Nyene Ọniọn̄ Nyụn̄ Bọ Ntụnọ

JEHOVAH ABASI edi Akwa Anditeme ikọt esie. Enye inọhọ mmọ ukpep iban̄a idemesie kpọt edi ọnọ n̄ko aban̄a uwem. (Isaiah 30:20; 54:13; Psalm 27:11) Ke uwụtn̄kpọ, Jehovah ama ọnọ idụt Israel mme prọfet, mme Levite—akpan akpan mme oku—ye mme ọfiọkn̄kpọ owo eken man ẹnam utom nte mme andikpep. (2 Chronicles 35:3; Jeremiah 18:18) Mme prọfet ẹma ẹkpep mme owo ẹban̄a mme uduak ye mme edu Abasi ẹnyụn̄ ẹwụt nnennen usụn̄ oro ẹkpetienede. Mme oku ye mme Levite ẹkenyene mbiomo ndikpep mme owo Ibet Jehovah. Ndien mme ọfiọkn̄kpọ owo, m̀mê mbiowo, ẹkenọ nti item ke n̄kpọ ẹban̄ade uwem eke usen ke usen.

Solomon, eyen David, ekedi n̄wọrọnda ke otu mme ọfiọkn̄kpọ owo Israel. (1 Ndidem 4:30, 31) Ke okụtde ubọn̄ ye inyene esie, kiet ke otu n̄wọrọnda isenowo esie, ọbọn̄ an̄wan Sheba, ama etịn̄ ete: “Iketịn̄ke ibio inọ mi; eti ibuot ye inyene ẹmebe etop oro n̄kokopde.” (1 Ndidem 10:7) Nso ikedi ukpọhọde ọniọn̄ Solomon? Ke ini enye akakabarede edi edidem Israel ke 1037 M.E.N., Solomon ama ọbọn̄ akam eben̄e “eti ibuot ye ifiọk.” Ke okopde inemesịt aban̄a eben̄e esie, Jehovah ama ọnọ enye ifiọk, ọniọn̄, ye esịt ifiọk. (2 Chronicles 1:10-12; 1 Ndidem 3:12) Eyịghe idụhe Solomon ‘ekekede tọsịn n̄ke ita’! (1 Ndidem 4:32) Ẹma ẹwet ndusụk ke otu mmọ ẹmi, ọkọrọ ye “uyo Agur” ye eke “edidem Lamuel,” ẹdọn̄ ke n̄wed Mme N̄ke eke Bible. (Mme N̄ke 30:1; 31:1) Akpanikọ oro ẹtịn̄de ke mme n̄ke ẹmi ẹwụt ọniọn̄ Abasi ndien mmọ ẹdu ke nsinsi. (1 Ndidem 10:23, 24) Mmọ ẹdi ata akpan n̄kpọ mfịn ẹnọ owo ekededi emi oyomde uwem inemesịt ye edikụt unen kpa nte mmọ ẹkedide ke akpa ini oro ẹketịn̄de mmọ.

Edikụt Unen ye Edisana Idaha eke Ido Uwem—Didie?

Ẹnam uduak n̄wed Mme N̄ke an̄wan̄a ke mme ntọn̄ọ ikọ esie: “Mme n̄ke Solomon, eyen David, edidem Israel; man owo obụre eti ibuot ye [ntụnọ, NW]; man etịm ọfiọk ikọ asian; man owo ada item mbufiọk, eti ido, ye ikpe, ye se inende; man ẹnọ ọkọi ọniọn̄, ẹsịn eyenọwọn̄ ifiọk ye nti ekikere.”—Mme N̄ke 1:1-4.

Nso eti uduak ke “mme n̄ke Solomon” ẹnyene ntem! Mmọ ẹdi “man owo obụre eti ibuot ye ntụnọ.” Eti ibuot esịne ndikụt mme n̄kpọ nte mmọ ẹnen̄erede ẹtie nnyụn̄ nda ifiọk oro n̄kọk mme mfịna, nsịm mme utịtmbuba, mfep mme n̄kpọndịk, m̀mê ndin̄wam mbon en̄wen ẹnam ntre. “Ke N̄wed Mme N̄ke,” nte ẹtịn̄de ke n̄wed kiet, “‘eti ibuot’ owụt usọ udu uwem—ukeme ndinam mme edimek oro ẹwụtde eti ibuot nnyụn̄ ndu uwem oro okụtde unen.” Edi akpan n̄kpọ didie ntem ndinyene eti ibuot!—Mme N̄ke 4:7.

