkọrọ ye ndutịme eke ekikere ye ntụk oro ekemede ndisụn̄ọ nto ẹmi. Nte Andibot, enye ọdiọn̄ọ nnyịn ọfọn akan nte nnyịn idiọn̄ọde idem nnyịn. Enye n̄ko ọdiọn̄ọ nte akpan̄wamde nnyịn iyọ idaha nnyịn ye nte ọkpọnọde ubọhọ oro edibịghide. Enye eyen̄wam nnyịn ke ima ima usụn̄—nte ekpemerọn̄ oro afatde eyenerọn̄ akama ke ikpanaesịt esie—nte nnyịn iberide edem ke enye ke ofụri esịt nnyịn. (Mme N̄ke 3:5, 6; Isaiah 40:10, 11) Edidụn̄ọde Psalm 139 ekeme ndinam ekese ke ndisọn̄ọ mbuọtidem oro.

Enyeemi Okụtde Kpukpru Usụn̄ Nnyịn

5. Jehovah ‘ndidụn̄ọde’ nnyịn ọwọrọ nso, ndien ntak emi oro edide se ẹyomde?

⁵ Ye ntotụn̄ọ esịtekọm, David andiwet psalm ekewet ete: “O Jehovah, ọmọdụn̄ọ[de] mi, omonyụn̄ ọfiọk.” (Psalm 139:1) David ama enyene mbuọtidem ete ke ifiọk oro Jehovah ekenyenede aban̄a imọ ikedịghe enyọn̄ enyọn̄. Abasi ikesehe David nte mme owo ẹkpesede, okụtde n̄kukụre nte enye etiede ke ikpọkidem, ukeme utịn̄ikọ esie, ye ukeme esie ke ndibre harp. (1 Samuel 16:7, 18) Jehovah ‘ama odụn̄ọde’ ata esịtidem David ndien akanam oro ye ima ima udọn̄ kaban̄a mfọnọn̄kpọ eke spirit esie. Edieke afo edide kiet ke otu mme asan̄autom Jehovah oro ẹsịnde ifịk, enye ọmọfiọk fi ukem nte enye ọkọfiọkde David. Nte oro idemekede esịt fo ndiwụt esịtekọm ye uten̄e?

6. Didie ke Psalm 139:2, 3 owụt nte ke Jehovah ọfiọk kpukpru se nnyịn inamde, ọkọrọ ye kpukpru ekikere nnyịn?

⁶ Kpukpru edinam David ẹkana in̄wan̄în̄wan̄ ke iso Jehovah, ndien David ama ọfiọk oro. Andiwet psalm ekewet ete, “Afo ọmọfiọk nte nsụhọrede ntie, ye nte ndahade nda; afo omotịm ọfiọk ekikere mi nsannsan. Afo otịm onyụn̄ọ isan̄ mi ye ebiet eke nnade, onyụn̄ ọfiọk kpukpru usụn̄ mi.” (Psalm 139:2, 3) Akpanikọ oro nte ke Jehovah odu ke mme heaven, oro oyomde usụn̄ ọkpọn̄ isọn̄, ikakpanke enye ndifiọk se David akanamde m̀mê se enye ekekerede. Enye ama “onyụn̄ọ,” mîdịghe otịm odụn̄ọde, mme edinam David, ke uwemeyo ye ke okoneyo, man ọfiọk uduot mmọ.

7. (a) Ke ndida mme n̄kpọntịbe eke uwem David nte isọn̄, tịn̄ ban̄a ndusụk n̄kpọ ke uwem nnyịn oro Abasi ọfiọkde aban̄a. (b) Didie ke nnyịn ndidiọn̄ọ emi okpotụk nnyịn?