Mme n̄ke Solomon ẹnọ owo ntụnọ n̄ko. Ndi nnyịn imoyom ukpep emi? Ke N̄wed Abasi, ntụnọ ọnọ ekikere edinen̄ede, nsuannọ, m̀mê edinọ ufen. Nte eyen ukpepn̄kpọ Bible kiet ọdọhọde, enye “owụt edinọ ukpep eke ido uwem, esịnede edinen̄ede nsio ke ntụhọ unam ndisịme ido.” Ntụnọ, edide enye oro inọde idem nnyịn m̀mê oro mbon en̄wen ẹnọde, ibiọn̄ọke nnyịn nditre ndisịn idem ke idiọk edinam kpọt edi n̄ko onụk nnyịn ndikpụhọde nnam se ifọnde ikan. Ih, nnyịn imoyom ntụnọ edieke nnyịn iyomde ndika iso nsana ke ido uwem.

Do, mme n̄ke enyene adiana-iba uduak—man anam ẹnyene eti ibuot onyụn̄ ọnọ ntụnọ. Ntụnọ ido uwem ye ukeme ukere n̄kpọ ẹnyene nsio nsio ikpehe. Ke uwụtn̄kpọ, edinen ido ye unenikpe ẹdi nti ido uwem, ndien mmọ ẹn̄wam nnyịn ndisọn̄ọ mmụm mme n̄kokon̄ idaha Jehovah n̄kama.

Eti ibuot abuana ediwak n̄kpọ, esịnede ifiọk, ikike, ifiọk ibuot, ye ukeme ukere n̄kpọ. Ifiọk edi ukeme ndida n̄kụt n̄kpọ nnyụn̄ mfiọk se ibuanade ebe ke ndifiọk mme ebuana oro nsio nsio ikpehe ye ofụri n̄kpọ ẹnyenede, ke ntem ẹtịmde ẹfiọk enye. Ikike oyom ẹfiọk ntak onyụn̄ anam ẹfiọk ntak emi ndusụk edinam ẹnende m̀mê ẹkwan̄ade. Ke uwụtn̄kpọ, owo emi enyenede ifiọk ekeme ndifiọk ini emi owo odụkde idiọk afan̄, ndien enye ekeme ndidụri enye utọn̄ ke ebe oro mban̄a n̄kpọndịk. Edi oyom enye enyene ikike man enye ọfiọk ntak emi owo oro odụkde afan̄ oro onyụn̄ ọfiọk usụn̄ oro enyenede uforo akan ndinyan̄a enye nsio.

Mbon ọniọn̄ ẹdi mbon ẹmi ẹnyenede asian—idịghe se ẹsọpde ẹbian̄a. (Mme N̄ke 14:15) Mmọ ẹkeme ndibem iso nda n̄kụt idiọk nnyụn̄ mben̄e idem mbet enye. Ndien ọniọn̄ an̄wam nnyịn ndinyene nti ekikere ye idaha oro enyenede uduak ke uwem. Ndikpep mme n̄ke Bible enen̄ede ọnọ utịp koro ẹkewet mmọ man nnyịn inyene ọniọn̄ inyụn̄ ibọ ntụnọ. Idem “mme ọkọi” ẹmi ẹtịn̄de enyịn ke mme n̄ke ẹyenyene ọniọn̄, ndien “eyenọwọn̄” eyenyene ifiọk ye ukeme ukere n̄kpọ.

Mme N̄ke Ẹnyenede Mbon Eti Ibuot

Nte ededi, mme n̄ke Bible inyeneke mme ọkọi ye mme uyen kpọt. Mmọ ẹnyene owo ekededi emi enyenede ibuot ndinọ n̄kpan̄utọn̄. “Enyene-ibuot owo oyokop, onyụn̄ ọkọrọ ke se ekpepde,” ntem ke Edidem Solomon ọdọhọ, “asian owo oyonyụn̄ enyene ikike: man enye etịm ọfiọk n̄ke, ye n̄kịmn̄kịm ikọ: ikọ mme ọfiọk-n̄kpọ, ye uyan̄a ikọ mmọ.” (Mme N̄ke 1:5, 6) Owo emi ama ekenyenyene eti ibuot oyofori ifiọk esie ebe ke ndinọ ntịn̄enyịn ke mme n̄ke, ndien owo mbufiọk oyofori ukeme esie man ọnọ uwem esie ndausụn̄ nte okụtde unen.