⁷ Ke ini ima enyenede ọnọ Abasi ye mbuọtidem ke odudu Esie ndinyan̄a okonụkde David nte akparawa owo ndinọ idem unyịme unyịme ke ndin̄wana ye Goliath owo uko Philistine, Jehovah ama ọfiọk oro (1 Samuel 17:32-37, 45-47) Ekem, ke ini usua oro okotode mme owo, akanamde esịt David okop ọkpọsọn̄ ubiak, ke ini mfịghe okokponde etieti tutu enye atua eyet ke okoneyo, enye ama okop ndọn̄esịt oto ifiọk oro nte ke Jehovah okop n̄kpeubọk imọ. (Psalm 6:6, 9; 55:2-5, 22) Kpasụk ntre, ke ini esịt oro ọkọyọhọde ye idatesịt akanamde David etie ekere aban̄a Jehovah ke ofụri okoneyo oro idap mîkedịghe, Jehovah ama otịm ọfiọk oro. (Psalm 63:6; men Philippi 4:8, 9 domo.) Mbubịteyo kiet ke ini David ekesede n̄wan mbọhọidụn̄ kiet nte eyerede mmọn̄, Jehovah ama ọfiọk oro n̄ko, ndien enye ama okụt se ikotịbede ke ini David, idem ke ata esisịt ini, akayakde udọn̄ idiọkn̄kpọ anam ekikere esie ọwọn̄ọde ọkpọn̄ Abasi. (2 Samuel 11:2-4) Ekem, ke ini ẹkedọn̄de prọfet Nathan okosobo ye David aban̄a akwa idiọkn̄kpọ esie, Jehovah ikokopke sụk mme ikọ oro David eketịn̄de, edi ama okụt n̄ko esịt n̄kpọfiọk oro mmọ ẹketode. (2 Samuel 12:1-14; Psalm 51:1, 17) Nte oro ikpanamke nnyịn inen̄ede ikere iban̄a ebiet oro nnyịn ikade, se nnyịn inamde, ye se idude nnyịn ke esịt?

8. (a) Ke nso usụn̄ ke ‘mme ikọ edeme nnyịn’ okpotụk idaha nnyịn ye Abasi? (b) Didie ke nnyịn ikeme ndikan mme mmeme kaban̄a edida edeme nnam n̄kpọ? (Matthew 15:18; Luke 6:45)

⁸ Sia Abasi ọfiọkde kpukpru n̄kpọ oro nnyịn inamde, oro ikpakpaha nnyịn idem nte ke enye ọfiọk usụn̄ oro idade ndido idem nnyịn kiet inam n̄kpọ idem ọkpọkọm enyeoro ekpride nte edeme. Edidem David ama ọfiọk aban̄a emi, ndien enye ama ewet ete: “Koro baba ikọ kiet mîdụhe mi ke edeme; sese, Jehovah, afo ọmọfiọk mmọ kpukpru.” (Psalm 139:4) David ama otịm ọfiọk ete ke mbon oro ẹdiyakde ẹdụn̄ ke tent Jehovah ẹdidi mbon oro mîdọkke mmọ en̄wen edidọk ẹnyụn̄ ẹsịnde ndida edeme mmọ ntịn̄ idiọk ikọedem ke nneminua oro akpadade esuene ọsọk n̄kpet n̄kpet ọdiọn̄ọ. Mbon oro Jehovah ediwụtde mfọn ẹdi mbon oro ẹketịn̄de akpanikọ idem ke esịt mmọ. (Psalm 15:1-3; Mme N̄ke 6:16-19) Idụhe owo nnyịn ndomokiet emi ekemede ndikpeme edeme ke mfọnmma usụn̄, edi David ikebiereke mfefere mfefere nte ke n̄kpọ ndomokiet idụhe oro imọ ikemede ndinam ke ndifori idaha esie. Enye ama abiat ekese ini ke ndiwet ye ndikwọ psalm itoro nnọ Jehovah. Enye n̄ko ama onyịme in̄wan̄în̄wan̄ ke imoyom un̄wam onyụn̄ ọbọn̄ akam ọnọ Jehovah aban̄a oro. (Psalm 19:12-14) Nte oyom isịn usụn̄ oro idade edeme nnyịn inam n̄kpọ ke akam n̄ko?

9. (a) Nso ke se ẹtịn̄de ke Psalm 139:5 owụt aban̄a udomo nte Abasi ọfiọkde mme idaha nnyịn? (b) Emi anam nnyịn inyene mbuọtidem ke nso?