N̄ke esiwak nditịn̄ ntotụn̄ọ akpanikọ ke ikọ ifan̄. N̄ke Bible ekeme ndidi ke uduot n̄kịmn̄kịm ikọ. (Mme N̄ke 1:17-19) Ndusụk n̄ke ẹdi uyan̄a ikọ—mme utịn̄ikọ oro ẹyan̄ade owo ifiọk ẹnyụn̄ ẹsọn̄de oro ẹyomde ẹnam an̄wan̄a. N̄ke ekeme n̄ko ndisịne mme ekpọhọikọ, ebetọ ikọ, ye mme ikpehe utịn̄ikọ eken. Oyom ini ye editie n̄kere man ẹfiọk mmọ ẹmi. Solomon, andiwet ata ediwak n̄ke, ama enen̄ede enyene ukeme ndifiọk n̄ke. Ke n̄wed Mme N̄ke, enye anam utom ndinọ mme andikot n̄wed esie ukeme oro, n̄kpọ oro enyene-ibuot owo akpamade ndinọ ntịn̄enyịn.

Ntọn̄ọ Oro Adade Ekesịm Utịtmbuba

M̀mọ̀n̄ ke owo ekeme nditọn̄ọ nyom eti ibuot ye ntụnọ? Solomon ọbọrọ ete: “Uten̄e Jehovah edi akpan ifiọk: mbon ndisịme ẹse eti ibuot ye item ke ndek.” (Mme N̄ke 1:7) Ifiọk ọtọn̄ọ ye uten̄e Jehovah. Ke ifiọk mîdụhe, ọniọn̄ m̀mê ntụnọ ikemeke ndidu. Do, uten̄e Jehovah edi editọn̄ọ eti ibuot ye ntụnọ.—Mme N̄ke 9:10; 15:33.

Uten̄e Abasi idịghe idiọk ndịk ẹnyenede ẹban̄a enye. Utu ke oro, enye edi ntotụn̄ọ ukpono ye uten̄e. Owo ikemeke ndinyene ata ifiọk ke ndịk emi mîdụhe. Uwem oto Jehovah Abasi, ndien ke akpanikọ, uwem edi akpan n̄kpọ ọnọ nnyịn ndinyene ifiọk ekededi. (Psalm 36:9; Utom 17:25, 28) N̄ko-n̄ko, Abasi okobot kpukpru n̄kpọ; ntre ofụri ifiọk owo ọkọn̄ọ ke ndidụn̄ọde ubọkutom esie. (Psalm 19:1, 2; Ediyarade 4:10b) Abasi ọkọnọ n̄ko odudu spirit ẹda ẹwet Ikọ esie, emi edide “se ifọnde ndida n̄kpep owo n̄kpọ, nnyụn̄ nsua nnọ owo, nnyụn̄ nnam owo ẹsan̄a nte enende, nnyụn̄ nteme owo edinen ido.” (2 Timothy 3:16, 17) Ntem, akpan ebiet ofụri ifiọk akpanikọ otode edi Jehovah, owo emi oyomde enye ana enyene ukpono ukpono mbak ọnọ enye.

Nso ufọn ke ifiọk owo ye eti ibuot ererimbot ẹnyene ke mîsan̄ake ye uten̄e Abasi? Apostle Paul ekewet ete: “Enye owo eti ibuot? Enye andiwet n̄wed? Enye eneni eneni eyo emi? Nte Abasi ikanamke ifiọk mbon ererimbot emi akabade edi ndisịme?” (1 Corinth 1:20) Ke uten̄e Abasi mîdụhe, owo eti ibuot ererimbot edida mme n̄kpọ oro enye ọfiọkde anam mme ukwan̄ ubiere onyụn̄ akabade edi “ndisịme.”

“Obukpe ke Itọn̄ Fo”

Ekem enyene-ọniọn̄ edidem oro etịn̄ ikọ ọnọ mme uyen: “Eyen mi, kop item usọ, kûnyụn̄ ukpọn̄ mbet uka: koro mmọ ẹyedi ediye anyanya ke ibuot fo, ye obukpe ke itọn̄ fo.”—Mme N̄ke 1:8, 9.

Ke Israel eset, mme ete ye eka ẹkenyene mbiomo otode Abasi ndinọ nditọ mmọ ukpep. Moses eketeme mme ete ntem: “Yak mme ikọ ẹmi ami ntemede fi mfịn emi, ẹdu fi ke esịt: nyụn̄ dọdiọn̄ siak mmọ nọ nditọ fo, nyụn̄ kama mmọ ke inua fo ke ini afo etiede ke ufọk fo, ye ini afo asan̄ade ke usụn̄, ye ke ini afo anade ke isọn̄, ye ke ini afo adahade ke enyọn̄.” (Deuteronomy 6:6, 7) Mme eka n̄ko ẹma ẹnyene ndusụk udomo odudu. Ke idak odudu ukara ebe esie, n̄wanndọ Hebrew ama ekeme ndinam ẹnịm ibet ubon.

Ke akpanikọ, ke ofụri Bible, ubon edi akpan ebiet unọ ukpep. (Ephesus 6:1-3) Nditọ ndikop uyo nnọ mme ete ye eka mmọ oro ẹdide mme andinịm ke akpanikọ edi ndida ndamban̄a ediye anyanya ye obukpe ukpono mbana mmọ.

‘Enye Ọbọ Mme Andinyene Enye Uwem’

Mbemiso ọkọnọde enye aka ata akamba ufọkn̄wed ke United States, ete kiet otode Asia ama ọnọ eyeneren esie ekedide isua 16 item ete okûdụk ndụk ye ndiọi owo. Item emi afiak etịn̄ ntọt Solomon emi: “Eyen mi, mme idiọk owo ẹkpetap fi, kûnyịme.” (Mme N̄ke 1:10) Nte ededi, Solomon ama owụt etabi oro mmọ ẹsikamade: “Ẹkpedọhọ fi, ete, ‘Tiene nnyịn, yak idịbe ibet iyịp, itie ibet owo eke mînyeneke se eduede, ndien edi ikpîkpu. Imen mmọ ndisi nte udi; ye mfụri nte mmọ eke ẹsụhọrede ke obube. Nnyịn iyokụt kpukpru orụk n̄kpọ-uto, iyọdọn̄ mbụme ke ufọk nnyịn iyọhọ: dụk ndụk ke otu nnyịn; yak nnyịn kpukpru ibuana ekpat kiet.’”—Mme N̄ke 1:11-14.

Nte an̄wan̄ade n̄kpọ etabi oro edi inyene. Ke ntak ediyom usọp usọp udori, “mme idiọk owo” ẹsitap mbon en̄wen ẹsịn ke mme afai m̀mê ukwan̄ edinam. Ke ntak udori n̄kpọ obụkidem mme idiọkowo ẹmi isimen̄eke ndiduọk iyịp. Mmọ ‘ẹsimen owo unọmọ mmọ nte udi; ye mfụri,’ ẹbọde enye kpukpru se enye enyenede, kpa nte udi esibọde ofụri idem. Ikot mmọ edi man owo edidụk ubọkọkọ ubiatibet—mmọ ẹyom ‘ndidọn̄ mbụme ke ufọk mmọ nyọhọ,’ ndien mmọ ẹyom ọkọi ‘odụk ndụk ye mmimọ.’ Nso ekemini ntọt ke emi edi ntem ọnọ nnyịn! Nte otu mme abiatibet ẹdide mme uyen ye mme anyam n̄kpọsọn̄ ibọk isidaha ukem usụn̄ oro ida owo isịn ke otu mmọ? Nte un̄wọn̄ọ edinyene usọp usọp uforo idịghe idomo edidụk mme mbubehe oro ẹdemerede eyịghe?