⁹ Jehovah idaha n̄kpọ ifan̄ kpọt ise nnyịn m̀mê mme idaha nnyịn. Enye okụt kpukpru idaha nnyịn. Ke adade obio oro ẹkande ẹkụk nte uwụtn̄kpọ, David ekewet ete: “Afo amakan mi okụk ke iso ye ke edem.” Ke eke David, Abasi ikedịghe asua oro akande okụk; utu ke oro, enye ekedi andikpeme oro esede enyịn. David ama adian do ete, “Omonyụn̄ ada ubọk fo odori mi ke idem,” ke ntre owụtde ndausụn̄ ye ukpeme oro Abasi owụtde kaban̄a nsinsi ufọn mbon oro ẹmade enye. David ama ọdọhọ ete, “Ifiọk emi edi utịbe akan mi; enye omokon̄, n̄kemeke ndisịm enye.” (Psalm 139:5, 6) Ifiọk oro Abasi enyenede aban̄a mme asan̄autom esie ọyọhọ ekem, ọfọn ekem, tutu nnyịn ikemeke nditịm mfiọk ọyọhọ ọyọhọ. Edi nnyịn imọdiọn̄ọ emi ke udomo oro anamde nnyịn inyene mbuọtidem nte ke Jehovah enen̄ede enyene ifiọk aban̄a nnyịn ye nte ke un̄wam oro enye ọnọde edidi ata mfọnn̄kan.—Isaiah 48:17, 18.

Ebiet Ekededi Oro Nnyịn Idude, Abasi Ekeme Ndin̄wam Nnyịn

10. Nso akama nsịnudọn̄ akpanikọ ke ẹwụt ke in̄wan̄în̄wan̄ utịn̄ikọ eke Psalm 139:7-12?

¹⁰ Ke esede ima ima ntịn̄enyịn oro Jehovah ọnọde ke afan̄ efen, andiwet psalm akaiso ete: “Ami n̄keme ndika m̀mọ̀n̄ n̄kpọn̄ spirit fo? Ndifehe n̄ka m̀mọ̀n̄ mbọhọ iso fo?” Enye ikenyeneke udọn̄ edidomo ndifehe n̄kpọn̄ Jehovah; utu ke oro, enye ama ọfiọk ete ke ebiet ekededi oro imọ ididude, Jehovah eyefiọk ndien, ebede ke edisana spirit, ekeme ndin̄wam imọ. Enye akaiso ete, “Mma ndọk ke enyọn̄, afo odu do: mma mbri mbri mi ke [Sheol, “NW”], sese, afo odu do. Nyemen mba usiere; nyedụn̄ ke ufọt mmọn̄ ibiba. Do n̄ko ke ubọk fo ada mi usụn̄, nnasia fo omụm mi akama. Ndien ndọhọ, nte, ‘N̄kọm ekịm ofụk mi,’ kpa okoneyo akabade edi un̄wana akan mi okụk. Kpasụk ekịm inamke okịm ọnọ fi; edi okoneyo ayama nte uwemeyo; ekịm ebiet un̄wana.” (Psalm 139:7-12) Ebiet ndomokiet idụhe oro nnyịn ikpakade, idaha ndomokiet idụhe oro nnyịn ikposobode, oro akpanamde Jehovah etre ndikụt nnyịn m̀mê oro akpanamde edisana spirit esie ikemeke ndinọ nnyịn un̄wam.

11, 12. (a) Okposụkedi emi Jonah ekefrede emi inikiet, didie ke Jehovah ndikeme ndikụt nnyụn̄ nnọ un̄wam okowụt idem ke se iban̄ade Jonah? (b) Didie ke ifiọk n̄kpọntịbe Jonah ọkpọnọ nnyịn ufọn?

¹¹ Ini kiet prọfet Jonah ama efre oro. Jehovah ọkọdọn̄ enye aka ọkọkwọrọ ikọ ọnọ mbon Nineveh. Kaban̄a ndusụk ntak enye ama ekere ke imọ idikemeke ndinam utom oro. Ndusụk ke ntak oro mbon Assyria ẹkewọrọde etop nsọn̄ido, ekikere edinam utom ke Nineveh ama anam Jonah ndịk. Ntre enye ama odomo ndidịbe. Ke esụkmbehe Joppa, enye ama odụk ubom oro okoyomde ndisio n̄ka Tarshish (emi ke ofụri ofụri enyenede n̄kpọ ndinam ye Spain, emi oyomde usụn̄ akan kilomita 3,500 [itiat 2,200] ke n̄kan̄ edem usoputịn Nineveh.) Edi, Jehovah ama okụt nte enye odụkde ubom oro onyụn̄ akade akana ede idap ke ndịbe ebiet. Abasi n̄ko ama ọfiọk ebiet emi Jonah okodude ke ini ẹketopde enye ẹsio ke ubom ke ukperedem, ndien Jehovah ama okop ke ini Jonah okodude ke idịbi akamba iyak ọn̄wọn̄ọ ete ke imọ iyanam mme un̄wọn̄ọ imọ. Ke ẹnyan̄ade enye ẹsio ẹdinịm ke obot, ẹma ẹfiak ẹnọ Jonah ifet ndinam utom esie.—Jonah 1:3, 17; 2:1–3:4.

¹² Didie ke akpakakam ọfọn ntem akan ye Jonah toto ke ntọn̄ọ ndikeberi edem ke spirit Jehovah ndin̄wam enye anam utom esie! Nte ededi, ke ukperedem, Jonah ke nsụhọdeidem ama ewet mme ifiọk n̄kpọntịbe esie onịm, ndien uwetn̄kpọ oro ama an̄wam ediwak owo toto ke ini oro ndiwụt mbuọtidem ke Jehovah oro eketiede nte ekedi ọkpọsọn̄ n̄kpọ ọnọ Jonah ndinam.—Rome 15:4.

13. (a) Nso utom ke Elijah ye mbuọtidem akanam mbemiso enye efehede ọbọhọ Ọbọn̄an̄wan Jezebel? (b) Didie ke Jehovah akan̄wam Elijah idem ke ini enye okoyomde ndiwọrọ n̄kpọn̄ n̄kann̄kụk Israel man ekedịbe?

¹³ Ifiọk n̄kpọntịbe Elijah ama enyene ukpụhọde esisịt. Enye ke mbuọtidem ama etịn̄ ewụhọ Jehovah nte ke Israel ẹyekụt ufen eto unana edịm nte ufen ke mme idiọkn̄kpọ mmọ. (1 Ndidem 16:30-33; 17:1) Enye ama ada ọnọ utuakibuot akpanikọ uko uko ke ini eneni oro ke ufọt Jehovah ye Baal ke Obot Carmel. Ndien enye ama anam oro osịm utịt ke ndikowot mme prọfet Baal 450 ke itịghede Kishon. Edi ke ini Ọbọn̄an̄wan Jezebel ke iyatesịt ọkọn̄wọn̄ọde ndiwot Elijah, Elijah ama efehe ọkpọn̄ idụt oro. (1 Ndidem 18:18-40; 19:1-4) Nte Jehovah ama odu ndin̄wam enye ke utọ ọkpọsọn̄ ini oro? Ih, ama odu. Ekpededi Elijah ọkọdọk edikon̄ obot, nte n̄kpọ eke ọkpọdọkde heaven; ekpedi enye okodịbe ke aba itiat oro otụn̄ọde odụk esịtisọn̄, nte n̄kpọ eke enye odude ke Sheol; ekpedi enye ekefehe aka isuo oro odude nsannsan ye usọp nte un̄wana usenubọk oro asiahade ofụk isọn̄—ubọk Jehovah okpokodu do ndisọn̄ọ enye idem nnyụn̄ nda enye usụn̄. (Men Rome 8:38, 39 domo.) Ndien Jehovah ama ọsọn̄ọ Elijah idem idịghe n̄kukụre ke ndikọnọ udia oro enye edidiade ke usụn̄ edi n̄ko ke ndiwụt anamutom odudu Esie ke utịbe utịbe usụn̄. Ke ntre okopde nsọn̄idem, Elijah ama anam ntịn̄nnịm utom esie efen.—1 Ndidem 19:5-18.