Enyene-ọniọn̄ edidem oro eteme ete: “Eyen mi, kûsan̄a ke usụn̄ ye mmọ; sio ukot fo fep ke afan̄ mmọ: koro ukot mmọ ẹfehede ẹtiene idiọk, ẹnyụn̄ ẹsọp ndiduọk iyịp.” Ke ebemde iso etịn̄ aban̄a akama-nsobo utịt mmọ, enye adian ete: “Koro ke ikpîkpu ke ẹduọk mukanda ke iso inuen ekededi. Edi mme mmọ ẹdịbe ẹbet iyịp idem mmọ; ẹtie ẹbet ukpọn̄ idem mmọ. Mme usụn̄ kpukpru mmọ eke mbụme ọdọn̄de mmọ, ẹtie ntem; enye (mbụme) ọbọ andinyene enye uwem.”—Mme N̄ke 1:15-19.

Nsobo eyesịm “kpukpru mmọ eke mbụme ọdọn̄de mmọ” ke usụn̄ mmọ. Udịbe emi mme idiọkowo ẹdịbede ẹbet mbon efen ayakabade edi afia ọnọ mmọ. Ndi mbon oro ẹkoide-koi ẹnam idiọk ẹyekpụhọde usụn̄ mmọ? Baba. Iyịre ekeme ndina in̄wan̄în̄wan̄, edi inuen ẹsụk ẹfefe ẹdụk. Ke ukem usụn̄ oro, ke ibụk ekịmde mme idiọkowo enyịn, mmọ ẹsika iso ke edinam ubiatibet mmọ, idem okposụkedi ẹdimụmde mmọ ebebịghi m̀mê awawara.

Mmanie Ẹdikop Uyo Ọniọn̄?

Ndi mme anamidiọk ẹnen̄ede ẹfiọk ẹte ke usụn̄ mmimọ edi eke nsobo? Ndi ẹdụri mmọ utọn̄ ẹban̄a utịp usụn̄ mmọ? Unana ifiọk idịghe ntak, koro ẹtan̄a ata in̄wan̄în̄wan̄ etop ke eferife.

Solomon ọdọhọ ete: “Eti ibuot ofiori ke esien; emenede uyo esie ke an̄wa: enye ada okot ke mbuot efak, ke mme inua-otop: ke obio ke enye etịn̄ ikọ esiemmọ.” (Mme N̄ke 1:20, 21) Ke uyo oro ọsọn̄de onyụn̄ an̄wan̄ade, eti ibuot ke ofiori ke eferife man kpukpru owo ẹkop. Ke Israel eset, nyobiowo ẹkesinọ item ẹnyụn̄ ẹbiere ikpe ke mme inuaotop obio. Ye nnyịn, Jehovah anam ẹwet ata eti ibuot ke Ikọ esie, kpa Bible, emi odude ntatara ntatara. Ndien ikọt esie mfịn ke ẹsịn ifịk ẹtan̄a etop esie ke eferife ke kpukpru ebiet. Ke akpanikọ, Abasi anam ẹtan̄a eti ibuot ẹnọ kpukpru owo.

Nso ke ata eti ibuot ọdọhọ? Ọdọhọ ntem: “Adan̄a didie ke mbufo mme ọkọi ẹdima ọkọi? Nsahi ẹdinyụn̄ ẹnem mbon nsahi . . . ? Koro ami n̄kokotde, ndien mbufo ẹsịn; n̄kanyan ubọk mi, ndien baba owo kiet eke esede idụhe.” Mme ọkọi isikpan̄ke utọn̄ inọ eti ibuot. Mmọdo, “mmọ ẹyedia mfri usụn̄ mmọ.” ‘Ubahade mmọ ye mfre-idem mmọ ẹyenyụn̄ ẹsobo mmọ.’—Mme N̄ke 1:22-32.

Nte ededi, nso kaban̄a owo emi adade ini akpan̄ utọn̄ ọnọ eti ibuot? Enye “oyodụn̄ ke ifụre, oyonyụn̄ etie sụn̄ anana ndịk idiọk n̄kpọ.” (Mme N̄ke 1:33) Afo akpakam odu ke otu mbon oro ẹnyenede eti ibuot ẹnyụn̄ ẹbọde ntụnọ ebe ke ndikpan̄ utọn̄ nnọ mme n̄ke Bible.

[Ndise ke page 15]

Ata ọniọn̄ odu ntatara ntatara