14. (a) Ntak emi akpakwan̄ade owo ndibiere nte ke Abasi ododu ke kpukpru ebiet? (b) Ke idak mme idaha ewe ke Jehovah ke ima ima usụn̄ esin̄wam mme asan̄autom esie eke eyomfịn? (c) Didie ke edi nte ke idem edieke nnyịn ikpodude ke Sheol, Abasi okpodu do?

¹⁴ Mme ntịn̄nnịm ikọ eke Psalm 139:7-12 iwọrọke ite ke Abasi ododu ke kpukpru ebiet, nte ke enye ke idemesie odu ke kpukpru ebiet ofụri ofụri ini. N̄wed Abasi owụt in̄wan̄în̄wan̄ se idide isio ye oro. (Deuteronomy 26:15; Mme Hebrew 9:24) Edi, mme asan̄autom esie idịghe se enye mîkemeke ndisịm. Oro edi akpanikọ aban̄a mbon oro utom ukara Abasi adade mmọ aka mme ebiet oro usụn̄ oyomde. Oro ekedi akpanikọ ye mme anam-akpanikọ Ntiense ke mme itienna ekikere Nazi ke ini Ekọn̄ Ererimbot II, n̄ko oro ekedi akpanikọ ye mme isụn̄utom oro ẹkesịnde ke san̄asan̄a n̄kọbintem ke China ke utịt utịt iduọk isua 1950 ye ntọn̄ọ ntọn̄ọ iduọk isua 1960. Oro ekedi akpanikọ ye ndiye nditọete nnyịn iren ye iban ke Ufọt Ufọt idụt Africa ẹmi akanade ẹfehe ndien ndien ẹkpọn̄ mme obio mmọ, idem ke idụt oro. Edieke oyomde, Jehovah ekeme ndisịm Sheol, kpa ikpîkpu udi, onyụn̄ ada mme anam-akpanikọ afiak edi ebe ke ediset ke n̄kpa.—Job 14:13-15; Luke 20:37, 38.

Enyeemi Otịmde Ọfiọk Nnyịn

15. (a) Ọtọn̄ọde ke ini ewe ke Jehovah ekekeme ndikụt n̄kọri nnyịn? (b) Didie ke andiwet psalm owụt udomo ifiọk oro Jehovah enyenede aban̄a nnyịn ke nditịn̄ ntụk mme ekpụt?

¹⁵ Ke idak odudu spirit, andiwet psalm odụri ntịn̄enyịn owụt akpanikọ oro nte ke Abasi ama ọfiọk nnyịn mbemiso imanade, ọdọhọde ete: “Koro afo emenyene ekpụt mi: omofụk mi ke idịbi eka mi. Nyekọm fi, koro nyenede ndyọ ye ndịk; se afo anamde edi utịbe; ukpọn̄ mi onyụn̄ ọfiọk enene.” (Psalm 139:13, 14) Mme nsen ubon oro ẹtode ete ye eka nnyịn ẹkediana kiet ke ini uyomo idịbi anam uduot oro enen̄erede akara ukeme ikpọkidem ye eke ekikere nnyịn. Abasi ama enyene ifiọk aban̄a ukeme emi. Ke psalm emi ẹtịn̄ ẹban̄a mme ekpụt ke san̄asan̄a usụn̄, emi ẹsiwakde ndida ntịn̄ ikọ ke N̄wed Abasi ndida nnọ idaha esịtidem owo.a (Psalm 7:9; Jeremiah 17:10) Jehovah ama ọfiọk kpukpru ọyọhọ ntọt ẹmi aban̄a nnyịn ke anyanini mbemiso nnyịn ikamanade. Enye n̄ko edi enyeemi ke ima ima edikere mban̄a akanamde idemowo man nsen oro ẹnamde ọkọri ke esịt idịbi eka ọkọri efọk oro ọnọde ukpeme man ‘ofụk’ ọbọn̄eyen onyụn̄ ekpeme enye nte enye ọkọride.

16. (a) Ke nso usụn̄ ke Psalm 139:15, 16 owụt nte ukeme Abasi ndikụt n̄kpọ okponde? (b) Ntak emi oro ekpedide n̄kpọ nsịnudọn̄ ọnọ nnyịn-e?

¹⁶ Ekem, ke ndisọn̄ọ ntịn̄ mban̄a ukeme oro Abasi enyenede ndikụt n̄kpọ, andiwet psalm adian do ete: “Idemmi ikedịbeke fi, ke ini ẹkenamde mi ke ndịbe ebiet, ẹnyụn̄ ẹbanade mi ke idak isọn̄ [emi edi in̄wan̄în̄wan̄ ikọ uto emi adade etịn̄ ikọ aban̄a idịbi eka esie edi emi ada aban̄a Adam oro ẹkebotde ẹto ntan]. Enyịn fo ẹkekụt mi ke mîtịmke inam mi ima; ndien ẹkewet mmọ kpukpru ẹsịn ke n̄wed fo, mmọ [mme mbak idem] ẹsiak mi usen, ke ini baba mmọ kiet [nsio nsio mbak idem] mîka idụhe kan̄a.” (Psalm 139:15, 16) Eyịghe ndomokiet idụhe iban̄a oro—m̀mê ekemmọ owo ẹdiọn̄ọ nnyịn m̀mê idiọn̄ọke, Jehovah ọmọfiọk. Didie ke oro okpotụk nnyịn?

17. Ke ini nnyịn ikụtde mme utom Abasi nte ẹdide utịbe, nso ke emi onụk nnyịn ndinam?

¹⁷ Andiwet Psalm 139 ama onyịme ete ke mme utom Abasi oro enye ekewetde aban̄a ẹkedi utịbe. Nte afo emekere ke utọ usụn̄ oro n̄ko? N̄kpọ oro enyenede ndyọ esinam owo ekere n̄kpọ ntotụn̄ọ ntotụn̄ọ mîdịghe owụt ọyọhọ ntịn̄enyịn. Ekeme ndidi afo esinam n̄kpọ ntre aban̄a mme utom edibotn̄kpọ Jehovah oro ẹkụtde ke enyịn. (Men Psalm 8:3, 4, 9 domo.) Nte afo n̄ko emesikere aban̄a se enye anamde ke ndiwụk Obio Ubọn̄ Messiah, se enye anamde ke ndinam ẹkwọrọ eti mbụk ke ofụri isọn̄, ye usụn̄ emi Ikọ esie okpụhọrede mme eduuwem owo?—Men 1 Peter 1:10-12 domo.

18. Edieke nnyịn ikụtde utom Abasi nte enyenede ndyọ ye ndịk, didie ke enye editụk nnyịn?

¹⁸ Nte oro edi ukem ifiọk n̄kpọntịbe oro afo enyenede nte ke nditie n̄kere mme utom Abasi ẹnyene ndyọ ye ndịk, anamde afo enyene eti mbak, kiet oro enyenede odudu ndinụk owo anam n̄kpọ, enyeemi enen̄erede otụk eduuwem ye usụn̄ nte afo adade uwem fo anam n̄kpọ? (Men Psalm 66:5 domo.) Edieke edide ntre, esịt fo eyenụk fi ndikọm Jehovah, nditoro enye, ndinam ifet ẹdu man etịn̄ ọnọ mmọ en̄wen aban̄a uduak esie ye mme utịben̄kpọ oro enye onịmde ọnọ mbon oro ẹmade enye.—Psalm 145:1-3.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

Nso Idi Ibọrọ Fo?

◻ Didie ke nnyịn ndifiọk nte ke “Jehovah edi Abasi” an̄wam nnyịn ndinam n̄kpọ nnọ enye ye idatesịt?

◻ Didie ke Abasi ndifiọk kpukpru se nnyịn inamde okpotụk uwem nnyịn?

◻ Ntak emi akpanikọ oro nte ke nnyịn ikemeke-keme ndidịbe ke enyịn Abasi ọnọde nsịnudọn̄?

◻ Ntak emi Abasi ekemede ndifiọk nnyịn ke mme usụn̄ oro owo ndomokiet mîkemeke?

◻ Ntak oro utọ ukpepn̄kpọ ntem anamde nnyịn inyene udọn̄ nditoro Jehovah?